Đảng bộ huyện Cát Hải lãnh đạo xây dựng lực lượng và tiến hành kháng chiến chống thực dân Pháp (1946 - 1955)

Đ Ạ I HỌC QUÓC G IA H À N Ộ I
TRUNG TÂM ĐÀO TẠO BÔI DƯỠNG GIẢNG VIÊN LÝ LUẬN CHÍNH TRỊ
if

"k

"k

PHẠM THỊ THU

ĐÃNG B ộ HUYỆN CÁT HẢI LÃNH ĐẠO XÂY DựNG

Lực LƯỢNG

VÀ TIẾN HÀNH KHÁNG CHIÊN

CHÓNG THựC DÂN PHÁP (1946 - 1955)

Chuyên ngành
M ã SỐ

: Lịch sử Đáng Cộng sản Việt Nam
: 60.22.56

LUẬN VẢN THẠC SỸ LỊCH SỪ

N gười hướng dẫn khoa học: PGS.TS. Vũ Quang Hiển

Hà Nội, Năm 2008

LỜI CẢM ƠN

L uận văn đ ư ợ c h o à n th àn h với sự g iú p đ ờ n h iệ t tìn h c ủ a n h iều cơ qu an v à
bạn bè. T ác giả xin b ày tỏ lò n g b iết ơn ch ân th à n h tớ i T h àn h uỷ T h àn h ph ố H ải
P hòng, B ộ C hỉ huy q u ân sự T h àn h ph ố H ải P h ò n g , h u y ệ n uỷ C á t H ải.
Đ ặc biệt, luận v ăn đ ư ợ c h o àn th àn h dư ới sự g iú p đ õ , chỉ đ ạo tận tìn h củ a
P G S .T S V ũ Q u an g H iể n - ng ư ờ i h ư ớ n g d ẫn trự c tiế p q u á trìn h ch u ẩn bị đề
cư ơ n g , tiến hành n g h iên cứ u , h o àn ch ỉn h v à b ảo v ệ luận văn.
T ôi xin cam đ o a n n h ữ n g tư liệu có tro n g luận v ăn trên đ ư ợ c th u th ập m ộ t
cách tru n g th ự c, đ ảm b ả o tín h k h ách quan, có gì sai só t tôi xin hoàn to àn ch ịu
trách nhiệm .
H à nội, th ả n g ỉ 1 n ă m 2 0 0 8
T Á C G IẢ

Phạm T h ị Thu


MỤC LỤC

M Ở Đ Ầ U ..............................................................................................................................

1

C h ư ơ n g 1. LẢNH ĐẠO XÂY D ựN G L ự c LƯỢNG VÀ TIÉN HÀNH KHÁNG
CHIÉN TRONG GIAI ĐOẠN 1946-1950 .......................................................................

6

1.1. Đ iều k iện tự n h iên , x ã hội củ a h u y ện C át H ả i.................................................

6

1.2. L ãnh đạo b ả o vệ ch ín h q u y ền và chuẩn bị ch o cu ộ c k h án g chiến giai
đoạn 1945 -1 9 4 6 ..................................................................................................................

11

1.3. L ãnh đạo xây d ự n g lực lư ợ ng v à triển k h ai cuộc k h á n g ch iến to àn dân,
toàn d iện giai đ o ạn 1 9 4 6 -1 9 5 0 .....................................................................................

17

C h ư ơ n g 2. LẢNH ĐẠO PHÁT TRIỂN L ự c LƯỢNG VÀ TIẾN HÀNH CHIÉN
TRANH NHÂN DÂN, ĐƯA KHÁNG CHIÉN ĐÉN THÁNG LỢI HOÀN TOÀN
(1951-1955)..............................................................................................................................

37

2.1 N h ừ n g ch ủ trư ơ n g m ới c ủ a T ru n g ư ơ n g Đ ản g v à T ỉn h uỷ Q u ản g
Y ê n ...........................................................................................................................................

37

2 .2 .P h át triển c h iế n tran h du k ích lên đỉnh cao (1951 -1 9 5 3 )...............................

44

2.3 L ãnh đ ạo đ ẩy m ạn h c u ộ c k h á n g chiến đến th ắn g lợi h oàn to àn giai
đoạn 1953- 1 9 5 5 ..................................................................................................................

53

C h ư ơ n g 3 . MỘT SỐ NHẬN XÉT VÀ KINH NGHIỆM LỊCH s ử ........................

63

3.1. Đ ặc đ iểm v ề sự lãn h đ ạo c u ộ c k h á n g c h iế n củ a Đ ả n g b ộ C á t H ả i...........

63

3.2. M ộ t số k in h n g h iệ m lịch s ử ....................................................................................

70

K Ế T L U Ậ N ........................................................................................................................

82

T À I L I Ệ U T H A M K H Ả O ........................................................................................

84


M Ở Đ ÀU

1. L ý do chọn đề tài
C á t H ải là m ột h u y ệ n đ ả o c ủ a th à n h p h ố c ả n g H ải P h ò n g , th u ộ c số ít
các h u y ệ n đ ảo tro n g tổ n g số h ơ n 5 0 0 q u ậ n h u y ệ n c ủ a c ả n ư ớ c.
C á t H ải nằm ờ p h ía Đ ô n g N am c ủ a th à n h p h ố H ải P h ò n g , b a o g ồ m 3 6 6
h òn đ ả o lớ n nhỏ tro n g h ệ th ố n g q u ầ n đ ả o N am V ịn h H ạ L o n g . T ro n g số đ ó có

đ ảo C á t B à là lớn hơn cả.
D o đ ịa th ế tự n h iê n , C á t H ải có vị trí rấ t q u a n trọ n g v ề an n in h , q u ố c
p h ò n g , đ ồ n g thờ i c ũ n g là nơ i c ó tiềm n ă n g k in h tế to lớn. Đ ây là h u y ệ n đ ảo
d uy n h ấ t c ủ a v ù n g d u y ê n h ải B ẳc B ộ v ừ a là n ơ i trú n g ụ , đ iểm tự a h ậu cần cho
n g h ề c á, v ừ a là n g ư trư ờ n g trự c tiế p , th u ậ n lợi b ở i tiế p g iá p vớ i hai bãi cá lớn
tro n g v ịn h B ắc B ộ. C á t H ải cò n là m ộ t b ộ p h ậ n q u a n trọ n g c ủ a q u ầ n th ể du
lịch H ạ L o n g vớ i c ản h q u a n th iê n n h iê n kỳ th ú , h ấ p d ẫn .
Đ ặc b iệ t h ơ n, C á t H ải c ò n là m ộ t m iề n đ ấ t n ổ i d a n h bởi tru y ề n th ố n g
lịch sử lâu đờ i cũ n g n h ư tru y ề n th ố n g c á c h m ạ n g o a n h liệ t “ H à S en anh d ũ n g ,
Đ ôn L ư ơ n g k iê n c ư ờ n g ” . Đ ây c ũ n g c h ín h là m ộ t tro n g n h ữ n g nơ i có n h iề u di
chỉ k h ả o c ổ h ọc m a n g g iá trị lịch sử c ao th u ộ c n ề n v ă n h ó a H ạ L o n g - nền
v ăn h ó a th am g ia v ào b u ổ i đ ầ u d ự n g n ư ớ c c ủ a c á c v u a H ù n g .
C á t H ải cò n là că n c ứ c h ố n g P h á p c ủ a n g h ĩa q u â n T iề n Đ ứ c. T ro n g thời
kỳ 1 9 4 6 -1 9 5 4 , dư ới sự lãn h đ ạ o c ủ a Đ ả n g , q u â n d â n C á t H ải đ ã a n h d ũ n g tiến
h àn h cu ộ c k h á n g c h iế n vớ i n h ữ n g trận c h ố n g c à n n ổ i tiế n g : Đ á P h è n g , Đ ồ n g
T ép , T râ n C h âu , G ia L u ậ n ... v ớ i n h ữ n g k h u d u k íc h v à c ă n c ứ d u k íc h kiên
cư ờ n g , g ó p p h ần x ứ n g đ á n g v à o th ắ n g lợi v ẻ v a n g c ủ a d â n tộ c.
V ào n g ày 2 0 /1 1 /1 9 4 6 , khi th ự c d â n P h á p đ ư a q u â n ồ ạ t tiế n lên đ ảo C át
B à cù n g n h ư ch iế m to à n bộ th à n h p h ổ H ải P h ò n g , tro n g đ iề u k iệ n c á c h x a đ ấ t
liền d ự a v à o đ ịa hỉn h n ú i n o n h iểm trở , Đ ả n g bộ C á t H ải đã p h á t h u y tin h th ần
chủ đ ộ n g sá n g tạo , k iê n trì b ám đ ấ t b á m d â n , lãn h đ ạ o n h â n d â n v ư ợ t q u a m ọi


khó k h ăn g ian khổ, từ n g bư ớc x ây d ự n g v à p h á t triển lực lư ợ n g về m ọi m ặt,
tiến h à n h m ộ t cuộ c ch iến tran h du k ích rộ n g lớn.
C h iế n tranh n h â n dân, c h iế n tran h d u k íc h ở m ộ t h u y ệ n đ ảo cách x a đ ất
liền k h ác hẳn với cu ộ c c h iế n tra n h ở n h ữ n g v ù n g đ ồ n g b ằ n g h ay v ù n g trung
du, m iền n ú i. V ì v ậ y m à n ó m an g n h ữ n g sắc th ái riên g , đ ặc đ iểm riê n g b iệt đê
lại n h iều k in h n g h iệm lịch sử c ó th ể v ận d ụ n g tro n g sự n g h iệ p xây d ự n g và
b ảo v ệ đ ất n ư ớ c n g ày n ay , n h ấ t là tro n g v iệ c x â y d ự n g th ế p h ò n g th ủ ở các

v ù n g b iên cư ơ n g c ủ a T ổ q u ố c nói ch u n g v à h u y ệ n đ ả o nói riêng.
Vì thế, ch ú n g tô i c h ọ n đ ề tài: Đảng bộ huyện Cát H ải lãnh đạo xây

dựng lực lượng và tiến hành kháng chiến chống thực dân Pháp (1946 1955) làm luận v ăn th ạc s ĩ k h o a h ọ c lịch sử, c h u y ê n n g àn h L ịc h sử Đ ản g c ộ n g
sản V iệ t N am .

