Luận án tiến sĩ luật học - Thủ tục giải quyết tranh chấp kinh doanh, thương mại tại tòa án cấp sơ thẩm ở Việt Nam hiện nay

VIỆN HÀN LÂM
KHOA HỌC XÃ HỘI VIỆT NAM
HỌC VIỆN KHOA HỌC XÃ HỘI

VŨ GIA TRƯỞNG

THỦ TỤC GIẢI QUYẾT TRANH CHẤP KINH DOANH
THƯƠNG MẠI TẠI TÒA ÁN CẤP SƠ THẨM
Ở VIỆT NAM HIỆN NAY

LUẬN ÁN TIẾN SĨ LUẬT HỌC

HÀ NỘI - 2020
VIỆN HÀN LÂM


KHOA HỌC XÃ HỘI VIỆT NAM
HỌC VIỆN KHOA HỌC XÃ HỘI

VŨ GIA TRƯỞNG

THỦ TỤC GIẢI QUYẾT TRANH CHẤP KINH DOANH
THƯƠNG MẠI TẠI TÒA ÁN CẤP SƠ THẨM
Ở VIỆT NAM HIỆN NAY

Ngành: Luật kinh tế
Mã số: 9.38.01.07

LUẬN ÁN TIẾN SĨ LUẬT HỌC

NGƯỜI HƯỚNG DẪN KHOA HỌC:

PGS.TS. ĐINH VĂN THANH

HÀ NỘI - 2020

LỜI CAM ĐOAN


Tôi xin cam đoan đây là công trình nghiên cứu của riêng tôi.
Các thông tin, số liệu nêu trong Luận án là trung thực. Các
luận điểm kế thừa trong Luận án được trích dẫn rõ ràng. Kết
quả nghiên cứu của Luận án chưa từng được công bố trong
công trình nào khác.
TÁC GIẢ LUẬN ÁN

Vũ Gia Trưởng
MỤC LỤC
MỞ ĐẦU ......................................................................................................................
1
Chương 1: TỔNG QUAN TÌNH HÌNH NGHIÊN CỨU VÀ CƠ SỞ LÝ
THUYẾT NGHIÊN CỨU ..........................................................................................
8
1.1. Tổng quan tình hình nghiên cứu .....................................................................
8
1.2. Cơ sở lý thuyết nghiên cứu ...........................................................................
20
Chương 2: NHỮNG VẤN ĐỀ LÝ LUẬN VỀ THỦ TỤC GIẢI QUYẾT TRANH
CHẤP KINH DOANH, THƯƠNG MẠI TẠI TOÀ ÁN CẤP SƠ THẨM ...............
25
2.1. Khái niệm và đặc điểm của thủ tục giải quyết tranh chấp kinh doanh,
thương mại tại Tòa án cấp sơ thẩm ......................................................................

25
2.2. Nội dung thủ tục giải quyết tranh chấp kinh doanh, thương mại tại Tòa


án cấp sơ thẩm ......................................................................................................
38
2.3. Các yếu tố ảnh hưởng và yêu cầu đối với thủ tục giải quyết tranh chấp
kinh doanh, thương mại tại Tòa án cấp sơ thẩm ..................................................
57
Chương 3: THỰC TRẠNG PHÁP LUẬT VÀ THỰC THI PHÁP LUẬT VỀ
THỦ TỤC GIẢI QUYẾT TRANH CHẤP KINH DOANH, THƯƠNG MẠI
TẠI TÒA ÁN CẤP SƠ THẨM Ở VIỆT NAM ......................................................
66
3.1. Thực trạng quy định pháp luật về thủ tục giải quyết tranh chấp kinh
doanh, thương mại tại Tòa án cấp sơ thẩm ở Việt Nam hiện nay ........................
66
3.2. Thực tiễn thực hiện pháp luật về thủ tục giải quyết tranh chấp kinh
doanh, thương mại tại Tòa án cấp sơ thẩm ở Việt Nam hiện nay ........................
91
Chương 4: PHƯƠNG HƯỚNG VÀ GIẢI PHÁP HOÀN THIỆN PHÁP
LUẬT VỀ THỦ TỤC GIẢI QUYẾT TRANH CHẤP KINH DOANH,
THƯƠNG MẠI TẠI TÒA ÁN CẤP SƠ THẨM Ở VIỆT NAM ........................
118
4.1. Phương hướng hoàn thiện pháp luật về thủ tục giải quyết tranh châp kinh
doanh, thương mại tại Tòa án cấp sơ thẩm ở Việt Nam.....................................
118
4.2. Giải pháp hoàn thiện pháp luật về thủ tục giải quyết tranh chấp kinh
doanh, thương mại tại Toà án cấp sơ thẩm ở Việt Nam.....................................
127
KẾT LUẬN..............................................................................................................

148
DANH MỤC CÁC CÔNG TRÌNH NGHIÊN CỨU LIÊN QUAN ĐẾN


LUẬN ÁN ĐÃ ĐƯỢC CÔNG BỐ.........................................................................
150
DANH MỤC TÀI LIỆU THAM KHẢO...............................................................
151

TCKT
BLTTDS
BLDS
TTDS
KDTM
PLTTDS
TAND
VKSND
TANDTC
VKSNDTC
HĐXX
VKS
XHCN
TTTT
BPKCTT
UNCITRAL
VCCI
LTTTM
VIAC
WTO
ĐKKD

VADS


DANH MỤC CÁC TỪ VI
ẾT TẮT
Bộ luật Tố tụ
ng dân sự Việt Nam
Bộ luật Dân
sự Việt Nam
Tố tụng dân
sự

Viện kiểm sát nhân dân tối cao
Hội đồng xét xử
Viện kiểm sát
Xã hội chủ nghĩa
Thủ tục thông thường
Biện pháp khẩn cấp tạm thời
Ủy ban Pháp luật Thương mại quốc tế
Liên Hiệp Quốc

Kinh doanh,
thương mại
Pháp luật tố t
ụng dân sự
Tòa án nhân
dân

Phòng Thương mại và Công nghiệp Việt
Nam

Luật Trọng tài thương mại năm 2010
Trung tâm Trọng tài Quốc tế Việt Nam
Tổ chức Thương mại Thế giới

Viện kiểm sá
t nhân dân
Tòa án nhân
dân tối cao

Đăng ký kinh doanh
Vụ án dân sự
Tranh chấp kinh tế

MỞ ĐẦU
1. Tính cấp thiết của việc nghiên cứu đề tài
Trong bối cảnh nền kinh tế Việt Nam ngày càng hội nhập sâu rộng vào
nền kinh tế khu vực và thế giới, việc minh bạch hóa, tạo lập môi trường kinh
doanh thông thoáng, tạo cơ sở để các doanh nghiệp cạnh tranh bình đẳng, nâng
cao năng lực doanh nghiệp trong nước và thu hút được nhiều nhà đầu tư nước
ngoài là một nhu cầu cấp thiết. Một trong những giải pháp để nâng cao môi
trường kinh doanh là việc hoàn thiện các phương thức giải quyết các tranh
chấp kinh doanh, thương mại (KDTM), bởi lẽ, khi nền kinh tế phát triển cùng
xu thế hội nhập, các tranh chấp về KDTM xảy ra ngày càng nhiều, càng đa
dạng và phức tạp, luôn là vấn đề phát sinh và cần phải giải quyết nhanh chóng,
kịp thời, đúng đắn làm cơ sở cho sự phát triển kinh tế.


