Tổ chức hoạt động trải nghiệm trong dạy học địa lý lớp 9 trung học cơ sở ở thành phố thái nguyên

ĐẠI HỌC THÁI NGUYÊN
TRƯỜNG ĐẠI HỌC SƯ PHẠM

NGUYỄN QUỐC TUẤN

TỔ CHỨC HOẠT ĐỘNG TRẢI NGHIỆM TRONG
DẠY HỌC ĐỊA LÝ LỚP 9 TRUNG HỌC CƠ SỞ Ở
THÀNH PHỐ THÁI NGUYÊN

LUẬN VĂN THẠC SĨ KHOA HỌC GIÁO DỤC

THÁI NGUYÊN - 2020


ĐẠI HỌC THÁI NGUYÊN
TRƯỜNG ĐẠI HỌC SƯ PHẠM

NGUYỄN QUỐC TUẤN

TỔ CHỨC HOẠT ĐỘNG TRẢI NGHIỆM TRONG
DẠY HỌC ĐỊA LÝ LỚP 9 TRUNG HỌC CƠ SỞ Ở
THÀNH PHỐ THÁI NGUYÊN
Ngành: LL và PP dạy học Địa lí
Mã số: 8.14.01.11

LUẬN VĂN THẠC SĨ KHOA HỌC GIÁO DỤC

Người hướng dẫn khoa học: TS. Đỗ Văn Hảo

THÁI NGUYÊN - 2020

LỜI CAM ĐOAN
Tôi xin cam đoan những nội dung được nghiên cứu trong công trình này
đều là kết quả của riêng tôi. Mọi số liệu, kết quả thu được trong luận văn hoàn
toàn là công khai, trung thực và đảm bảo yếu tố khách quan cũng như chưa từng
được công bố ở công trình nào khác. Các trích dẫn, nội dung tham khảo luôn có
nguồn trích dẫn rõ ràng. Tôi xin chịu trách nhiệm và hình thức kỉ luật theo quy
định cho những lời tôi đã cam đoan.
Tác giả

Nguyễn Quốc Tuấn


LỜI CẢM ƠN
Tôi xin gửi lời cảm ơn sâu sắc tới giảng viên hướng dẫn khoa học của tôi là
TS. Đỗ Văn Hảo đã giúp đỡ, đồng hành và theo sát giúp tôi hoàn thiện được luận
văn này.
Tác giả xin chân thành cảm ơn tập thể các Thầy, Cô giáo trong khoa Địa lí,
phòng Sau đại học trường Đại học Sư phạm - Đại học Thái Nguyên đã tạo mọi
điều kiện giúp đỡ tôi trong quá trình nghiên cứu, học tập và hoàn thành luận văn.
Xin chân thành cảm ơn các Thầy, Cô giáo đang trực tiếp giảng dạy môn Địa lí
ở các nhà trường THCS và các em HS các trường THCS trên địa bàn thành phố
Thái Nguyên đã hoàn thành giúp tôi trong quá trình điều tra, khảo sát và thực hiện
các nội dung có liên quan tới luận văn này.

Bên cạnh sự nỗ lực của bản thân, cố gắng song khó tránh khỏi những hạn
chế thiếu sót. Kính mong Quý thầy, cô giáo và những người quan tâm đóng góp
ý kiến để luận văn được hoàn thiện hơn.
Xin chân thành cảm ơn!
Thái Nguyên, tháng 8 năm 2020