2. T ình hình nghiên cứu vấn đề
Đ ả n g bộ h u y ện C á t H ải lãn h đ ạo n h ân d ân tiế n hàn h cu ộ c k h á n g ch iến
c h ố n g P h áp là m ộ t v ấn đ ề có ý n g h ĩa tầm q u a n trọ n g n h ằm k hơ i d ậy lại m ộ t
thờ i kỳ đ ấu tranh h ào h ù n g c ủ a m ộ t h u y ệ n đ ả o nói riê n g v à c ủ a n h ân dân
th à n h p h ố H ải P h ò n g n ó i ch u n g . C ó liên q u a n đ ến đ ề tài này , có m ộ t số cô n g
trìn h n g h iê n c ứ u n h ư sau:
L ịch s ử Đ ả n g bộ H ả i P h ò n g , tậ p 1 (1 9 2 5 -1 9 5 5 ), N X B H ả i P hòng, 1991
L ịc h s ử Đ ả n g b ộ C á t H ả (1 9 4 7 -1 9 9 4 ), N X B H ả i P hòng, 1995
T ổ n g k ế t lịc h s ử d u k ích ch iế n tra n h tỉn h Q u ả n g Yên, tỉn h đ ộ i Q u ả n g
N in h x u ấ t bản, 1964
H ả i P h ò n g - L ịc h s ử k h ả n g ch iế n c h ố n g th ự c d â n P háp, N X B Q uản đ ộ i
N h â n d â n V iệt N a m , H à nội, 1 9 8 6
T ổ n g k ế t d u k ích c h iế n tra n h h u y ệ n C á t H ả i, Tập tà i liệ u đ á n h m á y
1976, lư u tạ i h u v ệ n C á t H ải.
H u y ệ n đả o C á t H ả i 55 n ă m k h á n g c h iế n x â y d ự n g và b ảo vệ Tổ qu ố c
1945 - 2000, N X B Q u á n đ ộ i n h â n dân, H à N ộ i, 2 0 0 2

2


L ịc h s ứ C ô n g a n N h â n d â n tin h Q u ả n g N inh, 1 945 - ¡955, C ô n g a n
tinh Q u a n ạ N in h x u ấ t bàn. th á n g 8 /1 9 9 5
L ịc h s ử Đảng bộ tin h Q u ả n g N inh, tậ p 2 (1 9 4 5 -1 9 5 5 ), Ban Tuyên g iả o
tìn h ủ y Q u ả n g N in h x u ấ t bản n ă m 2001.

B á o cả o th à n h tích các lự c lư ợ n g d â n q u â n h u y ệ n C á t Hải, H ả i P h ò n g
1983, lư u tr ữ tạ i h u yện C á t H ải.
Tập tà i liệ u v iế t về tru y ề n th o n g c á ch m ạ n g h u y ệ n C át H ả i in nă m
1986, lư u tr ữ tạ i ủ y b a n N h â n d â n h u yện C á t H ả i
C ác cô n g trìn h n g h iê n cứ u trên k h ô n g n h ữ n g là ng u ồ n

tài liệu tham

khảo tố t m à cò n gợi m ở ch o c h ú n g tôi n h iều vấn đề th u ộ c về lý luận và th ự c
tiễn. T u y n h iên , n h ữ n g cô n g trìn h đó m ới chỉ d ừ n g lại ở v iệc khái q u á t p h o n g
trào đ ấu tran h củ a n hân d ân C át H ải tro n g q u á trìn h k h á n g chiến c h ố n g th ự c
dân P h áp m à c h ư a đề cậ p sâu đ ến sự lãnh đ ạo củ a Đ ả n g bộ C át H ải q u á trình
xây d ự n g lực lư ợ n g , v à tiến h àn h ch iến tran h du kích ở đ ịa phư ơng.

3. M ục đích, nhiệm vụ nghiên cứu

3.1. Mục đích
- L àm sán g tỏ vai trò củ a Đ ản g bộ C á t H ải tro n g v iệ c lãnh đ ạo n hân
dân x ây d ự n g lực lư ợ n g v à tiế n h ành k h án g ch iế n ch ố n g P h áp
- L àm rõ cu ộ c k h á n g c h iến anh d ũ n g củ a n h ân d ân C á t Hải
- B ư ớ c đ ầu rú t ra m ộ t số nhận xét và k in h n g h iệ m lịch sử từ sự lãnh
đ ạo c ủ a Đ ả n g bộ đ ịa p h ư ơ n g .

3.2. Nhiệm vụ
- T ậ p h ợ p đ ầy đ ủ n h ừ n g tài liệu liên q u an đ ến sự lãn h đạo v à v iệc thự c
h iện sự lãnh đ ạ o c ủ a Đ ả n g b ộ h u y ện C á t H ải
- K hôi ph ụ c lại c ác sự k iệ n lịch sử v ề c u ộ c k h á n g ch iế n c h ổ n g P h áp của
n h ân d â n C át H ải
- P hân tích , đ án h g iá c á c chủ trư ơ n g , b iện p h á p c ủ a Đ ảng b ộ C át Hải
tro n g c u ộ c k h á n g c h iến c h ố n g P h áp và rú t ra m ộ t số k in h n ghiệm lịch sử.

3


4. Đối tượng và phạm v i nghiên cứu

4.1. Đối tượng
- N h ữ n g chủ trư ơ n g , biện p h áp củ a Đ ả n g bộ C á t H ải tro n g cuộc k h án g
chiến ch ố n g P háp
- C ác h o ạ t đ ộ n g c ủ a tổ ch ứ c ch ín h q u y ề n , đ o àn th ể q u ần c h ú n g và n h ân
dân C át H ải tro n g c u ộ c k h án g ch iến c h ố n g P h á p
- N h ữ n g k in h n g h iệm lịch sử c ủ a Đ ả n g b ộ C á t H ải từ th ự c tiễn lãnh đạo
cuộc k h án g ch iến ở đ ịa p h ư ơ n g

4.2. Phạm vi nghiên cứu
- N h ữ n g đ iều k iện đ ịa lý tự n h iên , c ư d ân , tru y ề n th ố n g đấu tranh của
nhân dân C át H ải c ó ản h h ư ở n g đ ến sự lãn h đ ạo củ a Đ ả n g b ộ v à p h o n g trào
kháng ch iến ở đ ịa p h ư ơ n g
- Đ ư ờ n g lối, ch ủ trư ơ n g c ủ a Đ ản g , C h ín h p h ủ , T ỉn h ủy Q u ả n g Y ên m à
Đ ảng bộ C át H ải có trá ch n h iệ m q u á n triệ t v à v ậ n d ụ n g
- N h ữ n g âm m ư u , th ủ đ o ạn củ a đ ịch tro n g q u á trìn h xâm lư ợc và th ố n g
trị n h ân d ân C át H ải
- T h ờ i g ia n : b ắ t đ ầ u từ k h i th ự c d ân P h á p đ ư a q u â n c h iế m đ ó n g C á t
H ải v ào n g à y 2 0 /1 1 /1 9 4 6 đ ế n n g à y 2 2 /5 /1 9 5 5 , là n g à y c h ú n g rú t q u ân k h ỏ i
h u y ện đ ảo.

5. Phưong p h á p luận, p h ư ơ n g p h á p nghiên cứu và nguồn tài liệu

5.1.

Phương pháp luận

Sử d ụ n g p h ép b iệ n c h ứ n g d u y v ậ t c ủ a ch ủ n g h ĩa M á c - L ên in , p h ư ơ n g
pháp phân tích thự c tiễn để tái h iệ n lại q u á trìn h lịch sử tro n g m ối liên hệ p h ổ
biến với cu ộ c k h á n g c h iến c ủ a n hân dân tro n g tỉn h Q u ả n g Y ên v à cả nư ớc.
Đ ặc biệt, luận v ăn cò n sử d ụ n g q u an đ iểm c ủ a Đ ả n g v à c h ủ tịch H ồ C hí M inh
nhằm làm rõ sự th ậ t v à đ án h g iá đ ú n g sự th ậ t lịch sử.

4


5.2. Phu ong pháp nghiên cứu
L u ận v ă n đ ư ợ c th ự c h iện ch ù y ếu b à n g p h ư ơ n g p h á p lịch sử n h ằm
k h ô i p hục v à trìn h b ày có hệ th ố n g sự k iện lịc h sử , g iả i th íc h , đ á n h g iá các
sự k iệ n đó.
N g o ài ra, lu ận v ăn còn sử d ụ n g p h ư ơ n g p h áp lo g ic n h ằm tổ n g hợp khái
q u á t n h ữ n g vấn đ ề m an g tín h lý luận của c h iến tra n h n h ân dân V iệt N am đư ợc
b iể u hiện cụ thể ở C á t H ải.

5.3. Nguồn tài liệu
- C ác N g h ị q u y ế t, văn kiện Đ ản g , N g h ị q u y ế t c ủ a tỉn h ủy Q u ản g Y ên
- C ác tác p h ẩ m củ a ch ủ tịch H ồ C hí M in h , các bài v iế t cùa các đ ồ n g chí
lãnh đ ạo c ủ a Đ ản g v à N h à nư ớc tro n g cu ộ c k h á n g c h iến ch ố n g P háp
- C ác tài liệu lưu trữ tại đ ịa p h ư ơ n g
- C ác sách đ ã x u ất b ản ở T ru n g ư ơ n g

và đ ịa p h ư ơ n g có liên q u an đến

cu ộ c k h án g ch iến c h ố n g P h áp ở C át Hải
- C ác bài v iế t đ ă n g trên các tạp chí

- T ài liệu kh ai th ác từ th ự c tiễn q u a n h ân c h ứ n g lịch sử, các

báo cáo

6. K ết cấu của luận văn
N g o ài p h ần m ở đ ầu , k ế t luận, d anh m ụ c tài liệu th am khảo, luận văn
gồm 3 ch ư ơ n g :
- C h ư ơ n g 1: L ãn h đ ạo x ây d ự n g lự c lư ợ n g v à tiến h ành k h án g ch iến
ch ố n g th ự c d ân P h á p tro n g giai đ o ạn 1946 - 1950
- C h ư ơ n g 2: L ãn h đạo p h á t triển lực lư ợ n g đ ẩy m ạ n h cuộc k h á n g ch iến
đến th ắ n g lợi h o àn to àn giai đ o ạn 1951-1955
- C h ư ơ n g 3: M ộ t số n h ận x ét và kinh n g h iệm lịch sử

5


Chương 1.
L Ả N H Đ Ạ O X Â Y D Ự ÌSG

Lực L Ư Ợ N G

VÀ

T IÉ N H À N H K H Á N G C H I Ế N T R O N G G IA I Đ O Ạ N 1 9 4 6-1950

1.1. Điều kiện tự nhiên, xã hội của huyện C át Hải
H u y ện đảo C á t H ải b ao g ồ m đ ảo C á t B à v à đ ảo C át H ải, n ằm p h ía Đ ô n g
B ắc th à n h p h ổ H ải P h ò n g . Đ ảo C át H ải là đ ả o cát bồi nằm g iữ a hai cử a sô n g
B ạch Đ ằn g v à N am T riệ u , trê n đảo có m ộ t th ị trấn v à 4 xã. Đ ảo C át B à là
q u ầ n thể các núi đ á vôi n ằm ở p h ía N am V ịn h H ạ L o n g , g ồ m 1 th ị trấn v à 6