Nghị quyết số 48-NQ/TW ngày 24/05/2005 của Bộ Chính trị về Chiến
lược xây dựng và hoàn thiện hệ thống pháp luật Việt Nam đến năm 2010, định
hướng đến năm 2020 đã chỉ rõ mục tiêu và nhiệm vụ trọng tâm của Đảng và

Nhà nước là: “Xây dựng và hoàn thiện hệ thống pháp luật đồng bộ, thống nhất,
khả thi, công khai, minh bạch, trọng tâm là hoàn thiện thể chế kinh tế
thị trường định hướng xã hội chủ nghĩa, xây dựng Nhà nước pháp quyền xã hội
chủ nghĩa Việt Nam của nhân dân, do nhân dân và vì nhân dân...” [02, tr.2] với
“trọng tâm là hoàn thiện pháp luật về tổ chức và hoạt động của Toà án nhân
dân, bảo đảm Toà án xét xử độc lập, đúng pháp luật, kịp thời và nghiêm minh”
ngoài ra phải “Hoàn thiện pháp luật về giải quyết tranh chấp kinh tế phù hợp
với tập quán thương mại quốc tế” [02, tr.4] để tạo lập môi trường pháp lý cho
cạnh tranh lành mạnh, bình đẳng, phù hợp với nguyên tắc của Tổ chức thương
mại Thế giới (WTO) và các cam kết quốc tế mà Việt Nam ký kết và tham gia.
Nghị quyết số 49-NQ/TW ngày 02/06/2005 của Bộ Chính trị về Chiến
lược cải cách tư pháp đến năm 2020 cũng đã nêu một trong các nhiệm vụ của
cải cách tư pháp là phải: “Tiếp tục hoàn thiện thủ tục tố tụng dân sự. Nghiên
cứu thực hiện và phát triển các loại hình dịch vụ từ phía Nhà nước để tạo điều
1

kiện cho các đương sự chủ động thu thập chứng cứ chứng minh, bảo vệ quyền
và lợi ích hợp pháp của mình” [03, tr.4].
Hiện nay, ở Việt Nam, các tranh chấp KDTM đã được giải quyết theo
một số phương thức khác nhau như: Thương lượng, hòa giải, trọng tài và thông
qua thủ tục tư pháp tại Tòa án. Tuy nhiên, thực tiễn giải quyết các tranh chấp
KDTM ở nước ta cho thấy, các chủ thể kinh doanh thường lựa chọn thủ tục tư
pháp tại Toà án để bảo vệ các quyền và lợi ích hợp pháp của mình khi xảy ra
tranh chấp. Xét xử theo thủ tục tư pháp là hoạt động phán quyết của Tòa án
thay mặt Nhà nước nhằm khôi phục trật tự của quan hệ kinh doanh, thương


mại bị xâm phạm hoặc nhằm bảo vệ lợi ích hợp pháp và chính đáng của các
chủ thể kinh doanh và xã hội. Nó không đơn thuần chỉ là dàn xếp, hòa giải,
mặc dù về thực chất, dàn xếp và hòa giải cũng có mục đích như vậy và do đó,

có mối liên quan khăng khít với hoạt động xét xử. Hoạt động xét xử là hoạt
động nhân danh quyền lực nhà nước nhằm xem xét, đánh giá và ra phán quyết
về tính hợp pháp và tính đúng đắn của hành vi pháp luật hay quyết định pháp
luật khi có sự tranh chấp và mâu thuẫn giữa các bên có lợi ích khác nhau trong
các tranh chấp hay mâu thuẫn đó. Phương thức giải quyết tranh chấp tại Tòa án
được tiến hành theo trình tự, thủ tục nghiêm ngặt, chặt chẽ và bản án hay quyết
định của tòa án về vụ tranh chấp nếu không có sự tự nguyện tuân thủ sẽ được
đảm bảo thi hành bằng sức mạnh cưỡng chế của Nhà nước… Thủ tục xét xử
của Tòa án là thủ tục công khai, dễ hiểu, dân chủ bởi sự độc lập của người xét
xử (không là đại diện của bất kỳ bên nào hay của ai có liên quan về lợi ích).
Thủ tục đó bảo đảm để các bên phản ánh hết ý kiến của mình với Tòa án một
cách trực tiếp, được bảo đảm bởi sự giám sát của Viện kiểm sát, của các luật
sư và của nhân dân. Khi các vụ tranh chấp KDTM được đưa ra giải quyết tại
Toà án thì xét xử sơ thẩm là cấp xét xử đầu tiên trong quá trình giải quyết tranh
chấp KDTM tại Toà án. Đây là giai đoạn hết sức quan trọng, thể hiện tập trung
nhất việc bảo đảm quyền tự do kinh doanh của các chủ thể kinh doanh và
quyền tự định đoạt của các đương sự trong giải quyết các tranh chấp KDTM.
Hiện tại, trình tự giải quyết các tranh chấp KDTM theo thủ tục tư pháp tại Tòa
2

án được quy định tại Bộ luật Tố tụng dân sự năm 2015 (BLTTDS năm 2015)
và đang phát huy những tác dụng tích cực. Tuy nhiên, do đặc thù của các tranh
chấp KDTM, nên thực tiễn giải quyết các tranh chấp KDTM tại Tòa án ở nước
ta hiện nay vẫn đang bộc lộ một số hạn chế, vướng mắc, chưa được khắc phục
triệt để, đặc biệt là một số vấn đề liên quan đến việc lựa chọn và áp dụng thủ
tục tư pháp để giải quyết các tranh chấp KDTM ở Tòa án cấp sơ thẩm. Việc


giải quyết các vụ tranh chấp KDTM ở Tòa án cấp sơ thẩm mặc dù được thụ lý
nhiều, nhưng việc giải quyết còn chậm và đã có những vi phạm về thủ tục tố

