Tổ chức hoạt động trải nghiệm trong dạy học “trao đổi chất và chuyển hóa năng lượng ở thực vật” (sinh học 11) nhằm phát triển năng lực vận dụng kiến thức cho học sinh ở trường phổ

VJE

Tạp chí Giáo dục, Số 463 (Kì 1 - 10/2019), tr 40-45; 34

TỔ CHỨC HOẠT ĐỘNG TRẢI NGHIỆM TRONG DẠY HỌC
“TRAO ĐỔI CHẤT VÀ CHUYỂN HÓA NĂNG LƯỢNG Ở THỰC VẬT”
(SINH HỌC 11) NHẰM PHÁT TRIỂN NĂNG LỰC VẬN DỤNG KIẾN THỨC
CHO HỌC SINH Ở TRƯỜNG PHỔ THÔNG
Phạm Thị Hồng Tú - Nguyễn Thị Hằng, Trường Đại học Sư phạm - Đại học Thái Nguyên
Lương Thị Kim Mùi - Trường Trung học phổ thông chuyên Bắc Kạn, tỉnh Bắc Kạn
Ngày nhận bài: 06/8/2019; ngày chỉnh sửa: 24/8/2019; ngày duyệt đăng: 05/9/2019.
Abstract: In the article, we present some tool concepts such as experiential activity, competency
to apply knowledge to solve practical problems; Since then, we have introduced a process to
organize experiential activities in teaching the subject “Exchange matter and energy metabolism
in plants” and apply this process to teaching in Bac Kan High school for the Gifted, Bac Kan
province; At the same time, the results of the initial assessment of the effectiveness of the
experiential organization to develop students' competency to apply knowledge to solve practical
problems are also presented.
Keywords: Learning through experience, experiential activity, competency to apply knowledge.
1. Mở đầu
Mục tiêu của chương trình giáo dục phổ thông năm
2018 là giúp học sinh (HS) làm chủ kiến thức phổ thông,
biết vận dụng hiệu quả kiến thức, kĩ năng đã học vào đời
sống, chương trình chuyển từ tiếp cận nội dung sang hình
thành và phát triển những phẩm chất và năng lực (NL)
của HS, trong đó với mục tiêu gắn kết môn Sinh học với
các môn khoa học khác, với Công nghệ và Toán học để
giải quyết các vấn đề liên quan của đời sống. Bản thân
môn Sinh học là khoa học thực nghiệm, việc kết hợp giữa
dạy lí thuyết với các hoạt động trải nghiệm (HĐTN), thực
hành sẽ giúp HS khám phá thế giới tự nhiên, phát triển

NL chung và NL Sinh học, trong đó có NL vận dụng kiến
thức (VDKT) vào thực tiễn. Do vậy, để tổ chức dạy học
môn Sinh học theo định hướng phát triển NL cần có
nhiều biện pháp, trong đó thiết kế và tổ chức các HĐTN
là một hướng mang lại hiệu quả cao.
Bài viết trình bày một số khái niệm công cụ như
HĐTN, NL VDKT vào giải quyết vấn đề thực tiễn; từ đó
đưa ra quy trình tổ chức HĐTN trong dạy học chủ đề
“Trao đổi chất và chuyển hóa năng lượng ở thực vật” và
vận dụng quy trình này để tổ chức dạy học ở Trường
Trung học phổ thông Chuyên Bắc Kạn, tỉnh Bắc Kạn;
đồng thời đưa ra kết quả đánh giá bước đầu về hiệu quả
của tổ chức HĐTN nhằm phát triển năng lực VDKT vào
giải quyết vấn đề thực tiễn của HS.
2. Nội dung nghiên cứu
2.1. Hoạt động trải nghiệm và năng lực vận dụng kiến
thức vào giải quyết vấn đề thực tiễn
2.1.1. Hoạt động trải nghiệm

40

Học trải nghiệm (experiential learning) hay còn gọi
là “Giáo dục trải nghiệm” là một cách học thông qua làm,
với quan niệm việc học là quá trình tạo ra tri thức mới
trên cơ sở trải nghiệm thực tế, dựa trên những đánh giá,
phân tích trên những kinh nghiệm, kiến thức sẵn có. J.
Deway là người đưa ra quan điểm “Học qua làm, học bắt
đầu từ làm”, theo ông, dạy học phải giao việc cho HS
làm, chứ không phải giao vấn đề cho HS học [1]. Quan
điểm học từ trải nghiệm chỉ trở thành tư tưởng giáo dục

chính thống và phát triển thành học thuyết khi gắn liền
với các nhà tâm lí học, giáo dục học trên thế giới như:
John Dewey, Kurt Lewin, Jean Piaget, Carl Jung, Paulo
Freire, David Kolb, Carl Rogers, William James và các
nhà giáo dục hiện đại sau này [2].
HĐTN là hoạt động giáo dục do nhà giáo dục định
hướng, thiết kế và hướng dẫn thực hiện, tạo cơ hội cho
HS tiếp cận thực tế, thể nghiệm các cảm xúc tích cực,
khai thác những kinh nghiệm đã có và huy động tổng hợp
kiến thức, kĩ năng của các môn học khác nhau để thực
hiện những nhiệm vụ được giao hoặc giải quyết những
vấn đề của thực tiễn đời sống nhà trường, gia đình, xã hội
phù hợp với lứa tuổi [3]. Bản chất của HĐTN là hoạt
động giáo dục và hoạt động dạy học được tổ chức trong
môi trường học tập trải nghiệm nhằm hình thành và phát
triển phẩm chất, NL cho HS. Đây là quá trình học mà
người học được tiếp cận và tác động trực tiếp với thực tế
mà họ nghiên cứu, học tập, với cuộc sống thực tiễn. Theo
[4], trong nhà trường có nhiều hình thức tổ chức HĐTN,
có thể sử dụng các hình thức HĐTN trong dạy học Sinh
học, trong đó hình thức mang tính khám phá thường
được sử dụng nhiều hơn.
Email:


VJE

Tạp chí Giáo dục, Số 463 (Kì 1 - 10/2019), tr 40-45; 34

2.1.2. Năng lực vận dụng kiến thức vào giải quyết vấn đề

thực tiễn
Trong Chương trình giáo dục phổ thông môn Sinh
học năm 2018, NL VDKT, kĩ năng đã học là một trong
ba NL đặc thù của môn Sinh học. Theo đó, NL VDKT
vào thực tiễn là khả năng vận dụng được kiến thức, kĩ
năng đã học để giải thích, đánh giá hiện tượng thường
gặp trong tự nhiên và trong đời sống, có thái độ và hành
vi ứng xử thích hợp. NL này gồm các biểu hiện gồm:
(i) Giải thích thực tiễn: Giải thích được vấn đề thực tiễn
và mô hình công nghệ dựa trên kiến thức sinh học và dẫn
ra được các bằng chứng về vấn đề đó; (ii) Có hành vi,
thái độ thích hợp: Đề xuất, thực hiện được một số giải
pháp để bảo vệ sức khoẻ bản thân, gia đình và cộng đồng;
bảo vệ thiên nhiên, môi trường; thích ứng với biến đổi
khí hậu và có hành vi, thái độ hợp lí nhằm phát triển bền
vững [5]. Có nhiều cách phát triển NL VDKT vào thực
tiễn cho HS trong dạy học môn Sinh học, trong đó tổ
chức cho HS tham gia các HĐTN theo quy trình kĩ thuật
là biện pháp có hiệu quả.
2.2. Quy trình tổ chức hoạt động trải nghiệm trong dạy
học chủ đề “Trao đổi chất và chuyển hóa năng lượng
ở thực vật” (Sinh học 11)
Trên cơ sở nghiên cứu các quy trình thiết kế và tổ
chức HĐTN của nhiều tác giả [6], [7], [8], chúng tôi đưa
ra quy trình tổ chức HĐTN cho HS trong dạy học Sinh
học ở trường phổ thông như sau:
- Bước 1. Phân tích nội dung và xác định nhu cầu tổ
chức HĐTN phù hợp với địa phương: Trên cơ sở những
yêu cầu cần đạt theo quy định của Bộ GD-ĐT, Chương
trình nhà trường gắn với địa phương, trên cơ sở phân tích

và lựa chọn những nội dung đề xuất HĐTN phù hợp
trong dạy học chủ đề Sinh học.
- Bước 2. Lập kế hoạch tổ chức dạy học và HĐTN
cho chủ đề: Việc lập kế hoạch dạy học và HĐTN cho chủ
đề gồm có 2 kế hoạch: 1) Kế hoạch chung cho chủ đề:
Đây là kế hoạch tổng thể cho việc tổ chức dạy học và
HĐTN cho cả chủ đề với thời lượng và điều kiện thực
hiện cho phép; 2) Kế hoạch tổ chức HĐTN cho chủ đề:
Trên cơ sở xác định mục tiêu cụ thể của HĐTN, nhiệm
vụ chính của bước này là thiết kế các hoạt động để HS
thực hiện, thông qua việc thực hiện các hoạt động, HS
hứng thú học tập, hứng thú khám phá thế giới tự nhiên,
thỏa sức sáng tạo. HS sẽ chủ động khắc sâu kiến thức
đồng thời rèn luyện các kĩ năng và phát triển NL. Việc
thiết kế các hoạt động có thể được thực hiện bởi các quy
trình khác nhau trong đó thực hiện theo quy trình kĩ thuật
phù hợp với HS phổ thông. Với quy trình này, những nhà
nghiên cứu xuất phát từ đòi hỏi thực tiễn, sử dụng tích
hợp các kiến thức khoa học, toán học… đã sáng chế hoặc
cải tiến các giải pháp công nghệ, từ đó ứng dụng các giải

41

pháp đó để giải quyết vấn đề (GQVĐ) của thực tiễn. Việc
thực hiện quy trình kĩ thuật được tiến hành theo các bước:
Quan sát thực tiễn xác định vấn đề (thực tiễn đòi hỏi)
- Giải pháp (Ý tưởng giải quyết, đề xuất và thực hiện thiết
kế) - Thử nghiệm - Kết luận [6].
- Bước 3. Thực hiện tổ chức HĐTN theo kế hoạch:
Chính là việc tổ chức HS thực hiện một cách linh hoạt