xâ. T rư ớ c n ăm 1957, C át B à v à C át H ải th u ộ c đ ịa p h ận h àn h ch ín h c ủ a tỉnh
Q u ả n g N in h . T ừ n ăm 1957, C h ín h P hủ q u y ế t đ ịn h sát nh ập C á t H ải, C át B à về
th àn h ph ố H ải P hòng. T ừ n ăm 1977 đến nay hai h u y ện đ ư ợ c h ợ p n h ất th àn h
h u y ệ n C át H ải th u ộ c th à n h p h ố H ải P hòng.
H u y ệ n C át H ải p h ía T â y b ắc g iáp h u y ện Y ên H ư n g , Q u ả n g N in h b ằn g
d ò n g sô n g P h ư ơ n g nối liền Q u ản g N in h v à H ải P h ò n g . P h ía Đ ô n g B ắc ỉà
V ịn h H ạ L ong. B a m ặ t c ủ a C á t H ải là b iển đ ô n g bao la bốn m ù a só n g gió,
h à n g trăm n g ọ n hải đ ă n g to ả sá n g đêm đ êm d ẫ n đ ư ờ n g ch o tàu th u y ề n ra vào
cả n g H ải P h ò n g . T ổ n g d iệ n tíc h c ủ a H u y ện đ ả o là 345 k m 2, k ể c ả rừ n g ngập
m ặn. Đ ảo C á t H ải có đ ặc th ù riê n g là bãi c á t bồi dễ bị x âm th ự c b iến d ạn g
trư ớ c só n g g ió th u ỷ triều . 3 6 6 h ò n đảo đ á n h ô lên từ b iển h ợ p th àn h qu ần đảo
C át B à n ằm tro n g q u ầ n th ể “ V ịn h H ạ L o n g ” kỳ q u a n củ a th ế giớ i. C át B à là
đảo lớ n n h ấ t tro n g số các đ ảo th u ộ c V ịn h B ắc B ộ. B ởi c ấu tạo n ú i đ á vôi nên
C át B à n h ư đ ư ợ c th iê n n h iên tạ o ra đ ầy d á n g v ẻ kỳ vĩ. P hủ trên đ ịa h ìn h hiểm
trở là c ả m ộ t th ảm th ự c v ậ t đ a d ạn g v à p h o n g p h ú đầy h ấp dẫn . V ư ờ n quốc
g ia C á t B à đ ư ợ c co i n h ư m ộ t b ả o tà n g th iên n h iê n lư u g iữ n g u ồ n g en củ a m ột
sổ loài th ả o m ộc q u ý h iểm . K h ô n g n h ữ n g p h o n g p h ú về th ả o m ộ c m à C át B à
còn là m ôi trư ờ n g bảo tồ n n h iề u loài đ ộ n g v ậ t q uý hiếm , có tro n g d an h m ục
sách đ ỏ c ủ a th ế g iớ i. H à n g tră m d á n g n ú i ly kỳ v ớ i n h ữ n g h a n g đ ộ n g đầy
h u y ền bí. N h iề u v ịn h b iể n n ằ m sâu tro n g lò n g đ ảo v ớ i n h ữ n g d ải c át n h ỏ m ịn

6


m àn g nư ớc tro n g n h ư n gọc làm ch o các q uần th ể san hô lu n g linh ngàn m àu
săc.
N ếu n h ư C át B à đ ư ợ c h ìn h th àn h bời h àn g trăm n g ọ n núi đá thì đảo C át
Hải m an g n é t đ ặc th ù riê n g biệt. C át H ải đ ư ợ c tạo nên bờ i C á t sa bồi. Đ ây là
đ ảo duy n h ấ t k h ô n g có núi, b ằ n g phẳng. M ỗi x ã trên đ ả o lại n h ư m ộ t đ ảo cát
riê n g b iệt nối liền vớ i n h au b àn g hệ th ố n g đê kè v ừ a là đ ư ờ n g liên xã, v ừ a là

v àn h đai bảo v ệ đảo. C á t H ải, đ ảo cát đư ợc viền q u a n h bởi gần 20km đê kè
h iên n g an g n h ô ra biển th á ch th ứ c trư ớ c th iên n h iên về sức m ạn h củ a con
n g ư ờ i. N h ữ n g h à n g d ừ a v à phi lao q u an h n ăm x anh tố t v ư ơ n ra trư ớ c sóng gió
n h ư k h ẳn g đ ịn h th ê m ý ch í c ủ a ng ư ờ i dân trên đảo.
Q ua các thờ i kỳ lịch sử, Đ ảo C á t H ải có n h iều tên gọi khác nhau như:
N g h iêu P h o n g , Â n P h o n g , C hi P h o n g , H o a P h o n g .
C ác làn g x ã trên đ ào n ằm sát b iển tiên ch o n g h ề n g h iệ p đ án h b ắt hài sản.
L àn g x ã k h u C át B à nằm ờ th u n g lũ n g có th ể m ờ n h ìn ra b iển, nơi có d ò n g
nư ớ c ng ọ t q u a n h n ăm , trên b ến dư ớ i th u y ền . C h ín h ở nơi đ ầu só n g n g ọ n gió,
với sứ c sổ n g , tin h th ần lao đ ộ n g sán g tạo , n g ư ờ i d ân ở đ ây đã để lại n h ữ n g giá
trị văn h o á độ c đ áo . V ăn h o á củ a h u y ện đảo C át H ải p h o n g phú đa d ạn g bởi
lẽ ngư ời d ân đ ịn h c ư trên đ ảo có n g u ồ n gốc từ n h iều nơ i h ọ p th à n h là cộng
đ ồ n g n h ữ n g n g ư ờ i số n g b ằ n g n g h ề biển ở v ù n g d u y ên hải.
D o có đ ặc đ iểm đ ịa h ìn h n ú i rừ n g hiểm trở , tài n g u y ê n p h o n g phú, từ xa
xưa, các n h à q u â n sự đ ã rú t ra k ế t luận:
“T h ắ n g vi đ ế vi v ư ơ n g
B ạ i C á t B à v i c ứ ” ¡2 9 ; tr2 9 Ị
Đ ảo C á t B à từ n g là căn c ứ c ủ a bao cu ộ c khở i n g h ĩa. T ro n g su ố t 10 năm
(1741 đến 1751), th ủ lĩnh n ô n g dân N g u y ễ n H ữ u c ầ u (tứ c Q u ận H e) đ à chọn
C át B à làm c ă n c ứ trọ n g y ếu tro n g cu ộ c khở i n g h ĩa c h ố n g lại nhà T rịnh. N ăm
1893, khi q u ân P h á p đổ bộ lên đ ảo C át B à, n g ư d ân trên đ ảo đ ã tổ chứ c ch iến
đấu đã đ án h trả q u y ế t liệt. V à o n h ữ n g năm 1889 - 1893 p h o n g trào ch ố n g
thực dân P h áp x âm lược c ủ a n h ân d ân B ắc kỳ d ấy lên m ạn h m ẽ. T h ự c dân

7


P háp và triều đ ìn h p h o n g kiến thẳn g tay đàn áp p h o n g trào. T iề n Đ ức - m ột
thủ ITnh n g h ĩa q u â n m iền d u y ên hải đã lui v ề đ ảo C á t B à xây d ự n g củng cố
lực lượng. V ù n g núi non hiểm trở C át B à đã trở th à n h m ột tro n g những căn

cứ ch ín h c ủ a n g h ĩa quân. T iền Đ ức đã d ự a v ào đ ịa h ìn h núi n o n hiểm trở xây
d ự n g th àn h căn cứ , đư ợc bổ p h ò n g n h ư m ộ t trận đ ịa cố th ủ kiên cố với bấy đá
hẩm ch ô n g . D ân trên đ ảo tích cực th am g ia p h o n g trào của n g h ĩa quân. Đ en
năm 1892, đầu n ăm 1893, thự c dân P h áp đ ã cấu k ế t với p h o n g kiến nhà
N g u y ễn ch o q u ân b a o vây c h ặt v ù n g biển , n g h ĩa q u ân đ ã phải rú t v ề T rà Báu.
N h ừ n g cuộc k h ở i n g h ĩa củ a các tầ n g lớ p n h â n d ân C át H ải v à n h ữ n g nơi
khác ở Q u ả n g Y ên , H ải P h ò n g ch ố n g lại sự đ ô h ộ c ủ a th ự c d ân P háp lúc bấy
g iờ đều bị th ấ t b ại, n h ư n g đã tô đậm th êm tru y ề n th ố n g đ ấu tran h bất khuất
cù a nhân d ân đ ịa p h ư ơ n g , đã cổ vũ m ạn h m ẽ tin h th ần yêu nư ớc củ a nhân dân
và đ ặt tiền đề ch o n h ữ n g cu ộ c kh án g ch iến c ó tín h q u ần ch ú n g rộ n g lớn sau
này.
T ừ cu ố i th ế k ỷ X IX , đầu th ế kỷ X X , n h ấ t là sau c h iến tran h th ế giới th ứ
nh ất (1 9 1 4 -1 9 1 8 ), th ự c dân Pháp đ ã ch ọ n H ải P h ò n g làm nơi xây dự ng
th ư ơ n g c ả n g v à q u ân cản g , x ây d ự n g bộ m áy c h ín h q u y ền tay sai để phục vụ
ch o âm m ư u x âm lư ợ c lâu dài của chúng. Ở C á t H ải, th ự c dân P h áp cấu kết
ch ặ t ch ẽ vớ i b ọ n c h á n h tổ n g , p h ó tổ n g n h ư T ứ X u y ên , L ư u B ìn h L uân ra sức
đàn áp, bó c lột n h â n dân. N g ư ờ i dân trên đ ảo số n g cu ộ c đời vô cù n g cự c khổ,
d o ru ộ n g đ ấ t q u á ít, và th iên nhiên m ư a n ắ n g th ấ t th ư ờ n g , th u ế m á n ặn g nề
làm ch o cu ộ c sổ n g củ a họ càn g thêm đói khổ.
K hi Đ ản g C ộ n g sản V iệt N am ra đ ờ i, v à p h o n g trào cách m ạn g dấy lên
k h ắp nơ i, đ ặ c b iệ t n h ữ n g cu ộ c đấu tran h củ a tầ n g lớp th ợ th u y ề n ở H ải P hòng
và cô n g n h â n m ỏ Q u ản g N in h n h ư m ộ t lu ồ n g ánh sán g m ới ch iếu soi tới
huy ện đảo. T ư tư ở n g c ách m ạ n g đ ã đư ợc tru y ề n b á tớ i n h ân d ân trên huyện
đào. T ro n g th ờ i P h á p th u ộ c, C á t H ải là m ộ t h u y ệ n th u ộ c tỉn h Q u ả n g Y ên.
N ăm 1957, h u y ệ n C á t H ải th u ộ c thành p h ố H ải P h ò n g ) [14; tr 12].


