Xác định lỗi của pháp nhân trong vi phạm pháp luật

NHA NC VA PHAP LUấT

XAC ếNH LệẻI CUA PHAP NHấN TRONG VI PHAM PHAP LUấT
Bựi Xuõn Phỏi*
* TS.GV Trng i hc Lut H Ni.

Thụng tin bi vit:
T khoỏ: xỏc nh li ca
phỏp nhõn, vi phm phỏp lut
Lch s bi vit:
Nhn bi:
01/05/2017
Biờn tp:
12/05/2017
Duyt bi: 19/05/2017

Article Infomation:
Keywords:
Determination of faults by the
legal entity, violation of the
law
Article History:
Received:
01 May. 2017
Edited:
12 May. 2017
Approved: 19 May. 2017

Túm tt:
Vic xỏc nh li ca ch th trong vi phm phỏp lut (VPPL) l mt yờu
cu bt buc trong mi trng hp vỡ khụng cú li thỡ khụng cú vi phm.

Tuy nhiờn, vic xỏc nh li t trc n nay mi ch yu l xỏc nh ch
th vi phm l cỏ nhõn, vic xỏc nh li ca ch th l phỏp nhõn cha thc
s c quan tõm. V mt lý lun, c s ca vic xỏc nh li ca phỏp nhõn
cha c gii quyt thu ỏo. Thi gian gn õy, vn ti phm húa i
vi phỏp nhõn thng mi ó c t ra trong B lut Hỡnh s (BLHS)
nm 2015 (ang sa i, hon thin). Bi vit cung cp thờm mt s vn
lý lun xung quanh vic xỏc nh li ca phỏp nhõn trong VPPL núi chung
v c bit l trong cỏc ti phm c cp trong BLHS.
Abstract:
Determination of the fault of the subject in violation of the law is a
mandatory requirement in all cases because no fault means no violation.
However, the determination of faults by the subject of individuals is so far
mainly focused, and the determination of faults by the subject of legal entities
is not really interested. Theoretically, the ground for determination of faults
by legal entities has not been thoroughly addressed. Recently, the crime
matters by commercial entities have been set out in the Penal Code of 2015
(being amended and finalized). This article provides some additional
theoretical issues related to determination of the faults of the legal entity
under violation of the law in general and especially in the crimes mentioned
in the Penal Code.

Trong hu ht cỏc cụng trỡnh nghiờn

hu qu ca nú. Cú th thy hng lot cỏc vớ

cu, cỏc vn bn phỏp lut hay trong giỏo

d v khỏi nim ny. Chng hn: Li phn

trỡnh ging dy lut bc i hc li u

ỏnh thỏi tõm lý bờn trong ca ch th i

c xỏc nh l thỏi hoc trng thỏi tõm

vi hnh vi trỏi phỏp lut v hu qu ca

lý tiờu cc ca ch th i vi hnh vi v

hnh vi ú1 hay Li l trng thỏi tõm lý

1

Trng i hc Lut H Ni, (2016), Giỏo trỡnh Lý lun chung v Nh nc v phỏp lut, NXB T phỏp, H Ni,
tr. 426.
NGHIẽN CU

Sửở 10(338) T5/2017

LấP PHAP

17


NHA NC VA PHAP LUấT
ca cỏ nhõn trong khi thc hin hnh vi vi
phm2 hoc Li l trng thỏi tõm lý ca
ngi thc hin hnh vi trỏi phỏp lut gõy
nguy him cho xó hi3; cng cú khi trc
tip ng nht li trong ti phm vi li núi