tụng nên tỷ lệ án phải sửa, hủy còn cao. Dẫn đến việc giải quyết các tranh chấp
KDTM bị kéo dài, gây tốn kém về tiền bạc, thời gian, công sức của các đương
sự và của Nhà nước, chưa đáp ứng được đòi hỏi của đời sống kinh tế trong bối
cảnh hội nhập quốc tế càng ngày càng sâu rộng, làm giảm lòng tin của các nhà
đầu tư, doanh nghiệp đối với sự an toàn và ổn định của môi trường kinh doanh,
ảnh hưởng đến chỉ số năng lực cạnh tranh của Việt Nam trên trường quốc tế.
Cho nên, việc tiếp tục nghiên cứu để hoàn thiện pháp luật về thủ tục giải quyết
tranh chấp KDTM tại Tòa án cấp sơ thẩm hiện nay cũng là phù hợp với quan
điểm chỉ đạo của Đảng, phù hợp với sự phát triển của các quan hệ kinh tế,
đồng thời phù hợp với yêu cầu hội nhập.
Qua nghiên cứu cho thấy, ở Việt Nam hiện nay đã có nhiều công trình
nghiên cứu về vấn đề này ở các cấp độ khác nhau, nhưng do đến nay vấn đề
nghiên cứu đã có nhiều thay đổi theo BLTTDS năm 2015 và các văn bản có
liên quan, đồng thời thực tiễn giải quyết tranh chấp cũng phát sinh nhiều vấn
đề mới. Vì vậy, việc nghiên cứu nhằm hoàn thiện hơn các quy định pháp luật
về thủ tục giải quyết tranh chấp KDTM, đặc biệt là các quy định về thủ tục
trong giải quyết tranh chấp KDTM tại Tòa án cấp sơ thẩm là cần thiết để hoàn
thiện hơn khung pháp luật về lĩnh vực này. Với những lý do nêu trên, nghiên
cứu sinh đã lựa chọn đề tài “Thủ tục giải quyết tranh chấp kinh doanh,
thương mại tại Tòa án cấp sơ thẩm ở Việt Nam hiện nay” để làm Luận án
Tiến sĩ luật học.

3

2. Mục đích và nhiệm vụ nghiên cứu
2.1. Mục đích nghiên cứu
Mục đích của luận án là nhằm nghiên cứu những vấn đề lý luận và thực


tiễn pháp luật về thủ tục giải quyết tranh chấp KDTM tại Tòa án cấp sơ thẩm ở

nước ta hiện nay, từ đó, đề xuất các giải pháp nhằm hoàn thiện pháp luật và
nâng cao hiệu quả thực thi pháp luật về giải quyết tranh chấp KDTM tại Tòa
án cấp sơ thẩm ở Việt Nam trong thời gian tới.
2.2. Nhiệm vụ nghiên cứu
Để đạt được mục đích trên, nhiệm vụ của luận án tập trung giải quyết
những vấn đề cơ bản sau:
- Thực hiện tổng quan tình hình nghiên cứu trong nước và ngoài nước
liên quan đến đề tài luận án, từ đó, rút ra những vấn đề cần kế thừa, những vấn
đề cần tiếp tục nghiên cứu để làm rõ trong nội dung luận án.
- Nghiên cứu nhằm làm sáng tỏ những vấn đề lý luận pháp luật về thủ
tục giải quyết tranh chấp KDTM tại Tòa án cấp sơ thẩm
- Khái quát, phân tích thực trạng pháp luật và thực tiễn thực thi pháp luật
về thủ tục giải quyết tranh chấp KDTM tại Tòa án cấp sơ thẩm ở Việt Nam
hiện nay, đánh giá và chỉ ra những hạn chế, bất cập và nguyên nhân chủ yếu.
- Đề xuất phương hướng và giải pháp góp phần hoàn thiện pháp luật và
nâng cao hiệu quả thực thi pháp luật về thủ tục giải quyết tranh chấp KDTM
tại Tòa án cấp sơ thẩm ở Việt Nam.
3. Đối tượng và phạm vi nghiên cứu
3.1. Đối tượng nghiên cứu
Đối tượng nghiên cứu của luận án là các vấn đề lý luận và thực tiễn
pháp luật về thủ tục giải quyết tranh chấp KDTM tại Tòa án cấp sơ thẩm; hệ
thống các quy định của pháp luật Việt Nam về vấn đề này cũng như thực tiễn
thực thi pháp luật về thủ tục giải quyết tranh chấp KDTM tại Tòa án cấp sơ
thẩm ở Việt Nam trong những năm qua. Các số liệu thực tiễn được khảo cứu từ
kết quả xét xử của Tòa án sơ thẩm.
4


3.2. Phạm vi nghiên cứu
Về nội dung, phạm vi nghiên cứu của luận án là các vấn đề lý luận và hệ

thống các quy định pháp luật về thủ tục giải quyết tranh chấp KDTM tại Tòa
án cấp sơ thẩm (Tòa án cấp huyện) cũng như thực tiễn áp dụng thủ tục giải
quyết tranh chấp KDTM tại Tòa án cấp sơ thẩm, phù hợp với bản chất các
tranh chấp KDTM trong điều kiện kinh tế thị trường ở Việt Nam. Phạm vi
nghiên cứu của luận án không bao gồm thủ tục giải quyết sơ thẩm tranh chấp
KDTM của Tòa án cấp tỉnh, thủ tục rút gọn, các thủ tục giải quyết tranh chấp
KDTM tại Tòa án cấp phúc thẩm, thủ tục giám đốc thẩm và tái thẩm…
Về không gian và thời gian, nghiên cứu của luận án được thực hiện trên
phạm vi cả nước và từ khi BLTTDS năm 2015 có hiệu lực thi hành.
4. Phương pháp luận và phương pháp nghiên cứu
Về phương pháp luận, Luận án sử dụng phương pháp luận duy vật biện
chứng và duy vật lịch sử của chủ nghĩa Mác – Lênin, cùng với đó là việc vận
dụng tư tưởng Hồ Chí Minh, các quan điểm, chủ trương của Đảng, chính sách
pháp luật của Nhà nước về hoàn thiện thể chế kinh tế thị trường ở Việt Nam.
Về phương pháp nghiên cứu, Luận án sử dụng các phương pháp nghiên
cứu truyền thống như: Phân tích, tổng hợp, thống kê, khảo sát, so sánh để làm
rõ các vấn đề thuộc nội hàm nghiên cứu pháp luật về giải quyết tranh chấp
KDTM tại Tòa án cấp sơ thẩm ở Việt Nam hiện nay. Cụ thể:
Ở chương 1, phương pháp tổng hợp, phân tích tài liệu được sử dụng để
tổng quan tình hình nghiên cứu pháp luật về thủ tục giải quyết tranh chấp
KDTM tại Tòa án cấp sơ thẩm. So sánh, tổng hợp nhằm xác định rõ những kết
quả đã nghiên cứu liên quan đến đề tài luận án. Kế thừa những kết quả này
đồng thời xác định những vấn đề liên quan đến đề tài mà các công trình, bài
viết trước đó còn bỏ ngỏ để nghiên cứu bổ sung, phát triển.
Ở chương 2, phương pháp phân tích, tổng hợp, so sánh được sử dụng để
làm rõ những vấn đề lý luận pháp luật về thủ tục giải quyết tranh chấp KDTM
tại Tòa án cấp sơ thẩm…