T h án g 9 năm 1939, ch iến tranh th ế giới th ử hai b ù n g nổ. Đ ẻ phục vụ cho
c h iế n tranh, thự c dân P h áp ờ Đ ô n g D ương, ra sứ c v ơ v é t bóc lột củ a cải, thú
tiê u quy ền dân chủ củ a n h ân dân. N g ày 2 2 /6 /1 9 4 0 , p h á t x ít N h ậ t đổ bộ vào

H ả i P hòng, Q u ả n g Y ên. T h ự c dân P h áp đầu h àn g tro n g vài tiế n g đ ồ n g hồ. Khi
đ ậ t chân lên đảo, N h ậ t đà cấu k ết với P háp v à c h ín h q u y ền tay sai k h ủ n g bố
n h â n dân đ ịa p h ư ơ n g . Đ ời số n g củ a n h ân d ân h u y ện đ ảo c à n g thêm cơ cực.
T h u ế m uối ờ đ ảo C át H ải n ặ n g nề. Ở các làn g chài G ia L ộ c, H o àn g C h âu đói
k é m dịch b ện h liên m iên. Đ ể tă n g cư ờ n g sự b ó c lột, N h ật, P h áp và chính
q u y ề n tay sai đã xây hai đồn đ o àn tác xã Đ ồ n g Bài v à N in h T iếp cấm dân
k h ô n g đ ư ợ c m a n g m uối đi nơi k hác, đ án h th u ế n ặ n g n h ữ n g h àng hoá lưu
th ô n g khác... Đ ói n g h èo , d ịch bệnh, sự kìm k ẹ p b ó c lột c ủ a p h át x ít N h ật, thự c
d â n P háp v à ch ín h q u y ền tay sai n g ày m ột đ è n ặn g lên đ ầ u lên cổ người dân
h u y ệ n đảo. M âu th u ẫn d ân tộc n g ày càn g c ăn g th ẳn g . N hân dân ngày càn g
th ấ y rõ bộ m ặt th ậ t củ a kẻ xâm lược và ch ín h q u y ền tay sai, cả đ ảo đ an g khao
k h á t ch ờ đ ó n tiế n g kèn x u n g trận.
C uối n ăm 1944, H ồ n g q u ân L iên X ô m ở n h ù n g c u ộ c tấn cô n g n h ư vũ
b ã o về p h ía T ây tru y q u é t b ọ n p h át x ít đến tận h a n g ở c ủ a ch ú n g . Ỏ V iệ t N am ,
p h o n g trào c h u ẩn bị ch o tổ n g kh ở i n g h ĩa sôi đ ộ n g trê n cả n ư ớ c, đ ô n g đảo
q u ầ n ch ú n g cách m ạn g th am g ia m ặ t trận V iệ t M in h , lự c lư ợ n g tự vệ đư ợc
th à n h lập ở k h ắ p nơi.
N gày 9 /3 /1 9 4 5 , tro n g lúc N h ậ t và P h áp b ẳn n h a u , H ộ i ng h ị m ở rộ n g của
B a n th ư ờ n g vụ tru n g u ơ n g Đ ản g đã h ọ p ờ Đ ìn h B ả n g (T ừ S ơ n , B ắc N in h )
v ạ c h ra n h iệm v ụ ch o to àn Đ ảng, to àn dân, tạo đ iề u k iệ n để các đ ịa p h ư ơ n g
c h ủ đ ộ n g n ắ m thờ i cơ nổi dậy g iàn h c h ín h q u y ền . N g à y 12/3/1945, T ỉn h uỷ
Q u ả n g Y ên ch ủ trư ơ n g xây d ự n g lực lư ợ ng vũ tran g , m u a sắm vũ khí, g ấp rút
c h u ẩ n bị m ọi đ iề u kiện đ ể c h ờ thời cơ khởi n g h ĩa g ià n h c h ín h quyền.
Ỏ h u y ện C á t H ải v iệ c xây d ự n g lực lư ợ n g v ũ tra n g đ ư ợ c tiến h àn h khẩn
trư ơ n g , các x ã tro n g h u y ệ n đ ều xây d ự n g đ ư ợ c đội tự vệ. Ỏ x ã T rân C h âu , có
tổ ch ứ c tự vệ m ạn h nh ất, xã có tru n g đội tự v ệ g ồ m 3 0 th a n h n iên k h o ẻ m ạnh.

9

Đ ồ n g chí H ồ n g T h ạch cán bộ của tỉn h cù n g đ ồ n g chí V ũ T iến K h ư ơ n g cán bộ
V iệt M inh x ã T rân C h âu đã họp với nhân dân, đề ra các chù trư ơ n g “ ủ ng hộ
V iệt M in h , tu y ê n tru y ền n hân d ân m u a sú n g tra n g bị ch o tự vệ, th àn h lập uỷ
ban lâm thờ i v à ban q u ân sự x ã ” . S au đó kéo x u ố n g thị xã C át B à giàn h chính
q u yền.
T rư a n g ày 2 8 /8 /1 9 4 5 , C h ín h q u y ền thị xã ở C át B à và các xã k h u H à Sen
đã th u ộ c về

c ách m ạn g . C ù n g n gày 2 8 /8 /1 9 4 5 , tại k h u Đ ôn L ư ơ n g , thu y ền

củ a V iệt M in h k éo cờ đ ỏ sao v àn g chạy d ọ c sô n g P h ư ợ n g H o àn g dưới sự lãnh
đ ạo cù a đ ồ n g chí T ạ T h ắ n g ở P h o n g C ố c và các tự vệ v ù n g H à N am k ết hợp
c ù n g lực lư ợ n g nổi d ậy trê n đ ảo C át Hải g ià n h ch ín h q u y ền v ề ta y n h ân dân.
N g ày 2 8 /8 /1 9 4 5 , m ột n h ó m tự vệ từ P hục L ễ (T h u ỷ N g u y ê n ) v ư ợ t sang C át
Hải cù n g n h ân dân v à lực lư ợ n g khởi n g h ĩa ở

H o à Q u a n g tư ớ c vũ khí của

q u ân N h ậ t tại đ ồn H oà Hy.
N g ày 2 8 /8 /1 9 4 5 , C h ín h q u y ền củ a th ự c d ân và ta y sai p h ản đ ộ n g trên
to àn h u y ện đ ã sụ p đ ổ h o àn to àn . T ừ nay c h ín h q u y ề n th u ộ c về n h ân dân sau
bao n h iêu n ăm g ia n k h ổ bị áp lực bóc lột.
N g à y 2 /9 /1 9 4 5 , B ản “ T u y ê n n g ô n độc lập ” c ủ a C h ủ tịch H ồ C hí M inh đã
đ ư ợ c đ ọ c tại n h iề u c u ộ c m ít tin h c ủ a hầu h ết c á c x ã trê n c ả h u y ện đảo từ
H o àn g C h â u (C á t H ả i) đ ế n G ia L u ận (C á t B à). K h ẩ u h iệ u ủ n g hộ V iệt M inh,
ủ n g hộ C h ín h q u y ền c á c h m ạ n g đ ư ợ c p h á t ra từ lồ n g n g ự c, từ trái tim của
h àn g v ạn n h â n d ân h u y ệ n đ ảo làm âm v a n g cả m ộ t v ù n g trời b iển.
Ư ỷ b an n h â n d â n các h m ạn g h u y ện C á t H ải v à các x ã đ ư ợ c th àn h lập,
các tầ n g lớ p q u ầ n c h ú n g n h ân dân tự h ào v à p h ấ n k h ở i. Đ ây là lần đầu tiên
q u ần c h ú n g n h ân d ân trê n đ ảo đã g iàn h đư ợc q u y ề n làm ch ủ c ủ a m ình.

T ừ đ ây v ớ i tư cách là n g ư ờ i làm ch ủ đ ất n ư ớ c , n h â n d ân C á t H ải cù n g
với n h ân d ân c ả n ư ớ c ra sứ c x ây d ự n g v à c ủ n g cố c h ín h q u y ền cách m ạng,
h ăn g hái lao đ ộ n g sản x u ấ t, ch u ẩn bị thự c lự c để b ư ớ c vào cu ộ c ch iến đấu
m ới.

10


1.2.

Lãnh đạo bảo vệ chính quyền và chuẩn bị cho cuộc kháng chiến

giai đoạn 1945 -1946
T rư ớ c sự x âm lư ợ c trở lại cùa thực d ân P h áp ở N am B ộ, n g ày 19/9/1945,
C hủ tịch H ồ C h í M in h đã k êu gọi đ ồ n g b ao N am B ộ “T h à c h ế t tự do còn hơn
sống nô lệ ... C h ú n g ta n h ất đ ịnh th ắn g lợi vì c h ú n g ta có lực lượng, đ o àn kết
toàn dân, c h ú n g ta n h ấ t địn h th ắ n g lợi vì cu ộ c đ ấ u tra n h củ a c h ú n g ta là ch ín h
n g h ĩa” [27; tr 27 ].
C ù n g n h ư tìn h h ìn h cả n ư ớ c, nhân d â n h u y ện đ ả o C át H ải bư ớc vào xây
d ự ng chế đ ộ x ã hội m ớ i với m u ô n vàn k h ó k hăn g ia n khổ. N ạn đói năm 1945
đã cư ớ p đi sin h m ạ n g gần 800 ngư ời d ân trên đ ả o [2 9 ; tr28]. N h iều g ia đ ình
tan nát, làn g xó m tiê u điều. Đ ất đai c an h tác k h ô n g có n h iều lại k h ô n g trực
tiếp làm ra h ạ t lúa n ên đời số n g n hân d â n H uyện đ ả o khó k h ăn đến cù n g cực.
V ừng tin v ào ch ín h q u y ền các h m ạn g , n h ân d ân C á t H ải tích cự c h ư ở n g ứng
n h ũ n g chủ trư ơ n g củ a Đ ản g v à C h ín h phù.
H ư ờ n g ứ n g lời k ê u gọi củ a chủ tịch H ồ C hí M in h , n h ân dân trên đ ảo p h át
huy tinh th ầ n tư ơ n g trợ, lá lành đùm lá rách, sẻ áo n h ư ờ n g cơm . C hỉ tro n g
thời gian n g ắn , b à co n đã q u y ên g ó p đ ư ợ c hom 3 .6 7 0 k g g ạo , 16 tấn h o a m àu
và 502 đ ồ n g g iú p n h ữ n g n g ư ờ i n g h èo đ ó i trên đ ịa bàn. T h ự c h iện k h ẩu hiệu
“tăn g gia sản x u ấ t n g ay ; tă n g g ia sản x u ấ t n ữ a” , n g ư ờ i dân tro n g h u y ện biến

n hừ ng vạt đ ấ t h o a n g c ạn h ch ân núi th à n h n h ữ n g th ử a n g ô , lu ố n g k h o ai, n ư ơ n g
sẳn xanh tố t... N ạn đ ó i đ ư ợ c đ ẩy lùi. N g ư ờ i C át H ải th ự c sự cảm n h ận q uyền
đư ợc làm c h ủ c ủ a cô n g d ân m ộ t n ư ớ c độc lập.
P h o n g trà o th ự c hiện đời số n g m ới đ ư ợ c m ọ i n g ư ờ i h ư ở n g ứng tích cực,
N hữ ng th ủ tụ c lạc h ậ u về m a ch ay , cư ớ i hỏi, rư ợ u c h è, c ờ b ạc d ần đ ư ợ c loại
bỏ.
M ặc d ầ u đờ i số n g còn k h ó khăn, so n g đ ồ n g b à o C á t H ải vẫn h ăn g hái
tham g ia c u ộ c v ận đ ộ n g lớn do C h ín h p h ủ v à C h ủ tịch H ồ C hí M inh ph át
động, đặc b iệ t là h ư ở n g ứ n g “ Q u ỹ độc lậ p ” , “T u ầ n lễ v à n g ” . N h iều g ia đình
đã đem tiề n v à n g , các v ậ t g ia b ảo tro n g nh à ra m u a c ô n g trái q u ố c g ia, công