chung l: thỏi tõm lý ca ngi phm
ti vi hnh vi phm ti m ngi ú thc
hin v i vi hu qu ca hnh vi ú4.
Núi chung, theo nhng cỏch hiu trờn
õy, li c hiu l hot ng tõm lý bờn
trong ca cỏc ch th VPPL. Nú thuc mt
ch quan ca VPPL5. õy l mt khỏi nim
phc tp. Th nht, li l hot ng tõm lý
bờn trong ca ch th v vỡ vy nú khụng th
cõn, ong, o, m c, do ú nú l mt
khỏi nim rt tru tng v khú khỏi quỏt.
Th hai, cỏc khỏi nim trờn hu nh mi núi
ti li vi t cỏch l hot ng tõm lý ca
cỏ nhõn (hoc con ngi c th) ch cha
núi ti loi ch th l t chc, trong ú cú
phỏp nhõn. Thc ra, nu núi li l hot ng
tõm lý bờn trong ca con ngi thỡ liu cú
th núi phỏp nhõn cú li c hay khụng?
Hot ng ca phỏp nhõn l loi hot ng
phc tp do s phi hp ca nhiu ngi,
trong khi ú, mi cỏ nhõn l mt thc th
c lp, cú nhõn cỏch, suy ngh, tỡnh cm v
nhu cu khỏc nhau. Ngay c trong mt cụng
ty trỏch nhim hu hn mt thnh viờn thỡ
cng phi cú c cu t chc hot ng vỡ
mt thnh viờn õy ch c xỏc nh l

2
3
4

5

18

thnh viờn sỏng lp. Trờn thc t, s quyt
nh ca phỏp nhõn l quyt nh ca tp
th, trong ú mi cỏ nhõn cú mt phn trỏch
nhim gn vi nhng li ớch m h cú th
cú c do nhng quyt nh y. H l
nhng ngi thc hin cỏc hot ng ca
phỏp nhõn sau khi ó tham gia vo phỏp
nhõn v ó thc hin s y quyn (thuờ, giao
cụng vic). Trong trng hp nhng
quyt nh ca phỏp nhõn c ban hnh bi
nhng ngi i din cho phỏp nhõn vt
thm quyn m phỏp nhõn ó u quyn thỡ
cỏ nhõn ny s phi l ngi chu trỏch
nhim v phn vt quỏ ú. Thc cht nng
lc trỏch nhim phỏp lý ca ch th l phỏp
nhõn c xỏc nh l kh nng gỏnh chu
hu qu phỏp lý t hot ng ca phỏp nhõn.
Nhng iu ú khụng cú ngha l trỏch
nhim c chia u cho cỏc ch th tham
gia vo phỏp nhõn. Chớnh vỡ vy, cn cú s
phõn hoỏ trỏch nhim cho cỏ nhõn khi tham
gia hot ng ca phỏp nhõn. Tt nhiờn, phi
cú c ch cho vic phõn hoỏ ny. Vớ d trong
trng hp bi thng thit hi do mt
thnh viờn hoc nhúm thnh viờn trong phỏp
nhõn gõy ra khi hot ng nhõn danh phỏp

nhõn, ngi ta khụng th ũi bi thng i
vi tng cỏ nhõn, m t chc phi ng ra
chu trỏch nhim bi thng thay, sau ú
phỏp nhõn cú quyn yờu cu cỏc cỏ nhõn
phi bi hon ngc li cho mỡnh. Mt khỏc,

Trng i hc Lut H Ni, (2012), Giỏo trỡnh Lut Hnh chớnh Vit Nam, NXB Cụng an nhõn dõn, H Ni, tr. 320.
Ch biờn PGS,TS Trn Ngc ng, (1998), Giỏo trỡnh Lý lun chung v Nh nc v phỏp lut, NXB Chớnh tr
quc gia, H Ni, tr.373.
Nguyn Duy Lóm, (1996), S tay Thut ng phỏp lý thụng dng, NXB Giỏo dc, H Ni, tr. 212.
Trng i hc Lut H Ni, (2016), Giỏo trỡnh Lý lun chung v Nh nc v phỏp lut, NXB T phỏp, H Ni, tr.
426-427.

NGHIẽN CU

LấP PHAP

Sửở 10(338) T5/2017


NHAÂ NÛÚÁC VAÂ PHAÁP LUÊÅT
các pháp nhân do con người thành lập ra
nhưng bản thân pháp nhân cũng là một chủ
thể có tư cách riêng, độc lập với những
người đã thành lập ra nó. Từ những lý do
trên mà chúng ta buộc phải xem lại hoặc là
khái niệm lỗi hoặc là phải xác định tư cách
của chủ thể là cá nhân hay pháp nhân trong
VPPL, nếu không thì không thể có khái
niệm VPPL nói chung cho cả cá nhân và cho

