Sử dụng ebook hỗ trợ tự học hoá học 10 nhằm nâng cao hiệu quả tiết học có sử dụng các phương pháp dạy học theo quan điểm của lí thuyết kiến tạo

JOURNAL OF SCIENCE OF HNUE
Educational Sci., 2015, Vol. 60, No. 1, pp. 75-81
This paper is available online at

DOI: 10.18173/2354-1075.2015-0009

SỬ DỤNG EBOOK HỖ TRỢ TỰ HỌC HOÁ HỌC 10
NHẰM NÂNG CAO HIỆU QUẢ TIẾT HỌC CÓ SỬ DỤNG CÁC
PHƯƠNG PHÁP DẠY HỌC THEO QUAN ĐIỂM CỦA LÍ THUYẾT KIẾN TẠO
Trần Trung Ninh1 , Nguyễn Thị Thanh2 , Lê Thị Cẩm Tú3
1 Khoa

2 Viện

Hoá học, Trường Đại học Sư phạm Hà Nội
Khoa học Giáo dục Việt Nam; 3 Trường Trung học phổ thông Hồng Bàng, Hải Phòng

Tóm tắt. Bài viết giới thiệu vai trò của việc tự học của học sinh trong tiết học kiến tạo,
cách để nâng cao nền kiến thức hiệu quả là sử dụng ebook hỗ trợ tự học Hoá học 10 Trung
học phổ thông (THPT). Những kết luận sau thực nghiệm đã khẳng định ebook là một tài
liệu học tập có tính tương tác cao giúp học sinh tự học rất tốt, thích hợp với cách tiếp cận
kiến tạo trong dạy học nói chung và dạy học hoá học nói riêng.
Từ khóa: Tự học, lí thuyết kiến tạo, dạy học kiến tạo, ebook, Hóa học 10.

1.

Mở đầu

Sự phát triển mạnh mẽ của công nghệ thông tin và truyền thông (Information and
Communication Technology - ICT) trong những năm gần đây đã tác động đến hầu hết các lĩnh
vực, làm thay đổi rất lớn đời sống kinh tế xã hội của toàn thế giới, trong đó có giáo dục. ICT đã mở

ra triển vọng to lớn trong việc đổi mới các phương pháp và hình thức dạy học. Do vậy, các phương
pháp dạy học tích cực, đặc biệt là theo cách tiếp cận kiến tạo, ngày càng có nhiều điều kiện để ứng
dụng rộng rãi. Ở Việt Nam, đã có một số tác giả nghiên cứu vấn đề này như Võ Văn Duyên Em [2],
Lương Việt Thái [4],... Tiếp tục đi sâu hơn, việc vận dụng lí thuyết kiến tạo (LTKT) trong dạy học
để phát triển năng lực (NL) tự học của học sinh (HS) được nghiên cứu. Trong dạy học kiến tạo,
điều kiện cần để có một tiết học hiệu quả là HS phải có nền kiến thức cơ bản trước bài học đó. Bài
báo giới thiệu vai trò của các quan niệm sẵn có của HS trong tiết học kiến tạo, ebook hỗ trợ tự học
Hoá học 10 và những kết quả đạt được sau thực nghiệm (TN).

2.
2.1.

Nội dung nghiên cứu
Tự học

- Khái niệm về tự học
Trong lịch sử giáo dục, vấn đề tự học luôn được quan tâm, được đề cập và nhìn nhận theo
nhiều khía cạnh khác nhau. Theo Nguyễn Cảnh Toàn [5]: Tự học là tự mình động não, sử dụng các
NL trí tuệ (quan sát, so sánh, phân tích, tổng hợp) và có khi cả cơ bắp (khi sử dụng công cụ) cùng
Ngày nhận bài: 10/10/2014. Ngày nhận đăng: 15/1/2015.
Liên hệ: Nguyễn Thị Thanh, e-mail:

75


Trần Trung Ninh, Nguyễn Thị Thanh, Lê Thị Cẩm Tú

các phẩm chất của mình rồi cả động cơ, tình cảm, cả nhân sinh quan, thế giới quan (như trung thực,
khách quan, có trí tiến thủ, kiên trì, lòng say mê khoa học. . . ) để chiếm lĩnh một lĩnh vực hiểu biết
nào đó của nhân loại, biến lĩnh vực đó thành sở hữu của mình.