p h iếu k h á n g chiến . H ội p h ụ n ữ đã qu y ên g ó p tiề n , m ay đ ư ợ c 85 áo trấn th ủ
g ừ i tặn g bộ đội.
C hính q u y ền cách m ạn g ở các xã th u ộ c k h u H à S en (C át B à) đã vận
đ ộ n g m ột số nh à g iàu đ em ru ộ n g đ ất ch o d â n n g h è o can h tác vớ i m ức th u ế
th ấ p n h ất h oặc san sẻ đ ấ t đai cho d ân nghèo. N h iều b ần cố n ô n g củ a khu H à
S en bao đời làm th u ê, cu ố c m ư ớ n, nay đã có ru ộ n g đ ể can h tác. C ách m ạn g
th ự c sự đổi đời ch o họ.
N gày 6 /1 /1 9 4 6 , cù n g n h ân dân cả n ư ớ c, n h ân d ân h u y ện đảo nô n ứ c đi
b ầu c ử Q u ố c hội, th ự c h iện q u y ền lợi củ a ng ư ờ i d â n m ộ t n ư ớ c độc lập. K h ô n g
ngại đ ư ờ n g x a, dố c n ú i, c h ẳ n g q uản b ăn g rừ n g , v ư ợ t biển “ h ơ n 9 0% cô n g dân
trên đảo đã h ă n g hái đi bầu c ử ” [6; tr 28]. C u ộ c bầu c ử Q u ố c hội th ự c sự là
c u ộ c biểu d ư ơ n g sứ c m ạn h ý ch í v à tin h th ần cá c h m ạ n g c ủ a nhân dân h u y ện
đảo, họ c à n g th êm tin tư ở n g v ào Đ ản g , v ào C h ủ tịch H ồ C hí M inh. S au bầu
cử , ch ính q u y ền n h ân d ân trên đ ảo chín h th ứ c đ ư ợ c th àn h lập. Tại thị trấn C át
B à, đ ồ n g chí N g u y ễn V ăn L ợi, g iừ ch ứ c vụ ch ủ tịch , đ ồ n g chí T rần V ăn L ộc
là p h ó C h ủ tịch . T iế p đó, T h àn h bộ V iệt M inh th à n h p h ổ H ải P h ò n g cử n ữ
đ ồ n g chí H ậu ra đ ảo p h ụ trá c h cô n g tác p h ụ nữ , đ ồ n g chí N g ô H uy B ìn h phụ
trách cô n g tác th an h niên : C ù n g vớ i các cán bộ V iệ t M in h , chính q u y ền trên

đ ảo tổ ch ứ c lãnh đ ạ o n h ân d â n th ự c h iệ n c ô n g cu ộ c đ ấu tran h bảo vệ độc lập,
g iữ gìn ch ín h quy ền .
H ư ở n g ứ n g lời k êu gọ i vì m iề n N am ru ộ t th ịt, ng ư ời d ân C át H ải h ăn g
hái quy ên g ó p tài sản, ủ n g hộ đ ồ n g bào nam B ộ. N h iề u th an h niên h u y ện đảo
xu n g p h o n g g ia n h ập V ệ q u ố c đ o àn , th am g ia đại đội K ý C o n vào N am g iế t
giặc. P h o n g trà o luy ện tập q u â n sự, xây d ự n g các tổ đội du kích , lự c lư ợ n g tự
v ệ tiếp tụ c đ ư ợ c đ ẩy m ạn h v à p h á t triển ở tấ t cả các x ã tro n g huyện. T o àn dân
hăng hải th a m g ia lu y ện tập q u â n sự. Ỏ T rân C h âu , n h ân d ân tro n g x ã đã d ành
h àn g trăm n g ày cô n g đ ào đ ắp , san lấp khu v ự c gò C ây đ a th à n h bãi tập ch o tự
vệ. Đ ội tự v ệ x ã T râ n C h â u có tớ i 50 % số đội viên là nữ. T h iếu niên th am g ia
vào các đội tự vệ đ ư ợ c g iao n h iệm vụ liên lạc, tru y ền tin.

12


T ừ khi C ách m ạ n g th á n g T ám th àn h cô n g đ ế n cuối n ăm 1946, thời gian
tuy ngắn như ng p h â n d ân C át H ải dư ới sự lãnh đ ạ o củ a Đ ảng, trự c tiếp là
C h ín h quy ền địa p h ư ơ n g đ ã g iải q u y ết đ ư ợ c n h iều k h ó k h ăn lớn. C h ín h qu y ền
c ác x ã tro n g huy ện k h ô n g n g ừ n g đ ư ợ c củ n g cổ. P h o n g trà o văn h o á ph át triển,
nạn m ù c h ừ đ ư ợ c th a n h to án bư ớc đầu. P h o n g trà o thi đ u a sản x u ấ t th ự c h ành
tiết kiệm , xoá bỏ các hủ tụ c do chế độ p h o n g k iế n đ ể lại đ ư ợ c đẩy lên m ộ t
b ư ớ c m ớ i, nếp số n g m ớ i đ an g hình th à n h v à n g ày c à n g p h á t triển.
T h án g 11 năm 1945, đại đội K ý C o n - m ộ t tro n g n h ữ n g đại đ ộ i chủ lực
củ a C h iến khu 3 đ ư ợ c lện h ra đ ó n g g iữ C át Bà. Đ ơ n vị v ừ a sẵn sàn g chiến
đ ấu , v ừ a tích cự c g ó p p h ần cù n g cán bộ Đ ảng, m ặt trậ n xây d ự n g ch ín h q u y ền
c ách m ạn g và c ác đ o àn th ể n h â n d ân trên đảo.
Sự có m ặt c ủ a đ ơ n vị v ũ tran g ch ủ lự c đ ã tạo đ iều k iện ch o ch ín h q u y ền
và n h ân dân huy ện đ ả o th êm y ên tâm p h ấ n kh ở i, đó là c h ỗ d ự a ch o họ tro n g
n h ữ n g ngày cách m ạn g m ới th àn h công. C ù n g với các đ ả n g v iê n tro n g đại đội,
các đ ả n g viên h u y ện đ ảo h ợ p th àn h chi bộ Đ ản g , tạ o th êm sự lãnh đạo củ a

Đ ản g đ ổ i vớ i ch ín h q u y ền , m ặ t trậ n v à n hân d ân trê n h u y ệ n đảo. C án bộ,
ch iến sỹ đại đội K ý C o n ra sứ c tu y ên tru y ền vận đ ộ n g đ ồ n g b ào x ây d ự n g nếp
số n g văn m inh sạc h đ ẹp , h ư ớ n g dẫn th an h n iên tậ p q u â n sự , d ạ y h á t ch o th an h
niên , dạy c h ữ ch o đ ồ n g bào.
T h e o yêu cầu c ủ a U ỷ ban h àn h ch ín h hu y ện , đại đội c ử đ ồ n g chí L ư ơ n g
V ăn K ỷ phụ trách cô n g tác an n in h củ a đ ịa p h ư ơ n g . V iệc g iữ g ìn trậ t tự trị an
trên đ ảo v à tro n g các v ù n g b iể n d o đại độ i đảm n h iệm . B an đ êm , đ ơ n vị cù n g
với tự v ệ tổ ch ứ c tu ần tra b ảo v ệ đ ịa bàn. K hi p h á t h iện c ó p h ũ h o ạt động, có
dấu h iệu b uô n lậu, đại đội lại tổ ch ứ c p hối h ợ p với tự v ệ đi v ây bắt.
T h e o chủ trư ơ n g củ a trên , đại đ ộ i K ý C on đ ư ợ c g iao n h iệm v ụ khôi p hục
p h áo đài C át B à. Đ ây là m ộ t p h áo đài q u a n trọ n g , h ọ p lự c vớ i p h á o đài Đ ồ
Sơn k h ố n g chế v ù n g b iển rộ n g lớn, b ảo vệ tu y ến đ ư ờ n g b iể n đi v à o C ả n g H ải
Phòng. B ở i v ậy, c ô n g v iệc khôi p h ụ c lại trận đ ịa p h á o đ ài v ô cù n g cấp thiết.
T rên đảo có 3 k h ẩ u p h á o đ ều bị h ỏ n g do đ ịch cố tìn h p h á trư ớ c khi rú t chạy.

13


Sau khi nhận nhiệm vụ, đ ồ n g chí T ru n g đội trư ở n g H à V ăn V ệ đã chỉ huy
n h ữ n g anh em v ố n là p h á o thú trước kia bắt tay v à o n g h iê n cứ u cô n g năng của
các khẩu p h áo và b ản g b ắn , công việc đầu tiên cần g iải q u y ết là khắc phục
bắn k h ô n g có k im hoả, m ộ t v iệc tư ở n g n h ư k h ô n g th ể th ự c hiện đ ư ợ c n h ư n g
cuối cù n g với tin h th ầ n q u y ế t tâm cao, chỉ tro n g m ộ t th á n g các k h ẩu pháo đã
hoạt đ ộ n g trở lại. N g ày bắn th ử chính th ứ c củ a 3 k h ẩu p h á o là m ộ t ngày hội
củ a huy ện đ ảo . N h ân dân vui sư ớ ng đ ư ợ c làm ch ủ p h áo đài, làm chủ m ột
vù n g biển. K h ô i p h ụ c th àn h cô n g 3 k h ẩu p h áo là c ô n g lao c ủ a đại đội K ý C o n ,
đồ n g thời c ũ n g có p h ầ n đ ó n g g ó p củ a n h ân dân h u y ệ n đảo.
C ù n g với q u á trìn h sử a ch ữ a n h ữ n g k h ẩu p h á o , ch iế c m áy p h át điện của
ph áo đài đ ư ợ c đ íc h th ân bố đ ẻ đại đội trư ở n g B ùi S in h - vốn là th ợ m áy ờ Hải
P h ò n g khôi p h ụ c lại. M áy p h át điện th ắ p sá n g p h á o đài và m ộ t v ù n g x u n g

quan h , đ em n iềm vui đến với nhân dân đ ịa p h ư ơ n g . L ần đầu tiên tro n g ngôi
nhà củ a n h ữ n g n g ư ờ i d ân ở thị trấn C át B à có đ iệ n th ấ p sáng.
T h eo h iệ p đ ịn h sơ bộ n g ày 6/3 /1 9 4 6 , th ự c d ân P h áp đ ư ợ c p h ép đ ư a q uân
ra m iền B ắc làm n h iệm vụ tiếp ph ò n g th ay q u ân T ư ờ n g . S án g n g ày 6/3/1 9 4 6 ,
tổ trực c h iến trên p h áo đài C át Bà ph át hiện có n h iề u tàu c h iến P h áp tiến vào
c ả n g Hải P h ò n g . D o ch ư a n h ận đư ợc th ô n g b áo c ủ a cấp trên , ban chỉ huy đại
đội K ý C o n ra lệnh n ổ súng. B a khẩu p h áo đ ư ợ c c h iến sỹ sử a ch ừ a, chăm sóc
bấy lâu nay đ ư ợ c d ịp n h ả đạn vào các tàu c h iến c ủ a địch . Bị tấn c ô n g b ất ngờ,
các tàu c h iế n c ủ a P h áp v ộ i th á o chạy k hỏi tầ m b ắn c ủ a pháo.
N g ày h ô m sau, đài q u an sát củ a ta lại p h á t h iệ n m ộ t tàu c ủ a P h áp đ an g
chạy về p h ía đ ảo. P h á o đài lại nhận đ ư ợ c lện h nổ súng, tàu đ ịch bị trú n g đạn,
vội ch ạy n h a n h vào đ ảo để th o át khỏi tầm p h á o (bở i c h ú n g b iết các k h ẩ u p háo
trên đảo k h ô n g th ể h ạ th ấ p n ò n g để bắn). Q u a n sát k h ô n g th ấy tà u đ ịc h ra k hơ i
trở lại, n h ận đ ịn h có thể c h ú n g bị trú n g đ ạn , đ an g lẩn trố n ở các đảo x ung
q uan h C át B à để sử a chữ a. N g ay tro n g đêm , bộ đội Ký C o n d ư ớ i sự chì huy
của đồng chí N g u y ễ n A n - chín h trị v iên tru n g độ i p h áo , đ ư ợ c tự vệ thị trấn