5

Ở chương 3, phương pháp thống kê, phân tích, đánh giá được sử dụng
để làm rõ thực trạng pháp luật hiện hành và thực tiễn thực thi thủ tục giải quyết
tranh chấp KDTM tại Tòa án cấp sơ thẩm, từ đó, đánh giá về ưu điểm, những
vấn đề còn bất cập, hạn chế trong quy định và thực thi pháp luật về vấn đề này.
Ở chương 4, phương pháp phân tích, dự báo được sử dụng nhằm chỉ ra
nhu cầu giải quyết tranh chấp KDTM theo thủ tục tại Tòa án ở Việt Nam trong
tương lai gần, từ đó, đưa ra phương hướng, giải pháp hoàn thiện các quy định
pháp luật về giải quyết tranh chấp KDTM tại Tòa án cấp sơ thẩm ở Việt Nam.
5. Những đóng góp mới của luận án
Là một công trình nghiên cứu khá toàn diện và có hệ thống những vấn
đề pháp luật về thủ tục giải quyết tranh chấp KDTM tại Tòa án cấp sơ thẩm ở
Việt Nam hiện nay, luận án có những điểm mới sau đây:
Thứ nhất, luận án tiếp cận nghiên cứu các thủ tục giải quyết tranh chấp
KDTM tại Tòa án cấp sơ thẩm trên nền tảng quy định của pháp luật tố tụng
dân sự với mục đích làm rõ việc áp dụng và thực thi pháp luật về vấn đề này
hướng tới sự phù hợp với bản chất của các tranh chấp KDTM trong điều kiện
kinh tế thị trường, tôn trọng quyền tự định đoạt và quyền tự do kinh doanh của
các chủ thể kinh doanh; đưa ra các khái niệm riêng của mình về thủ tục giải
quyết tranh chấp KDTM tại Tòa án cấp sơ thẩm, đặc điểm và những yếu tố tác
động đến thủ tục giải quyết tranh chấp KDTM tại Tòa án cấp sơ thẩm dưới góc
nhìn lịch sử và đương đại.
Thứ hai, trên cơ sở nghiên cứu thực trạng pháp luật và thực tiễn thực thi
pháp luật về thủ tục giải quyết tranh chấp KDTM tại Tòa án cấp sơ thẩm ở Việt
Nam, luận án đánh giá và chỉ ra những ưu điểm, những vấn đề còn bất cập, hạn
chế trong quy định pháp luật và thực tiễn thực thi pháp luật về vấn đề này.
Thứ ba, với cách tiếp cận hệ thống về mặt lý luận, cùng với việc đánh


giá thực trạng pháp luật về thủ tục giải quyết tranh chấp KDTM tại Tòa án cấp

sơ thẩm, luận án đưa ra những kiến nghị và giải pháp để tiếp tục hoàn thiện
pháp luật và nâng cao hiệu quả thực thi pháp luật về thủ tục giải quyết tranh
6

chấp KDTM tại Tòa án cấp sơ thẩm ở Việt Nam phù hợp bản chất của các
tranh chấp phát sinh từ các quan hệ kinh doanh, thương mại trong điều kiện
kinh tế thị trường và hội nhập quốc tế
6. Ý nghĩa khoa học và thực tiễn của luận án
Về mặt khoa học, kết quả nghiên cứu của Luận án sẽ cung cấp thêm
những thông tin, nội dung quan trọng, góp phần làm phong phú thêm những
vấn đề lý luận pháp luật về thủ tục giải quyết tranh chấp KDTM tại Tòa án cấp
sơ thẩm ở Việt Nam, góp phần nhận diện thủ tục giải quyết tranh chấp KDTM
tại Tòa án cấp sơ thẩm trên nền tảng các quy định của Bộ luật Tố tụng dân sự
phù hợp bản chất của các tranh chấp KDTM và quyền tự do kinh doanh của
các chủ thể kinh doanh trong điều kiện kinh tế thị trường.
Về mặt thực tiễn, kết quả nghiên cứu của Luận án sẽ là tài liệu tham
khảo có giá trị cho các cơ quan nghiên cứu lập pháp, các cơ quan Tòa án trong
quá trình áp dụng và thực thi pháp luật để giải quyết các tranh chấp KDTM,
cho các cơ sở đào tạo và bồi dưỡng về nghiệp vụ xét xử sơ thẩm, người dân
tiếp cận công lý và những người bảo vệ quyền và lợi ích hợp pháp của các bên
đương sự tại Tòa án ngay từ cấp xét xử đầu tiên.
7. Kết cấu của luận án
Ngoài phần mở đầu, kết luận và danh mục tài liệu tham khảo, nội dung
của Luận án được kết cấu 4 chương:
Chương 1: Tổng quan tình hình nghiên cứu và cơ sở lý thuyết nghiên cứu.
Chương 2: Những vấn đề lý luận pháp luật về thủ tục giải quyết tranh
chấp kinh doanh, thương mại tại Tòa án cấp sơ thẩm.


Chương 3: Thực trạng pháp luật và thực thi pháp luật về thủ tục giải

quyết tranh chấp kinh doanh, thương mại tại Tòa án cấp sơ thẩm ở Việt Nam.
Chương 4: Phương hướng và giải pháp hoàn thiện pháp luật về thủ tục giải
quyết tranh chấp kinh doanh, thương mại tại Tòa án cấp sơ thẩm ở Việt Nam.

7

Chương 1
TỔNG QUAN TÌNH HÌNH NGHIÊN CỨU
VÀ CƠ SỞ LÝ THUYẾT NGHIÊN CỨU
1.1. Tổng quan tình hình nghiên cứu
Có thể thấy rằng, pháp luật giải quyết tranh chấp KDTM ngày càng có
vị trí quan trọng trong hệ thống pháp luật thương mại và dân sự ở Việt Nam và
nhiều nước trên thế giới. Nền tảng khoa học cho khuynh hướng đó là những
hoạt động nghiên cứu khoa học về các đề tài liên quan đến tranh chấp KDTM
và thủ tục để giải quyết các tranh chấp. Đã có nhiều công trình nghiên cứu liên
quan đến quy định giải quyết tranh chấp KDTM tại Tòa án cấp sơ thẩm và các
công trình đã đề cập ở những mức độ khác nhau. Nhìn chung, nội dung các
công trình nghiên cứu về vấn đề này có thể được chia làm các nhóm sau:
1.1.1. Nhóm nghiên cứu về khái niệm, đặc điểm của tranh chấp kinh
doanh, thương mại
Về khái niệm, đặc điểm của tranh chấp kinh doanh, thương mại, có thể
kể đến một số công trình nghiên cứu tiêu biểu như: Luận án Tiến sĩ luật học
“Pháp luật giải quyết tranh chấp kinh tế bằng con đường Tòa án ở Việt Nam”
của tác giả Nguyễn Thị Kim Vinh [48]; Luận án Tiến sĩ luật học “Giải quyết
tranh chấp kinh tế trong điều kiện kinh tế thị trường tại Việt Nam” của Đào
Văn Hội [56]; Luận văn Thạc sĩ luật học “Giải quyết vụ án kinh doanh thương


mại tại Tòa án cấp sơ thẩm” của Phạm Thị Huệ [49]. Các công trình đã hệ
thống được được một số vấn đề lý luận cơ bản về tranh chấp kinh tế, như Luận