cả tổ chức (là pháp nhân). Mâu thuẫn này đã
xảy ra trong thực tế. Nếu như luật hình sự
khẳng định tội phạm chỉ có thể là các cá
nhân thì vấn đề sẽ trở nên đơn giản6, nhưng
không phải chỉ có pháp luật hình sự điều
chỉnh các quan hệ xã hội mà có rất nhiều
ngành luật tham gia điều chỉnh và vì vậy,
cũng không chỉ có khái niệm tội phạm mà
còn có nhiều khái niệm VPPL khác tùy theo
sự quy định của từng ngành luật hoặc tùy
từng quan niệm. Chẳng hạn, có quan điểm
khẳng định rằng: “… lỗi chỉ là trạng thái tâm
lý của cá nhân trong khi thực hiện hành vi
vi phạm nên không đặt ra vấn đề lỗi với tổ
chức vi phạm hành chính. Khi xử phạt vi
phạm hành chính đối với tổ chức, chỉ cần
xác định tổ chức đó có hành vi trái pháp luật
hành chính và hành vi đó theo quy định của
pháp luật bị xử phạt bằng các biện pháp xử
phạt vi phạm hành chính là đủ”7.
Như vậy, vấn đề đặt ra ở đây là lỗi có

6

7

phải luôn luôn là dấu hiệu bắt buộc trong
tất cả các VPPL hay không, hoặc là phải
xem xét lại khái niệm lỗi? Như ta đã xem xét
ở trên, lỗi là trạng thái (hay thái độ) tâm lý

của chủ thể đối với hành vi và hậu quả của
hành vi. Trong khi đó, hoạt động của một
pháp nhân nhất định phải có sự kết hợp của
nhiều người, mỗi người lại có hoạt động
tâm lý riêng, có cách đánh giá khác nhau về
tính hợp pháp của hành vi, về hậu quả của
hành vi đó. Nói cách khác, mỗi cá nhân sẽ
có một trạng thái tâm lý độc lập. Nếu muốn
xác định lỗi cho chủ thể là pháp nhân thì
phải xem lỗi của từng cá nhân ở trong pháp
nhân và thực tế thì không có lỗi chung của
pháp nhân được. Đây là cơ sở quan trọng để
xác định trách nhiệm cuối cùng cho chủ thể
vi phạm.
Chính vì mỗi con người là một thực
thể độc lập trong một tập thể nhưng lại được
phân công trách nhiệm cụ thể với chức năng,
nhiệm vụ, thẩm quyền theo sự phân công
hay uỷ quyền của tập thể, của pháp nhân, do
vậy, những người hoạt động nhân danh pháp
nhân và vì lợi ích của pháp nhân có lỗi thì
đương nhiên lỗi đó sẽ bị coi là lỗi của pháp
nhân và chính pháp nhân phải chịu trách
nhiệm về lỗi đó. Sự liên quan của các cá
nhân trong pháp nhân chính là do sự uỷ
quyền này. Thực ra, lỗi của pháp nhân ở đây

Hiện nay, BLHS số100/2015/QH13 ngày 27/11/ 2015 đã quy định tội phạm hình sự đối với pháp nhân thương
mại. Tuy nhiên, Bộ luật này đang trong quá trình chỉnh sửa, nên việc áp dụng sẽ được thực hiện theo Nghị quyết
số 144/2016/QH13 về việc lùi hiệu lực của BLHS năm 2015; Bộ luật Tố tụng hình sự số 101/2015/QH13, Luật Tổ

chức cơ quan điều tra hình sự số 99/2015/QH13, Luật Thi hành tạm giữ, tạm giam số 94/2015/QH13 và bổ sung
dự án Luật sửa đổi, bổ sung một số điều của BLHS số 100/2015/QH13 vào Chương trình xây dựng luật, pháp lệnh
năm 2016.
Trường Đại học Luật Hà Nội, (2012), Giáo trình Luật Hành chính Việt Nam, Nxb. Công an nhân dân, Hà Nội, tr. 320.
NGHIÏN CÛÁU

