Kiến tạo chỉ số để đánh giá nhanh chất lượng dân số cộng đồng nông thôn việt nam đề tài NCKH QX 2001 16

ĐẠI HỌC QUỐC GIA HÀ NỘI
TRƯỜNG ĐẠI HỌC KHOA HỌC XÃ HỘI VÀ NHÂN VÃN
___ ____ ...***_________

KIẾN TẠO CHỈ SỐ Đ Ể ĐÁNH GIÁ NH A NH CH Ấ T LƯỢNG
DÂN SỐ C Ộ N G ĐỔNG NÔNG TH Ô N VIỆT NAM
(Lấy ví dụ ở T hái N guyên, N am Đ ịnh, Q u ả n g Ngãi)

M ã số: Q X .2 0 0 1 .1 6
C hủ trì đề tài: T S . N g u y ễ n T h ị K im H oa
C án bộ phôi hưp n g h iên cứu:
P G S .T S . Ngu.ỵẻn Đ ìn h H oè
ThS. Đ ặng Thị Ả nh N guyệt
T h S . N g u y ễ n T u á n Anil
C N. Vũ T h i H à
C N. N g u y ễ n T h ị H ư ơ n g C h á u
C N. Đ o à n K im H ả i

H à N ội th á n g 12 n á m 2 0 0 4


LỜI NÓI ĐẦU

Đ ề tài “K i ế n t ạ o c h ỉ s ố đ ể đ á n h g iá nh anh c h ấ l lượng dâ ìi s ỗ ( C L D S )
c ộ n g đ ồ n g n ô n g thôn ( l ấ v v í dụ ở T h á i NỆỉiyêii. N a m Đ ị n h , Q u á n g N g ã i ) " là
đ ề tài n g h i ê n c ứ u k h o a h ọ c c ấ p Đ ạ i h ọ c Q u ố c gia. Đ ề tài đ ư ợ c ih ự c h i ệ n t r o n g
2 n ă m ( 1 2 / 2 0 0 1 - 1 2 / 2 0 0 3 ) với n g h i ê n c ứ u tại 3 tỉnh ( m ỗ i tỉnh c h ọ n 1 xã).
N h ó m n g h i ê n c ứ u đ ã tổ c h ứ c tiến h à n h 30 c u ộ c p h ỏ n u Nấn sâ u . ihu
i h ậ p c á c s ố li ệ u I h ố n g k ê, b á o c á o lổ n g k ế t c ủ a c á c b a n n u à n l ì c ú a x ã và
q u a n sát trực ú c p tại 3 xã: X ã L i ê n

M inh

(huvện

V õ Nhai,

linh T h á i

N g u y e n ) , G i a o L â m ( h u y ệ n G i a o T h u v . lính N a m Đ ị n h ) và T ị n h K h ô ( h u v ệ n
S()'n T i n h , lỉnh Q u á n u N í 2,ãi). N u o à i ra i h a m k h á o n h i ề u tài liêu i r o n u và
n g o à i n ư ớc .
Kốl q u a nụhiC'11 c ứ u d ã k iê n lạo n h ữ r m chí sò d o n g iá n , d ễ t h o n e kê và
p h ù h o p đ ê c ỏ 111ế p h â n lích m ạ c h lạc. s á n y s ủ a và s o s á n h C L D S Ịiiừci c á c \ ã
m ội cách nhanh d iónu.

Ficn co' S(’)' đ o LĨLi'i( ra c á c uiai pliáp. k ic n HLỉhi n h ă m

n á n u c a o C L D S n ô n u llìòn.
Đ ồ lài c ù n g du'o'c k e l l i ừ a k ò l q u á I i ^ h i c n c ứ u m à

lliani g i a c ủ a d ề lài n h á n h I ' 7 ) i ơ i í

Iru . (la n h

's' i u

L'lninu l õi I rực l i õ p

\'ơ / i h ữ ì ì ^ d ị c h

VII x à ÌIOI C ò

h a n c ó Ì i ê ì i q u a n d ớ i i cìiLiỉ h í ợ n ạ d á n s õ () I i ó n ạ ĨÌIÓÌÌ 1 l ớl N a i ì í \ d o G i á o s ư

l ien s V P h ạ m T a t D o n e l à m c h ú n h i ệ m , ll iuộc đe tài n u h i ê n c ứ u k h o a h o c
đ ộ c lập c ấ p N h à n ơ ơ c “ N g h i ê n cữu m ô l s ô van tie V(; (h á i ÌICỢÌÌ" d á n s o v à d e
X ì t ill t ih ữ n g c ì i í ì i h s á c h p h ù h ợ p vớ c lá ìi s ô ' v à p h ủ i l ĩ i ớ ì ì b ứ ìi v ữ n x

”

Đ ê h o à n lliành đổ lài. n h ó m imhiC'n c ứ u đ ã n h ã n đ ư ự c m ú p đ ữ c ủ a U v
b a n N h ã n d â n lính, h u y ệ n và đ ặ c biệl c á n h ộ c á c ban n ỵ à n h . đ o à n ihé c u a ỉ
x ã Hizhicn cứu . C h ú Irì đổ lài c ì in u đ ã n h ạ n đ ư ợ c n h i c u V k iê n q u v h á u c u a
c á c c á n h ộ k h o a h ọ c \ à c á n h ộ q u a n lý n h ư : T S D ư o n u Q u ố c T r o n u (B ộ Y
lố), T S T r ầ n V ă n C h i è n ( U v b a n D a n số. G i a đ ì n h và T r é c m ) . G S . T S P h ạ m
Tàl D on ụ (Hội K huyên h ọ c ) . . . N h ó m

i mhi C ‘ 1 1 c ứ u

\ 1 1 1

đ ư ợ c b á v u ’) l ò n g b i ố l

o n c h â n i h à n h uVi c á c c ơ q u a n , lổ c h ứ c và c á c n h à k h o a h ọ c . c á c c á n bõ q u a n
lý nói liên .
( I l l M I D M ĐÍ; TÀI

TS. N g u veil T lìi K i m I I Oil

Kiến ìạo clu so ilúiili iỊiú Iiliư/ih ( l-DS uóìlị! llióii

MỤC LỤC
DANH MỤC CÁC CHỮ VIẾT T Ắ T ............................................................................................ 3
PHẨN 1. MỞ Đ Ẩ U ...............................................................................................................................5
1

T ín h cấp thiết củ a đề tà i..................................................................................................... 5

2

T ìn h h ìn h n g h iên cứu tro n g và ngoài n ư ớ c ..............................................................6
2. 1
2.2

3

T ì n h h ì n h n g h i ê n cứ u trén t hê g i ó i ............................................................................... ớ
T i n h h ì n h n g h i ê n cử u t r o n g n ư ớ c .................................................................................. 8

M ụ c đ í c h , n h i ệ m vụ và giới h ạ n n g h i ê n c ứ u .............................................................9
3.1

M ụ c (lích n g h i ê n c ứ u ............................................................................................................ 9

3.2

N h i ệ m vụ và g i ỏ i hittì

4

5

Y n g h ĩ a k h o a h ọ c và t h ự c tiỏn CỈK1 (lé t à i .............................................................. 10
P h ư ơ n g p h á p n g h i ê n c ứ u ..................................................................................................10
5.1
5 .2

6
7

C á c p h ư ơ n g p h á p t hu í h a p so li c u ............................................................................... 10
C á c p h ư ơ n g p h á p x ù l ý só l i e n ..................................................................................... / /

T ổ c h ứ c n g h i ê n c ứ u ............................................................................................................. 1 1
( ' á c s ả n p h à m c ủ a dể t à i ...................................................................................................11

ITS I n 2. K Í I QUA v ; i m
rm

( j | \ ( ; I. IIK r i m

1

\ c i V ....................................................................................... 12

L ư o v ; DÂN s ổ 1 \ KIKN T Ạ O ( III SỔ ĐÁNII c;i V.

12

C ác khái niệm co b ả n .........................................................................................................12

/./
1.2

C h a t l ư ợ n g c u ộ c sSmịíi ( C I . C S ) ........................................................................................ / 2
C h a i Itíoi!" d a n so ( C Ì . Ì ) S )
..................................................................
. /.'

1.2

( (tc l i ìuní ì p h á n a i d h e C l . D S ............................................................................................. / 5

/..?

\ ail” cao ( I D S ............................................................................................................... / '

2

lie CI.DS

11011«

t h o n Việt N n m ..................................................................................... 1()

2.1

I'he l ự c .................................................................................................................................... / 6

2. 2
2..?

I ' l l l i f e ..................................................................................................................................... 20
i i i l h th a n ............................................................................................................................22

2 .4

3

ììgiìiéii c ứ u ................................................................................. V

Vfầi trữóMịi SOIIV

.

.

................................

vticii tạo CMC chỉ so mới đe đ á n h yin C L D S ............................................................24
.?./
D i e m q u a n h ữ i i ự c hi so hit'll Cl) l ie n q u a i l (lc'11 C I J ) S o c a p ri m o .................... 2 4
J.2
Kiel! 1(10 chi so ( I D S ( 1 * 0 1 ) ......................................... ...................................................... 2~

('1II ( ) \ ( ỉ 2. Đ VMI (ỈIÁ CHÃ I u ( j \ ( ; I ) . \ \ S ( ) 3 \ \ \ ( ; I I I 1 \ ( T t ...................... 31
1

Đ a c d i e m kinli te \i) liọi c ủ a các xà nyli ién c ứ u .................................................... 31
/./
Xu (ìiao Lain (Hu vẹn Giao Tliuỹ, Tilth :Xam Điìiỉì)

.......................... 1.2
\ á Tinh khư (fltivei! Soil Tinh, rinh Quail" \ "ờú
................ <<
/..?

2

X à I.it'll Mi nh ( i ì u x ệ i ì \ ò X l ư ti , T i n h T h á i N g u y ê n )

Điinli ịịiá ( ' I J ) S c ủ a 3 xà n n h i ê n cứu b à n g chỉ so P Q I .................................... 37
2 1
Tinh toán chi sô v o i
...............................................................................................|7
2. 2

X a ( i i a o ỉ.(im ....
X a / i n h k h e .......

3

........................................... <()

.............................................................................

.................................................................................
...............................................

.............................

Ì‘J
..........4 2

2.4

Xa l . i e n M i n h

45

2.5

T o i i i ỉ k é i .................................................................................................................................. 4 "

M oi (ịiuin hệ J>iữa P Q I. 1 1 R. 1’NIỈQ và đ ien tích cl;it cmmIi uic hình tịuan

chiu n yn òi va tv lụ m ì cán 1)0 ................................................................................................ 4 ()
.?./
r ọ / và I I R
...................................
Ị.ỉ.2
r o i IV/ I S I Ì O d im I I ”1r ò i .................................................
50
.Ĩ..Ỉ

r ọ ỉ rà b ì n h (Ịiuiìi (lieti t í c h (lát c a n h t á c (láu n ạ u o i


Kiến tao clu so cíánh giá nhanh CLDS nóng íhón

3.4
PQỊ và tỷ lệ nư cán bộ ở địa phư ơn g ........................................................................ 51
4 Đ ề x u ấ t p h ư ơn g h ư ớn g cải thiện C L D S .................................................................... 51
4.1 X ã Giao L â m ..................................................................................................................... 51
4.2 X ã Tịnh Khê ... .. ......... .................................................................................................... 53
4.3 X ã Liên M in h .................................................................................................................... 54
1 K ế t l u ậ n ....................................................................................................................................56
2 K h u y ế n n g h ị ...........................................................................................................................57
TÀI LIỆU T H A M K H Ả O ............................................................................................................... 59
P H Ụ L Ụ C 1. Báo cáo số liệu của UBND 3 x;ì Giao Lâm , Tịnh Khé, Liên M inh .

61

P HỤ L Ụ C 2. Bảng hỏi phỏng ván sáu tại 3 xã Giao L; 1J11, Tinh Khé, Liên
M i n h . . ! ................. ................................

...

. ................................................................................... .......... 71

P H Ụ L Ụ C 3. Cá ch tính P Q I theo để tà i: “Nghiên cứu một so van (le liên qu;in
den C L D S VÌ1 để x u íít n h ữ n g ch ín h Siícli phù h op vè rlán so v;i p h á t triế n ben
v ữ n g ” , Ư ỷ ban Q uốc gin D íin số vò K ẽ hoạch hon gia đ ìn h , V ie t N n m , 1999­
2 0 0 0 . . ................................................................... ......................................................................