Tác giả luận văn

Nguyễn Quốc Tuấn


MỤC LỤC
LỜI CAM ĐOAN ..................................................................................................... i
LỜI CẢM ƠN.......................................................................................................... ii
MỤC LỤC .............................................................................................................. iii
DANH MỤC CÁC TỪ VIẾT TẮT TRONG LUẬN VĂN .................................... v
DANH MỤC CÁC BẢNG ..................................................................................... vi
DANH MỤC CÁC HÌNH ..................................................................................... vii
MỞ ĐẦU................................................................................................................. 1
1. Lí do chọn đề tài .................................................................................................. 1
2. Lịch sử nghiên cứu .............................................................................................. 3
3. Mục tiêu, nhiệm vụ nghiên cứu của đề tài........................................................... 8
4. Đối tượng, phạm vi nghiên cứu ........................................................................... 8
5. Quan điểm và phương pháp nghiên cứu .............................................................. 9
6. Đóng góp của đề tài ........................................................................................... 11
7. Cấu trúc đề tài .................................................................................................... 12
NỘI DUNG ........................................................................................................... 13
Chương 1. CƠ SỞ LÍ LUẬN VÀ THỰC TIỄN CỦA VIỆC TỔ CHỨC
HOẠT ĐỘNG TRẢI NGHIỆM TRONG DẠY HỌC ĐỊA LÍ 9............. 13
1.1. Cơ sở lí luận .................................................................................................. 13
1.1.1. Một số khái niệm, thuật ngữ cơ bản ............................................................ 13
1.1.2. Đặc điểm của hoạt động dạy học trải nghiệm trong nhà trường ..................
17
1.1.3. Vai trò của tổ chức dạy học trải nghiệm ở các nhà trường trung học cơ
sở
đối với học sinh .............................................................................................. 19

1.1.4. Phương pháp và hình thức tổ chức hoạt động trải nghiệm trong dạy học
ở bậc Trung học cơ sở ................................................................................... 21
1.2. Cơ sở thực tiễn............................................................................................... 26
1.2.1. Nội dung chương trình Địa lí Trung học cơ sở ........................................... 26
1.2.2. Nội dung các môn tích hợp với môn Địa lí 9 liên quan tới hoạt động trải
nghiệm tích hợp trong nhà trường................................................................. 28
1.2.3. Đặc điểm tâm sinh lí và trình độ nhận thức của học sinh bậc Trung học
cơ sở .............................................................................................................. 32
1.2.4. Thực trạng khi dạy học Địa lí ở trường Trung học cơ sở............................ 34
1.2.5. Thực trạng về việc tổ chức hoạt động học tập trải nghiệm trong dạy học
Địa


lí ở trường Trung học cơ sở ............................................................................. 35


1.2.6. Thực trạng của việc thực hiện các hoạt động trải nghiệm trong nhà trường
THCS trên địa bàn thành phố Thái Nguyên ..................................................... 41
Tiểu kết chương 1 .................................................................................................. 43
Chương 2. QUY TRÌNH VÀ TỔ CHỨC HOẠT ĐỘNG DẠY HỌC TRẢI
NGHIỆM TRONG MÔN ĐỊA LÍ 9........................................................... 44
2.1. Nguyên tắc của thiết kế hoạt động trải nghiệm môn Địa lí........................... 44
2.2. Phân tích khả năng tổ chức hoạt động dạy học trải nghiệm trong nhà trường
của môn Địa lí 9 ............................................................................................ 46
2.3. Quy trình thiết kế hoạt động trải nghiệm môn Địa lí 9 - THCS ................... 51
2.4. Thiết kế và tổ chức một số hoạt động trải nghiệm........................................ 54
2.4.1. Hoạt động trải nghiệm 1 .............................................................................. 54
2.4.2. Hoạt động trải nghiệm 2 .............................................................................. 58
2.4.3. Hoạt động trải nghiệm 3 .............................................................................. 62
2.5. Đánh giá những thuận lợi và khó khăn trong việc tổ chức các hoạt động

trải nghiệm cho học sinh lớp 9 THCS ở TP Thái Nguyên ............................ 66
Tiểu kết chương 2 .................................................................................................. 68
Chương 3. THỰC NGHIỆM SƯ PHẠM........................................................... 69
3.1. Mục đích, nhiệm vụ, nguyên tắc, phương pháp tiến hành thực nghiệm.............
69
3.1.1. Mục đích thực nghiệm ................................................................................. 69
3.1.2. Nội dung thực nghiệm ................................................................................. 69
3.1.3. Tiến hành thực nghiệm ................................................................................ 69
3.2. Kết quả thực nghiệm ..................................................................................... 71
3.2.1. Khả năng tiếp thu và tích cực của học sinh ................................................. 71
3.2.2. Đánh giá chất lượng về bài khảo sát............................................................ 73
3.3. Mức độ đánh giá kết quả sự thích thú của học sinh sau buổi trải nghiệm ........
77
3.4. Đề xuất nhằm tăng sự thích thú của học sinh khi học môn Địa lí ................ 80
3.4.1. Đề xuất các giải pháp căn bản ..................................................................... 80
3.4.2. Các biện pháp đưa ra nhằm nâng cao tính thích thú của học sinh khi học
tập Địa lí ........................................................................................................ 80
Tiểu kết chương 3 .................................................................................................. 83
KẾT LUẬN........................................................................................................... 84
KHUYẾN NGHỊ .................................................................................................. 84
DANH MỤC CÔNG TRÌNH CÔNG BỐ CÓ LIÊN QUAN ĐẾN ĐỀ TÀI
LUẬN VĂN .................................................................................................. 86
TÀI LIỆU THAM KHẢO................................................................................... 87
PHỤ LỤC