Söë 10(338) T5/2017

LÊÅP PHAÁP

19


NHA NC VA PHAP LUấT
c xột mt cỏch kộo di t thi im
m phỏp nhõn phõn cụng hay u quyn cho
cỏc cỏ nhõn chu trỏch nhim8. Ti thi im
cỏc cỏ nhõn nhn c trỏch nhim thỡ chớnh
cỏ nhõn ó c t do ý chớ, h cú quyn
nhn hay khụng nhn trỏch nhim ú. Theo
s u quyn thỡ cỏ nhõn, ngi nhn c
s u quyn gn nh ng nhiờn phi cú
mt li ớch gỡ ú. Mt khỏc, nu cỏ nhõn,
ngi c u quyn cú hnh vi thc hin
mt cỏch trỏi phỏp lut nhng trong phm
vi c u quyn thỡ hnh vi ca cỏ nhõn ú
chớnh l hnh vi ca phỏp nhõn. Trong
trng hp ú, phỏp nhõn ó cú s la chn,
c t do ý chớ v cú kh nng kim
soỏt hnh vi ca ngi m mỡnh ó u

quyn ti thi im u quyn. Nu xỏc nh
nh vy thỡ rt cú th xy ra trung hp bỏn
hoc cho thuờ t cỏch phỏp nhõn nh ó
tng xy ra hng lot doanh nghip
thnh ph H Chớ Minh v H Ni trong
thi gian gn õy. ú l, sau khi Lut Doanh
nghip nm 2014 cú hiu lc, nhiu doanh
nghip ó ra i m khụng hot ng hoc
tham gia vo cỏc hot ng mua i bỏn li
hoỏ n hng hoỏ kim li bt chớnh.
Vic cho thuờ doanh nghip gn lin vi
nhng li ớch ca chớnh ngi cho thuờ v
ngi cho thuờ phi chu trỏch nhim v
vic cho thuờ doanh nghip ca chớnh mỡnh
cng nh c s vi phm ca ngi i thuờ.
Vic xỏc nh nh vy s cú ý ngha rt ln
trong qun lý v c bit l ch hu kim

8

20

trong qun lý kinh t cỏc phỏp nhõn
thng mi. Chớnh vỡ vy, tớnh cú li ca t
chc õy c xỏc nh do t chc hon
ton cú th bit trc v iu khin hnh vi
cng nh hu qu ca hnh vi do ngi m
mỡnh ó trao trỏch nhim thc hin.
Vic xỏc nh li õy ó khụng cũn
trc tip l vic xỏc nh li trong trng

hp c th xy ra khi din ra hot ng trỏi
phỏp lut ca cỏ nhõn na v khụng ch cũn
l trng thỏi tõm lý na. Trong trng hp
ny, quan im cho rng trong VPPL ca
phỏp nhõn thỡ khụng cn xỏc nh li (ch
khụng phi l khụng cú li) c coi l hp
lý, vỡ rng trong nhng trng hp ú, phỏp
nhõn ng nhiờn b coi l cú li.
Bờn cnh ú, hnh vi vi phm c
thy trong phỏp nhõn cú th tn ti di mt
dng khỏc. ú l trng hp cỏ nhõn ngi
c phỏp nhõn u quyn ó nhõn danh
phỏp nhõn thc hin hnh vi VPPL nhng
hnh vi ú li nm ngoi hoc vt quỏ
phm vi c u quyn bi phỏp nhõn.
Trong trng hp ny, phỏp nhõn ó khụng
xỏc nh trc c hnh vi cú th xy ra
ngi c u quyn lỳc tin hnh u quyn
cho ngi ú. Khi ú, phi xỏc nh hai
trng hp:
- Phỏp nhõn cú bit v cú th kim
soỏt c hnh vi ca cỏ nhõn ngi c
u quyn;
- Phỏp nhõn khụng bit v cng khụng
th kim soỏt c hnh vi ca ngi c
u quyn.

Xem thờm Bựi Xuõn Phỏi (2002), VPPL - Mt s vn lý lun v thc tin Vit Nam, Lun vn Thc s lut hc,
Trng i hc Lut H Ni, tr. 20.