79

P H Ụ L Ụ C 4. C hỉ số elint li/ong cuỏc sóng Miilnvxia

và Thiii Lilli ...........................

82

P H Ụ LỤ C 5. T ó m tfứ nội (lung Chicn lược (lán so Việt Nnin 2001-2010 ..............

86

DANH \IL (
Ih a ii’ ì

I

V lự

I r é C I I! S I ) ! ) t h e o n l i ú m

B a ll'.' 2 C a c h e i ì l i m á i

C Á C 1ỈAN(Ỉ M Í ; i

m ô i 2 0 0 1 - 2 0 0 2 I ị)< m

VỊ

' '

IS

I I

c ỉ i c l c a o n h á i t ụ i b ứ u l i YI CÌ Ì I UÌI I I 2 0 0 2

l ‘J

Báni> 3. C á c chi lliỊ và lrọnt> so i r o n ” ƯOÌ ìhct) tie lùi CHU l ỉl(J(ì / ) SS: KI I I l ( i l >

28

I ki i i ị Ị 4 . C á c ý á t r ị

38

I,...... / „ „ „ .............................................................

. .. .. .

lhiiii> 5. ỉ in li loàn F Ọ Ỉ cho < xã lighten cứu năm 2 0 0 /

39

Ịhiiìíị (). Dành SỊÍIỈ CÍJ >s ỉ .Ycĩ nạ/liên cứu

47

Ih iiiiỉ 7. P Q Ị. I i'R . T N IỈQ và D T dúi canh lác (lán nỵiíoì ru a .< xã

49

Ik itịíi (S’. Các lrọiìí> so cua F Ọ Ỉ theo cách lính cùa De là i CI.DS S: I )\ X ỈỈC ÍÌ cua >1( 111”
lliòii 1 lệl N a m ........

...................
.
.........
.

81

l ì i ẽ i t d ò I . D i n l ì t h í ỡi i Ị ỉ II^IÍỜI l ớ n ờ IIÕIIIÌ i l i o n ỉ h c o D ĩ Y ì Q ( j 2 0 0 1 - 2 0 0 2

17

lìic ư tỉ ồ 2. D in h cliiỡiií’ ire em I ió iiị ilìõ n theo ỉ ) l Y l Q (j 2001-21)02 .......

18

B ì ú u d ồ J . T ỳ l ệ d â n s o I Ì O I I ” l i i o t i l ừ 1 5 m õ i lf(>' IỜIỈ v ù b à n í! ( ấ p C í / t i n h ấ t I Ỉ I C O f ) l ' . \ Ỉ S
IK ỉ n
lìiế it J ồ

4.

2002
M o i q uan hệ

..............

21

í> iữ a Ư Ọ ! v a ỉ l ' R c ù a

5

M Ĩ

.................

ỉ Bern (lồ 5. Moi quan hệ ỵuìci PQỈ va ỉ NỈÌỌ íỉiiii Hịịiíời cua j .xã

..................

49

............

50

Hiểu ilồ ỏ. M ố i ÍỊÌUUI hẹ !>iữa r o / vồ iì O D i d ái (a n h lúc (láu Iì^if('fi cua J xã

50

IỈIỠII dó 7. Mối C/IIUII hệ lịiữa I’OI vù ly lợ cán bộ mì citLi J xã

51

1


Ktén lạo chi s ó đánh giá nhanh CLUit nóng thon

D A N H M Ụ C C Á C C H Ữ V IẼ T T Ắ T

BMI

Chỉ số khối lượng cơ thể

BMN

Nhu cầu cơ bản tối thiểu

BMS

Độ đo các dịch vụ xã hội cơ bản

CDI

Chỉ số phát triển cộng đồng

CPM

Độ đo nghèo tiềm năng

CLCS

Chất lượng cuộc sống

CLDS

Chất lượng dân số

CN.

Cử nhân

CNH

Cống nghiệp hoá

DS& KHH GĐ

Dân số và Kế hoạch hoá gia đình

DS-GĐ-TE

Dán số, gia đình và trẻ em

ĐHQG

Đai học Quốc gia

ĐH K H X H & N V

Đại học Khoa học Xã hội và Nhân văn

ĐT M SH G Đ

Điều tra mức sống Hộ gia dinh

ĐTYTQG

Điều tra y tế quốc gia

HDI

Chi số da dang kinh te nông tlión

GDI

Chi số phát trie’ll giới

GD & Đ T

Giáo due và Đào tạo

G ĐVH

Gia dinh văn hoá

GEM

Mức độ vị thế °iới

GIS

Hệ thống thõng tin địa ìý

GS.

Giáo sư

HDI

Chỉ số phát triển con người

HPI

Chì sô nghèo nhân vãn

HĐỈỈ

Hiện đại hoá

HĐND

Hội dồng nhân dân

LIỈQ

Liên hợp quốc

LLSX

Lưc lượng sản xuất

LSI

Chỉ số bèn vững địa phương

TLSX

Tư liêu sản xuất

PTBV

Plìát triôn bền vững

PQI

Chỉ sỏ chất lượng dân số

QLI

Chỉ sử chất lượng cuộc sóng

3


K ién lạo chi só đánh giá nhanh C L D S nóng thôn

SDD

Suy dinh dưỡng

SKSS

Sức khoẻ sinh sản

THCS

Trung học cơ sở

TH PT (PTTH)

Trung học phổ thông

TS.

Tiến sỹ

ThS.

Thạc sỹ

TNBQ

Thu nhập bình quân

TFR

Tổng tỷ suất sinh

UBQG

u ỷ ban Quốc gia

UBND

Uỷ ban Nhân dán

UBDS-GĐ-TE

Uỷ ban Dân số, Gia đình và Trẻ em

4


h i m Idu d l l i ủ J j n l i gia lìlìiii.ii (_ LL)i> n9ầg llion

P H Ẩ N 1. M Ở Đ Ẩ U
1

T Í N H CẤ P T H I Ế T C Ủ A Đ Ề T À I
T r o n g H ộ i n g h ị Q u ố c tế về D â n s ố và P T B V tại thủ đô Cairo, Ai Cậ p

n ă m 199 4 đã bàn về C hấ t lượng dân s ố (CLDS). N h i ề u n ướ c đ a n g phát triển
ở k h u vực C h â u Á n h ư T h á i La n, M a la y s i a , I n d o n e s ia , Srilanka, v.v. đã đưa
các vấn đề c h ất lư ợ n g c on người, chất lượng c u ộ c s ố n g (C LC S ) trong các
c h ư ơ n g trình d â n s ố và k ế h o ạ c h hoá gia đ ìn h ( D S & K H H G Đ ) . T r o n g c h ư ơ n g
trình D S & K H H G Đ ở Đ ài L o an , m ộ t trong n h ữ n g c h ư ơ n g trình được đ á n h
giá là th à n h c ô n g nh ấ t t h ế giới hiện nay đã xâ y d ựn g ch ín h s ác h dâ n số táp
tru ng vào các lĩnh vực n â n g cao C L D S Đài Loan.
ở Việt N a m , Đ ả n e ta đã lãnh đ ạo thực hiện th ắ n g lợi n h iệ m vụ hạn
c h ế s ự gia tăng d ân số. T r o n g n hữ ng n ă m tới, do yêu cáu của sự n e h i ệ p
C H N , H Đ H đất nước, việc n â n g ca o C L D S g ó p phần đ ào tao n g u ổ n nhãn lực
có chất lượng cao với tư cá ch d ộ n g lực c ủ a sư phát triên ng ày c àn g irở nên
hết sức cầ n thiết và cấ p bách.
C L D S Việi N a m hiện nay rất thấp về cá the lực, trí lực, linh ihun. N ám
2002, tý lệ tử vong tré c m dưưi 1 tuổi là 3 .5%. Ty lé trẻ em đirới 5 mối suy
dinh đưỡim (SDD) là 3 1 , 9 % ' . Tý lệ ihiêu nãníi hrợim trườn SI cticn (')' người lơn
là 27 , 9 % 2. Tý lệ lao đ ộ n g có Win í; cũ n g nhân kỹ thuãi trở lẽn t i n đạt 7.S v ; \
Tinh trạng này còn xấu hơn ở nông thôn là

1101

tập t r u n s hon 7 0 % dán sỏ cá

nước. C hín h C L D S thấp đã cán trở khá năng tiếp thu kh o a học và công nghệ,
nàng cao nă ng suất lao đ ộ n g để phát triển kinh tê’ nói riêng và xã hỏi nói
c h u n g và là một n g u y ê n nh àn chính dẫn tói tình tr ạn s n gh èo Ư Việt N a m hiện
nay. C L D S thấp cò n th ác h thức sự phát triển bển vữne (PTB V) cua đất nước
trong cả hiện tại và tiroìig lai bơi sự lạm dụ no tài n g u y ê n và mỏi trường.
Trước nh ữ ng th ác h thức này, Việi N a m đã xác định qu an điế m coi
trọng cô n g tác dàn số. điểu hoà mối qu a n hệ eiữa số lượng và CLDS. đầu tư
ch o cô n g tác dân số, đ ãy m ạ n h tuyê n truyền, s i á o dục về dân số. tăng cường
sự lãnh đ ạo củ a Đ ả n g và các cấp chí nh q u y ề n đối với c ô n e tác dãn số với mụ c
tiêu nân g cao C L D S vé thể chất, trí tuệ, và tinh thần, phát triển n s u ổ n lực, đáp

1 Ba n c h i i l ạo tlnrc hi è n c h i ế n l ưưc l o à n ilien vô l ũn g t n r ư n g và xo ú (JÓ| ci . i m Ii iihcn \ ' 1ct Ndi n: T;ini> Irirơng
và Xo á

(JÓI

g i á m n g h è o - B á o c á o t hườns: m ô n 2003- 200- 1. H á N ó i

2 (1 0 4

: Bõ y t ế- T o n e c ụ c ( h ô n g kè. Đ i c n t ra Y tẽ Q u ố c gi a 2 0 0 1 - 2 0 0 2 .
1 T ổ n ° c ụ c Ihónsi ko. Đ i ề n Ira nnr c s õ i m hi) g i a d i n h luìin 2 0 0 2 . Ha Nõ i . 2 104

5

K iến tạo chì só đánh giá nhanh C L D S nóng ihón

ứng n h u cầ u C N H - H Đ H , g ó p phần vào sự phát triển n h a n h và bền vững của
đất n ư ớ c4.
T h e o P h á p lệ n h D â n s ố 200 3, Đ i ề u 20. N â n g cao C L D S q uy định:
(1)

N â n g c a o C L D S là c h í n h s ác h cơ b ả n củ a N h à nước trong sự n g h iệ p
ph á t triển đất nước.

(2)

N h à nước thực hi ệ n ch ín h sách n â n g ca o C L D S về thể chất,

trí tuệ và

tinh thần n h ằ m n â n g ca o chỉ s ố phát triển con ng ười c ủ a Việt N a m lên
m ứ c tiên tiến c ủ a t h ế giới, đ áp ứng y êu cầu C N H , H Đ H đất nước.
V iệ c the o dõi C L D S rất qu a n trọng để phụ c vụ n â n g ca o CLDS. N h a m
m ụ c tiêu này, đề tài c ấ p nhà nước ‘Ng hiên cứu mỏĩ s ố vấn đé liên quan den
C L D S và d ê xuất những chính sách phu hợp vé cỉân sô và P T B V cúa Uý ban
q u ố c gia Dân số và K ế hoạ ch hoá gia

đình ( U B Q G D S & K H H G Đ ) 1 9 9 9 ­

2001 đ ã xây d ự n g chỉ số C L D S dựa trên các thành tỏ’ về c ơ cấu luổi, thê lực,
trí lực, m ứ c số ng, ý thức xã hội. Đ â y là m ộ t phát kiên h ay nh ư n g con nhiêu
[ranh cãi vé các tro ng số c h o từng chi thị đơn. N uo ài ra k h ó xác đinh moi sỏ'
chỉ tiêu n h ư tý lệ dãn số lao d o n g chính k h ô n g phái rmhi việc vì ÓÌ11 cíau và ly

lệ thu n h ậ p g ia nh cho ăn uốn g nêu k h ố n g tiến hành diêu [ra rộim rãi và ky
lưỡng.
N h ậ n ill ức yêu câ u này, đc lài “Ki ến tao c h ỉ sớ de d a n h g ia n h a n h
C Ỉ . D S c ộ n g d ó n g n ó n g ( h o n ( lấ y r í d ụ ở T h á i \ Ị Ị u \ ' é n , N a m Đ i n h , Q n ả n ạ

N g ã i ) ” đư ợc thực hiện n h ă m xây d ựn g một hê iliỏns chi s ố uọn, chính xác
và hợp lý để đá n h giá n h a n h C L D S n ò n g thôn.