án Tiến sĩ luật học “Pháp luật giải quyết tranh chấp kinh tế bằng con đường
Tòa án ở Việt Nam” của tác giả Nguyễn Thị Kim Vinh [48] đã đưa ra khái
niệm chung về tranh chấp kinh tế. Theo đó: “Tranh chấp kinh tế được hiểu là
sự bất đồng chính kiến về một sự kiện pháp lý, là sự mâu thuẫn hay xung đột
về lợi ích, về quyền và nghĩa vụ giữa các chủ thể tham gia vào các quan hệ
kinh tế ở các cấp độ khác nhau” [48, tr.33], ngoài ra luận án còn nêu ra những

8

đặc điểm, những nét đặc trưng cơ bản về tranh chấp kinh tế trong nền kinh tế
thị trường [48, tr.35]. Luận án Tiến sĩ luật học “Giải quyết tranh chấp kinh tế
trong điều kiện kinh tế thị trường tại Việt Nam” của Đào Văn Hội [56] tập
trung nghiên cứu và giải quyết các vấn đề về tranh chấp kinh tế trong nền kinh
tế thị trường định hướng xã hội chủ nghĩa ở Việt Nam. Theo quan điểm của tác
giả: “Tranh chấp kinh tế là những mâu thuẫn hay bất đồng liên quan đến quyền
và lợi ích kinh tế của các tổ chức, cá nhân khi tham gia các quan hệ kinh tế”
[56, tr.23], ngoài ra, tác giả có đưa ra khái niệm và đặc điểm của tranh chấp
kinh tế theo quan điểm của nhiều quốc gia khác nhau. Đối với các nước theo
truyền thống luật Anh - Mỹ như: Anh, Mỹ, Úc và các nước chịu ảnh hưởng
của truyền thống luật này không phân biệt lĩnh vực kinh doanh (với mục đích
tìm kiểm lợi nhuận) và lĩnh vực dân sự (mục đích tiêu dùng). Trong pháp luật
của những nước này không tồn tại khái niệm thương nhân (thương gia), hành
vi thương mại hay giao dịch thương mại. Điều này dẫn đến hệ quả là các nước
này không phân biệt tranh chấp kinh doanh (những tranh chấp phát sinh từ các
hoạt động kinh doanh của các công ty hoặc liên quan mật thiết đến chúng) với
các tranh chấp phát sinh từ các hoạt động dân sự. Mọi tranh chấp dù phát sinh
từ hoạt động kinh doanh hay hoạt động dân sự đều được giải quyết bằng


phương thức giống nhau [56, tr.9]. Còn đối với các nước theo truyền thống luật

Châu Âu lục địa như Đức, Pháp, Tây Ban Nha, Bỉ và các nước chịu ảnh hưởng
của truyền thống luật này phân biệt hoạt động kinh doanh với hoạt động dân sự
và thừa nhận sự tồn tại của pháp luật thương mại bên cạnh pháp luật dân sự,
tuy nhiên trong khoa học pháp lý của các nước này không có khái niệm tranh
chấp thương mại, người ta chỉ căn cứ vào thẩm quyền tài phán của các thiết
chế giải quyết tranh chấp thương mại mà nhận diện một số tranh chấp được coi
là tranh chấp thương mại mà thôi. Luận văn Thạc sĩ luật học “Giải quyết vụ án
kinh doanh thương mại tại tòa án cấp sơ thẩm” của Phạm Thị Huệ [49] đã nêu
khái niệm và phân tích những đặc điểm của tranh chấp kinh doanh, thương
mại. Theo đó: “Tranh chấp kinh doanh, thương mại là những mâu thuẫn phát
9

sinh giữa các chủ thể kinh doanh khi tham gia các quan hệ kinh doanh, thương
mại vì mục tiêu lợi nhuận” [49, tr.9].
Với cách hiểu khái niệm về tranh chấp KDTM như trên, tác giả đã đưa
ra những đặc điểm về tranh chấp KDTM như sau: Thứ nhất, đây là những
tranh chấp phát sinh trực tiếp từ các quan hệ kinh doanh thương mại, cụ thể là
những tranh chấp phát sinh trong các hoạt động mua bán hàng hóa, cung ứng
dịch vụ, phân phối, đại diện, đại lý, ký gửi, thuê, cho thuê, thuê mua, xây
dựng; tư vấn kỹ thuật; vận chuyển hàng hóa, hành khách bằng đường sắt,
đường bộ, đường thủy nội địa… các quan hệ này được điều chỉnh trong rất
nhiều bộ luật và luật khác nhau; Thứ hai, chủ thể của một trong các bên tranh
chấp trong hoạt động kinh doanh, thương mại phải là các thương nhân có mục
đích lợi nhuận khi tham gia quan hệ KDTM, thương nhân bao gồm các tổ chức
kinh tế được thành lập hợp pháp, cá nhân hoạt động thương mại một cách độc
lập, thường xuyên và có đăng ký kinh doanh; Thứ ba, một đặc điểm không thể
thiếu của chủ thể tranh chấp KDTM phải có là mục đích lợi nhuận của họ khi


tham gia quan hệ. Mục đích lợi nhuận của cá nhân, tổ chức trong hoạt động

KDTM là mong muốn của cá nhân, tổ chức đó thu được lợi nhuận mà không
phân biệt có thu được hay không thu được lợi nhuận từ hoạt động sản xuất
KDTM đó.
Như vậy, dưới những góc độ khác nhau, các công trình nghiên cứu trên đã
hệ thống được một số vấn đề lý luận cơ bản về tranh chấp kinh tế, tranh chấp
KDTM; đã phân tích, luận giải về bản chất và đặc điểm của tranh chấp kinh tế,
tranh chấp KDTM. Đây là những kết quả nghiên cứu quan trọng mà tác giả có thể
sử dụng để kế thừa hợp lý trong quá trình nghiên cứu đề tài của mình.
1.1.2. Nhóm nghiên cứu về giải quyết tranh chấp kinh doanh, thương
mại và các phương thức giải quyết tranh chấp kinh doanh, thương mại
Về vấn đề này, đã có một số công trình nghiên cứu đề cập đến [92] [50]
[65] [56] [48] [108] [106] [116] [117] [111]. Tác giả nhận thấy các nghiên cứu
đã hệ thống được một số vấn đề lý luận cơ bản về giải quyết tranh chấp
10

KDTM, bản chất và đặc điểm của các phương thức giải quyết tranh chấp
KDTM. Luận án Tiến sĩ luật học “Giải quyết tranh chấp kinh tế trong điều
kiện kinh tế thị trường tại Việt Nam” của Đào Văn Hội [23] cho rằng, quan
niệm giải quyết tranh chấp kinh tế được hiểu với những nội dung khác nhau
trong từng thời kỳ phát triển đất nước, nhưng cách hiểu chung nhất về khái
niệm giải quyết tranh chấp kinh tế: “Giải quyết tranh chấp kinh tế là việc các
bên tranh chấp thông qua các hình thức, thủ tục thích hợp tiến hành giải quyết
các mâu thuẫn, xung đột, bất đồng về lợi ích kinh tế nhằm bảo bệ quyền và lợi
ích chính đáng của họ” [56, tr.32]. Ngoài ra, luận án còn nêu những khái niệm
và những đặc điểm riêng của các phương thức giải quyết tranh chấp kinh tế,
những ưu điểm và hạn chế nhất định trong nền kinh tế thị trường, bao gồm
phương thức thương lượng, hòa giải, trọng tài và thủ tục tư pháp.