14


dần đ ư ờ n g m en th eo đ ảo để tập kích tàu địch , n h ư n g khi đến nơi thì tàu c ủ a
ch ú n g vừ a n h ổ neo ra khơi [6; tr 34].
N h ư v ậy , v iệ c k ý H iệp đ ịn h sơ bộ đã g iú p ch o c h ú n g ta trán h đư ợc tìn h
thế bất lợi, p h ải ch iến đấu cù n g m ộ t lúc với n h iều lực lư ợ n g đế quốc lớn, bảo
to àn th ự c lự c, tran h th ủ thời g ian h o à h o ãn để ch ấn c h ỉn h và ph át triể n lực
lư ợ n g đ ể tiến lên.
N g ày 7 /3 /1 9 4 6 , trư ớ c c u ộ c m ít tinh lớn c ủ a n h ân d ân Hà N ội, C hủ tịch
H ồ C hí M in h nói: “ C h ọ n th ư ơ n g lư ợ n g thay vì đ á n h n h a u là b ằn g ch ứ n g h iểu
b iết v ề ch ín h tr ị” [27; tr 201].
Ở B ắc bộ phủ, N g ư ờ i lại n hấn m ạn h “ M u ố n đi ch o đ ú n g với thời c u ộ c ,

c h ú n g ta nên đ ặ t lý trí trên cảm tín h. V à m u ố n n h ận đ ịn h thời cuộc, c h ú n g ta
k h ô n g thể k h ô n g đ ứ n g ờ vị trí k h ách q u a n ” [27; tr 201].
N g ay sa u khi h iệ p đ ịn h sơ bộ đ ư ợ c ký kết, m ọi c ô n g tác chuẩn bị k h á n g
c h iến c ủ a q u â n d ân C á t H ải đ ư ợ c x ú c tiến k h ẩn trư ơ n g hơn. Đ ược sự g iú p đ ỡ
củ a đại đội K ý C on, dân q u ân tự vệ tích cự c triể n k h ai luyện tập q uân sự ,
n g h iên cứ u đ ịa hìn h , xác đ ịn h vị trí x ây d ự n g trận đ ịa. T ru n g đội 1 của đại đội
đ ư ợ c ch u y ể n v à o đ ó n g ở Á n g s ỏ i (T râ n C h âu ), v ừ a h u ấ n luyện v ừ a làm c ô n g
tác d ân v ận , x ây d ự n g và h u ấn luyện lực lư ợ n g d â n q u ân . Đ ượ c sự g iú p đ ỡ
củ a n hân dân đ ịa p h ư ơ n g , đại đội trư ở n g B ùi S in h tỉm co n đ ư ờ n g bộ để luồn
rừ n g q u a Á n g s ỏ i, T rân C h âu , G ia L u ận từ đ ó v ư ợ t e o b iển nhỏ qua C át H ải,
Đ ình V ù để v ề H ải P h ò n g . Đ ây cũ n g là co n đ ư ờ n g m à tro n g n h ữ n g năm
k h án g ch iến , d â n q u ân du k ích trên đ ảo th ư ờ n g sử dụ n g .
T ình h ìn h ng ày c à n g că n g th ẳn g , th ự c d ân P h áp ráo riết th ự c hiện m ư u
đồ d ù n g vũ lự c để x âm c h iếm n ư ớ c ta m ộ t lần n ữ a (m ặ c dù đ ã ký tiếp với
Pháp B ản T ạm Ư ớ c 14/9 n h ân ch u y ến th ăm P h áp c ủ a C h ủ tịch H ồ chí M in h ).
C ác h iệp đ ịn h đ ã bị p h ía P h áp p h ản bội. C h ú n g đ ã g ây ra các cu ộ c x u n g đ ộ t
vũ tran g ờ n h iề u nơ i. T h á n g 11/1946, tư ớ n g V a L u y ra lện h cho q uân đội k iểm
so át th u ế q u an , ch iếm th à n h p hố C ản g d u y n h ấ t trên m iề n B ắc, nổ súng đ án h
chiếm L ạn g S ơ n , m ộ t cử a n g õ đ ư ờ n g bộ q u a n trọ n g ờ n ư ớ c ta. Đ ầu th á n g

15


12/1946, P h áp tăn g q u ân trái p h ép ở Đ à N an g v à H ải D ư ơ n g , tă n g viện q uân
vào H ải P h ò n g , đ án h ch iếm Đ ồ S o n , Đ inh L ập, g ây n h iề u v ụ x u n g đ ộ t ở H à
N ội.
T rư ớ c n h ữ n g h à n h đ ộ n g c ủ a g iặc P háp, q u â n và d â n ta k h ẩn trư ơ n g
chuẩn bị, so n g v ẫn b ìn h tĩn h n ín nhịn. H ồ C h ủ tịch vẫn k iê n trì tìm cách duy
trì th êm th ờ i g ian h o à h o ãn để c h u ẩn bị lực lư ợ n g sẵn sà n g c h iế n đấu. N g ư ờ i
tu yên bố: “N ư ớ c V iệ t N am cần k iến th iết, n ư ớ c V iệ t N a m k h ô n g m uố n là nơi

chôn v ù i h à n g b ao n h iê u sin h m ạn g . N h ư n g cu ộ c c h iến tran h ấy, n ế u ngư ời ta
b uộc c h ủ n g tôi ph ải làm gì thì ch ú n g tôi sẽ làm ... N ư ớ c P h áp có n h ữ n g
ph ư ơ n g tiệ n g h ê g ớ m , c u ộ c c h iến đ ấu sẽ k hốc h ại, n h ư n g dân tộ c V iệ t N am đ ã
sẵn sà n g ch ịu đ ự n g tấ t cả, c h ứ k h ô n g ch ịu m ất tự d o ” [27; T r.2 5 8 ].
C u ộ c ch iế n tran h x âm lư ợc trên cả nư ớc V iệ t N am là đ iều th ự c d ân P h áp
đã q u y ết c h â m ng ò i n ổ v à o n gày 2 0 /1 2 n h ư c h ú n g đ ã n ê u tro n g các tối hậu
th ư gử i ch o C h ín h p h ủ V iệ t N am tro n g các n g ày 18, 19 th á n g 12 năm 1946.
Sẽ là m ộ t tội lỗi với lịch sử n ếu chần ch ừ do d ự để q u â n dân H à N ội và các
th ành phố, thị xã k h ác trở th à n h n ạn n h ân c ủ a các k ịc h b ản đ ả o c h ín h củ a
q uân đội P h áp n h ư c h ú n g đ ã làm ở H ải P h ò n g .
N g à y 18/2 /1 9 4 6 , B an T h ư ờ n g vụ tru n g ư ơ n g Đ ản g h ọ p H ộ i n g h ị tại làng
V ạn P h ú c (H à Đ ô n g ) q u y ế t đ ịn h p h á t đ ộ n g cu ộ c k h á n g c h iế n to àn quốc. S án g
ngày 2 0 /1 2 /1 9 4 6 , lời k ê u gọi to àn q u ố c k h á n g c h iế n c ủ a C h ủ tịch H ồ C hí
M inh đ ư ợ c p h á t đi n h ư m ộ t lời h iệu triệu:
“ H ỡ i đ ồ n g bào to à n quốc!
C h ú n g ta m u ố n h o à bìn h . C h ú n g ta p h ải n h â n n h ư ợ n g . N h ư n g c h ú n g ta
c àn g n h ân n h ư ợ n g th ự c d ân P h áp c à n g lấn tớ i, v ì c h ú n g q u y ế t tâ m cư ớ p nư ớc
ta m ột lần n ữ a
K hông! C h ú n g ta th à h y sin h tấ t cả, c h ứ n h ấ t đ ịn h k h ô n g ch ịu m ất nư ớc,
n h ất đ ịn h k h ô n g ch ịu làm nô lệ
H ỡi đ ồ n g bào!
C h ú n g ta phải đ ứ n g lên!

16


B ất kỳ đ àn ô n g , đàn bà, bất kỳ n g ư ờ i già, ngư ời trẻ, k h ô n g c h ia tô n g iáo,
đ án g p h ái, d ân tộc. H ễ là ngư ời V iệt N am thì phải đ ứ n g lên đ án h thự c d ân
P háp để c ứ u T ổ q u ố c. Ai c ó sú n g d ù n g súng. Ai có g ư ơ m d ù n g g ư ơ m , k h ô n g
có g ư ơ m thì d ừ n g cu ố c, th u ổ n g , gậy gộc. Ai c ũ n g phải ra sứ c c h ố n g thực d ân

P háp cứ u nư ớ c.
H ời an h em b inh sĩ, tự vệ, dân quân!
G iờ cứ u n ư ớ c đ ã đ ến , ta phải hy sinh đến g iọ t m áu cu ố i cùng, để giữ g ìn
đ ất n ư ớ c.
D ù phải g ia n lao k h á n g ch iến , n h ư n g với m ộ t lò n g kiên q u y ết hy sinh,
th ắng lợi n h ấ t đ ịn h v ề d ân tộc ta!
V iệ t N am đ ộc lập và th ố n g n h ất m u ô n n ăm
K h á n g ch iến th ắ n g lợi m u ô n n ă m !” [2 5 ;T r.l6 0 ].
N h â n d ân h u y ệ n đ ảo đ ó n lời kêu gọi to àn q u ố c k h án g chiến củ a C hủ tịc h
Hồ C hí M inh tro n g k h ô n g kh í sôi sục. L ực lư ợ n g tự vệ v à nhân d ân các xã tổ
chứ c họ c tập h ư ở n g ứ n g lời k êu gọi củ a B ác H ồ k ín h yêu.
T h ấm n h u ần tin h th ần b ản chỉ thị T o àn d ân k h á n g c h iến của T h ư ờ n g vụ
T ru n g ư ơ n g Đ ả n g và Lời k êu gọi to àn q u ố c k h á n g ch iến c ủ a C hủ tịch H ồ C hí
M inh, U ỷ ban h àn h ch ín h h u y ệ n đ ảo cù n g các tổ ch ứ c đ o à n thể tích cực triển
khai, v ậ n đ ộ n g n h ân dân ch u ẩn bị sẵn sà n g b ư ớ c vào c u ộ c kh án g chiến với
quân th ù . K h ẩu hiệu “ T o à n d ân k h án g c h iế n ” , “ K h á n g c h iến là số n g ” , “T h à
ch ết k h ô n g làm n ô lệ” x u ấ t h iện k h ắp nơi. C ác p h ư ơ n g án c h iến đ ấ u đư ợc xây
d ự ng , đ ề p h ò n g đ ịch đổ b ộ ch iế m đ ư ợ c th àn h p h ố Hải P h ò n g và Q u ả n g Y ên,
tạm th ờ i đ ẩy đ ư ợ c q u ân ta ra x a th àn h p h ố khi th ự c d â n Pháp m ở cuộc tấ n
cô n g đ á n h ch iếm h u y ệ n đ ảo C á t H ải.