2

TÌNH HÌNH NGHIÊN c ú u TRONG VA NGOAI N ự ớ c

2.1

T ìn h h ình n g h iê n cứu trẽn th ế giói
Hội nghị q u ố c tê bàn về dân số dâu liõn can được kê tới dirực tricu lập

tại R o m a (Italia) n ă m 1954. N ă m 1965 tại Be ogr ađ ( N a m Tư), một hội níỉhị
q u ố c tè bàn vổ d àn s ố m a n g tính chất trao đổi kh oa học c h u v ê n ntỉành. Có
thể coi d ãy la hai phiê n họ p q u ố c tế m ở m à n c ho việc đi tới nh ữ n g c h ư ơ n s
trình d àn sỏ th ố n g nhất sail này. N ă m 1974. Hội nghị q u ố c tc về điÃn sớ đã
đirơc tổ ch ức ứ Bucarcst ( R u m a m ) . Hội nghị nhấn m a n h tam q u a n trọim cua
việc ph a n phoi c ò n g bãi m các n g u ồ n lưc kinh tế ai lìa các q u ố c aia. X ă m
1084, Hội imliị tịii oc tc \'ô tlim sô Q M e x i c o C i t \ ( \ I c \ i c o ) . 0 n iíii cliutn nÌỊV

4 CliKMi lược (.1ãI) sỏ \ lòt

N . I I 11

2001 JlM0.

6


K iến tạo chi sỗ đánh giá nhanh C L D S nông ihỗrt

c h ư ơ n g trình K H H G Đ với m ụ c tiêu g i ả m s in h và m ô h ìn h gia đ ìn h ít con đã
có những thành tựu đáng kể.
Tháng 9 năm 19 90, H ội nghị thượng đỉnh thế giới về trẻ em diễn ra tại
N e w York (H oa K ỳ). Tuy ch uyên đề là trẻ em nhưng trong nội dung lại có
nhiều đ iểm liên quan đến CLDS.
N ă m 1994, H ội n g hị q u ố c tế về d ân sô' và phát triển (I CP D) được tổ
chứ c ở Cai ro (Ai Cập), có 180 nước đã c ử đại biểu tới dự. Hội nghị đã đế ra
c h i ến lược mới, n h ấ n m ạ n h m ố i qu a n hệ giữa dân số và phát triển, đề ra
nh ữ n g m ụ c tiêu đ á p ứng c ác nhu cầu c ủ a cá nh ân c h ứ k h ô n g chỉ chú ý đến
các m ụ c tiêu nh â n k h ẩ u th u ầ n tuý (giảm m ứ c sinh, q u y m ô gia đình ít con,
...). C h ư ơ n g trình hàn h đ ộ n g của hội nghị nh ấn m a n h con người là ng u ồn
lực q u a n tr ọn g nhất. D o đó, để phát triên bền vững thì phái n â n s ca o chất
lượng c u ộ c s ố n g c h o m ọ i người. Nội d u n g c hư ơ n g trình đề cậ p tói việc lổng
g h é p vấn đề dân số vào các chính sách n h ư xoá đói g i ả m nglico, c h à m sóc
sức k h o ẻ s i n h sả n , q u y ề n di dâ n , s ự ph á t triển c ủ a COI1 n o ườ i t h u ộ c c á c dãn

tộc thiển số.
Năm

1995, tại C o p e n h a g e n (Đ an M ạ c h ) dã tổ chức mòi hô 1 IIL1lu

th ượ ng đỉnh thê «iứi VC phát triến xã hội. T u y ê n bò c h u n s

Un ro ll” irinh

hành đ ộ n g củ a hội neliị C o p e n h a g e n là nh ăm “ tạo ra. troim kh u ô n khổ cua
s ự tă ng trưởng kinh tế và phát triển bc;n ũrníỉ. một mõi trường qu o c uia và
q u ố c tế thuận lợi ch o s ự phát triển xã hội, th a n h loán n.ghèo đói, tãiiíỉ CirờiỊg
lạo việc làm có nă n g suất, ha thấp tỷ lệ thất n s h i c p và thiic đấv sự h()đ nháp
xã h ộ i ” .
N ă m 1995, tại Bắc K in h ( Tru ng Q u ố c ) điền ra hội nghị phu nữ thế
giói lần thứ 4 C ư ơ n g lĩnh hà n h đọim củ a hội n s h ị n ày có n hi é u nội d u n g liên
qu a n đến CLDS.
N ă m 1 9 « , Hội nghị th ượn g đinh t h ế siới về lương thực đã tố chức tai
R o m e (Italia). Các nư ớc t h a m dự đề u thê hiện n s u v ệ n v ọ n s ch ín h trị là đạt
diro'c an ninh lưưng thực c h o tất cá mọi n s ư ờ i dá n. nỏ lực xoá đói giá m
im h è o ở các q u ố c oịa n h ằ m m ụ c tiêu tnrớc má t là ° i ả m m ộ l nửa số người
ihiếu ăn hiên nay c h à m nhát vào nă m 2015.
N ă m 20 00 . tại Cicncve (Tliuỵ Sỹ) đã di cn ra k h o á h ọ p đ ặc biệt cu a Đai
hội dồ 11« L I Ỉ Q vồ phái triến xã hội với 166 nước t h a m dư. Các dại hiếu đã
nhất trí q u a n d i ê m con nmrời làm trọ 11« lâm c u a phái triển hên vững íP T B V ) ;
phat triển xã hội phái ” án licn VOI phát triển kinh lế. Đẽ PT1ỈV thì phai nànu

7


K iến tạo chì s ố đánh gtá nhanh c L D S nóng thốn

cao chất lượng cu ộ c s ố n g ch o m ọi người, thanh toán n gh èo đói, tăng cường
tạo viêc làm c ó năng suất, hạ thấp tỷ lộ thất nghiệp và thúc đẩy sự hoà nhập
xã hội trong m ột m ô i trường quốc gia và q u ốc tế thuận lợi ch o sự phát triển
x ã hội và k h u ô n k h ổ c ủ a sự tăng trưởn g k in h t ế và PTB V.
T r ê n t h ế giới đ ã x â y d ự ng m ộ t s ố các chỉ số liên q u a n đến đ á n h giá
C L D S n h ư chỉ s ố ph át triển con ng ười ( H DI ), Chỉ s ố khối lương cơ thể
(BM I) , C hỉ s ố phát triển giới tính (GDI), M ứ c độ vị t h ế giới tính ( G E M ) , Chỉ

s ố n g h è o n h â n văn (HPI),.. N h i ề u nước trên t h ế giới và m ộ t số nước tronơ
k h u vực đ ã x â y d ự n g n h ữ n g ch iế n lược d â n sô' đặt tr ọn g tâ m n h ằ m n â n s cao
C L D S và C L C S p h ù hợp với đi ều kiện ph át triển kinh tế- xã hội.
2.2

T ìn h h ìn h n g h iê n cứu tro n g nước
N g à y 9 / 6 / 1 9 9 9 , Việt N a m đã được L I I Q trao tăng giài ihướng qu ố c tẽ

về d ân số. T u y nh iê n việc g iả m tỷ lệ gia tă ng dân số k h ô n g clone đều giữa
c ác v ùn g và c ô n g tác d â n s ố ở Việt N a m c h o tới [hời đ iể m này mới chỉ tảp
tr un g giải q u y ế t vấn đề q u y m õ dán s ố và m ộ t phán nào về cư cấu và phân bõ
d â n số. V é C L D S chư a có diều kiệ n n g h iê n cứu ư p h ạ m vi rộnii va với qu y
m ô lớn.
N ă m 2 0 0 1 , T r u n g tâm khoa hoc xã hội và n h â n vãn q u ó c gia vo '1 SƯ
g iú p d ữ c ủ a C h ư ơ im trình phát trie’ll cú a L H Q đã xây dưn.G Báo cáo q u ố c aia
vé Phát triển con người ở Việt N am .
T r o n g thời gian 1 99 9- 200 1. Ban K h o a giáo trun g irons va mót sỏ cơ
q u a n có liên q u a n dã tiến hàn h n g hi ê n cứu "Điêu Ỉ1 'U, cìáiih ỵni vê nhữní'
dịch vụ x ã hội c ơ bản có liên quan âến chất lượng dân s ề ở nông ihón Việt
N a m ”, d o GS.TS P h ạ m Tất D o n g lủm chủ n h i ệ m , trong k h u ô n kh ổ đề tài
n g h i ê n cứu kh o a học d ộ c lập cấp N h à nước “Ng hiê n cứu một sô' vấn đ ể liên
qua n tiến C L D S \ \ i dê xuất những chính sách phu hợp vé dán so vù PT BV "
do U B Q G D S K H H G Đ n ay la U B D S - G D - T E c h ủ trì. Tại đế tài n h á n h nàv.
lần đ ấ u tiên ở Việt N a m đã xây d ự ng được 4 bộ chi số mới dể do C L D S \ a
cá c d ịc h vụ xã hội cơ bản. Đ ó là các chỉ s ố C L D S (PQI). Chí so phát triến
c ộ n g đ o n g (CDI), Chí s ố da dạ n g kinh t ế n ô n e thôn (E D I ) và Đ ộ đo các dịch
vụ xã hội c ư bail (BSM ). T r ên c ơ sở kết q u ả n g h iê n cứu. các tác aiả đã dề
x u ấ t m ộ t s ố kiến nghị về đinh hướn g c h í n h sách n â n 2 cao C L D S n ò n s thôn
Việt N a m . T u y n hi e n trong dề tai này, c á c h xãy đ ư nu các chi s ố va \ i ê c đưa
ra c á c tr ọ n g s ố con iiây ra nhi ều tranh cãi.

8


K iế n lạ o c hì sỏ'đánh giá nhanh C L D S nóng thổn

3

MỤC ĐÍCH, NHIỆM v ụ VÀ GIỚI HẠN NGHIÊN c ú u

3.1

Mục đích nghiên cứu
M ụ c đí c h c ủ a n g h i ê n cứu là x â y d ự n g hệ th ố n g chỉ s ố đ á n h giá n h a n h

C L D S (P Q I - P o p u la t io n Q u a li ty I n de x ) l à m c ô n g

cụ k h o a h ọ c sắc sảo

ph ục

vụ c h o đ á n h g iá C L D S n ô n g th ô n và h o ạ c h đ ị n h

c h í n h sách d ân s ố và phát

triển c ộ n g đồ n g.