- Vai trò của tự học
+ Tự học là mục tiêu cơ bản của quá trình dạy học.
+ Tự học khắc phục nghịch lí: học vấn thì vô hạn mà tuổi học đường thì có hạn.
+ Học tập là một quá trình suốt đời. Có PP tự học tốt sẽ giúp HS biết biến quá trình đào tạo
thành quá trình tự đào tạo. Có PP tự học tốt sẽ đem lại kết quả học tập cao. Tự học là con đường
tạo ra tri thức bền vững cho mỗi người.

2.2.

Dạy học theo định hướng vận dụng tư tưởng của lí thuyết kiến tạo

Về kiến tạo trong dạy học, Brooks [1] cho rằng: “Quan điểm về kiến tạo trong dạy học
khẳng định rằng người học cần phải tạo nên những hiểu biết về thế giới bằng cách tổng hợp những
kinh nghiệm mới vào trong những cái mà họ đã có từ trước đó. Người học thiết lập nên những qui
luật thông qua sự phản hồi trong mối quan hệ tương tác với những chủ thể và ý tưởng”. Ý kiến khác
cho rằng, dạy học theo quan điểm kiến tạo được xem là một quá trình dạy học hết sức năng động,
trong đó người học tự mình xây dựng những khái niệm, ý tưởng dựa trên những quan niệm sẵn có.
Khi dựa vào luận điểm thứ năm trong các luận điểm chính của LTKT, của Ernst Von Glasersfeld,
nhiều tác giả đã cụ thể hoá chu trình dạy học theo lối kiến tạo phải trải qua các bước sau đây:
Vốn tri
thức

−→

Dự đoán

−→

Kiểm
nghiệm

−→ Điều chỉnh

−→

Tri thức
mới

Trong đó, mắt xích quan trọng đầu tiên của chu trình là vốn tri thức đã có của HS. Hệ thống
tri thức của HS bao gồm kinh nghiệm và vốn tri thức. Kinh nghiệm là những điều các em học một
cách tự nhiên, còn tri thức có thể được học trong và ngoài nhà trường.
Qua những vấn đề lí luận trên, chúng ta có thể nhấn mạnh rằng: điều kiện cần để có một tiết
học kiến tạo hiệu quả là HS phải có nền kiến thức cơ bản trước bài học đó. Vì đối với một đơn vị
kiến thức mới, HS muốn tự mình kiến tạo cho bản thân thì chúng phải dựa trên những hiểu biết ban
đầu và những hiểu biết xung quanh kiến thức đó, chứ không phải HS kiến tạo nên tri thức từ “con
số 0”. Và muốn có những kiến thức ban đầu đó thì HS phải tự học. Thông thường trên thực tế, mọi
giáo viên (GV) vẫn thường dặn dò HS chuẩn bị bài mới trước khi lên lớp. Nhưng công việc này ít
được thực hiện, do cách tiếp cận kiến thức theo sách giáo khoa còn nhiều chỗ khó hiểu, không có
tính tương tác, dễ gây nhằm chán, nhất là đối với HS đầu cấp trung học phổ thông (THPT) (còn
chịu ảnh hưởng nhiều của tâm lí trẻ mới lớn, phương pháp học tập ở cấp trung học cơ sở). Đây
chính là một trong những lí do làm cho lớp học kiến tạo thất bại: quan niệm sẵn có của HS không
đủ để nắm bắt được ý tưởng của GV, không thể tham gia tranh luận và thậm chí không thể trả lời
các câu hỏi phát vấn của GV, và như thế nghĩa là không đủ thời gian dành cho các hoạt động tự
mình kiến tạo tri thức trong một tiết học.
Một yếu tố quan trọng ảnh hưởng đến tính tự giác tự học của HS chính là tài liệu tự học.
Một tài liệu chính xác, khoa học, vừa sức, có tính tương tác cao và hấp dẫn sẽ là một tài liệu phù
hợp giúp HS nâng cao được năng lực tự học. Chính vì thế mà chúng tôi đã xây dựng ebook hỗ trợ
tự học Hoá học 10 nâng cao, nhằm giúp các em tự học tốt hơn.

76

Sử dụng ebook hỗ trợ tự học Hoá học 10 nhằm nâng cao hiệu quả tiết học...

2.3.