các hoạt động mà kế hoạch đã đề ra. Đó là các hoạt động:
Quan sát nhạy bén phát hiện vấn đề - Đặt các câu hỏi thắc
mắc từ sự quan sát nhạy bén - Đưa ra những ý tưởng để
giải quyết vấn đề - Thiết kế được giải pháp GQVĐ… Kết
quả là sáng chế hoặc cải tiến được vấn đề bất cập trong
thực tiễn tạo ra các sản phẩm như vấn đề, giải pháp, giải
pháp đã được thiết kế thành bản vẽ, mô hình hoặc sản
phẩm... Các hoạt động sẽ được thực hiện bởi giáo viên,
HS và các lực lượng có liên quan. Nhiệm vụ chính của
giáo viên là tạo hứng thú, gợi ý để chính các em là người
xác định vấn đề, đề xuất giải pháp..., từ đó giao nhiệm
vụ, tư vấn hỗ trợ HS thực hiện nhiệm vụ, tổ chức báo cáo,
đánh giá và đưa ra kết luận. HS hứng thú, tích cực tham
gia vào việc phát hiện vấn đề, đề xuất giải pháp; Nghiên
cứu tài liệu để thiết kế giải pháp và thực hiện giải pháp,
báo cáo và thảo luận với sự tư vấn hỗ trợ của giáo viên
và các bên liên quan.
- Bước 4. Đánh giá kết quả HĐTN và điều chỉnh kế
hoạch: Để đánh giá được mức độ đạt được của việc thực
hiện kế hoạch so với yêu cầu của mục tiêu ban đầu đề ra,
từ đó phát triển kế hoạch HĐTN cho hợp lí.
2.3. Vận dụng Quy trình tổ chức hoạt động trải nghiệm
trong dạy học chủ đề “Trao đổi chất và chuyển hóa
năng lượng ở thực vật” (Sinh học 11) vào thực tiễn tại
Trường Trung học phổ thông Chuyên Bắc Kạn, tỉnh
Bắc Kạn
HS Trường Trung học phổ thông Chuyên Bắc Kạn,
đa số thông minh, nhanh nhẹn và rất thích tham gia các
hoạt động giáo dục, đặc biệt là HĐTN. HĐTN này còn
chưa được áp dụng đối với bộ môn Sinh học, nên việc tổ

chức các HĐTN gắn liền với những kiến thức Sinh học
lí thuyết là hết sức cần thiết, để mỗi HS phát huy hết
những thế mạnh của mình nhằm nâng cao chất lượng dạy
học và giáo dục trong nhà trường
- Phân tích nội dung và xác định nhu cầu HĐTN cho
chủ đề phù hợp với thực tiễn địa phương
Chủ đề “Trao đổi chất và chuyển hóa năng lượng ở
thực vật” bao gồm 15 bài với các kiến thức cơ bản liên
quan đến sinh trưởng, phát triển và sinh sản ở thực vật.
Từ 15 bài trên có thể thiết kế thành 3 chủ đề nhỏ: 1) Trao
đổi nước và dinh dưỡng khoáng; 2) Quang hợp với năng
suất cây trồng, 3) Hô hấp và vấn đề bảo quản nông sản.
Nếu HS được trải nhiệm thực tiễn trồng trọt của người


VJE

Tạp chí Giáo dục, Số 463 (Kì 1 - 10/2019), tr 40-45; 34

dân thì các em sẽ hiểu sâu kiến thức lí thuyết cũng như
hình thành phẩm chất và NL.
Bắc Kạn là một tỉnh miền núi cao, địa hình bị chi
phối bởi những dãy núi vòng cung quay lưng về phía
đông xen lẫn với những thung lũng, khí hậu nhiệt đới ẩm
gió mùa. Nhìn chung, khí hậu, địa hình của tỉnh có nhiều
thuận lợi cho việc phát triển nông, lâm nghiệp. Xã Quang
Thuận, huyện Bạch Thông, tỉnh Bắc Kạn là một vùng đất
nổi tiếng với nghề trồng quýt và được coi là vùng trồng
quýt ngon nhất Bắc Kạn, thương hiệu “quýt Bắc Kạn” đã
và đang phổ biến rộng rãi, có thương hiệu không những

trong tỉnh mà còn ở cả các tỉnh khác trong nước ta. Cây
quýt với vùng đất Bắc Kạn được coi là cây xoá đói, giảm
nghèo. Vì vậy, trong dạy học môn Sinh học, đặc biệt là
dạy học chủ đề “Trao đổi chất và năng lượng ở thực vật”,
rất cần dành một thời lượng tổ chức cho HS đi thăm quan
và trải nghiệm tại vườn quýt của người dân (ở xã Quang
Thuận, huyện Bạch Thông, tỉnh Bắc Kạn). HĐTN này
nhằm tạo điều kiện thuận lợi cho HS được học qua làm,
từ đó hình thành phẩm chất và NL, đồng thời góp phần
giúp các em định hướng nghề nghiệp.
- Lập kế hoạch HĐTN chung cho chủ đề “Trao đổi
chất và chuyển hóa năng lượng ở thực vật”
Dựa trên những yêu cầu cần đạt của Bộ GD-ĐT về
chủ đề “Trao đổi chất và chuyển hóa năng lượng ở thực
vật”; căn cứ vào đối tượng HS, điều kiện và sự tạo điều
kiện quan tâm của lãnh đạo nhà trường; căn cứ vào thực
tiễn của địa phương…, giáo viên xác định mục tiêu cụ
thể cho chủ đề. Trên cơ sở mục tiêu cần đạt, thiết kế các
chuỗi hoạt động bao gồm các hoạt động lí thuyết trên lớp
đến các HĐTN thực tế tại vườn quýt xã Quang Thuận và
HĐTN tại các cuộc thi sáng tạo ở trường. Cụ thể kế
hoạch thực hiện được thể hiện ở bảng 1:
Như vậy, chủ đề “Trao đổi chất và chuyển hóa năng
lượng ở thực vật” được thiết kế gồm 3 giai đoạn chính:

Nội dung
Phần lí thuyết

HĐTN 1
Sau HĐTN 1

HĐTN 2

giai đoạn dạy học trên lớp (Gồm lí thuyết và thực hành);
giai đoạn tham quan và trải nghiệm tại vườn quýt; giai
đoạn trải nghiệm qua cuộc thi. Thông qua giai đoạn 1,
HS có được những kiến thức cơ bản về các yếu tố ảnh
hưởng đến năng suất cây trồng. Thông qua thăm quan và
trải nghiệm tại vườn quýt, HS vừa củng cố và phát triển
được kiến thức học trên lớp đồng thời vận dụng được
kiến thức các môn liên quan đề phát hiện và giải quyết
vấn đề thực tiễn, từ đó có được những sản phẩm chuẩn
bị cho cuộc thi tiếp theo.
- Lập kế hoạch HĐTN chủ đề “Trao đổi chất và
chuyển hóa năng lượng ở thực vật”
+ HS xác định được cụ thể các yếu tố đã học ở phần
lí thuyết trên lớp như: nước, phân bón, chế độ ánh sáng…
ảnh hưởng đến năng suất cây trồng (quả quýt), từ đó khắc
sâu và phát triển kiến thức đã học; HS được trải nghiệm
thực tiễn việc chăm sóc, hái và bảo quản quả (quýt), từ
đó biết VDKT kĩ năng để giải quyết vấn đề thực tiễn; HS
được quan sát, tích cực phát hiện vấn đề, đề xuất ý tưởng
tìm ra những giải pháp, sáng tạo những cái mới trên cơ
sở kiến thức học trên nhà trường và những gì trải qua
trong hoạt động thực tiễn; HS thấy được khả năng phát
triển kinh tế từ những cây trồng của địa phương từ đó có
định hướng nghề phù hợp. HS cảm nhận những khó
khăn, vất vả và cả những niềm vui của người lao động,
qua đó các em có những cảm thông, chia sẻ và ý thức
được trách nhiệm.
+ Kế hoạch cụ thể cho HĐTN được thể hiện ở bảng 2:

Kết quả của HĐTN tại vườn quýt đã đem lại những
thành công bước đầu về khả năng VDKT và khả năng
sáng tạo của HS trong việc phát hiện và GQVĐ. Một số
kết quả được thể hiện ở bảng 3 (trang bên).
Phân tích 1 sản phẩm đạt được của HS sau khi đi trải
nghiệm. Những phát hiện từ buổi HĐTN tại vườn quýt,

Bảng 1. Kế hoạch dạy học và tổ chức HĐTN cho HS trong dạy học chủ đề
“Trao đổi chất và chuyển hóa năng lượng ở thực vật” (Sinh học 11)
Chương trình nhà trường
Số tiết: 8 (3 chủ đề); Thời gian thực hiện: tháng 8, đầu tháng 9/2018
Chủ đề 1 (3 tiết): Trao đổi nước và muối khoáng ở thực vật (bài 1-7); Chủ đề 2 (3 tiết): Quang
hợp với năng suất cây trồng (bài 8-11 và bài 13); Chủ đề 3 (2 tiết): Hô hấp và vấn đề bảo quản
nông sản (bài 12 và 14).
Tham quan và làm việc 1 buổi tại vườn quýt ở địa phương; Số tiết: 04; Thời gian thực hiện:
tháng 9/2018.
Hoạt động 1: Báo cáo cá ý tưởng, đề xuất giải pháp và kế hoạch thực hiện thiết kế giải pháp
của nhóm.
Hoạt động 2: Định hướng cho thiết kế giải pháp (hoạt động ở nhà).
Tổ chức cuộc thi “Em là nhà sáng tạo trẻ”. Số tiết: 04; thời gian thực hiện: tháng 12/2018.

42


VJE

Tạp chí Giáo dục, Số 463 (Kì 1 - 10/2019), tr 40-45; 34

Bảng 2. Các hoạt động chính và yêu cầu trong HĐTN
Giai

Dự kiến: Thời gian, Địa điểm,
Hoạt động chính và yêu cầu
đoạn
Đối tượng, sản phẩm
- HĐ 1 (hoạt động trước khi đi trải nghiệm): Vai trò của cây quýt
trong sự phát triển kinh tế của người dân ở địa phương. Khi đi trải
nghiệm tại thực tiễn, cần chú ý cách quan sát, cách tư duy nghiên
Bài báo cáo thực
cứu theo quy trình khoa học và kĩ thuật.
08/11/2018
hành của HS
- HĐ 2: Tham quan và nghiên cứu địa hình.
tại xã Quang
- HĐ 3: Quan sát và tìm hiểu thực tiễn: Có giấy bút để ghi chép sau
Thuận, huyện
khi quan sát và ghi lại các hình ảnh để phục vụ cho các hoạt động
Bạch Thông,
tiếp theo. Chú ý một số vấn đề chính sau: (1) Địa hình, khoảng cách
tỉnh Bắc Kạn. Sản phẩm là các
giữa các cây, chế độ ánh sáng; (2) Cách tưới nước, bón phân, loại
quả hái được và
Cả khối 11
Tham phân; (3) Cách thu hái, chế biến, bảo quản; (4) Hiệu quả kinh tế.
các công việc khác
quan trải - HĐ 4: Tham gia trải nghiệm tại vườn cùng người dân (hái quả,
nghiệm chế biến, bảo quản). Chú ý những điều còn tồn tại và phân tích
vườn những tồn tại đó.
quýt
- HĐ 4: Chú ý địa hình của vườn quýt và đặc điểm của đất trồng,
phân bón, cách bón phân, loại phân, tưới nước và các kĩ thuật Theo nhóm