3.2

Nhiệm vụ và giới hạn nghiên cứu

3.2.1 N h ữ n g n h i ệ m vụ được gia o gồ m :
P h â n tích hệ th ố n g C L D S n ô n g t h ô n V iệ t N a m (3 xã n gh iê n cứu đổ
trình diễn).
K i ế n tạo chỉ s ố P Q I và bộ chỉ thị đơ n (Set of Indicators).
Á p d ụ n g P Q I tr o n g đ á n h giá n h a n h C L D S củ a 3 xã thu ộc 3 vùng sinh
thái n ô n g t h ô n là T h á i N g u y ê n ( M iề n núi phía Bác), Q u ả n g N g ãi ( V e n biển
T r u n g Bộ) và N a m Đ ị n h ( Đ ổ n g bằ n g Sô n g H ổn g ) .
Đ ề x u ấ t p h ư ơ n g h ư ớ n g cải thiệ n C L D S 3 xã n g h iê n cứu trên cơ sứ ch 1
s ố PQI.
3.2.2 Giới h ạn n g h i ê n cứu củ a đề tài
Giới hạn vê nội dung: L ự a c h ọ n các chí sô và p hư ơn g ph áp tính phù
hợp, áp d ụ n g các chí số để tính ch o 3 x ã n g h i ê n cứu.
Giới hạn vê đ ịa bà n nghiên cứu: V iệ c lựa c h ọ n địa bàn n g h iê n cứu liên
q u a n đ ến n h ữ n g đặ c đ i ể m về đi ều ki ện tự nh iê n , đời s ô n g kinh tế, xã hội, văn
hoá và d â n c ư để từ đ ó có cái nhìn tổng q u á t đ á p ứ n c được việc ho ạc h định
sát đííng n h ữ n g c h í n h s ác h n â n g cao CL DS . Đ ê ho àn th à n h đề tài với ngu ồn
k in h p h í h ạ n hẹp, tác giả đã lựa ch ọ n địa b àn n g h i ê n cứu đã q u e n ihuộc, trên
c ơ sở n ắ m c h ắ c đặ c đ i ể m k in h tế, x ã hội c ủ a cá c xã đặc trưng cho tinh. vùng.
Đ ề tài đã triển khai n g h i ê n cứu tại 3 địa b àn sau đây:
-

N a m Đ ị n h (xã G i a o L âm , h u y ệ n G i a o Th u y) : T h á n g 6 /2 0 0 2
Q u ả n g N g ãi ( x ã T ị n h Kh ê, h u y ệ n Sơn T ị n h ) : T h á n g 9 /2 0 0 2
T h á i N g u y ê n (xã L i ên M in h , h u y ệ n V õ N h a i ) : T h á n g 8 /2 0 0 2

9


K i e n l ư o ( III Ao

(lánh giá n l i u i i l i

( 'I

J)s

I

lion

4. Ý N G H Ĩ A K H O A H Ọ C V À T H Ụ C T I E N C Ủ A Đ Ể T À I
Đ ề tài g ó p p h ầ n v à o v i ệ c tì m h i ể u c á c kh ái n i ệ m , c á c ch ỉ s ố đ ã d ư ợ c
x â y d ự n g li ên q u a n đ ế n C L D S , đ ỗ n g thời x â y ciựnu m ộ t h ệ thôni : c h í sỏ u o n .
c h í n h x á c và h ợ p lý đ ể đ á n h g i á n h a n h C L D S nôny, th ô n ó' V i ệ i N a m h iệ n
nay.
Đ ổ tai g ó p p h ẩ n b ổ x u n g m ả n g k i ế n th ứ c q u a n i r ọ n u clio m ô n X ã hội
h ọ c D â n số, D á n s ố và p h á t triển. K ế t q u á lỊghi én cứ u rái c ầ n lliièl d m n lu ì n u
n g ư ờ i l à m c ô n g lá c g i ả n e d ạ y , nuhiC'11 c ứ u về d â n sjjf va xa hội h o c d ã n sò.
đ ồ n g ihời c ũ n g g i ú p c h o s in h viên h o c tập. lìm hicii nliũni; vãn đe liên q u a n
đcìi C L D S . K ế t q u á n g h i ê n c ứ u CĨIIIU g i ú p clio c á n hò la nh d a o Đ ã n ụ . C h í n h
quyền

và c á c h an n u à n h đ o à n thô c à p co' s ớ có đ ư ự c n lu ìn u hai h o c k m h

n g h i ê m lot, đ ấ y m a n h c á c h o ạ i độny, n h ằ m nã nu Hh) C L D S .

5

PHƯƠNG PHẤP NGHIÊN c ú u

5.1

C á c p l u i o n g p h á p t h u t h ậ p so liệu

5.1.1

P h ư o n u p h á p phiin lích lài liệu:
T h u l l uì p. p h a n tiVli c á c lai l i ệ u , c á c IIÌILIÔII M> l i ệ u I m n u n u n c \ ,I l i v n

lliê ụiới \ ’ồ n lu ì n u vân đ ề c ó liên q u a n đ ôn C I. D S . lưa c h o n CcK chỉ so p hu
htyp với đ i ề u k iê n Yiộl N a m d è có llic đ á n h Kiel n h a n h C L D S (V nniii: lliùn.
I hLI t h ậ p cá c s ố liệu llìònụ kê. c á c h á o c á o d in h k \ . b á o c a o loiiL! kcl
c ủ a lất c á c á c h an n u à n h tại 3 xã n u h i ê n c ứ u . U v h an n h a n d ã n ( U B N D ) \ ã
đ ã c u n g L\ip s ò l i ê u i h ò n g k ê l i è n c ò só' b ò bi t nLỊ h o i c u a n h ú m n e h i c n c ứ u d ã

c l u i á n bị tr ư ớ c ( P h ụ lục 1 ).
Tham

k h á o n h ữ n g c ô n ụ liinlì k i n * h o c lO liên q u u n . Iihữnụ s á c h

chuyC '11 k h á o , n h ừ n ụ b á u c á o lố i m kô t c u a c á c n ụ a n h . c á c đ ịa p lu í ó n g Liiúp
c h o v i ệ c p h à n tích, so s á n h , đôi c h i ê u đ ư ợ c lliLiãn lói và c h i n h xác.
5.1.2

P h ó n u van sau cá n h ã n
'l ại m ỏ i \ ã liên h i m h pl io im vã n s â u 10 c a n bó đại iliõn c a c b an n u à n h

c ù a x ã n h ư Đ á n e LI\'. U B N D . I lôi đ ó i m n h a n d a n ỉ l l Đ N D ) . I lôi N ô n u
V

-

-

■

■

*
-

1 lội P l m nữ. ỉ lội C ư u c h i ê n h i n h . M a l Iran U) q u n c . Ban I) S - ( if ) - I H. Y lẽ.
V ã n h o á . Ban ( ì i a m liiẽu Lđc I r u o n ụ đ o n u iron d ĩa han xã... Đ a v 1ÌI nil ũ nu
111' ười

a m h i ế u đ ặ c d i ê m k i n h lê xã hôi và c á c \ a n dc Iiôn q u a n (Jen C L D N lai

đ i a b à n xã. C á c h a n d 1 ỉ ư ỏ n u (Jail p h ó n u vã n s au p hu h ó p c h o IƯIIU LỈOI I ư ó n ụ
( p h ụ lục 2).


K i ế n l ạ o c h i s o đ á n h g i á n h a n h C L D S n ô n a tlìỏn

5.2

Các phương pháp xử lý số liệu

-

G ỡ 30 b ă n g ghi âm, đánh m áy, đ ó n g

t h à n h Lập b iê n b ả n p h ỏ n e v ấ n s âu

c ủ a 3 xã.
-

P h â n tí c h h ệ t h ố n g C L D S c ộ n g đ ồ n g

-

K i ế n tạ o ch ỉ s ố đ ể đ á n h g iá C L D S n ô n g thô n.

6

n ô n g th ô n .

TỔ CHỨC NGHIÊN c ú u
N h ó m n g h i ê n cứ u g ồ m :

-

C h ủ n h i ệ .m đ ề tài: TS. N ^ou vJễ n Thị • K i m H&I.
C á c t h à n h viên:

1- P G S . T S N u u v ễ n Đ ì n h H o e : K h o a M ò i Irư ờng .

!r ư ờ n g Đ M K H T N , Đ H Q G H N .
2- Th S . Đ ặ n i ; Thị Á n h N g u y ệ t : Bộ m ô n K H Q L
'Ih S . N g u y e n T u ấ n A n h : K h o a X I I I 1
4- C N . V ũ rhi 1 là

5- C N . N u u y c n Tin Ị lư ơ n y C h a n :
6- C N . Đ o à n K i m Hái: U B M T Ỉ Q Thi xã Ọ u a n ụ Nu.ãi
7

CÁC SAN P H Ả \f c u a đ ẻ t à i

Đ ề lài b a o £ ồ m c á c s án p h ẩ m s a n d à \
-

B á o c á o lổ n u hợp.

-

B á o các) l o m lãt.

-

G h i c h é p p h ó n g v ấn s a u (30 bi ê n b á n P Y S c ủ a 3 xã n ụ h i ê n cứu).
Ị IưóTtR d ẫ n 1 k h o a l u ậ n t ố l n g h i ệ p .


PHẨN 2. KẾT QUẢ NGHIÊN c ú t
C H Ư Ơ N G 1. H Ê C H Ấ T L Ư Ợ N G D Â N s ố V À K I Ê N T A O C H I s ố
Đ Á N H G IẢ
1

C Á C KHÁI NIỆM C ơ BẢN
“ Chấ t lượng dâ n số ( C L D S ) ” và “ Chất lượng c u ộc số n g (C L C S ) " là haI

k hái n iệ m ho àn toàn k h á c nh au, n h ư n g c h ú n g đ ều ph ản á n h c ù n c một hiên

tượng. C h ú n g ta cầ n phải là m rõ hai k hái n iệ m này.
1.1

C h ấ t lư ợ n g c u ộ c s ố n g (C L C S )
C L C S là m ộ t kh ái n i ệ m tổ n g hợp. có nói d u n g rất p h o n s phú liên quan

đến m ọ i m ặ t c ủ a c u ộ c s ố n g con người. Nó thể hiện t r o n 2 nluìim nhu Lau
được thoả m ã n về vật chất c ũ n g nh ư linh than cùa cá nhãn, cua c ó n e đo Hí! và
toàn thể xã hôi. C L C S phụ th u ộc vào k h á năim đ á p ứng imày gàno tốt hon
một c ác h b én vữ ng và ổn đ ịn h n h ữ n g nh u cấu cơ bán cu a c u ộ c s ố n ẹ í mọi
người c ó việc làm và thu n h á p đầy đù, có đicu kiện ó', mặ c. đi lại. học tập,
c h ă m sóc sức kh oẻ, gia o tiep ng à y một tót hon); dược s o n s troim một mòi
trường d ẹ p đẽ. sạch sẽ, ironíì một xã hội trật tư. an toàn, lành m ạ n h . .
C L C S là m ội khái n iệ m dộ n g , k h ồ n s ne ư no thay đoi, phát triOn lừ tluìp
lén ca o phụ t h u ộ c vào sự phát triến củ a nén kinh lố, ché dỏ chí nh trị, quan
niệ m về vãn hoá và tr uy ền thốno c u a m ồ i dãn tộc, ở tìnm giai đoan phái iricn
c ủ a xã hội.
C L C S có q u a n hệ q u a lại với nh iề u vếu tố n h ư n c u ổ n tài n s u y é n , SU'
phát triển d à n số, hệ th ố n g c h í n h trị xã hội. lối s ố n s , các s i á trị vãn hoá. tôn
g iá o và trình đ ộ phát triển k in h tế c ủ a xã h ộ i . ..
C L C S nói lên điề u kiệ n kinh tế, ch ín h trị, văn hoá, sinli t h á i . . . c ủ a SƯ
tồn tại c ủ a c on người. T h e o W i l l i a m Bell, C L C S được đặc trirnỵ bới 12 điếm:
(1) an toàn; (2) s u n g túc về k i n h tế; (3) cô n ơ b ă n g the o p h á p luật; (4) an ninh
q u ố c gia; (5) b ả o h i ể m lúc già, ố m đau; (6) h a n h p h ú c tinh thần: (7) sự tham
gia vào đời s ố n g x ã hội; (8) bình đ ẳ n g về giá o dục, n h à ở và n ° h i ngơi; (9)
chất lư ợn g đời s ô n g văn hoá; (10) q u y ề n tự do c ô n g d ân; (11) chất lượng môi
tr ư ờn g k ỹ th uậ t (g ia o th ô n g , nhà ở, thiết bị sinh hoạt, thiết bị giáo dục, y
t ế . . . ) ; (12 ) c h ất lư ợ n g m ô i trường sống.

12

Kiến tao chi s ố đánh giá nhanh C L D S nông thỏn

N h ư vậy CLCS thường được hiểu rất rộng, phản ánh sự đáp ứng những
n h u c ầu , trước hế t là n h ữ n g n h u cầu c ơ bả n tối thiểu c ủ a con người. M ứ c đáp
ứng đó càn g cao thì CLCS càng cao.
N g à y n a y ở n h iề u nước đã x â y d ự n g đư ợc các chỉ s ố cụ thể phản ánh
C L C S d ự a tr ên việc k h ả o sát và xác đ ị n h n h ữ n g n h u cầ u c ơ b ản tối thiểu
(Basic M i n i m u m N e e d s - B M N ) . C h ẳ n g h ạ n Th ái L a n đ ã x â y d ự n g hệ thố ng
chỉ tiêu d ự a vào c á c nội d u n g cốt lõi c ủ a C L C S là ăn; mặ c; n h à ở và môi
trư ờng ; sức k h oẻ ; gi áo d ụ c và th ô n g tin; an toàn; việc làm và đã tie'll hành
k h ả o sát và x á c đị n h 37 chỉ s ố theo các n h ó m nội d u n g t r ê n 5. M a l a y x i a cũng
đ ã x â y d ự n g chỉ s ố C L C S M a l a y s i a ( M a l a y s i a n Q ua li ty o f Life Index, viết lái
là M Q L I ) 6, là tr un g b ìn h c ộ n g củ a các chỉ s ố cho 10 lĩnh vực với 38 chỉ háo.
C á c h tính cụ thể đ ượ c trình b ày trong các phần sau đây.
1.2

C h ấ t lư ợ n g d â n sỏ (C L D S )
K h á i n i ệ m C L D S xu ất hiện từ t h ế kỉ 18. K h o a học tư san nghĨLMi cứu

chất lư ợn g d ân s ố m ộ t c ác h hạn hẹp chỉ dựa trẽn CƯ sở gen. Đien hình là
t h u y ế t c h ủ n g tộc, x uất hiện từ cuối thê' ký 19 và phát iricn m ạ n h d Anil,
Pháp. N ội d u n g cơ bủn c ú a thuyế t này là:
-

C ó c h i m e tộc “ T h ư ợ n g J a n e ” và c h ú n g lộc "l ia dcing” . Đieu na\ uú cơ
sở tự nh iê n, m a n s lính di trnvển và bất biên. Vì \ a v . belt bình d a n II xã
h ội c ũ i m c ó c ư s ớ lự nh iê n.