DANH MỤC CÁC TỪ VIẾT TẮT TRONG LUẬN VĂN
Từ viết tắt

Nội dung chi tiết

ĐC

Đối chứng

GV

Giáo viên

HĐGD

Hoạt động giáo dục

HĐTN

Hoạt động trải nghiệm

HĐTNST

Hoạt động trải nghiệm sáng tạo

HS

Học sinh

PPDH

Phương pháp dạy học

THCS

Trung học cơ sở

THPT

Trung học phổ thông

TN

Thực nghiệm

TP

Thành phố

Số hóa bởi Trung tâm Học liệu và Công nghệ thông tin – ĐHTN




DANH MỤC CÁC BẢNG
Bảng 3.1.

Khả năng tiếp thu và tích cực của học sinh lớp 9A (lớp thực
nghiệm) và 9C (lớp đối chứng) ..................................................... 72

Bảng 3.2.
ĐC....73

Bảng thể hiện tần số điểm làm bài kiểm tra của nhóm lớp TN và

Bảng 3.3.

Bảng thể hiện tần suất điểm kiểm tra của nhóm lớp TN và ĐC ... 75

Bảng 3.4.

Bảng thể hiện khả năng tích hợp của học sinh 2 lớp thực nghiệm so
với đối chứng ................................................................................. 76

Số hóa bởi Trung tâm Học liệu và Công nghệ thông tin – ĐHTN




DANH MỤC CÁC HÌNH
Hình 1.1.

Biểu đồ thể hiện mức độ tổ chức hoạt động trải nghiệm trong dạy
học Địa lí của giáo viên THCS các trường được khảo sát ............
39

Hình 1.2.

Biểu đồ thể hiện các hình thức tổ chức hoạt động trải nghiệm
môn Địa lí của học sinh THCS các trường được khảo sát............ 40

Hình 3.1.

Biểu đồ thể hiện khả năng tích cực và tập trung của học sinh lớp

thực nghiệm (9A) và lớp đối chứng (9C)...................................... 73

Hình 3.2.

Biểu đồ thể hiện tần số điểm làm bài kiểm tra của lớp thực
nghiệm (9A) và lớp đối chứng (9C).............................................. 74

Hình 3.3.

Biểu đồ thể hiện tần suất điểm kiểm tra của lớp thực nghiệm (9A)
và lớp đối chứng (9C) ................................................................... 75

Hình 3.4.

Biểu đồ kết quả điểm kiểm tra của lớp thực nghiệm (9A) và lớp
đối chứng (9C)............................................................................... 76

Hình 3.5.

Biểu đồ thể hiện khả năng hứng thú với môn học Địa lí thông qua
hình thức học tập trải nghiệm........................................................ 78

Hình 3.6.

Biểu đồ thể hiện kiến thức Địa lí tích hợp với các môn học khác
sau khi thực hiện hoạt động trải nghiệm ở lớp thực nghiệm......... 78