Ebook và tác dụng hỗ trợ tự học Hóa học 10

- Khái niệm ebook Ebook là từ viết tắt của cụm từ tiếng Anh - electronic book, dịch sang
tiếng Việt là “sách điện tử” hay “sách giáo khoa điện tử” tùy vào mục đích sử dụng. Ebook được
đọc thông qua các thiết bị điện tử kĩ thuật số: máy tính, máy tính bảng, điện thoại di động, máy
trợ giúp kĩ thuật số cá nhân. Khi được hiểu là sách điện tử thì ebook đơn giản là hình thức dạng kĩ
thuật số của một cuốn sách giấy thông thường. Các đặc điểm nổi bật của nó lúc này là khả năng
lưu trữ, gọn nhẹ, có tính năng bảo mật (một số trang hay toàn bộ cuốn sách), dễ dàng để đọc (thu,
phóng, tìm một cuốn sách hay một trang sách bất kì). . . Còn khi được hiểu là sách giáo khoa điện
tử thì ngoài những tính năng trên, sách giáo khoa điện tử có những ưu điểm nữa là có nội dung
theo đúng chương trình đào tạo phù hợp với từng cấp học, lớp học, môn học; và nó thể hiện tính
tương tác cao với người sử dụng.
- Mục đích thiết kế ebook Hoá học 10
Ebook được thiết kế với mục đích cung cấp một công cụ hỗ trợ đắc lực cho hoạt động tự
học môn Hoá học lớp 10 của HS THPT, từ đó nâng cao hiệu quả học tập nhất là hiệu quả của tiết
học kiến tạo. Ebook cũng có thể được sử dụng như một tài liệu tham khảo, tra cứu hoặc dùng để
phối hợp với các phương pháp dạy học truyền thống làm tăng hiệu quả của quá trình dạy học.
- Một số hình ảnh minh họa e-book hoá học 10

Hình 1. Giao diện trang chủ
Ebook được biên soạn chi tiết theo chuẩn kiến thức, nội dung xây dựng theo nguyên tắc tiếp
cận kiến tạo, có phần bài tập, phần mở rộng, đọc thêm, phần minh hoạ; các phần được thiết kế sinh
động, góp phần khơi dậy hứng thú học tập, lòng ham hiểu biết, khám phá tri thức ở HS.
Hiện nay có rất nhiều phần mềm thiết kế e-book như: eXe, Lectora, frontpage,

constructauthor, automation studio,. . . Chúng tôi lựa chọn phần mềm eXe vì ngoài những ưu điểm
về tiện ích, nó là phần mềm miễn phí nên tính khả thi trong thực hiện sẽ cao hơn.
Trang chủ có giao diện đẹp, hấp dẫn và chứa đựng nhiều thông điệp mang những thông tin
đặc trưng của môn học để gây hứng thú học tập cho HS.
Trong ebook có hai thanh menu, các chương, bài, mục được trình bày ở dạng cây thư mục
nên rất thuận tiện cho việc sử dụng. Ở đầu mỗi chương đều có mục tiêu của chương để HS nắm
được yêu cầu về kiến thức, kĩ năng trước khi học. Từ đó, HS khái quát được nhiệm vụ cần làm.
77


Trần Trung Ninh, Nguyễn Thị Thanh, Lê Thị Cẩm Tú

Trong mỗi bài gồm có các phần:
- Mục tiêu bài học: Phần này thường được trình bày dưới dạng các câu hỏi. Mục đích ở
đây là đặt vấn đề, khơi gợi sự tìm tòi của người học. Và khi người học trả lời được các câu hỏi này
cũng có nghĩa là họ đã nắm được nội dung bài học.

Hình 2. Trang giới thiệu về mục tiêu của một bài học cụ thể
- Hướng dẫn tự học: Đây là phần trọng tâm của ebook. Phần này được thiết kế theo nội
dung của sách giáo khoa hóa học 10 nâng cao nhưng không chỉ có văn bản, mà còn có các câu hỏi
gợi ý, hình ảnh, video minh họa. Điều này làm tăng tính hấp dẫn cho bài học, giúp người học có
thể tự khám phá, tìm hiểu, từ đó lĩnh hội kiến thức một cách nhanh chóng và bền vững. Tùy thuộc
vào nội dung, với mỗi một bài, chúng tôi có những phương pháp và thiết kế phù hợp. Ví dụ như
trong Hình 3.