Để làm rõ hơn phương thức giải quyết tranh chấp kinh tế theo thủ tục tư

pháp, có Luận án Tiến sĩ luật học “Pháp luật giải quyết tranh chấp kinh tế
bằng con đường tòa án ở Việt Nam” [48] của tác giả Nguyễn Thị Kim Vinh.
Tác giả đã đưa ra các khái niệm và đặc điểm của các hình thức giải quyết tranh
chấp kinh tế trong điều kiện kinh tế thị trường, bao gồm thương lượng, hòa
giải, trọng tài, tòa án. Giải quyết tranh chấp bằng Tòa án là hình thức giải
quyết tranh chấp thông qua hoạt động của cơ quan tài phán Nhà nước, nhân
danh quyền lực nhà nước để đưa ra phán quyết buộc các bên có nghĩa vụ thi
hành, kể cả bằng sức mạnh cưỡng chế. Do đó, các đương sự thường tìm đến sự
trợ giúp của Tòa án như một giải pháp cuối cùng để bảo vệ có hiệu quả các
quyền và lợi ích hợp pháp của mình khi họ thất bại trong việc sử dụng cơ chế
thương lượng hoặc hòa giải và cũng không muốn vụ tranh chấp giữa họ được
giải quyết bằng con đường trọng tài [48, tr.23]. Ngoài ra, điểm đặc biệt của
luận án đã đưa ra những so sánh tố tụng kinh tế và những dạng tố tụng cùng
loại theo pháp luật hiện hành, cụ thể là về trình tự, thủ tục giải quyết các các
tranh chấp hợp đồng kinh tế tại các cơ quan trọng tài kinh tế và tố tụng dân sự
tại Tòa án. Về hòa giải và các thủ tục hòa giải tại tòa có Luận án Tiến sĩ luật
11

học “Hòa giải trong giải quyết tranh chấp kinh tế tại Tòa án ở Việt Nam” của
tác giả Đào Thị Xuân Lan [91]. Tác giả đã đưa ra và làm sáng tỏ khái niệm và
bản chất pháp lý của hòa giải trong giải quyết các tranh chấp kinh tế tại Tòa án.
Theo luận án, “Hòa giải trong giải quyết tranh chấp tại Tòa án là cách thức tích
hợp hòa giải vào tố tụng tư pháp với vai trò của Tòa án là người trung gian thứ
ba giúp đề xuất các cách thức giải quyết thân thiện để hai bên tự thỏa thuận,
đồng thời công nhận giá trị pháp lý và bảo đảm thi hành bằng sức mạnh của
Nhà nước kết quả thỏa thuận của các bên” [91, tr.21]. Cũng theo luận án, nếu
được sử dụng riêng biệt thì hòa giải và giải quyết tranh chấp tại tòa án có bản


chất pháp lý khác hẳn nhau, nhưng việc sử dụng kết hợp chúng lại tạo nên một

cách thức giải quyết tranh chấp mới với bản chất pháp lý mới. Đây là sự kết
hợp chuyển hóa biện chứng giữa quyền lực tư và quyền lực công, cụ thể: Một
mặt, quyền tự do ý chí, quyền tự định đoạt của các bên tranh chấp vẫn được
tôn trọng trong quá trình hòa giải tại tòa án, các bên có quyền chủ động yêu
cầu tòa án hòa giải trước khi mở phiên tòa xét xử hoặc ngay trong khi đang xét
xử, trước khi tuyên án; các bên có quyền chủ động đưa ra các chứng cứ, lập
luận để thương lượng, đàm phám trên cơ sở các gợi ý, hướng dẫn của thẩm
phán hoặc hội đồng xét xử, các bên có quyền thỏa thuận về phương án giải
quyết tranh chấp và vụ kiện sẽ được kết thúc bằng việc Tòa án công nhận sự
thỏa thuận đó. Mặt khác, quyền tự định đoạt của các bên bị hạn chế ở phạm vi
nhất định do sự chuyển giao từ quyền lực tư sang quyền lực công, từ hòa giải
tự nguyện sang hòa giải mang tính bắt buộc với tính chất là một thủ tục tố
tụng, một giai đoạn tố tụng theo luật định, từ hòa giải viên độc lập do các bên
tự lựa chọn và trao cho những quyền hành nhất định sang hòa giải viên đương
nhiên (thẩm phán hay hội đồng xét xử do tòa án chỉ định) với quyền đại diện
cho quyền lực công để thực hiện quá trình hòa giải theo cách thức phù hợp với
pháp luật tố tụng [91, tr.23]. Luận án Tiến sĩ luật học “Hoàn thiện pháp luật về
tài phán kinh tế ở Việt Nam hiện nay” của Nguyễn Thị Hoài Phương [118]
cũng đề cập đến giải quyết tranh chấp KDTM. Về mặt lý luận, luận án đã hệ
12

thống hóa và góp phần làm sáng tỏ các vấn đề về tài phán kinh tế, như: bản
chất pháp lý của tài phán kinh tế; xây dựng và làm rõ một số khái niệm có liên
quan về tài phán kinh tế; mô hình lý thuyết về các yếu tố cấu thành và mối
quan hệ của chúng trong chế định chung về pháp luật tài phán kinh tế; một số
tiêu chí của việc hoàn thiện pháp luật về tài phán kinh tế ở Việt Nam, trong đó
gồm tài phán tư pháp (Tòa án) và tài phán phi chính phủ (Trọng tài). Theo


quan điểm của tác giả Hoài Phương: “Tài phán kinh tế là lĩnh vực tài phán

chuyên ngành, bao gồm hoạt động của Tòa án và Trọng tài thương mại giải
quyết các tranh chấp phát sinh từ hoạt động kinh doanh, thương mại giữa các
chủ thể có địa vị pháp lý bình đẳng với nhau nhằm mục đích xác định quyền
lợi, nghĩa vụ cụ thể cho các bên trong việc tranh chấp” [118, tr.23].
Ngoài ra, có thể kể đến Đề tài khoa học “Các phương thức giải quyết
tranh chấp kinh tế ở Việt Nam hiện nay” của Bộ Tư pháp [119] và các nghiên
cứu “Pháp luật tố tụng và các hình thức tố tụng kinh tế” của PGS.TS Nguyễn
Như Phát [36]; Bài viết, “Hòa giải, thương lượng trong việc giải quyết tranh
chấp hợp đồng kinh tế” của PGS. TS. Trần Đình Hảo [108], “Cơ chế giải
quyết tranh chấp kinh tế ở nước ta trong giai đoạn hiện nay” của PGS.TS.
Phạm Hữu Nghị [106] đều đã khái quát những nét cơ bản của các hình thức
giải quyết tranh chấp KDTM ở nước ta, phân tích mối quan hệ giữa Toà án và
Trọng tài để khẳng định những điểm bất cập của pháp luật hiện hành, đồng
thời đã đề xuất các yêu cầu cũng như giải pháp cụ thể nhằm hoàn thiện pháp
luật về giải quyết tranh chấp KDTM trong điều kiện hội nhập kinh tế quốc tế.
Về vấn đề lý luận cơ bản về giải quyết tranh chấp KDTM cũng đã có
một số công trình nước ngoài đề cập đến. Nghiên cứu “How a case moves
through the court system” của Arizona Judicial Branch [152]; Nghiên cứu của
Canada - Department of Justice “Resolving disputes - think about your
options” [153]; Nghiên cứu “Advantages of settling your injury lawsuit out of
court” của Coulter Boeschen [154] và “Resolving your case before trial” của
Justice Education Society of BC [155]; Nghiên cứu “Methods for resolving
13