1.3.

Lãnh đạo xây dựng lực lượng và triển khai cuộc kháng chiến

toàn dân, toàn diện giai đoạnl946-1950.
6 h 0 0 n gày 2 8 /2 /1 9 4 7 , q u â n P h áp từ tàu c h iế n đổ bộ lên chiếm đảo C á t
H ải, c h ú n g tàn sát, c ư ớ p bóc đ ố t p h á các làn g ven b iển. H ô m sau, n gày 29/2,
địch v ư ợ t eo b iển san g đ án h ch iếm đ ảo C át B à. Đi tới đ â u , c h ú n g tà n sát, đ ố t

17


phá, cư ớ p bóc đ ến đó, n h ư n g kh ô n g gặp m ộ t lực lư ợ n g k h án g c h iế n nào vì
th eo kế ho ạch q u â n sự, tỉnh Q u ản g Y ên k h ô n g có chủ trư ơ n g g iữ đất. “T ro n g
thời g ian này c ơ sở m ọ i m ặt h oàn to à n tan rã, dân c h ú n g h o an g m an g chịu
khuất p h ụ c d ư ớ i sự ch iếm đ ó n g tàn b ạo củ a g iặc P h á p ” [1; tr 3 ].
S au khi ch iếm đ ư ợ c k hu vực tru n g tâm c ủ a đ ảo C á t B à v à C á t H ải, tru n g
tu ần th án g 3, q u ân P h áp tổ ch ứ c lực lư ợ n g tấ n c ô n g v ào các k h u v ự c khác trên
đ ảo, m ục tiêu đ ầu tiên là hai thôn Á n g s ỏ i v à D ư ợ n g G iá (x ã T rân C hâu).
C h ú n g cho q u ân lín h m ặc sứ c tàn sát d ân th ư ờ n g , đ ố t p h á n h à cử a, cư ớ p bóc
củ a cải. T ại đ ả o C át H ải, đ ịc h đ ã g iết h o n 4 0 0 n g ư ờ i d â n vô tội [13;T r.49].
Lợi d ụ n g c ơ h ộ i, b ọ n phải đ ộ n g tay sai n g ó c đ ầu d ậy ch ố n g p h á c h ín h q u y ền
cách m ạn g , chỉ đ iểm cho đ ịch bắt b ớ cán b ộ cách m ạn g . M ộ t số c án bộ xã,
cán bộ tự vệ bị địch bắt. T ru n g đội trư ở n g L ê V ăn T e bị c h ú n g b ắt, tra tấn dã
m an rồi bẳn c h ế t trư ớ c m ặt b à con. L ý trư ở n g x ã T rân C h âu v à lý trư ở n g m ột
số làng k h ác đ ã đ ư ợ c cảm h o á , th am g ia cách m ạ n g c ũ n g bị b ọ p h ả n đ ộ n g chỉ
điểm c h o th ự c d â n P h á p b ắ t v ề giam cầm ở cản g M áy C h ai (H ải P hòng).
Đ ể c ủ n g cố các k h u v ự c đ ã ch iếm đ ư ợ c, th ự c d â n P h á p ra sứ c xây d ự n g
và củ n g cố b ộ m áy c h ín h q u y ề n bù nh ìn các cấp . T ại h u y ệ n C át H ải v à m ộ t số
huyện k h á c ch ú n g th à n h lập quận. D ưới q u y ền q u ậ n trư ở n g có cản h sát,
trư ở n g p hố v à c ác b an , hội tề ở các làng xã. Ở các v ù n g nú i củ a tỉn h , ch ú n g
thự c h iện âm m ư u x â y d ự n g v à nuôi d ư ỡ n g b ọ n p h ản đ ộ n g tro n g các dân tộc
ít ngư ờ i p h ụ c v ụ các h o ạ t đ ộ n g ch ố n g p h á c á c h m ạ n g ” [ 3 1 ;T r.32].
Ở C á t H ải, n h ữ n g trận càn c ủ a đ ịc h đã g â y n ê n th ả m c ả n h d â n th ư ờ n g bị
giết, n h iều g ia đ ìn h bị c h ú n g tàn sát k h ô n g cò n m ộ t ai, làn g m ạc bị đ ố t phá.
Đ ó là m ối căm th ù m à n h ân d ân h u y ện đảo m ãi k h ắc ghi k h ô n g th ể nào quên.
T ro n g h o àn c ản h c h ín h q u y ền cách m ạ n g v ừ a m ớ i th à n h lập, th ự c lực
ch ư a m ạn h , k in h n g h iệ m c h iế n đ ấu c h ư a có, h ơ n n ữ a kẻ th ù lại q u á h u n g bạo,
để b ảo to àn lự c lư ợ n g , b ảo v ệ tín h m ạn g và tài sản ch o n h â n d ân, U ỷ ban h àn h

chính k h á n g c h iế n C á t H ải rú t về T h ái B ìn h , c h ín h q u y ề n các cấp xã, thị trấn
rú t vào bí m ật.

18


X a đ ất liền, th iế u sự chỉ đạo, chi viện củ a cấp trên , n h ư n g với tinh thần tự
lực tự cư ờ n g , n h ân d ân h u y ện đảo, dưới sự chỉ đ ạo c ủ a cán b ộ V iệ t M inh đã
g ắn g sứ c xây d ự n g ch ín h q u y ền , xây d ự n g cu ộ c số n g m ớ i, c h u ẩn bị thự c lực
để ch ổ n g lại kẻ thù. T u y n h iên , do tư ơ n g q u an q u á ch ên h lệch nên tro n g
n h ữ n g n g à y đầu đ ịch đ án h chiếm , c h ín h q u y ền v à n h ân d ân trên đảo gặp
n hiều k hó k h ă n , ch ịu n h iề u hy sinh tổ n thất.
Đ ứ n g trư ớ c tìn h h ìn h đó, th án g 3 năm 1947, T ru n g ư ơ n g đ ã q u y ết đ ịnh
h ợ p n h ất đ ặc k h u H ò n G ai v à tỉn h Q u ả n g Y ên th à n h liê n tỉn h Q u ản g H ồng.
Đ ến lúc n à y thì liên tỉn h Q u ản g H ồ n g có các thị xã: H òn G ai, c ẩ m P hả,
Q u ản g Y ên v à các h u y ện : c ẩ m P h ả, H o à n h B ồ, Y ê n H ư n g , T h ủ y N g u y ên ,
C át H ải, Đ ô n g T riều , K in h M ô n , C h ế L in h , N a m S á c h v à L ụ c S ơn H ải.
L iên tỉn h uỷ, U ỷ b an k h án g ch iến h àn h c h ín h v à các c ơ q u an khác của
liên tỉnh đ ã n h a n h ch ó n g h ìn h th àn h . Đ ồ n g ch í N g u y ễ n C ô n g H ò a - U ỷ viên
xứ Ư ỷ B ắc K ỳ trự c tiế p làm bí th ư liên tỉn h uỷ, đ ồ n g ch i T rần Q u ố c T h ảo làm
chủ tịch U ỷ b a n k h á n g ch iế n h àn h ch ín h liên tỉn h Q u ả n g H ồn g .
T ro n g tìn h th ế g ay g o p h ứ c tạp , th ử th ác h , m ộ t số n g ư ờ i con ư u tú của
C át H ải trả i q u a q u á trìn h th a m g ia h o ạ t đ ộ n g cách m ạ n g ở các đ ịa p h ư ơ n g ,
đ ư ợ c kết n ạ p vào Đ ả n g nay đ ư ợ c lệnh trở về q u ê h ư ơ n g , cù n g n h ân dân trên
đ ảo tiến h à n h cu ộ c k h á n g ch iến trư ờ n g kỳ. V ới 3 đ ả n g v iên : L ê Đ ức V iên , V ũ
V iết H ư n g v à P hạm H ồ n g c ẩ m , th á n g 3 n ăm 1947, ch i bộ Đ ả n g đầu tiên củ a
C át H ải đ ư ợ c th àn h lập. Đ ồ n g chí V ũ V iết H ư n g (V ũ T h u ỷ , n g ư ờ i đư ợc tỉnh
Q u ản g Y ên c ử ra đ ả o làm bí th ư chi bộ k iêm C h ủ tịc h Ưỷ b a n h àn h C h ín h
C hâu C át H ả i th ay ch o đ ồ n g ch í N g u y ễ n T iế n P han).
C hi b ộ Đ ả n g đ ầu tiên củ a C át H ải ra đời tro n g g iai đ o ạn cự c kỳ k h ó k hăn

củ a h u y ện đ ảo , giặc đ àn áp k h ủ n g bố, bọn p h ả n đ ộ n g n g ó c đ ầ u d ậy c ô n g khai
làm tay sa i c h o địch, n h â n d â n h o a n g m an g d ao đ ộ n g , c h ín h q u y ền rú t v ào bí
m ật h o ặc n ằ m im k h ô n g h o ạ t đ ộ n g , m ộ t số cán b ộ th e o ư ỷ b a n h ành ch ín h
huy ện về T h á i B ình. Đ ây là th ờ i đ iểm k h ó k h ăn nh ất, n ặ n g n ề n h ấ t của p h o n g
trào c ách m ạ n g trê n to à n h u y ệ n đảo. K ẻ th ù đã tạm th ờ i cắt đ ứ t sự lãnh đạo,