-

Đ ố i với s ư n g h i ệ p phát t n ế n văn hoá. tao d ự n u vãn minh. cluiiHi lóc
“ T h ư ợ n g đ ắ n g " là đáu lầu. còn c h ủ n g tộc “ Hạ đ ã i m " hoàn loàn khónỉỉ
c ó k h ả n ă n g ho ặc chi có k ha năn g k h ô n g đ á n g kc.

-

V ă n m i n h nh ã n loại phu thu ộc vào việc giữ gìn “ sự thuầ n c h u n g " va
tă n g qui IT1Ô cu a c h ù n 2 lộc “T h ư ợ n g đăng ".

-

T í n h c hấ t “ T h ư ợ n g đ ắ n g ” và “ H ạ d a n s ” k h ô n g chi tổn lai iúữa các
c h ủ n g tộc m à c ò n i r o n s các c h ủ n g tộc.

-

C h ủ n ơ lộc “ Ha đ ả n s i n h đẻ nhiề u, c h u n s tộc “T h ư ợ n g đ á n s ' ! sinh
đỏ ít sẽ làm x ấu đi c ơ call dân sô về m ặ t chát lương.

-

“ Nhưn<-’ n h ữ n g imh iên cứu linh tế nhát k h ó n g tìm ih ấ ) hất ky sir khác
n h a u n ào tr o n e bọ não miiròi c u a các c h u n g lộc. K há nan g và tri thức

s PCÌS P h a m T r o l l 1’ T h a n h . Vi ' khúi m ã n " C l i i i Urdus: c u ộ c s ò n n ” . K \ >0u Ill'll ilia o k h o .1 tiDL C I . I B

\.I Ui.

(.lích v ụ x ấ liỏ i c ư b ẳ i, I B Q G D l t K I I H C ^ ) . ! Ià N ô i. 2 0 0 1 .

‘ M n h v s i a n Q u a l i r t of L i t e 9 9 . H c o n o m i c r i a n n i n a L' ni t. P r i m e M i n i s t e r ' > [ X ' p a r t n i c m . Wa l u \ s i ; i . I W )

13


Kiến tạo chì s ố đánh giá nhanh C L D S nóng thôn

CÓ đ ư ợ c n h ờ q u á trình c h ă m sóc, g iá o d ụ c và ho ạ t đ ộ n g cụ t h ể ”
( N g u ồ n : G i á o trình D â n s ố học, M at x c ơ v a , N X B T h ố n g kê và Tài
ch ín h 198 5, trích từ Tài liệu nâng cao kiến thức dân số, Tập 1,
Ư B D S G Đ T E , H à N ộ i 20 0 2 , tr. 342).
K h á i n i ệ m C L D S đã đư ợc P h . Ả n g - g h e n sử dụ ng . Ô n g cho rằ ng C L D S
là k h ả n ă n g c ủ a co n ngư ời thực hiện các hoạt đ ộ n g m ộ t cá c h hiệu q u ả nhất
( M á c và Ph. Ă n g - g h e n toàn tập. T i ế n g N g a , xuất bản lần thứ 2, T.20, tr. 175,
trích từ T ài liệu n â n g ca o kiến thức dâ n số, T ập 1, U B D S G Đ T E , H à Nội
20 0 2 , tr. 342). Q u a n n i ệ m này củ a Ă n g - g h e n được dựa trên các họ c thuyết
k in h t ế c h í n h trị với q u a n đ iể m “ Sản xuất là hoạt đ ộ n g c h ủ đạo trong cuộc
s ố n g c ủ a con n g ư ờ i ” n ê n C L D S phản ảnh trinh độ củ a LL SX . C L D S là “dll'll
kiện vật c h ấ t ” để đối c h ứ n g với trình độ phát triển c ủ a T L S X dược coi là
“ điều kiệ n kỹ t h u ậ t ” . D o vậy Ả n g h e n nhấn m ạ n h “C L D S chính là năníỊ hử
con người s ử dụ ng TL SX nĩ ột cách hiệu quả nliất”1.
T h e o các n hà nh â n k h ẩ u học Nga, C L D S là “K h á i niệm trung lúm cua
hệ tkốrtiị tri ihưc vê dân sò" và được phan ánh qua các 111! tiêu: ( 1) Trình đò
gi á o dụ c; (2) C ơ cấ u ng hề n gh iệ p xã hội; (3) Tính nãn ụ độ im và lình Irani,’
sức khoe.
T h e o từ dien Bách K ho a củ a Việt N a m xuất han năm i y ()5. "Chiii
lượng" là p h ạ m trù triết h ọc biểu thị nlũrníĩ bản chất c u a sự vặt. chí rõ nỏ la
cái gì, tính ổ n đ ịn h tương đối của sự vật. phân biệl nó với các sư vạt kliác.

V ạy “C L D S p h ả i dượ c biểu thị bằnq c á c thuộc tính han chất cua (lãn so",
tổ n g hợp lại đó có thể là các th uộ c tính về thể lực. trí lực, n a n s lực xã hội va
tính n ă n g đ ộ n g xã h ộ i . . . K
T r o n g n g h iê n cứu đề tài C L D S và các dịch vụ xã hội cơ bản. PGS. TS
N g u y ễ n Đ ì n h H o è và TS N g u y ễ n Thị K i m Ho a dã đư a ra m ột định n«hiã cu
thể về C L D S tron g đi ểu kiệ n thực tế củ a Việt N a m là '"Mật CỘIIV đô n # dán cư
c ỏ c h ấ t l ư ợ i i q c a o l ủ c ộ ìì% c íổ n g k h o e ’ m ạ n h , c ó k h á n ă n g l ạ o r a m ó i i r ư ờ n g

c ư tì ú IronI* lành, klìônẹ n ° h èo đói, có học vấn rà ý thức x ã húi cao" .
P h á p lệnh d â n sỏ c ủ a Việt N a m n ă m 2 0 03 đa đ ịn h n g h ĩa "Ch át ìiiótịỊ
d a n s ô lủ s ự p h ả n á n h c á c d ặ c t il in g vê llìê c h a i, t r í tuệ v à ĩm lì ìlìâ t ì í líu t r à n

7 TS. T r ấ n T h i Tu y c t Mill. B-in ve Quan niêm

C L D S " , “ Dich \II \ ã l i ỏ r va ' l i l h vu \ ã liôi co han". K>

y ế n H ô i t h á o k h o a h ọ c C L D S vă C.íc tlicl) vu x ã hội c o h a n . schl

TS Ngu v in llư u Dũng. CLDS và các giai pháp nâng cao CLDS «< '>’ |0I N.IIỈ1 I ll 'l l ” Ill'll k\ 1IS "'..mil c \ | |
H Đ H . Ký yếu Hội tháo khoa hoc CLDS và Các tiich VII xã hõi cơ b in. S(UI
'* P G S . T S N g u y ê n Đ ìn h H oc \'à T S N g u y e n T h i K u n Hoa Đ á nh gia nh.mil C I . D S ru >11 ” I Ill'll t .111.1: l I i i só
]’ Q I

K ỷ y ế u hỏi l l iáo k l i o j h o c C L D S vù c á c diclì vụ xã hội c u b a n . M.IJ

14


Kiến tạo c hi s ố đánh giá nhanh C L D S nóng ilìốn

bộ dân s ố ’’ (Đ iều 3, M ụ c 6). Trong nghiên cứu này ch úng tôi sẽ vận dụng
định nghĩa này để xá c định hộ CLDS.
1.2

C á c t h à n h p h ầ n c ủ a hệ C L D S
T h e o đ ịn h n g h ĩ a c ủ a P h á p lệnh đ ân số nêu trên, hệ C L D S g ồ m các

t h à n h p h ầ n thể lực, trí lực, tinh thần. Bên c ạ n h đó, c h ú n g tôi bổ s u n s thêm
m ộ t t h à n h p h ầ n q u a n t r ọ n g là m ô i trường s ố n g bởi nó c ó liên hệ mậ t thiết với
C L D S vào tr o ng p h â n hệ C L D S này, đặc biệt ở n ô ng thôn.
T H Ê L ự c g ồ m n h iề u yếu tố khá c n h a u trong đó có các số đo về chiều
cao, cân n ặn g, sức m ạ n h , tốc độ, sức bền. sự kh é o léo,.., dinh dư ỡng, bệnh
tật, tuổi thọ, c á c yếu t ố g i ố n g nòi, gen di tr uy ền (n h ư tật n o u y ế n bẩm sinh,
thiể u n ă n g trí tuệ, n h i ễ m chất độc hoá học m à u da c a m . . . ) cu a ntiirò'1 dán.
T R Í LỤC g ồ m cá c yêu tố trình độ văn hoá, ih ẩ m mỹ. irình đo khoa
học kỹ thuật, tay nghể,.. thể hiện q ua tỷ lệ biết chữ, s ố n ă m binh qu á n đi học/
đ ầu người, tỷ lê ng ười có hàn g cấp, được đ ào tạo về c h u y ê n m ô n kỹ thnậl...
T I N H T H Â N thể hiện q ua mức độ tièp cán và iha m liia các hoạt (lóng
văn

hoá, th ô n g tin, vui chơi, siai trí. các pho nu trào xa hội...
M Ồ I TR .UỠ NG S Ò N G liên q u a n (lên nhà O'. n.mi<5n nii'ifcsinh lioat.

\v

sinh m ô i trường, õ n h i ễ m mỏi tnrừim như ỏ nh ic m n e u ỏ n nu'oc, bui, tiring
ổn,..
1.3

N â n g cao C L D S

H iệ n nay C L D S củ a Việt N a m so với các nước trong khu vực va trẽn

th ế giới c ò n rất thấp, đặc biệt ơ các kh u vực n ốn g thôn. Do đó nân g cao
C L D S là n h i ệ m vụ h à n s đấu tr o n s chiên lược phát triến dân sổ của ViOt
N a m . T h e o Đ i é u 21. P h á p lệnh dâ n số 20 0 3, nâ n g ca o C L D S bao g ó m các
biện ph á p sau:
(1)

Bảo đ ả m q u y ề n CO' bán của con người: q u y ể n phát iriẽn đáy đu. hình
đáne, VC thê’ chất, trí tuệ, tinh thần; hỗ trơ n â n g cao n h ữ n g chi số cơ
bán \ e c h i é u c a o cân n a n s , sức ben. tă ng tuổi thọ bình qua n; n ã n s cao
trình đ ộ h oc vấn \ a l a n e thu Iìliáp bình qu á n dấ u người:

(2)

T u y ê n tru yé n. tư vãn và ui úp d ữ nhãn dãn hiếu và chu đọn g, lư níỉiivện
111ực hiên các biên pluíp nâng cao CLD S:

15


K i ế n l ạ o c h ì s o đ á n h g ì á Iilianli C L D S IIỎIIÍỊ íliõi

(3)

Đ a d ạ n g h o á c á c loại h ì n h c u n g c ấ p h à n g h o á và d ị c h vụ c ô n g c ộ n g ,
đ ặ c b i ệ t về g i á o đ ụ c , y l ế đ ể cải th i ệ n c h ấ t l ư ợ n g s ố n g và n â n g c a o
CLDS;

(4 )

T h ự c h i ệ n c h í n h s á c h và b iệ n p h á p h ỗ trợ đối với vù nu c ó đ iề u ki ê n
k i n h tế- x ã h ộ i đ ặ c b iệ l k h ó k h ă n , v ù n g có đ i ề u k i ệ n k i n h le- xã hoi
k h ó k h ă n , n g ư ờ i n g h è o , ngư ời c ó h o à n c ả n h k h ó k h ă n đ ể n â n g c a o
CLDS.