Sản phẩm để dự thi
chăm sóc khác…; chú ý đến cách thu hoạch, bảo quản… để xác HS yêu thích khoa học kĩ thuật
định những tồn tại và đề xuất cách khắc phục.
môn Sinh học cấp trường (bản
Bài báo cáo gồm các nội dung sau: Vấn đề thực tiễn đòi hỏi, Mục của từng lớp, word, poster, sản
tiêu đề ra, đề xuất giải pháp; Các kiến thức được sử dụng để giải tại vườn quýt. phẩm thiết kế).
quyết vấn đề; Thiết kế giải pháp và thử nghiệm giải pháp.
- HĐ 6: Định hướng HS đưa ra vấn đề từ thực tiễn, và đề xuất giải Cả lớp tại vườn
Bản báo cáo
pháp ban đầu từ đó định hướng về nghiên cứu tài liệu.
quýt
HĐ1: Thi sản phẩm khoa học kĩ thuật. Mỗi lớp chọn 1 sản phẩm 19/12/2018 tại - Giải được ô chữ
Cuộc thi
khoa học kĩ thuật. Các nhóm báo cáo sản phẩm khoa học kĩ thuật Trường Trung với từ khóa.
“Nhà
bao gồm bài thuyết trình, bản Poster, sản phẩm thiết kế.
học phổ thông - Bài báo cáo bản
sáng tạo
HĐ2: Thi VDKT liên môn GQVĐ thực tiễn. Các nhóm báo các Chuyên Bắc
poster, sản phẩm
trẻ”
Kạn
bằng poster.
thiết kế.
Bảng 3. Mốt số kết quả thu được từ HĐTN tại vườn quýt
STT
Quan sát thực tiễn
Vấn đề thực tiễn
Đề xuất các giải pháp GQVĐ
Các đồi quýt ngày một trở nên bạc

Địa hình dốc làm đất bạc màu, bị
1
màu, mà người dân không tìm ra Trồng xen cây học đậu với cây quýt
xói mòn.
trên địa hình đồi dốc nhằm giữ đất,
cách phủ xanh trên nền mặt.
giữ nước đồng thời cung cấp phân tự
Bón phân hóa học nhiều tốn tiền và Có cách nào vừa tiết kiệm tiền vừa
nhiên cho cây quýt (rễ cây họ đậu có
2 hỏng đất và giảm chất lượng quả. đảm bảo cung cấp thêm phân bón vi khuẩn cố định Ni tơ cộng sinh).
Xếp đá quanh gốc cây giữ nước dưới dạng tự nhiên cho cây quýt.
Phun thuốc hóa học gây độc cho
Khi quýt bị bệnh, người dân sử
Sản xuất thuốc trừ sâu sinh học từ tỏi
3
cây, gây ô nhiễm môi trường và hại
dụng thuốc trừ sâu hóa học.
ớt và gừng.
sức khỏe người dân.
Liệu có cách nào để hái quýt giúp
Địa hình dốc, hái quả bằng thang
cho việc thu hoạch đỡ vất vả mà Thiết kế kéo cắt quả trên cao ở địa
4 nguy hiểm, năng suất thấp, đẽo
năng suất thu hoạch cao hơn cũng hình dốc
gai của cây gây tổn thương cây.
như tránh cho cây bị tổn thương.
Hái quả rồi bán trực tiếp. Không Quả chưa bán được thì để đống gây Bảo quản quả trong điều kiện nồng
5
có cách bảo quản
hỏng quả và giảm chất lượng

độ CO2 cao
Vỏ quýt nhiều nhưng bỏ đi vừa Vỏ quýt có tinh dầu (cay) có thể
6
Điều chế nước lau sàn từ vỏ quýt
lãng phí.
được chiết xuất.

43


VJE

Tạp chí Giáo dục, Số 463 (Kì 1 - 10/2019), tr 40-45; 34

kết hợp với các kiến thức đã học các môn đã học, 1 nhóm
HS lớp 11 đã đưa ra được giải pháp GQVĐ thực tiễn đó
là: Thiết kế dụng cụ hỗ trợ hái quả trên cao. Cụ thể:
Trong buổi trải nghiệm:
(1) Xuất phát từ vấn đề thực tiễn: HS qua quan sát và
nghiên cứu, xác định được quả quýt đang ngày càng
được người dân Bắc Kạn cũng như các địa phương trong
vùng ưa chuộng, trở thành sản phẩm hàng hóa nông sản
đặc trưng của vùng núi giúp người dân giảm nghèo, làm
giàu bền vững. Tuy nhiên, việc thu hoạch quýt rất khó
khăn, phải trèo lên cây hái hay bắc thang để hái, hiệu
quả thu hoạch có nguy hiểm hơn và thường làm gãy
cành quýt. Ngoài ra, để hái được quýt, người dân còn
đẽo cả gai quýt, gây ra hiện tượng tổn thương cây và
điều này là một trong những nguyên nhân gây nên một
số bệnh cho cây, từ đó làm giảm năng suất và chất

lượng sản phẩm.
(2) Đề xuất ý tưởng và đưa ra vấn đề cần giải
quyết: Nghiên cứu và thiết kế dụng cụ cắt quả quýt để
giúp cho việc thu hoạch quýt trở nên đỡ vất vả mà
năng suất thu hoạch cao hơn cũng như tránh cho cây
bị tổn thương, với mục tiêu có thể giúp cho những hộ
gia đình trồng quýt sử dụng dụng cụ để thu hoạch quýt
thuận lợi và không làm gãy cành sau khi thu hoạch.
(3) Đề xuất giải pháp: Thu hoạch quýt là một trong
những công đoạn rất cần sự tỉ mỉ và cẩn thận. Việc thu
hoạch quýt phải đảm bảo sau khi thu hoạch không bị
dập, cành cây cũng không bị ảnh hưởng xấu. Mặt
khác, do địa hình đồi dốc, việc bắc thang trèo lên cây
còn gây nguy hiểm cho người hái. Vì vậy, có thể thiết
kế được dụng cụ là kéo hái quả trên cao phù hợp với
địa hình dốc.
Sau buổi trải nghiệm:
(4) Nghiên cứu tài liệu: HS xác định từ những kiến
thức đã học của bài 36: Động cơ đốt trong dùng cho
máy nông nghiệp môn Công nghệ lớp 11, xác định
được hệ thống truyền lực của kéo. Từ kiến thức đã học
của môn Vật lí (bài: Công suất của lớp 9) đã xác định
được công suất của mô tơ bằng công thức P = U.I. Từ
việc nghiên cứu các loại kéo cắt thông thường như kéo
cắt tóc, cắt giấy, cắt thức ăn, cắt vải, cắt cành,… đã
quyết định chọn kéo cắt cành vì lưỡi kéo cắt cành
được làm bằng kim loại nên rất cứng, bền, sử dụng
được lâu và đầu kéo được thiết kế hẹp để cắt chính xác
các cành.
(5) Thiết kế giải pháp: 1 kéo cắt cành loại chuyên