19


liên lạc g iữ a Đ ản g và q u ần chúng. N h ữ n g đ ả n g v iên h ă n g hái v ư ợ t biển về
T h ụ y A nh (T h ái B ìn h ) đ ể x in ý kiến chỉ đ ạo lại đ ư ợ c cấp trên điều đi n hận
n h iệm vụ m ới. H u y ện đ ảo lại gặp k h ó k hăn n h ư khi c h ư a có tổ ch ứ c Đ ảng, Uỷ
ban k h án g c h iế n h ành c h ín h vẫn tồ n tại n h ư n g chỉ đ ạ o từ xa, k h ô n g có điều
k iệ n b ám đ ất, b ám d ân , bám đ ịch. T ro n g khi đ ó th ự c d â n P h áp v à ch ín h q u y ền
tay sai ra sứ c b ắ t lính b ắt p h u , th àn h lập hội tề trê n cả 2 đ ả o C á t B à, C át H ải.
T rư ớ c tìn h hình đó, với lòng yêu n ư ớ c v à ch í c ă m th ù g iặc, m ộ t số thanh
n iê n từ n g th am g ia ch ín h q u y ền trư ớ c đây đ ã tự tậ p h ợ p , n h en n hóm , vận
đ ộ n g x â y d ự n g lực lư ợ ng. C ác đ ồ n g ch í V ũ T iế n K h ư ơ n g , Đ ỗ S ư u T ầm , T rần
N h ặ t đ ã đ ứ n g ra tổ ch ứ c cu ộ c h ọ p g ồ m 20 cán bộ, q u ần c h ú n g tru n g kiên tại
T ù n g T h an h Y ên (G ia L uận). N h ữ n g ngư ời th am g ia cu ộ c h ọ p đ ã q u y ết định
th à n h lập U ỷ ban p h ò n g m ật k h u H à Sen. T rư ớ c c ờ đỏ sao v àn g , n h ữ n g ngư ời
co n can trư ờ n g đ ã d ũ n g cảm g iơ tay xin th ề ch iến đ ấ u c h ố n g q u ân th ù đ an g
tà n p h á q u ê hư ơ n g , k iê n q u y ế t b ảo v ệ th à n h q u ả c á ch m ạ n g m à n h â n dân
h u y ệ n đ ả o v ừ a g ià n h lại đ ư ợ c. Đ ồ n g chí V ũ T iến K h ư ơ n g , ng ư ờ i đã từ n g gắn
bó vớ i p h o n g trà o c ách m ạ n g c ủ a hu y ện đ ả o từ n h ữ n g n g ày đ ầ u kh ở i n g h ĩa
đ ư ợ c b ầ u làm trư ở n g b an , đ ồ n g ch í Đ ỗ S ư u T ầ m là p h ó b an , đ ồ n g chí T rần
N h ặ t là th ư k ý, đ ồ n g chí H o àn g V ăn L ãm đ ư ợ c c ử làm uỷ v iê n q u ân sự. Ưỷ
ban p h ò n g m ậ t xác đ ịn h m ụ c tiêu h àn h đ ộ n g là:
- C h ố n g b ắ t v iệ c th a n h n iên đi lính cho P háp.
- K h ố n g ch ế hội tề, sẵn sà n g tiêu d iệ t n h ữ n g tê n tay sai n g u y h iểm củ a

cách m ạng.
- M u a sắm vũ khí ch u ẩn bị thờ i c ơ đấu tra n h vũ tran g .
- C ủ n g cố lại cơ sở, xây d ự n g c ác tổ T ru n g K iên ở các x ã [29; tr 175 ].
S au b u ổ i lễ th à n h lập, đ ồ n g chí Đ ỗ S ư u T ầm đ ư ợ c g ia o n h iệm v ụ m ó c nối
liên lạc vớ i tỉn h Ưỷ v à ư ỷ b an k h á n g c h iế n h àn h c h ín h tỉn h Q u ả n g H ồng.
N ắm đ ư ợ c tìn h h ìn h h u y ện đ ảo , đ ồ n g ch í T rần Q u ố c T h ả o , ch ủ tịch U ỷ ban
k h án g c h iế n tỉn h Q u ả n g H ồ n g trự c tiếp chỉ đ ạ o v iên tổ c h ứ c c ủ n g c ố tổ ch ứ c
Đ ảng, ch ín h q u y ề n ở C h âu C át H ải. v ấ n đề cấp th iế t đ ặ t ra lúc này là phải

20


cù n g cố tổ ch ứ c Đ ản g và c h ín h q u y ền cách m ạn g , phải xây dự ng đội ngũ cán
bộ tru n g kiên bám đ ất, bám d ân , lãnh đ ạo n h ân d ân và cù n g nhân dân tiến
h àn h cuộc k h á n g ch iến to àn d ân to àn diện trên đ ịa b àn h u y ện đảo. Đ ồ n g chí
C h ín h (tức Đ ồ n g ), đ ặc ph ái viên củ a T ình uỳ Q u ả n g H ồ n g đư ợc cử về T hái
B ìn h tậ p h ợ p số cán bộ ch âu C á t H ải trở lại địa b àn cù n g với các đ ồ n g chí
đ a n g bám trụ củ n g cố lại bộ m áy ch ín h q u y ền c ác cấp, tổ chức n hân dân
k h á n g chiến. C o n đ ư ờ n g liên lạc g iữ a đảo và h u y ện T h ụ y A nh đư ợc khai
th ô n g . Đ ồ n g chí P hạm T hị L an , g iao th ô n g v iên n h iều lần c h u y ển đ ư a cô n g
v ăn , chỉ thị c ủ a cấp trê n về H à Sen bí m ật, an to àn . P h o n g trào đấu tran h trên
đ ả o lại n hận đ ư ợ c sự chỉ đ ạ o củ a tổ ch ứ c Đ ản g v à c h ín h q u y ền cấp trên, kịp
th ò i chỉ đ ạo p h o n g trà o k h á n g ch iến ờ h u y ện đ ảo , T ỉn h uỷ Q u ản g H ồ n g chủ
trư ơ n g từ n g b ư ớ c xây d ự n g căn c ứ k h án g c h iến và đ ư a d ần các cơ q uan c h ín h
q u y ền từ T h ụ y A nh (T h ái B ìn h ) về lại C át H ải, C á t Bà.
T ừ buổi đ ầu tổ c h ứ c, U ỷ ban p h ò n g m ật đ ư ợ c th àn h lập bời n h ữ n g ngư ời
co n tru n g k iên củ a h u y ệ n đ ảo , nay đ ư ợ c chỉ đạo c ù a trên , n h ữ n g th an h niên
ư u tú bắt đ ầu xây d ự n g k h u H à Sen th àn h k h u căn c ứ du kích. D ưới sự chỉ đạo
trự c tiếp củ a liên tỉn h Q u ả n g H ồng, n h ân d ân khu H à S en tích cự c đào hào
đ ắp luỹ, xây d ự n g là n g c h iến đấu, tiến h àn h ch iến tran h du kích. Đ en th án g 7

n ăm 1947, k h u că n c ứ k h á n g c h iế n H à S en, N in h T iế p (N g h ĩa L ộ) đư ợc hình
th ành. C ù n g vớ i q u á trìn h x ây d ự n g căn c ứ k h á n g c h iến là p h o n g trào luyện
tậ p q u ân sự, sẵn sàn g đ án h đ ịch khi c h ú n g tấn công.
C ăn c ứ k h á n g c h iến H à S en là b iểu h iện sá n g n g ờ ii tin h th ần y êu nư ớc
n ồ n g n àn, ch ù đ ộ n g , sá n g tạo , tự lực cánh sin h , d ự a v ào sứ c m ìn h đ ể k h án g
c h iến là n iềm tự h à o c ủ a các th ế hệ ngư ời dân C á t H ải. H à Sen là căn cứ
k h án g c h iến

đ iể n h ìn h c ủ a to àn q u ố c tro n g cu ộ c c h ố n g Pháp trên đ ịa bàn

h u y ện đảo. D ự a vào k h u căn c ứ H à Sen, p h o n g trà o k h á n g ch iến c ủ a n h ân dân
h u y ện đ ả o lại đ ư ợ c đ ẩy m ạn h , cô n g tác xây d ự n g p h á t triển Đ ản g đư ợ c củ n g
cổ và tăn g c ư ờ n g . “ Đ en th á n g 7 /1947 h u y ện đ ả o có các đ ả n g viên: Đ ỗ Sưu
T ầm , V ệ H ữ u, N g ọ c Q u ế, T rần N h ặt, N g u y ễ n T iế n C h iến , T ô B á C ô n g , P han

21


H ồng C h ư ơ n g , N g u y ễn V ăn V õ n g sin h hoạt tro n g 3 chi bộ đó là chi bộ G ia
L uận, chi b ộ g h ép X uân Đ ám - T rân C h âu và m ộ t chi bộ c ơ q u an ” [6;T r.38].
Đ ể g iừ v ữ n g p h o n g trào , T ỉn h uỷ Q u ả n g H ồ n g đ ã có ch ủ trư ơ n g v à biện
p háp đ ú n g đ ắn , kịp thời. T ỉn h uỷ đ ã q u y ết đ ịnh th àn h lập h uyện H à C át gồm
H à N am - đ à o C át B à - đ ảo C át H ải v à đảo T u ần C h âu . T h á n g 8/1947, T ỉnh
uỷ cử nữ đ ồ n g chí M in h H à về tă n g cư ờ n g ch o C át H ải. P h ư ơ n g châm của
T ỉnh uỷ lúc n ày là “B ám đ ất, x ây d ự n g lực lư ợ n g c h ín h trị quân sự, ch u ẩn bị
phá tề và p h á t đ ộ n g ch iến tran h d u k íc h ” [2 9;T r.41].
T h ự c hiện ch ủ trư ơ n g c ủ a T ỉn h uỷ, H à C át đ ã tích cự c củ n g cố về m ọi
m ặt. Đ ể p hù h ợ p với tìn h hìn h , n h iệm vụ m ớ i, U ỷ ban h ành chính các xã đư ợc
đổi thành U ỷ ban k h án g c h iến h àn h chín h , th àn h lập Ưỷ ban ph ò n g m ật liên
xã có n h iệm v ụ ổn đ ịn h tìn h h ìn h n h ân d ân , tă n g c ư ờ n g c ả n h giác cách m ạng,

đảm bảo liên lạc th ô n g su ố t với h u y ện , tỉnh.
T iếp tụ c p h át triể n lực lư ợ n g c h ín h trị, tiếp tụ c p h á t triể n tổ chứ c Đ ảng,
th án g 7 /1 9 4 7 , L iên tỉn h Q u ản g H ồ n g ra q u y ế t đ ịn h th àn h lập Đ ả n g B ộ C át
H ài. T ừ tro n g g ian k h ổ củ a cuộc k h á n g ch iế n v à q u á trình đấu tranh cách
m ạn g đ ư ợ c rèn luy ện v à th ử th ách , n h iều cán b ộ tro n g h u y ện đ ã trư ở n g thành.
Đ ến th án g 11/1947, d o y êu cầu chỉ đ ạo c ơ sở, Đ ản g B ộ C á t H ải đ ư ợ c chia
thành 2 chi bộ: C hi bộ L iên x ã X uân Đ ám - T rân C h âu có 5 đ ản g viên, chi bộ
G ia L uận có 4 đ ản g v iên. Đ ến năm 1948, sổ lư ợ n g Đ ản g v iên của H à C át tăn g
lên đ án g kể, h ầu k h ắp các xã đều có chi bộ độc lập n h ư P hù L ong, N g h ĩa Lộ,
H o àn g C h âu , V ăn P h o n g , G ia L ộc, H o à Q u a n g ...
T h eo k ế ho ạch đ ã sắp đ ặ t từ trư ớ c, n g ày 7 /1 0 /1 9 4 7 th ự c d ân P h áp tập
tru n g 2 0 .0 0 0 q u ân tin h n h u ệ đư ợc tra n g bị đầy đủ vũ khí, p h ư ơ n g tiện hiện
đại (m áy b ay , tàu ch iế n , đại b ác) m ờ c u ộ c tấ n cô n g lớn, th ọ c sâu vào hậu
ph ư ơ n g c ủ a ta, đ án h th ẳ n g v ào tru n g tâm V iệ t B ắc, căn cứ đ ịa c h ín h c ủ a
khán g chiến.
Đ ây là c u ộ c tiến c ô n g ch iến lư ợ c củ a g iặc P h áp n h ằm loại trừ bộ đội chủ
lực ta ra kh ỏ i v ò n g c h iế n đấu, p h á tan cơ q u an đ ầ u n ão k h án g ch iến , lập chín h

22