2

H Ệ C L D S N Ô N G T H Ô N V IỆT N A M
C ù n g với n h ữ n g b ư ớ c p h a i iricn k i n h lố xã hội c ủ a đ a l n ư ớ c . C L D S

V i ệ t N a m noi ch un Li và n ô n g th on V iệt N a m nói 1'K'nu n ụ à v

đ ư ợ c cai

ih i ện . T u y n h i ê n v ẫ n c o n n h i ế u c h ê n h lệch vê C L D S ui ữ a n ô n u I hò n- Ihanh
thị, n a m gi ớ i - n ữ uiới. và uIlìa c á c v ù n g đ ịa lý Irong cá n ư ớc . C’L D S ờ I i ô n i
llion i h ấ p h ơ n n h i e u so với C L D S llùtnh ihị. Plni n ữ k c m h o n so Y(Vi n a m mói
vổ ca thô lực, irí lực va linh tha n. Cl DS c a o hciĩi ó' elônu bring và th ap ù ìrnẽn
núi.
2.1

T h e lực
C á c l ô c h a i v é i h ê lire c ủ a nụn' ò '1 V i ộ l N a m d ã c o I i h ữ n ụ Cell l l n J n i l aii 'i

kê n h ư n g v a n c ò n nil h ạ n c h ê . M ặ c dll III (Si ih ọ hình q u a n dã lãn ụ lu 6 4 ILIOI
( 1 9 9 0 ) ICn 7 1 . 3 tuổi ( 2 0 0 4 ) . T í n h đè n n ã m 2()Q*ị. \ iệi N a m có k h u a n ụ s. I
tr i ệu ngiẩrí tàn lậl. I r o nu d ó có loi HK r là nu ư oi lan lạl n a n u : 7.2 Iriẹu la
níỊLi'0'i l4 Íà I r o n ^ đ o c ó Ún 130 n g h ì n là nmi'0'i m a cô đo'n; li ên 136 n u h ì n Iré
c m m ổ còi c h a h o ặ c m ọ t r o n u d ó u ẩn 30 n ụ h ì n lie m ỏ còi cá c h a và mọ:

k h o á n ẹ 16 n u h ì n Ire c m la n ụ t h a n u ( n ă m 2 0 0 1 . sô tic c m l;in^ i h a n ụ la 2 }
n u h ì n ) '°.
Đ i ề u Li a V tê Q u ố c g ia ( Đ 1 V T Q G ) 2 0 0 1 - 2 0 0 2 c h o Lliũy c h i ê u c a o
l i n n y b ì n h c u a llianh m ô n là 1 5 7 . 7 c m irèn ca IIƯIĨC và 1 5 7 ; 4 c m (')■ n õ n y ih ón.
T v lê t h a n h n iê n ( 1 ỈS-22 m ố i ) đ ạ i chic LI c a o 1 6 x m t r ớ lón dõi \ 1 >| n a m \ a
1 5 5 c m Irò' lòn dôi với n ữ là 4 0 . c)r ( lĩ ôn cá n ư ớ c và 3 3 . ( ' ) ' n ú n g ihô n. R iCnụ
ó' n ô m ’ lliỏn. IV lệ n à y c a o n h a i (')' Đ o n u b a n ^ S õ n g C ử u L o n g 3 K .7 S va t h ấ p
n h ấ l ở Đ ô i m Bác 2 6 , 5 f r .
n i ì i l ì (Iiíò'11" Iiiặioi lớn:

ỉ

r v o 2001 - 2 n ( >2

Iu'o’iì° triíò’n ° d i m o nizifoi lư 16 luoi Iriỉ len III 2 7 . ()

iliíi} ly lệ i l u c u ikuiìlI
<

(')• n ô m ’ lliôn. c a o n hủ i o' N a m Ti ling Hô \ \ ( í r í \ à
10 l i . 1 1 1 c h ỉ í l ạ o i l n i L

Ii cn Cii IHIOC \ | | 2v. f i
ihiip nhai ú

h i ệ n i l l i c i t l i í i K ’ l o à n ( l i ê n Vi í [.111*1 i u i ơ m ị : \ à \ o . i ( l ó i ị i h i m l Ị Ị i h ò o

v à ị i i á m i i " h c o - B á o c ; í o ilHiờiiị! m e n 2 ( K H - 2 0 0 4

l l à N o i . 2(1(14. II >1

V1O1 N a m

I av

I

liẵc

I . 1 1 1 ” 11 lit


K i é n í ạ o c hi s o clánli giứ Iilianli C L D S nóníị íliưu

2 0 , 9 % . T ỷ lệ n g ư ờ i t r ê n 16 tuổi t h ừ a c â n và b é o phì là 1 1 , 8 % tr ê n c ả n ư ớ c và
8 , 8 % ở n ô n g t h ô n . N ế u x é t t h e o v ù n g n ô n g th ô n , tỷ lệ n à y c a o n h ấ t ở Đ ỏ n e
N a m Bộ 13 ,4 % và thấp n h ấ t ở Bấc T ru n g Bộ 5,4%.
B iể u đ ổ 1 . D i n h d ư ỡ n g n gư ời lớìi ỏ ìỉôììg ÍÌIỎÌI th eo Đ T Y T Q G 2 0 0 1 - 2 0 0 2

%
80 1

73 5

70 -

63 4

60 -

::ỊV:

71.4

72.1

71

66.2

55 e

D ĩ /

613

4 - /í4 -

-

50 40 -

Ỉ2 7
—

30 -

Ỉ3 6

32

- '7 3

c Ko dù chièu cao

28

.5 3

□ Thiếu năng lượng

?0 9

20 •ệ ’

-

10 ũ -

....

L _ ĩ_

■

Đ B S H óng

Đong Bãc

_

Táy Bắc

_

Bắc Trung

Nam Trung Tây N guyên Đ : hq Nam

Bo

Ôm

và

%///

om:

Bo

llico

B;

ĐTYTOCÌ

ĐBSCửu
L :n g

2 0 0 1- 2 0 0 2 .

linh

HO C

so

Jol

om

( k h ô n 12, h o a i đ ộ n u đ ư o c h ìn h tlurun.u) h ìn h q u a n m ộ i nu uo i imiiL’ Iiarn l;i 1..^
đ ợ i trC'11 c á n ư ớ c Yd 1.7 đợ i (’)' I1Õ11U ihôn. N ữ ú m n h i c u lio'n n a m - I / ì đn ì so
vơi 1,4 đ ợ i trên cá n ư ớ c . Sô đ ó l ố m liunụ, b ìn h cĩinụ k h á c n h a u th e o
c a o n h ấ t ỏ' B ác T r u n e Bô 2 . 0 đọ't và lliap n h a i o Đ õ n ụ N a m Bo 1.3 do l. L n c
lí nh s ố đ ợ i Om k é o dài lừ 5 n ụ à v l]'(’)■ lên h ìn h q u à n m ộ l rụurò'] I m n ụ n ă m la
2. 5 đ ợ t c h o ca n ư ớ c \'à 2 . 6 đ ó i ó' n ô n u lliòn. L’ó'c lính s ố n j a v Iruim hình
Irony, 1 n ă m p h á i n u h i. k h ỏ n u là m việc. k h ò n u ho ạt đ ộ i i ‘j, h ì n h t h ư ừ n u d o van
đó s ứ c k h o ẻ đối vó’i ngư ời iroiiiì đ ộ luối lao đ ộ n ụ là 5.S n ụ a \ U'CII ca n ư ớ c và
6 . 6 n g à y ỏ' n ò n ụ ill ô n .
Tứ
nhữnií°

VO I!

K

í,' hà m e vù

ì re

ƯÌÌ1 : C h I sô về s ứ c k h o é bà m ọ và Ire c m c ó

bỏ đ á i m kc. T y lè lử v o n u Ire c m đ ã ụ i a m x ii u n u h ă n ụ VÓI m ứ c

p h ổ b i êii ỏ' n h ữ n g n ư ớ c c ó ih u n h ậ p đ á u nuu'o '1 c a o e a p 2 đ e n 3 lán V i ệ l N a m .
N ă m 2 0 0 3 , ly lê lứ v o n g Lrc c m duo'i 1 luol c h ]’ c ò n 2 6 / , . L\ lẹ lử \()I1U c u a
b à m ọ tròn lo à n CỊLIỐC v à o k h o á n ụ 9 0 / 1 0 0 . 0 0 0 ca sinh sò n 12. Đòi với k h ư \ ui'
i h à n h ihị, lý lộ Hvt\' i h â p h o n n h i e u so với \ i i n u núi. v u n ụ sau. Yimu xa. nhu'iiij
n h ì n c h u nu i r o n u 5 n ă m q u a c á c IV lò IÙIY d a ÍỊÌu11II d á n g k e ' .

"

K i l l e l l 1 ( l a o I l ụi L' I l k ' l l I. I u c i i l ư ơ i t
vị t L ' l a n i i i " h ò o -

l i i o c . í o I l i u ù i i u I 1 1 U I 2 ( '() Ì - H ( >( 14

11.1 V o i .

r

2 1 )0 4 . II

I I ! Iici I

\ I CI V i l l i

1,11111 I I 1 1 0 1 1 »

K i é n l ạ o chi s o cláiili g ì ú n h a n h c L D S n ó n g rỉion

D in h dưỡng í r ẻ e m : T ỷ lệ trẻ e m dưới 5 tuổi S D D n g à y c à n g £ Ĩ ả m n ã m
2 0 0 1 là 3 1 , 9 % n ă m 2 0 0 2 là 2 0 ,0 % , 2 0 0 3 là 2 8 . 0 % và 2 0 0 4 là 2 6 , 0 % 12. T h e o
Đ T Y T Q G 2 0 0 1 - 2 0 0 2 , tỷ lệ trẻ S D D th ể t h ấ p c â n ( c â n n ặ n g / t u ổ i ) và th ê còi
c ọ c ( c h i ề u c a o / t u ổ i ) t h e o c á c n h ó m tu ổ i dướ i 5 tuổi, từ 5 đ ế n d ư ớ i 10 luổi và
từ 10 đ ế n dưới 15 tuổi trên cả nư ớc và ở n ô n g thôn như sau .
B ả n g Ị T ỷ lệ t r ẻ e m S D D th e o n h ỏ m lỉiổi 2 0 0 1 - 2 0 0 2 ( Đ ơ n r ị: % Ị

Nhóm tuổi

Cả nước

Nông thôn
Thấp cân

Tháp cân

Còi

Còi

D ướ i 5 tuổi

28,4

25.1

25.7 1

22.5

5 đ ế n d ư ớ i 10

33,6

3 0 .3

30.7

27.4

10 đ e n d ư ới 15

35,9

34.1

33.4

3 1 .4

T ỷ lệ Ire S D D ơ n ồ n g Ihôn lu ô n c a o h o n so \Ó '1 ca nu'o'c. T
x é t t h e o v ù n g , lỷ lệ Ire S D D t h ư ờ n u c a o n h à i ó' vìm g Đ o n u

uy

nhiL-n nõ 11

Bác \ à T a \

N g u y ê n và i h ấ p n h â ì ớ Đ ô n y N a m Bộ và Đ o n ụ b ă n u S ô n u I lon u.

lìiêu đồ 2. Dinh chainiỊ trứ em nôn I ỉhoìì ihưo 1)1 YI Q( 'ì 2 0 0 1-2002
%

ĐBSHONG

ĐổngBâc

Tây Bắc

Bểc Trung

r.ar

Bo

T r.n ạ

T

B:

a

i

0 B S C L : ':

Bí

Đ T Y T Q G 2 0 0 1- 2 0 0 2 \ à NuhiC -11 cứ u l ó n ẹ q u a n n g à n h V lé 2001 đõ LI
c h o t h ấ y t ý l ệ S D D I r o n g n l u ì n ụ n ă m đ a u Liên CIUI l i e t h ấ p h o n n h i ê u , n h ư n g

lăn ọ m a n h kill Ire lên 2 m ố i . NguyC'n n h ã n co ihc la c a n n ă n g s a u khi Sinh
tliap. 111 ực h à n h bú sữa m c và c h o lie ãn h o sunii k h ô n g h ợ p ly. ihiôu Y i i a m i n
A ớ m ọ v.v.