conflics and disputes” của OKLAHOMA Bar Association [156]; Nghiên cứu
“How to settle business partner disagreement” của Terry Master [157]. Các
nghiên cứu này đã đưa ra khái niệm về “giải quyết tranh chấp”, nhưng tranh


chấp mà nghiên cứu đưa ra là tranh chấp nói chung, không riêng cho tranh

chấp KDTM và do vậy, nghiên cứu cũng không đưa ra khái niệm “giải quyết
tranh chấp KDTM” và những vấn đề liên quan. Như nghiên cứu “How a case
moves through the court system” của Arizona Judicial Branch [152] đã tập
trung phân tích nghiên cứu về “tranh chấp dân sự” trong đó bao gồm cả “tranh
chấp KDTM”, chứ không tách bạch giữa hai loại tranh chấp này. nghiên cứu
cũng không đi sâu nghiên cứu về mặt lý luận của tranh chấp KDTM.
Tổng quan các nghiên cứu ở nước ngoài liên quan đến các vấn đề lý
luận cơ bản về giải quyết tranh chấp KDTM, tác giả nhận thấy, các công trình
này không có sự phân biệt giữa tranh chấp dân sự và tranh chấp KDTM, mà
chỉ đề cập đến “tranh chấp” nói chung chứ không riêng về tranh chấp KDTM,
do đó cũng không đưa ra khái niệm tranh chấp KDTM. Các nghiên cứu có đề
cập đến những phương thức giải quyết tranh chấp và thiên về xu hướng ưu tiên
giải quyết tranh chấp bằng các phương thức giải quyết tranh chấp thay thế hay
trọng tài chứ tòa án không phải là lựa chọn hàng đầu. Mặc dù các nghiên cứu
không đề cập cụ thể các vấn đề lý luận cơ bản về giải quyết tranh chấp KDTM,
nhưng dựa vào những vấn đề lý luận mà các nghiên cứu đã đề cập đến với
“tranh chấp” nói chung, tác giả có thể kế thừa và cụ thể hóa riêng cho tranh
chấp KDTM.
Tổng quan các công trình nghiên cứu liên quan đến giải quyết tranh
chấp KDTM và các phương thức giải quyết tranh chấp KDTM cho thấy, các
nghiên cứu đã hệ thống được một số vấn đề lý luận cơ bản về giải quyết tranh
chấp KDTM, bản chất và đặc điểm của các phương thức giải quyết tranh chấp
KDTM. Đây là những kết quả nghiên cứu quan trọng mà luận án có thể kế
thừa hợp lý.

14


1.1.3. Nhóm nghiên cứu liên quan đến thủ tục giải quyết tranh chấp
kinh doanh, thương mại tại Tòa án cấp sơ thẩm và pháp luật quy định về

thủ tục giải quyết tranh chấp kinh doanh, thương mại tại Tòa án
Tiêu biểu cho nhóm này, có thể kể đến Luận án Tiến sĩ luật học “Pháp
luật giải quyết tranh chấp kinh tế bằng con đường Tòa án ở Việt Nam” của tác
giả Nguyễn Thị Kim Vinh [48], đây là một trong những luận án tiến sĩ luật học
đầu tiên ở nước ta nghiên cứu một cách cơ bản có hệ thống về các vấn đề pháp
lý của việc giải quyết tranh chấp kinh tế bằng Tòa án ở Việt Nam. Luận án đã
tập trung nghiên cứu và giải quyết các vấn đề về tranh chấp kinh tế bằng Tòa
án, theo quy định trong Pháp lệnh thủ tục giải quyết các vụ án kinh tế và những
văn bản có liên quan. Luận án đã giải quyết được các vấn đề cấp bách về thẩm
quyền của tòa án; Những quy định về thành phần phiên tòa; Quy định về người
tham gia tố tụng, về án phí; Quy định về khởi kiện và thụ lý vụ án kinh tế;
Những quy định về chuẩn bị xét xử; hòa giải, đình chỉ vụ án, về thủ tục rút
gọn; Các biện pháp khẩn cấp tạm thời trong tố tụng kinh tế; Các thủ tục tại
phiên tòa sơ thẩm. Ngoài ra luận án còn làm rõ những thủ tục phúc thẩm, giám
đốc thẩm và tái thẩm vụ án kinh tế.
Cũng nội dung này, Luận án Tiến sĩ luật học “Giai đoạn giải quyết sơ
thẩm vụ án kinh tế theo pháp luật Việt Nam” của tác giả Đoàn Đức Lương [65]
đã dành hẳn một chương (Chương II) để phân tích pháp luật về thẩm quyền
giải quyết sơ thẩm vụ án kinh tế, pháp luật về trình tự giải quyết sơ thẩm vụ án
kinh tế theo các quy định của Bộ luật Tố tụng dân sự năm 2004. Các quy định
về thẩm quyền của Tòa án trong giai đoạn giải quyết sơ thẩm vụ án kinh tế đã
được luận án phân tích tương đối chi tiết và có so sánh với Pháp lệnh Thủ tục
giải quyết các vụ án kinh tế bao gồm các nội dung: Thẩm quyền theo vụ việc,
thẩm quyền của Tòa án các cấp, thẩm quyền theo lãnh thổ. Các quy định về
thẩm quyền là cơ sở pháp lý cho việc giải quyết sơ thẩm các vụ án kinh tế tại
tòa án. Bên cạnh đó, luận án cũng phân tích một cách khá chi tiết và cụ thể về
trình tự, thủ tục tố tụng trong giai đoạn giải quyết sơ thẩm các vụ án kinh tế và