NGHIẽN CU

LấP PHAP

Sửở 10(338) T5/2017


NHA NC VA PHAP LUấT
Trong trng hp th nht, phỏp nhõn
vn phi liờn i chu trỏch nhim cựng vi
cỏ nhõn vi phm, vỡ nu khụng cú danh
ngha ca phỏp nhõn thỡ cỏ nhõn ú khụng
th thc hin c hnh vi vi phm. Trong
iu kin ú, phỏp nhõn cú th chm dt s
u quyn hoc ngn chn ngi ó li dng
danh ngha ca mỡnh thc hin hnh vi vi
phm. Khi ú, phỏp nhõn vn cú s t do ý
chớ v c la chn mt trong hai cỏch x
s ó nờu trờn. Núi cỏch khỏc, phỏp nhõn
vn b xỏc nh l ch th cú li trong trng
hp ny. Tớnh cú li ca phỏp nhõn õy
c xỏc nh do phỏp nhõn hon ton cú
th bit trc v iu khin hnh vi cng
nh hu qu ca hnh vi do ngi m mỡnh
ó trao trỏch nhim thc hin.
Trong trng hp th hai, ngi c
u quyn thc hin hnh vi ngoi phm vi
u quyn m phỏp nhõn khụng th bit v
cng khụng th kim soỏt, thỡ cú th khng
nh phỏp nhõn khụng cú li. Cn c kt

lun nh vy l da vo kh nng c t
do ý chớ ca phỏp nhõn trong trng hp ny
ó khụng cũn ý ngha, ngi thc hin hnh
vi ó nm ngoi s kim soỏt ca phỏp nhõn.
Khi ú, cỏ nhõn ngi thc hin hnh vi
chớnh l ch th cú li, l ngi phi chu
trỏch nhim v hot ng ca chớnh mỡnh.
Trong cỏc trng hp phỏp nhõn l
ngi cú li thỡ ngi i din cho phỏp
nhõn s thay mt phỏp nhõn nhn trỏch
nhim ca ngi cú trng thỏi tõm lý ca
ch th i vi hnh vi v hu qu ca
hnh vi.
Vn na cn phõn bit l li ca
phỏp nhõn l li c ý hay vụ ý. Vic phõn
bit ny cú ý ngha rt ln i vi kh nng

phi chu trỏch nhim v hu qu do hnh vi
vi phm gõy ra vỡ nú c coi l thc o
trỏch nhim phỏp lý. Nh ó phõn tớch
trờn, li c xem xột mt cỏch kộo di
nờn li c phõn bit ch yu da vo thỏi
ca cỏc ch th khi u quyn v khi c
u quyn. i vi phỏp nhõn thng mi,
mc ớch thnh lp v hot ng ng
nhiờn c xỏc nh l li nhun. Do vy,
vic y quyn trong cỏc hot ng phi xỏc
nh c mc ớch ca s y quyn c th
l gỡ, cú phự hp vi cỏc quy nh ca phỏp
lut hay khụng. ú l cn c xỏc nh li

c ý hay vụ ý. i vi phỏp nhõn, khụng cn
phi xỏc nh c th li c ý trc tip hay
giỏn tip, vụ ý do quỏ t tin hay do cu th
nh i vi cỏ nhõn.
Cng cn phi chỳ ý l vic x lý
VPPL, nht l ti phm i vi cỏc phỏp
nhõn thng mi cú liờn quan trc tip n
li ớch ca ngi lao ng. Hin cha cú c
ch bo v ngi lao ng trong cỏc
doanh nghip l phỏp nhõn thng mi khi
b buc chm dt hot ng, nht l trong
trng hp doanh nghip cha úng bo
him cho ngi lao ng nh ó xy ra
trong thi gian gn õy. Vỡ vy, ngay c khi
x lý trỏch nhim hỡnh s vi phỏp nhõn thỡ
vn cn cỏ bit húa trỏch nhim hỡnh s i
vi mt s ch th cú liờn quan nu cú
du hiu v tha món cu thnh ti phm
c lp, trong ú cú nhng cỏ nhõn ó thnh
lp ra cỏc phỏp nhõn di dng cụng ty trỏch
nhim hu hn mt thnh viờn khi cỏc phỏp
nhõn ny phm ti cú th khc phc trit
nhng hu qu ca vi phm do phỏp nhõn
gõy ra n
NGHIẽN CU

Sửở 10(338) T5/2017

LấP PHAP

21