dụng tỉa cành; 1 mô tơ (220V-250W), dây điện dài 3,5
mét; công tắc đóng; thanh trợ lực; cán cố định; bộ lưu
điện 1000VA/600 W sử dụng để hoạt động kéo.

44

Hình. HS đang sử dụng kéo

(6) Thực hiện giải pháp: HS thực hiện các công việc:
1) Hủy phần cán kéo phù hợp với mục đích; Vít một bên
cố định kéo vào thanh sắt, bên còn lại cố định vào thanh
trợ lực, gắn đĩa quay của mô tơ vào thanh trợ lực; Cố định
kéo, mô tơ với cán cầm: Cán cầm gồm 2 đoạn tháo lắp
phù hợp với độ cao; Đấu dây điện: 1 đầu đấu với mô tơ,
phần còn lại đặt ngầm trong dây; 2) Làm túi hứng quả.
Miệng túi rộng khoảng 15-17cm tuỳ loại quả ta thu hái,
độ dài túi khoảng 2,5-3m tuỳ vào độ cao của loài cây cần
thu hái. Đáy dưới túi thủng để dẫn quả trực tiếp vào dậu
chứa quả. Tạo ra kéo hái quả hoàn thiện.
(7) Thử nghiệm thiết kế: HS đã thử sản phẩm của
mình trong việc thu hái quýt. Kéo cắt quýt đem lại hiệu
quả cao. Cắt quýt không còn phải trèo lên cây, mỗi lần
hái quýt không còn phải mang theo thang khó khăn và
không còn nỗi lo bị tai nạn trong khi thu hoạch quýt (do
ngã thang trên đồi dốc). Kéo sử dụng dễ dàng, phụ nữ
hay nam giới đều có thể sử dụng được. Cách thu hái nhẹ
nhàng và năng suất gấp 2 đến 3 lần so với cách thu hái
trước đây.
Người dân trồng quýt thử nghiệm sản phẩm: Người
dân đánh giá rất cao sản phẩm bởi vì họ cho rằng với sản

phẩm này thì chỉ cần một người là có thể thu hái được
quýt trên mọi địa hình. Họ nhận thấy tính ưu việt của kéo
so với cách hái trèo thang. Ngoài ra, với bộ lưu điện
1000VA/600 W có thể sử dụng trong một buổi sáng (4h
liên tục) chỉ cần kéo nhẹ (khoảng 2kg), sử dụng dễ dàng
cho cả phụ nữ và phù hợp với địa bàn đồi dốc của xã
Quang Thuận.
2.4. Bước đầu đánh giá hiệu quả của tổ chức hoạt động
trải nghiệm đến khả năng vận dụng kiến thức vào giải
quyết vấn đề thực tiễn trong dạy học Sinh học
Để đánh giá được mức độ ảnh hưởng của HĐTN
trong dạy học Sinh học, chúng tôi đã sử dụng phiếu hỏi,
điều tra 120 HS ở các lớp về trước khi được tham gia
HĐTN và sau khi được tham gia HĐTN trong quá trình
học môn học. Kết quả thu được ở bảng 4 (0: Không bao
giờ, 1: Thỉnh thoảng, 2: Thường xuyên).


VJE

Tạp chí Giáo dục, Số 463 (Kì 1 - 10/2019), tr 40-45; 34

Bảng 4. Đánh giá mức độ ảnh hưởng của HĐTN tới năng lực VDKT vào GQVĐ thực tiễn
của lớp thực nghiệm trước thực nghiệm (TTN) và sau thực nghiệm (STN)
Tỉ lệ HS ở lớp TTN và STN
Nội dung hỏi - Mức độ
0
1
2
TTN

STN
TTN
STN
TTN
STN
Em thấy môn Sinh học có ý nghĩa trong đời sống
0,17
0,02
0,71
0,13
0,13
0,86
Học lí thuyết kết hợp với HĐTN giúp em có hứng thú hơn
0,25
0,04
0,60
0,42
0,15
0,88
với môn học
HĐTN giúp em hiểu bài hơn và biết VDKT vào thực tiễn 0,67
0,05
0,21
0,28
0,13
0,68
Thấy thực tiễn có nhiều vấn đề cần giải quyết
0,58
0,03
0,29

0,38
0,13
0,60
Từ vấn đề phát sinh em có ý tưởng cho việc khắc phục
0,63
0,08
0,25
0,34
0,13
0,58
vấn đề đó
Thúc đẩy em tìm cách để GQVĐ trong thực tiễn
0,65
0,09
0,29
0,32
0,06
0,59
Tìm được giải pháp GQVĐ thực tiễn
0,62
0,24
0,28
0,33
0,11
0,43
Thiết kế được giải pháp GQVĐ thực tiễn
0,71
0,22
0,27
0,46