15

giá trị pháp lý của các quyết định, bản án của tòa án. Luận văn Thạc sĩ luật học
“Giải quyết vụ án kinh doanh, thương mại tại Tòa án cấp sơ thẩm” của tác giả
Phạm Thị Huệ [49] cũng đã đề cập và phân tích về thẩm quyền của Tòa án
nhân dân (TAND) các cấp trong việc giải quyết các vụ án KDTM.
Về thủ tục áp dụng BPKCTT, có Luận án Tiến sĩ luật học “Các biện
pháp khẩn cấp tạm thời trong giải quyết tranh chấp thương mại theo pháp luật
Việt Nam” của tác giả Nguyễn Thị Thu Thủy [105]; Luận án Tiến sĩ luật học
“Biện pháp khẩn cấp tạm thời trong tố tụng dân sự Việt Nam” của tác giả Trần
Phương Thảo [122]. Các nghiên cứu đã làm sáng tỏ một số vấn đề lý luận cơ
bản về BPKCTT trong TTDS và đã nêu những điểm hạn chế bất cập, trong
những quy định của pháp luật TTDS Việt Nam hiện hành về BPKCTT để đưa
ra những kiến nghị nhằm hoàn thiện pháp luật về BPKCTT.
Đề tài cấp bộ “Thẩm quyền của Tòa kinh tế trong việc thực hiện cải
cách tư pháp - Những vấn đề lý luận và thực tiễn” của Tòa án nhân dân tối cao
[109], Luận án Tiến sĩ luật học “Giải quyết tranh chấp kinh tế trong điều kiện
kinh tế thị trường tại Việt Nam” của Đào Văn Hội [56] đều tập trung nghiên
cứu và giải quyết các vấn đề về tổ chức và thẩm quyền của tòa kinh tế, một số
vấn đề chung về tố tụng, xây dựng và công khai hóa các vụ án điển hình thành
án lệ. Bài viết “Tính phổ quát và đặc thù của tố tụng kinh tế” trong đề tài cấp
bộ của PGS.TS. Nguyễn Như Phát [107], “Mô hình tổ chức Tòa án kinh tế ở
Việt Nam” của PGS.TS. Hoàng Thế Liên [110], “Thẩm quyền giải quyết các
tranh chấp kinh doanh theo Bộ luật Tố tụng dân sự và các vấn đề đặt ra trong
thực tiễn thi hành” [111] của TS. Phan Chí Hiếu đều có phân tích về các thủ
tục tố tụng giải quyết các vụ án KDTM.
Trên thế giới hiện nay cũng có một số nghiên cứu liên quan những vấn
đề lý luận và thực tiễn về thủ tục giải quyết tranh chấp KDTM tại Tòa án cấp


sơ thẩm, như nghiên cứu “How Courts work - Steps in a Trial” [147] và “How

Courts work - Court and legal procedure” của American Bar Association
[148] đã đề cập đến hoạt động của Tòa án. Nghiên cứu giới thiệu hệ thống Tòa
16

án Mỹ, giới thiệu và phân tích các bước xét xử của Tòa án Mỹ và những thủ
tục pháp lý liên quan. Tuy nhiên, nội dung của nghiên cứu mới chỉ dừng ở chỗ
giới thiệu về hoạt động của Tòa án theo quy định của pháp luật chứ chưa phân
tích những ưu điểm, hạn chế của Tòa án trong giải quyết tranh chấp và cũng
chưa cho thấy với những thủ tục theo quy định như vậy, thì phương thức tòa án
so với những phương thức giải quyết tranh chấp khác thì có ưu việt hơn không.
Nghiên cứu “Methods for resolving conflics and disputes” của OKLAHOMA
Bar Association [156] tuy đề cập đến các phương thức giải quyết tranh chấp
khác như thương lượng, hòa giải, trọng tài nhưng với phương thức tòa án thì
được tập trung nhiều hơn. Với phương thức giải quyết tranh chấp là Tòa án,
nghiên cứu đã đưa ra định nghĩa tố tụng tòa án, khái quát tiến trình tại Tòa án,
gợi ý khi nào nên lựa chọn phương thức tòa án để giải quyết tranh chấp và nêu
lên đặc điểm của giải quyết tranh chấp tại Tòa án. Tuy nhiên, nghiên cứu cũng
chỉ đưa ra những đặc điểm chung nhất của tố tụng tại Tòa án cũng như mới chỉ
sơ lược về tố tụng tòa án chứ không đề cập đến nội dung từng thủ tục cụ thể
trong tố tụng tòa án. Nghiên cứu “How a case moves through the court
system” của Arizona Judicial Branch [152] trình bày các bước giải quyết một
vụ kiện dân sự tại Tòa án, do nghiên cứu gộp khái niệm tranh chấp KDTM vào
chung với tranh chấp dân sự nên thủ tục giải quyết vụ kiện dân sự mà nghiên
cứu trình bày được hiểu chính là thủ tục giải quyết vụ tranh chấp KDTM tại
Tòa án cấp sơ thẩm. Tuy nhiên, nghiên cứu mới chỉ dừng ở việc liệt kê các
bước trong giải quyết vụ tranh chấp tại Tòa án chứ chưa trình bày về những
người thực hiện tố tụng, những người tham gia tố tụng, quyền nghĩa vụ của các


chủ thể cũng như chưa phân tích những thuận lợi, khó khăn trong việc thực

hiện từng bước đó.
Tổng quan các công trình nghiên cứu liên quan đến thủ tục giải quyết
tranh chấp KDTM tại Tòa án cấp sơ thẩm và pháp luật quy định về thủ tục giải
quyết tranh chấp KDTM tại Tòa án, nhận thấy các bài viết và công trình
nghiên cứu nói trên đã đề cập đến thẩm quyền của Tòa án các cấp cũng như về
17

trình tự, thủ tục giải quyết các tranh chấp KDTM tại Tòa án cấp sơ thẩm. Còn
đối với các nghiên cứu nước ngoài, tác giả nhận thấy, các nghiên cứu đều
không phân biệt tranh chấp dân sự với tranh chấp KDTM, do vậy, thủ tục giải
quyết tranh chấp tại Tòa án mà các nghiên cứu đề cập đến được hiểu là thủ tục
chung áp dụng cho cả tranh chấp dân sự và tranh chấp KDTM. Mặc dù thủ tục
giải quyết tranh chấp tại Tòa án mà các nghiên cứu đề cập đến mới chỉ mang
tính liệt kê, nêu nội dung. Tuy vậy, tác giả vẫn có thể vận dụng để có sự so
sánh với thủ tục giải quyết tranh chấp KDTM tại Tòa án sơ thẩm ở Việt Nam.
1.1.4. Nhận xét về tình hình nghiên cứu và những vấn đề luận án kế
thừa
Qua khảo cứu tổng quan tình hình nghiên cứu, tác giả có thể đưa ra một
số nhận xét sơ bộ như sau:
Thứ nhất, đặt vấn đề nghiên cứu pháp luật về giải quyết tranh chấp
KDTM, hầu hết các nghiên cứu đều đi sâu tìm hiểu để làm rõ khái niệm “tranh
chấp kinh doanh, thương mại” và “giải quyết tranh chấp kinh doanh, thương
mại”. Các khái niệm được trình bày dưới nhiều giác độ, nhưng đều thống nhất
ở việc nhận diện nội hàm tranh chấp KDTM được phát sinh từ mâu thuẫn lợi
ích của các bên trong quan hệ KDTM. “Tranh chấp kinh doanh, thương mại là
những mâu thuẫn phát sinh giữa các chủ thể kinh doanh khi tham gia các quan
hệ KDTM vì mục tiêu lợi nhuận” [49, tr.9].