Hình 3. Một phần trang giới thiệu về nội dung lí thuyết bài 1: Thành phần nguyên tử
Đây là phần kiến thức mà HS đã được học sơ lược ở lớp 8, nên việc tìm hiểu về nguyên
tử không được trình bày dưới dạng văn bản đơn thuần, cũng không được trình bày dưới dạng GV
đưa ra các câu hỏi để HS trả lời. Ebook đưa ra clip thí nghiệm thực về việc tìm ra tia âm cực của
J.J Thomson chứ không phải là hình vẽ như sách giáo khoa hay thí nghiệm mô phỏng như các

ebook khác, điều này giúp các em có cái nhìn thực tế hơn, rõ nét hơn về hiện tượng của thí nghiệm.
Từ đó hướng dẫn HS tự đặt câu hỏi, tự tìm hiểu nội dung kiến thức thông qua bảng so sánh với
78


Sử dụng ebook hỗ trợ tự học Hoá học 10 nhằm nâng cao hiệu quả tiết học...

những điều đã học để từ đó chúng tự kiến tạo nên tri thức mới. Và đến đây, HS biết kiến thức phát
triển lên ở mức nào. Đây chính là điểm khác biệt rõ nét giữa tự học có hướng dẫn đơn thuần và tự
học có hướng dẫn theo kiến tạo.
Ở một ví dụ khác, khi sử dụng phương pháp vấn đáp và hệ thống câu hỏi, yêu cầu HS nhắc
lại các kiến thức đã biết từ đó HS tự suy luận ra kiến thức mới. Với mỗi câu hỏi HS đều có thể
kiểm tra đáp án bằng cách kích chuột vào ô “Show Feedback” bên dưới.

Hình 4. Cách tiếp cận kiến thức sử dụng phương pháp vấn đáp và hệ thống câu hỏi
- Bài tập: Phần này gồm các phần: bài tập tự luận và bài tập trắc nghiệm. Các bài tập được
sắp xếp theo thứ tự từ dễ đến khó, nhằm hệ thống kiến thức mới, ôn tập kiến thức cũ, rèn luyện kĩ
năng giải bài tập hóa học cho HS. Đặc biệt, phần này thể hiện được tính tương tác cao. Vì các bài
tập được thiết kế trực tuyến nên HS có thể kiểm tra kết quả ngay sau khi chọn đáp án, từ đó họ sẽ
bổ sung và ôn tập kịp thời được những mảng kiến thức còn yếu. Để kiểm tra kết quả hoặc xem gợi
ý các bài tập tự luận, HS nhấn vào nút phản hồi (Feedback).

Hình 5. Trang bài tập trắc nghiệm

2.4.

Thực nghiệm sư phạm

Với mục đích kiểm tra tính hiệu quả của ebook trong việc hỗ trợ HS tự học hóa học 10,
chúng tôi đã tiến hành giới thiệu cho HS các lớp thực nghiệm sử dụng ebook hỗ trợ tự học các kiến

thức của chương 1 và chương 2 trong đợt TN sư phạm tại một số lớp 10 THPT nâng cao trong học
kì I năm học 2012 – 2013. HS sử dụng ebook ngoài giờ học để chuẩn bị cho bài học mới, củng cố
79


Trần Trung Ninh, Nguyễn Thị Thanh, Lê Thị Cẩm Tú

lại bài học và mở rộng kiến thức. Giờ học được tiến hành tại 2 trường THPT với các lớp TN và các
lớp đối chứng (ĐC) như ở Bảng 1.

STT
01
02
Tổng

Bảng 1. Các cặp lớp TN – ĐC
Lớp thực nghiệm
Trường THPT
Lớp
Sĩ số
Hồng Bàng - Hải Phòng
10C7
45
Hải An - Hải Phòng
10C1
43
2
2
88

Lớp đối chứng
Lớp
Sĩ số
10C8
42
10C2
44
2
86

Kết thúc một chương, chúng tôi cho HS các lớp TN và ĐC thực hiện một bài kiểm tra 45
phút. Kết quả bài kiểm tra được xử lí bằng phần mềm toán thống kê trong nghiên cứu khoa học
ứng dụng. Kết quả định lượng trình bày ở Bảng 2.

Mô tả dữ liệu
So sánh dữ liệu

Bảng 2. Kết quả xử lí số liệu TN định lượng
Mode(∗)
Trung vị
Trung bình cộng
Độ lệch chuẩn
TN
ĐC
TN
ĐC
TN
ĐC
TN
ĐC

8
5
7
6
7,16
6,12
1,49
1,71
T – test độc lập (p)
Hệ số ảnh hưởng (ES)
0,004
0,61
(∗) là giá trị điểm số có tần suất xuất hiện nhiều nhất trong dãy điểm số