0,03
0,33
Kết quả điều tra của bảng 4 cho thấy, việc tổ chức
HĐTN trong dạy học Sinh học có tác động tích cực
đáng kể tới HS. Biểu hiện mức độ hứng thú học tập của
HS với môn học ở TTN chủ yếu tập trung ở thỉnh
thoảng mới thích (60-70%), còn STN thì số HS thường
xuyên có hứng thú học tập chiếm tỉ lệ cao (85-88%). Về
NL VDKT vào GQVĐ thực tiễn thì STN thể hiện rõ
mức độ thường xuyên phát hiện vấn đề, đề xuất giải
pháp và thiết kế giải pháp được tăng lên đáng kể (3360%). Trong các kĩ năng của NL VDKT vào thực tiễn
thì khả năng phát hiện vấn đề và có được ý tưởng cho
việc GQVĐ ở mức thường xuyên là khá cáo so với TTN
(từ 58-60%). Còn khả năng tìm được giải pháp và đặc
biệt là thiết kế giải pháp ở mức thường xuyên chưa cao
(33%) cho thấy, để phát triển được khả năng thiết kế
giải pháp GQVĐ thực tiễn đòi hỏi ở nhóm HS thật sự
yêu thích môn học, có kiến thức vững vàng và có khả
năng vận dụng các lĩnh vực kiến thức khác nhau để
GQVĐ thực tiễn. Điều này chỉ có được khi HS được
tham gia và trải nghiệm trong dạy học môn học nhiều
hơn. Như vậy, việc HS được học môn học thông qua
trải nghiệm thực tiễn, học môn học thông qua làm thực
tiễn có ảnh hưởng tích cực tới hứng thú học tập, tới hình
thành phẩm chất và NL cho HS trung học phổ thông.
Ngoài ra, việc tổ chức HĐTN trong dạy học Sinh học
có những kết quả khả quan. Các sản phẩm của HS được
dự thi Hội thi khoa học kĩ thuật cấp trường. Sản phẩm đạt
giải xuất sắc cấp trường đã được lựa chọn đi thi khoa học
kĩ thuật cấp tỉnh và đạt giải nhất. Sản phẩm được lựa chọn

đi thi cấp quốc gia và được giải khuyến khích hội thi
Khoa học kĩ thuật toàn quốc. Tương tự như vậy, với kết
quả cuộc thi VDKT liên môn để giải quyết các tình
huống thực tiễn có kết quả khả quan. Các giải nhất của
mỗi khối được chọn để tham gia dự thi cấp tỉnh, kết quả

45

sản phẩm “Trồng xen cây họ đậu với cây ăn quả trên địa
hình đồi dốc nhằm đạt năng suất cao” đạt giải nhất cấp
tỉnh và được giải ba toàn quốc.
3. Kết luận
Dạy học chủ đề “Trao đổi chất và chuyển hóa năng
lượng ở thực vật” theo hướng kết hợp giữa học trên lớp
với tham gia các HĐTN tại địa phương có ý nghĩa quan
trọng tới hình thành phẩm chất và NL HS. Qua HĐTN,
HS tự biến đổi mình, tự làm phong phú mình khi tương tác
với môi trường xung quanh. Kết quả bước đầu cho thấy,
việc vận dụng quy trình tổ chức HĐTN trong dạy học chủ
đề “Trao đổi chất và chuyển hóa năng lượng ở thực vật” là
khả thi, góp phần thực hiện công cuộc đổi mới giáo dục
toàn diện theo hướng hình thành phẩm chất và phát triển
NL cho HS. Việc học tập qua làm hay học qua HĐTN có
ý nghĩa quan trọng trong dạy học bộ môn, giúp HS thấy
được ý nghĩa của môn học và có hứng thú hơn với những
môn học trên lớp, giúp HS tự tin có thể làm được những
sản phẩm phục vụ đời sống nói riêng và khả năng VDKT
để GQVĐ thực tiễn nói chung. Tuy nhiên, thực tiễn cho
thấy, việc tổ chức HĐTN trong dạy học môn Sinh học gặp
nhiều khó khăn, từ điều kiện thực hiện như cơ sở vật chất

đến việc nhận thức, trình độ chuyên môn của giáo viên. Để
tổ chức được HĐTN trong dạy học môn học, cần có sự nỗ
lực của các giáo viên trong bộ môn cũng như sự hỗ trợ và
tạo điều kiện của các cấp quản lí.
Tài liệu tham khảo:
[1] Deway J. (2012). Kinh nghiệm và giáo dục. NXB
Trẻ TP. Hồ Chí Minh.
[2] David A. Kolb (2015). Experiential Learning:
experience as the source of learning and
development. Englewood Cliffs, NJ: Prentice Hall.
(Xem tiếp trang 34)


VJE

Tạp chí Giáo dục, Số 463 (Kì 1 - 10/2019), tr 30-34

bố cục 3 phần, trong đó tập trung chú trọng việc rèn viết
đoạn mở bài và kết bài cho phù hợp với nội dung bài văn,
đáp ứng yêu cầu từ đề bài là công việc hữu ích. Bởi lẽ,
đây là khâu khớp nối các bộ phận vào tổng thể. GV rèn
HS viết bài văn hoàn chỉnh cần chú ý đến đối tượng cụ
thể. Tùy từng lớp, nội dung học tập mà bố trí nội dung
rèn luyện cho hợp lí. Như vậy, để rèn HS viết bài văn
hoàn chỉnh, GV cần lựa chọn hệ thống đề đáp ứng các
tiêu chí đặt ra để yêu cầu HS tạo lập bài văn. Đề văn
cần nêu rõ các yêu cầu để HS viết.
Ví dụ: Phân tích bài thơ “Ông đồ” của Vũ Đình
Liên.
- Bước 1: GV nêu đề bài, yêu cầu HS viết bài văn