H ill d l i

i l ạ o ill ự c

11111)11" \ ’fi XO.I

liiẽn

.lói ÍÌI.MII

c liiOn

lu o c

1 0 .11 1 i l l ' l l VC K i l l ” l i u o i i y

va

V( KI i l ó i £ i . t m

n ^ lic o

n;:hcu- H.io can iliiu>i>|! I11CII 2(1(13-2004. 11.1 N»']. 20114

1S

\

l ũ

\;||||

1 . 11 1 «


K ie ii l ụ o c h i s o d á n l i g i a Iiliuiili l L^úò Iiom;

T ro n g c á c c ơ s ở g i á o d ụ c m ầ m n on , tỷ lệ trẻ S D D thấp hơn s o với trẻ
t r o n g c ộ n g đ ồ n g . N ă m h ọ c 2 0 0 3 - 2 0 0 4 , tỷ lệ S D D ở n h à trẻ là 1 3 , 5 % . ờ m ẫ u
g i á o là 1 3 % t r o n g k h i đ ó tỷ lệ S D D c ủ a trẻ t r o n g c ộ n g đ ổ n g là 2 8 , 4 ^ 6 1-\
T ỷ lệ trẻ e m bị b é o và b é o phì là 1, 3% đối với trẻ d ư ớ i 5 luổi và 0JỆí/r
đ ố i với trẻ từ 5 đ ế n d ư ớ i 10 tu ổi trên c ả n ư ớ c . T ỷ ỉệ n à y rất t h ấ p ở n ô n g thô n ,
t ư ơ n g ứ n g 0 , 8 % và 0 , 4 % . Đ ô n g N a m Bộ và Đ ổ n g b ằ n g s ỏ n u H ổ n u CŨIIỈỈ là
hai v ù n g c ó tỷ lệ trẻ b é o p h ì c a o n h ấ t và v ù n g c ó tỷ lệ trẻ b é o phì t h ấ p n h ấ l là
T â y Bắc.
M ô hình l ứ v o i ì g v à m ắ c b ệ n h : Tro n tĩ m ô h ìn h tử v o n g và m ắ c b ệ n h co
s ự g i ả m đ á n g kẽ’ c á c b ệ n h I r u y c n n h i ễ m n h ư n g tỷ lê lai n a n . c h ấ n Llui'o'nu.
n g ộ đ ộ c và c á c b ệ n h k h ô i i u t r u y ề n n h i ỏ m lai lãtet. B á n ụ tlươi đ a \ I rì nil bci\
c á c h ê n h m ắ c ch ố i c a o n h â ì tai b ệ n h viện n ă m 20 02 .

Bãiìíị 2 C á c hệìiìi m ắ c clìếí c a o Ìiìiáí lại bệnh viữìì ìiãììì 2 0 0 2 14
D;mli mục len bệnh

SH

Tr en 100.000 (hill

Bệnh mác cao Iilitíl
Các bỏnh phoi

297.s >

Viêm họnu. YÌÌ viêm Limiiktn c;ìp

2 s 1 i')

3

Viêm phc tịuán vìt viêm liêu pho Lịiiaiì

21

4

L cháy, viêm da đày. ruộl non có nmion iióc nhiỏm khiũin

2()9 ỹ ị

S

Tai n;m eiao ihônu

1S‘>.l IS

6

Tiĩnìi huycl ap neu\vn pháp

122,5s

7

Cúm

1iĩ\7.s

s

Bộnh của ruột ihừa

9

\ ’iôm clạ dày và lá irìinii

10

(ĩãy các phấn khác cưa chi: đo lao đón Ịi VJ ẹiao ihi'ne

I

4.s:

9 5..ỉ 3
90,9
S3.7

1

Thương tổn do chốn ihuoìiL! irons sọ

ỉ J

'y\

lỉệnli cliết cao Illicit
2

Tai nạn ui ao [hỏng

1.XX

Các bệnh viêm phôi

1,7f->

4

Cháy niáu não

1.42

S

Nhiểm 11]\

(1.99

6

Tự tứ

( MJN

7

Lao bộ máy ho háp

s

Tai hiên niiicli máu não

0X4

9

Suy tim

í I.s ^

10

ỉa cIkiv. viêm clíi đ.'i\. ruội non c ó iviLiôn 1!0 C nhk-m khuân

(1.76

1 M l' u o i i : ^

u

(1.9

« a o < l u c M . i m IIOII. B ó ( '|| ) \ t ) I

|J I 0 1 1 " c ụ c i l i ó n ' 1 k õ - 1 M C I .1

S ó h c u i h ó n i ; k c \.ì l u n

2004.1/

ll)

11

hũIlu; II. 1111 iIjii ilic k \ 2 I v \ u I 11< M I U .

1 1,1 \ . ! |


K i é n ta o clu s o d á n l i g i a n h a n h C L D S //(i/íQ thon

C á c c h ư ơ n g tr ì n h m ụ c ti êu q u ố c g i a đ ư ợ c th ự c h i ệ n đ ã đ ạ l d ư ợ c n h iề u
t h à n h tự u q u a n t r ọ n g , g ó p p h ầ n g i ả m đ á n g k ể c á c d ị c h b ệ n h lây. cá ư b ệ n h có
v a c x i n p h ò n g n g ừ a . T h a n h t o á n đ ư ợ c b ệ n h bại liệt, loại Irừ u ố n v án s ơ sinh
v à o n ă m 2 0 0 0 và ti ến tới t h a n h to á n b ệ n h p h o n u n ã m 2 0 0 5 .
N ă m 2 0 0 2 , V i ệ t N a m là n ư ớ c đ ầ u tiên trên t h ế eiới k h ô n e c h ê ih à n h
c ô n g d ị c h b ệ n h S A R S và b ư ớ c đ ầ u tiên k i ể m so át đ ư ợ c đ ị c h c ú m uia c á m
H5N1.
H I V / A I D S đ ã và đ a n u lan 1'ộ n u ra k h ắ p MKK;( linh, i h à n h p hò .

sô

h u y ệ n va h ư n 5 0 % s ố xã, đ a n u á n h hu t’m u Irực ticp d ê n s ứ c k h o e c o n n m i o '1
v à s ự m ^ h i ệ p p h á i I r i e n k i n h l ố - x ã h ộ i c ủ a đ á t IIƯ IÍC .

T í n h đ ố n i h á i m 1 1 /2 0 0 4 cả n ư ớ c đ ã có 8 6 . 0 0 0 iỊgurời hi n lì ic m 11!\ .
I r on n đ ó c ó k h o á n g 1 3 . 6 1 2 n m in i đã c l n i s e n saim ma i đ o a n A I D S \ d S .0 0 0
n u ười d ã ch ố i. M ỗ i n u à y c ó lliêm k h o á n ụ 45 m:ui)'i hi n h i ễ m I I Ỉ V / A I D S .
Troilij, uiai đ o a n

1() 9 9 - 2 ( )()(). mỗ i n ã m CO I re II 1 0 . 000 II'JU'O'I n h i c m \ à lap

I r ung nl i i cu n h a i v à o l l i anh ni ên ớ lứa Uioi 2 0 - 2 9 ( c h i ê m loi fif*,

loiiu so

n ‘’iròi m ắ c ) . D ô i i ươm: n h i c m nliicii 111 úp là nl uì nu n u u u i c h í c h mn l u\ d i i o n i
k h o a n u 6 0 ' '(<. uái m a i d ă m t i c II 6 r f. Iẵ\ n h i e m q u a đ ií n n u linli
2 })<:!( .. T ý lê n h i ễ m 1 IIV c ủ a p hu nữ có tlun Kill.

klnMii'j

I \ lc l;i\ Iiliicm lũ'

111C

s a n g coil i h i ê m k h á c a o . k h o á n g 3 0 - 4 0 ' ( đã làm 31 a lâ n ụ sô Iiv bi la\ nliiéni.
2 .2

T r í lực
T l i c o Đ i c u Ira m ứ c s ò n ụ h ụ m a d i n h ( Đ I M S ) 2 0 0 2 . t_\ lc hicl c h ữ cu a

k h u vực n ô n ° I hõn l ă n u 6 , 1(Sr.( so \ t vi n ă m 1 F 9 7 - 1 W S và li u m n l i a n h h o n ki m
v ự c ll iàn h ihị ( 2 . 1 6 (Ý ). T u \ n h ic n ty lô IIUƯO'1 lớn c h ư a h a o

1LIỪ

dc;n lulling

i r o n c á n ư ớ c l à 7 . 8 1 * 7 . T y lô n a y l l i à p h ò n ó lỈKinh i hị ( 4 . 1 2 r r Ị \ a c a o l u m ó

n ô n u t h ô n ( 9 , 0 5 ' ’ ( ).
C ó SIÍ k h á c h i ộ l d a n u k è \ c l\' lò d a n Jl' h i ê l c hu' Í2 ÌĨĨU c ú c \LII 1 U i r o n u

c á n ư ớ c . T ỷ lệ d a n s ỏ lừ 10 luổi iró' lên hiôl c h ữ c a o Iihat ()' Đ ó n u b ã i m Sonu
H ỏ n " la 9 . \ 7 K $ ( t r o n u đ o ^ . 3 3 ^ dối M)'I n a m và

í dõi vói nữ). T \ lc

n à y lliiip illicit ó 1A\ Băc. \o'i c á c uiii trị UIPI1U ưng là 7 9 . 9 l r í .

\à

71, " 2%.
C h ã i l ươn í’ và liicu qiul c ú a uiai) d u e p h o l l iónu đ ã c ó l Iui nci i bicii nVli
cu'c T v lò Ill'll ba n. bó h ọ c u ú m clan ( n a m litic 2( )(> 2 - 2 ( s u \(I| n a m Irunv.
IV lê lưu h a n c a p tic'll h o c ùìi im 0. . V,
T H C S ‘’i à m 0,1 & lù' l.0.^r í x u ó n u
lừ 8 18 r (> x u ố n g 7 . 1 9 ^ ). 1 liêu

Ét

1. 75' í \IU)I1 u 1 . 2 4 ' í! Iuu hull Clip
ly lé hi) h o c c a p II I N

Liãl d à o liH’ l‘i n ~

2(1

u u i m 1'r

ticu h o c đ ai 74.42'' f .


K i ế n t a o c hi s u đ á n h g i j nliaiili C L D S no/lũ thĩM

T H C S đ ạ t 7 0 % , T H P T đ ạ t 8 3 , 1 6 % . C ồ n g tác g i á o d ụ c t h ể c h ấ t và y lê' t r ư ờ n e
h ọ c đ ư ợ c c o i t r ọ n g và c ó ti ế n bộ . C h ư ơ n g trì n h s á c h g i á o k h o a m ớ i ở lớp 1,
2, 6, v à 7 đ ư ợ c t r i ể n k h a i đạ i trà t h e o N g h ị q u y ế t 4 0 c ủ a Q u ố c h ội . C h ư ơ n u
tr ì n h k i ê n c ố h o á t r ư ờ n g , lớ p h ọ c ti ếp tụ c đ ư ợ c triển k h a i . D ự k i ế n đ ô n cuối
n ă m 2 0 0 4 sẽ h o à n t h à n h v à đ ư a v à o s ử d ụ n g trên 3 5 . 0 0 0 p h ò n g h ọ c 15.