Dựa trên các kết quả TN sư phạm và thông qua việc xử lí số liệu TN sư phạm thu được,
chúng tôi nhận thấy chất lượng học tập của HS ở các lớp TN cao hơn ở các lớp ĐC. Cụ thể:
- Định tính: HS lớp TN hăng hái thảo luận. Các vấn đề trong bài học đa số đều được HS tự
lực phát hiện và giải quyết dưới sự hướng dẫn của GV. Theo kết qủa định tính trên, chứng tỏ HS
lớp TN đã tiếp cận và sử dụng có hiệu quả ebook hỗ trợ tự học nên đã có một nền kiến thức cơ bản
trước khi đến lớp để có thể thảo luận, giải quyết các vấn đề theo định hướng của GV.
- Định lượng:
+ Giá trị mode, trung vị của lớp TN cao hơn ở lớp ĐC điều này chứng tỏ hiệu quả dạy - học
ở lớp TN tốt hơn ở lớp ĐC.
+ Điểm trung bình cộng của lớp TN cao hơn ở lớp ĐC. Như vậy, HS ở lớp TN nắm vững,
vận dụng kiến thức, kĩ năng và khả năng tự học tốt hơn ở lớp ĐC.
+ Phép kiểm chứng t – test độc lập cho kết quả giá trị p nhỏ hơn so với giá trị so sánh là
0,05. Điều này có nghĩa là giá trị trung bình cộng của lớp TN với lớp ĐC có khác biệt rõ rệt.
+ Hệ số ảnh hưởng ES cho thấy tác động của kết quả nghiên cứu đã tạo ra ảnh hưởng ở mức
độ trung bình. Như vậy, sự chênh lệch về điểm trung bình cộng của HS lớp TN và lớp ĐC do tác
động của nghiên cứu là có thực tế và có ý nghĩa.

3.

Kết luận

Ebook hoá học 10 là một tài liệu học tập có tính tương tác cao, giúp HS tự học cả trước và
sau thời gian lên lớp, rất thích hợp với cách tiếp cận kiến tạo trong dạy học nói chung và dạy học
80


Sử dụng ebook hỗ trợ tự học Hoá học 10 nhằm nâng cao hiệu quả tiết học...

hoá học nói riêng. Vậy, giới thiệu và hướng dẫn HS tìm kiếm, sử dụng những ebook học tập có giá
trị sẽ đem lại hiệu quả dạy học cao, đặc biệt là đối với những phương pháp dạy học tích cực tiếp
cận kiến tạo, đòi hỏi HS phải có nền kiến thức chắc chắn để kiến tạo kiến thức mới. Đây là hướng
đi phù hợp, nhất là khi mà mục tiêu và nội dung giáo dục đang thay đổi hướng tới một chương
trình giáo dục định hướng đầu ra tiếp cận phát triển năng lực.
TÀI LIỆU THAM KHẢO
[1]
[2]
[3]
[4]

[5]

Dr. Debra Sprague and Dr. Chris Dede, 1999. Constructivism in classroom: If I teach this
way am I doing my job? Learning & Leading with Technology, Volume 27, Number 1, pp. 6
- 21.
Võ Văn Duyên Em, 2012. Nghiên cứu đổi mới Phương pháp dạy học phần Hóa học phi kim
ở trường THPT theo hướng dạy học kiến tạo – tương tác với sự trợ giúp của CNTT. Luận án

tiến sĩ Giáo dục học, Trường Đại học Sư phạm Hà nội.
Hóa học 10, Sách giáo khoa nâng cao, Sách bài tập nâng cao. Nxb Giáo dục, Hà Nội, 2011.
Lương Việt Thái, 2006. Nghiên cứu tổ chức quá trình dạy học một số nội dung vật lí trong
môn khoa học ở tiểu học và môn vật lí ở trung học cơ sở trên cơ sở vận dụng tư tưởng của lí
thuyết kiến tạo. Luận án Tiến sĩ Giáo dục học, Viện Chiến lược và Chương trình Giáo dục,
Hà Nội.
Nguyễn Cảnh Toàn (Chủ biên), Nguyễn Kỳ, Vũ Văn Tảo, Bùi Tường, 1998. Quá trình dạy –
tự học. Nxb Giáo dục.
ABSTRACT

Using ebook to support self-study among10th year chemistry students to enhance lesson
effectiveness using teaching methods from a tectonic theory point of view
The article introduces the role of self-learning among students in a constructivist class, and
the use of ebook by self-study students in the 10th year chemistry program to enhance students’
knowledge base. The following conclusions have been confirmed experimentally and it was seen
that ebook is a highly interactive learning document that can help students learn by themselves
very well. It is a very appropriate tectonic approach in teaching in general chemistry teaching in
particular.
Keywords: Ebook, self-study, the year 10 Chemistry, tectonic theory viewpoint.

81