hoàn chỉnh theo yêu cầu cụ thể của đề về nội dung, thời
gian...
- Bước 2: HS viết bài. GV theo dõi, hướng dẫn nếu
HS nêu thắc mắc và những điều chưa rõ.
- Bước 3: GV thu bài, chấm, trả bài, hướng dẫn sửa
chữa. Có thể sử dụng nhiều hình thức sửa chữa như cho
HS đổi vở lẫn nhau, tự chữa dưới sự hướng dẫn của GV;
HS trình bày bài trước lớp, GV tổ chức chữa bài... Lựa
chọn và giới thiệu những bài viết tốt nhất của HS hoặc
bài viết trong các tài liệu khác.
Ví dụ: Vũ Đình Liên là một nhà thơ thuộc trào lưu
Thơ mới trước Cách mạng tháng Tám. Ông viết không
nhiều nhưng cái tình của ông đối với thơ thật sâu đậm.
Bài thơ “Ông đồ” ra đời đã hơn nửa thế kỉ nhưng nó vẫn
được bao thế hệ yêu thơ trân trọng.
Đây là một bài thơ tự sự, kể về một ông đồ già, cứ
mỗi lần xuân đến lại ngồi bên lề đường viết chữ thuê,
trong cái tình cảnh đáng thương của Nho học giai đoạn
cuối. Hình ảnh ông đồ già hiện lên trong dòng suy
tưởng, hoài niệm của nhà thơ (...).
Những hình ảnh có sức biểu cảm cao kết hợp với lối
nhân hóa, tượng trưng sắc sảo tạo cho bài thơ một vẻ
đẹp nghệ thuật độc đáo. Tuy vậy, cái đẹp nhất vẫn là
tình cảm chân thành của nhà thơ: Chữ tâm kia mới bằng
ba chữ tài. Chúng ta đồng tình với nhận định của Hoài
Thanh và Hoài Chân khi đánh giá về bài thơ “Ông đồ”.
Theo đuổi nghề văn mà làm được một bài thơ như thế
cũng đủ. Nghĩa là đủ lưu danh với người đời [1; tr 132].
3. Kết luận
Tóm lại, kết bài và mở bài tuy không được xem là

phần chính nhưng lại là phần quan trọng tạo nên sự
hoàn chỉnh của cả bài văn nghị luận. Vì vậy, trong quá
trình dạy học Làm văn ở trung học cơ sở, GV cần xây
dựng hệ thống bài tập và cách thức rèn luyện viết mở
bài và kết bài cho HS. Rèn kĩ năng viết mở và kết bài văn
nghị luận cho HS trung học cơ sở do đó có tầm quan
trọng, đặc biệt trong xu hướng dạy học theo hướng hình
thành năng lực cho HS hiện nay.

34

Tài liệu tham khảo
[1] Trần Thị Thìn (2002). Những bài văn mẫu bậc trung
học cơ sở. NXB Tổng hợp TP. Hồ Chí Minh.
[2] Nguyễn Đăng Mạnh - Đỗ Ngọc Thống (2000).
Muốn viết được văn hay. NXB Giáo dục.
[3] Nguyễn Quang Ninh (1997). 150 bài tập rèn luyện
kĩ năng dựng đoạn văn. NXB Giáo dục.
[4] Nguyễn Quang Ninh - Nguyễn Thị Ban - Trần Hữu
Phong (2000). Luyện cách lập luận trong đoạn văn
nghị luận cho học sinh phổ thông. NXB Đại học
Quốc gia Hà Nội.
[5] Bảo Quyến (2000). Rèn kĩ năng làm văn nghị luận.
NXB Giáo dục.
[6] Lê A - Nguyễn Trí (2001). Làm văn (Giáo trình đào
tạo giáo viên trung học cơ sở hệ cao đẳng sư phạm).
NXB Giáo dục.
[7] Phạm Kiều Anh (2013). Một số dạng bài tập rèn
luyện thao tác lập luận trong làm văn nghị luận
(chương trình Ngữ văn 11). Tạp chí Giáo dục, số

304, tr 32-34.
[8] Nguyễn Thị Thu Thủy (2012). Dạy học văn nghị
luận xã hội ở trung học phổ thông. Tạp chí Giáo dục,
số 284, tr 32-34.

TỔ CHỨC HOẠT ĐỘNG TRẢI NGHIỆM…
(Tiếp theo trang 45)
[3] Bộ GD-ĐT (2018). Chương trình giáo dục phổ
thông - Chương trình tổng thể (Ban hành kèm theo
Thông tư số 32/2018/TT-BGDĐT ngày 26/12/2018
của Bộ trưởng Bộ GD-ĐT).
[4] Nguyễn Thị Liên (2016). Tổ chức hoạt động trải
nghiệm sáng tạo trong nhà trường phổ thông. NXB
Giáo dục Việt Nam.
[5] Bộ GD-ĐT (2018). Chương trình giáo dục phổ
thông môn Sinh học (Ban hành kèm theo Thông tư
số 32/2018/TT-BGDĐT ngày 26/12/2018 của Bộ
trưởng Bộ GD-ĐT).
[6] Bộ GD-ĐT (2018). Tài liệu hội thảo định hướng
giáo dục STEM trong trường trung học.
[7] Nguyễn Thị Liên (chủ biên) - Nguyễn Thị Hằng Tưởng Duy Hải - Đào Thị Ngọc Minh (2016). Tổ
chức hoạt động trải nghiệm sáng tạo trong nhà
trường phổ thông. NXB Giáo dục Việt Nam.
[8] Trương Xuân Cảnh (chủ biên, 2016). Tổ chức hoạt
động giáo dục trải nghiệm sáng tạo cho học sinh
trung học cơ sở (Tài liệu hướng dẫn). NXB Giáo
dục Việt Nam.