N ă m 2 0 0 2 , tỷ lệ d â n s ố tốt n g h i ệ p c a o đ ẳ n g trở lên c h i ế m 3 . 5 1 % .
t r o n g đ ó tr ì n h đ ộ đ à o tạ o i h ạ c s ỹ trở lên c h i ế m 0 , 0 9 % . C á c lỷ lệ n à y t h ấ p h o n
ở n ô n g t h ô n , t ư ơ n g ứ n g là 1 , 1 4 % và 0 , 0 1 % . C ũ n g ơ n ô n g ih ò n . lý lê d á n sô
lừ 15 tu ổi tr ở lên tốt n g h i ệ p T H C S Irở lên là 4 0 . 7 6 % (so vơi 46.1 1% tiên cá
n ư ớ c ) . T ỷ lệ d â n s ố từ 15 tuổi trử lèn c ó b ă n q c ò n g n h a n k ỹ tlniậl trứ len chỉ
c h i ê m 4 , 2 1 % (s o với 7 , 8 3 % Ircn cá n u o c ) . T ỷ lệ d a n s ố lừ 15 tuoi Im' lên
k h ô n g c ó b ằ n g c ấ p v ẫn c a o 2 2 . 1 4 ^ (so vó'i 12, 2S ( Í. Ircn cá n ư ớ c )
T h e o Đ T M S 2 0 0 2 , c ó s ự k h á c biệt đámj, ké ve tv lẹ d a n sò c ỏ h ã n t c ấ p
ve g i a o d ụ c và đ à o lạo u iữ a c á c v ù n g iroim cá nuo'c. Irorm đ ó c a o n h ã ì là ()
Đ ồ n u băiiL!, Sỏ nu H ồ n u (vứi 4 , 0 4 % d à n sò’ từ 15 tuổi Im' lòn c h u a b a o mò' dC'11
t r ư ờ n g , 7 1 , 6 6 % tốt n u h i ê p TI ICS im' len \*ì 1 1.82^- c ó hãn.ụ, c ò n u n h a n kv
llniâl Irớ lên) và i h ấ p n h a i ớ T â v Băc (til'o'ne línu là 2 0 . 2 1 ' í. 3 1 . 7 2 ' í \ a
6,38%).
B i ể u d ó 3 . l y l ệ d â n s ò l ì õ ì i 4 I' h ô n l ữ ỉ 5 l u o i I r ớ ÍCH \ a h ã n

^ (áp

c a o I ilh ii

iliưo D I M S / 7 0 7 ) 2 0 0 2
®
/
/o
■ Trẽn dat hoc
El Cao đẳng, dai noc
□ T r:j n g noc c h jy ê n nghiẽp

m Cóng nhàn Kỹ íh jãt
□ Tốt nghiẽp THPT
□ Tốt nghiẻp ^H C S

□ Tốt nghíèp tiểu hoc
□ K hò r g co băng cấp
□ C" ưa bao c,ờ dén \rSGT'j

]' B i l l c h 1 i l a u I h u e h i c n ( ' hi ói i 1tu 'V 10.111 ills'll ' C I.m-I u l i o n ^ \ a \ « ì l ilúi yi i i m I i ' j l i a )
i n r ớ i i " v à \ o á (lói i ĩ i á i n n g h ò o - H á o f . í o i h u o n i ; m e n 2 0 0 1 - 4 .
16 l o n g c u e

I Ill'll'! k é

K l I qu.i m . \ I S 2 < ) ( > :

\ \ H

I la N ũ i . 2 U I 4

I l ì õi i g k c . I la N ú i . 21104

21

[1

21

V|_|

N.I1II

I II,;

K i é n l ạ o c!u s o ííúiih g i ú n h a n h C L D b n ó n ạ Ịhỏn

2.3

Tinh thần
N h ờ c ó n h ữ n g cải t h i ệ n về v ật c h ấ t , đời s ố n g tinh t h ầ n c ủ a n c ư ờ i d â n

n ó i c h u n g v à n ô n g d â n n ó i r i ê n g c ó s ự cải thiệ n đ á n g k ể n h ư về k h ả n ă n g
ti ẽ p c ậ n c á c n g u ồ n t h ô n g tin đạ i c h ú n g , n g u ồ n đ iệ n t h ắ p s á n g , c á c h o ạ t đ ộ m 1
v ă n h o á x ã h ộ i v.v. T u y n h i ê n c ó s ự c h ê n h l ệ c h đána, k ể g i ữ a c á c v ù n ẹ m i ề n
tr ên c ả n ư ớ c , g i ữ a c á c t ầ n g l ớ p g i à u n g h è o . C á c tệ n ạ n x ã hội cũ n iĩ tãnc, và
c ó tá c đ ộ n g x ấ u đố i với C L D S .
Đ T M S 2 0 0 2 c h o i h ấ y lỷ lệ h ộ m a đ i n h có m á y ihu h ì n h đ ã l ă m 1 lù'
5 8 % n á m 1 9 9 7 - 1 9 9 8 lèn 6 7 % n ă m 2 0 0 2 . R i ê n g ỏ n ổ n u th ô n , tỷ lô h ô c ó m á y
ih u h ì n h là 6 0 , 6 7 % . T ỷ lê h ộ c ó r a d i o (V n ô n e lliôn là 2 8 . 8 6 % so với 2 S .9 () fV
trên c á n ư ớ c . T ỷ lê h ộ c ó đ ọ c b á o / lạp c h í (V n ù n g ihOn la 3 9 . ] \' ỉ NO \(>'i
4 7 , 8 4 ư è n c ả n ư ơ c . T v l ệ h ộ c ó m á y vi l í n h n ê n u c ò n laL I h ã p Ỉ ) A 3 ( / ( s o \í)'i

9,28%

Irên cả n ư ớ c ) và lỷ lè h ộ nòi maiiiZ int er ne t c ò n ilìáp h o n n h i ể u

( 8 , 6 4 % s ố h ộ c o m á v vi lính so \'(')'i 19.06 trên cá nưức).
T v lò h o Ji ms ; đ i ê n c ũ n g l ã nu nl i anh. l i r 4 9 ' i Iiiìm 19 () 2 - 11 ‘)3 lòn
năm

1 9 9 7 - 1 9 CJ8 v à

Heim 2 0 0 1 - 2 0 0 2 .

NíM\

11' (

c a m : c ó n h i c u h ô (’> IIOIIJ.’

lliôn dn'o'c s ử d ụ nu d i ệ n , từ 8 0 ' ’/ n á m I () W d c n K2.1 ( t n ă m 2 0 0 2 .

I \ lé hũ

n g h è o đ ư ợ c s ứ d u nu d i ê n cũiiiỊ llãiM kh a. đại 7 2 . 2' I Iiiìin 2 0 0 2 .
N h i ề u li oạl đ ộ n u \ ' ãn h o á xã hội đ ư ợ c diiv m a n h ticii ca III lu'c l i on*’ J o
c ó p h o n ^ i r ào x â y d ự i m ui a đìnl i \ ã n hoá. 1à nu xã \ci ki m p hò vãn m i n h . Xint
tlói g i a m n u h è o . đ ề n ()'n d á p im h ĩ a . v.v và dil'o'c n h a n d a n ln i n n ụ ứ n u lích Lire.
K è m llieo nluinu d iê m lích cực nõ LI irẽn a i m : có nhữnụ \ é u lô ánh Inionu
xâu lớ i m ặl tin h lliẩn Li’ia C L D S . C lic n lì lệch ụiàu nehOo nói chLiniỊ co \ u lu ió n y liia
lănu. T h u nhập bình quàn đáu n u u o i I ih á iiii cua n hóm

i a LI năm I w c-) ] cVn LI ấp 7.6

lẩn và n ă m 200 2 lớn eap 8.1 lán. Clii liõu cho ;ìn LIỏ nu ciia nhóm
nhá t là > 0 ^

các ho ụiau

/ 1 . Có Mĩcliónh lệch dá ne

i r o n e kill n h o m 1 c á c h ọ i v i l i c o nhái là

kô vồ kha nănu liố p cạn n u u ồ n đ iệ n \ à ir u v c n I h õ n t dại c h ún u uiữa các vù nu Iro nụ

cá IIUỚC. T r o n l khi 9 9 . 2 7 ' í sô họ

0'

Đ õ n ụ bũni: S()n~ H ô n ẹ su dụiva diện lưó'] dc

l l i ăp Siìim. c h í c ó 4 9 , S 7 f ; s ò h o ó T á \ Bã c c o J i ộ n lưới. ( ) Đ ỏ n y N a m Rộ.
c ó m á y \ ’i l í n h

ric n °

là X . T t K r

lính ricnii ớ Tâ y Rắc là
2.4

'ơi

2 3 . l 2 f í ir o iiL ỉ

IK I\

noi m a il” . 1\

1

\ lọ h ộ

ló c o m á v

vi

.

M o i t r i i o n ” soil"

l ì n h h ì n h n ơ o v s ạ c h và vê s in h m õ i ti'ii'ò’11^ a'> n h i ê u c;ii ih i en . T h e n
Đ T M S 2 0 0 2 . IV lè h ộ s ứ d u n i: lì ƯỚC Siich liinu. 1} lệ lu> SƯ đu nu I1 ƯDC s õ n u .

17 I oil" cIIc I liõiiịỊ kõ Kci qu.1 H I M S 2< K>2 \ \ H 11n<11 kc . I 1,1 \ OI. 2 ' 11 i


K i ế n rao chi s o (.lánh g i á Iiliưnli ( 'L D S

H Ó I ta

I III >11

h ồ , a o đ ã g i ả m từ 1 2 % n ă m 1 9 9 7 - 1 9 9 8 x u ố n g c ò n 1 0 % n ă m 2 0 0 2 trên cá
n ư ớ c, r i ê n g ở n ô n g t h ô n là 1 2 , 2 9 % . C ó s ự c h ê n h lệ ch lớn g i ữ a c á c \ u n g . T v
lệ h ộ s ử d ụ n g n ư ớ c s ô n g , h ồ , a o c a o n h ấ t là ở Đ ổ n g b ằ n g s ô rm C ứ u L o n e
4 2 , 1 1 % v à t h ấ p n h ấ t ở B ắ c T rung B ộ 0 , 6 4 % . T u y n h i ê n b á o c á o k ế l q u á
Đ T Y T Q G 2 0 0 1 - 2 0 0 2 c ũ n g c h o t h ấ y chỉ c ó 3 9 , 3 % d â n s ố c ả n ư ớ c s ử d ụ nu
nước s ạ c h đ ể ăn uống (x em h ộ p sau đây).

T ìn h h ìn h s ử d ụ n g n ư ớ c s ạ c h củ a h ộ g ia d in h

Theo định nghĩa của Bộ Y tế, nước máy, nước giếng khoan, nước mưa, nước máng lẩn.

nước giếng khơi không có nguổn ô nhiễm trong vòng 7m tứ nguồn nước đơơc coi là nước
sạch có thể dùng để ăn uống. Theo định nghĩa nay thì hiện nay có 80% dãn sô nước ta
đang được ăn uống bằng nước sạch. Cũng theo định nghĩa này nếu sử đung nước máy
nước mưa đều đạt tiêu chuẩn vệ sinh có thể sử dụng để ân uống ngay mà không cần qua
xử lý, nhưng đối với các loại nước giếng khoan, nước máng lấn. nước giếng khơi nêu sử
dụng để ăn uống ngay mà không qua xử lý sẽ không đảm bảo ~jệ sinh va không coi lá
nguổn nước sạch đươc.
Kết quả điều tra cho thây, tỷ lệ người sử dung nước giếng khơi, nước giếng khoan chưa
qua xử lý cao hơn tỷ lệ sử dung nước dó đã xử lý ... Nước ta có 21 % dân S3 sử dụng nước
giếng khoan để

ăn uống nhưng chỉ có 1/3 so đo xử ly nước trước khi sử dung

d ân sô n ư ớc ta s ử dụng nước giếng

I lơn 1 '3

khơi d ể ăn u ỏ n y nhưng tron ị đó chỉ có a9°'o Jân Su

sử dụng nước có xử lý. cỏn 23,4% dùng nước không xử lý và 8.5% dùng nước gân nguỏn
ỏ n h iễ m ...
Nếu chúng ta định nghía nước sạch Id nước máy. nước mưa. nước giêng khoan có xử lý
nước giếng khơi có xử lý va không gán nguón ô nhiễm thi hiện nay nước ta mới chỉ có
39,3% dân số sử dụng nước sạch dể ăn uống.

(B áo cao kết quả ĐTYTQ G 2001-2002, tr 106)

T v lộ h ộ ụia d i n h c o h ố x í tụ' h o ạ i , b a n lự hoai lũnu \ 1 . 1 \ n ă m 1 9 9 7 ­
1998 Iôn 2 x 5 ' r n ă m 2 0 0 1 - 2 0 0 2 . R Ion u o' \ LU1U n õ n u i hón c o 79. 7 . V; h o ụia
đ ì n h c o h o \ 1,

i ro n u d ó 1 0 . 7 9 ^ c ó h o xí lự hoạ i. ĐÒIU_I N a m Bộ là no']

c ó 1\

lè h ộ Liia đ ì n h

c ó hô XI lư h o ạ i , b a n lự ho ạ i c a o n h a i 5 4 . 9 [% . I ã \ Bác la nói

c ó ly lô tlìàp n h á t 9 . o y (.
\ ử lv rác lluii ó' n ô i ì i ih òn c h u a đ ư o v t|luin lâ m. Chi c ó 5.1 v ;

h ô o ị t(

đ ì n h C(> rác lliai du'o'c IILI l\ itaco ki ê u illII SỊim. Si') c òn hu hofiL \ ứl x ii õ nu ao.
hồ

sòim

SUÒI ( S . 0 2 í í ). M i l Ud i i n h ã

t

) h o f t c All l \ l l i c i ) c a ^ l i k l i c i c .