Số hóa bởi Trung tâm Học liệu và Công nghệ thông tin – ĐHTN

MỞ ĐẦU
1. Lí do chọn đề tài
Trong hệ thống tư tưởng Hồ Chí Minh về giáo dục, vấn đề cơ bản nhất là
xây dựng và hoàn thiện con người thông qua hoạt động giáo dục và tự giáo dục.
Đảng, nhà nước và nhân dân đã tin tưởng và giao trọng trách cao quý cho ngành
giáo dục: “Nâng cao dân trí, đào tạo nhân lực và bồi dưỡng nhân tài” đáp ứng
yêu cầu sự nghiệp công nghiệp hoá hiện đại hoá đất nước trong thời kỳ hội nhập
hiện nay để đáp ứng lòng mong muốn của Bác xây dựng đất nước Việt Nam
tươi đẹp hơn, to đẹp hơn sánh vai với các cường quốc năm châu.
Những năm gần đây, Nghị quyết của Trung ương Đảng và các văn kiện
của nhà nước, của Bộ giáo dục & Đào tạo đều nhấn mạnh sự cần thiết phải đổi
mới phương pháp dạy học. Trọng tâm của đổi mới phương pháp dạy học là thay
đổi lối dạy truyền thụ một chiều (chủ yếu là bắt người học ghi nhớ kiến thức)
sang lối dạy tích cực có sự hướng dẫn giúp đỡ của người dạy nhằm phát huy
tính tích cực, tự giác, chủ động, sáng tạo, rèn luyện thói quen và khả năng tự
học, tinh thần hợp tác, có niềm vui và hứng thú trong học tập. Chuyển từ hình
thức đồng loạt cả lớp sang tổ chức dạy học theo các hình thức tương tác: Học cá
nhân, học theo nhóm, bồi dưỡng năng lực độc lập suy nghĩ vận dụng sáng tạo
kiến thức đã học tránh thiên về ghi nhớ máy móc, không nắm được bản chất vấn
đề.
Thực tế giáo dục nhiều nước đã chứng minh muốn phát triển tốt năng lực
cho người học cần phải chú trọng tới việc xây dựng và thực hiện các hoạt động
trải nghiệm cho người học và được cụ thể hóa dưới nhiều hình thức như: Tổ
chức trò chơi, sân khấu tương tác, tham quan dã ngoại, hoạt động giao lưu, hoạt
động tình nguyện, các hội thi, thể dục thể thao, các ngày hội… Mỗi một hình
thức đều mang ý nghĩa giáo dục nhất định. Đặc biệt là hoạt động trải nghiệm
giúp học sinh thể hiện bản thân, phát huy các năng lực vốn có và hình thành
phát triển các năng lực mới đưa học sinh tới các kiến thức mới mà ở đó các em

chính là chủ thể của kiến thức đó.
Số hóa bởi Trung tâm Học liệu và Công nghệ thông tin – ĐHTN




Thế giới rộng lớn và đa dạng, tuy nhiên người học chỉ tham gia kiến thức
chỉ bằng việc đọc, nghe, nói thì có lẽ chưa đủ mà chỉ tìm hiểu một phần của thế
giới, của kiến thức đó vì vậy trải nghiệm thực tế luôn là bức tranh chân thực
nhất mang đến cho người học cảm xúc và kiến thức chân thực nhất. Ở trong
nhà trường trung học cơ sở ở lứa tuổi học sinh còn nhỏ thì việc trải nghiệm với
các môn học là rất cần thiết, đặc biệt là môn Địa lý bởi ở đó các em được tìm
hiểu về những vùng đất mới, những kiến thức tự nhiên, kinh tế và cả xã hội và
nhất là ở lứa tuổi này các em thích sự khám phá và tìm tòi nhiều hơn bởi sự
hiếu kì.
Ở chương trình học bậc trung học cơ sở môn Địa lí là môn có sự liên kết,
tích hợp giữa bộ môn Địa lí và các bộ môn khác về các phần có nội dung liên
quan mật thiết nhất là ở môn Địa lí 9 và dạy học trải nghiệm sẽ rất cần thiết đối
với học sinh. Tuy nhiên chúng ta hiểu được vai trò của trải nghiệm là như vậy
nhưng nếu cứ nghĩ tổ chức trải nghiệm cho học sinh là phải đi tham quan, dã
ngoại thì không phải lúc nào hoàn cảnh của gia đình, nhà trường luôn tạo cho
các em học sinh có những buổi trải nghiệm như vậy. Từ thực tế đó, hiểu những
khó khăn đó thì việc đáp ứng nhu cầu học trải nghiệm giúp các em hình thành
kiến thức, đổi mới phương pháp học mà giảm thiểu chi phí cho học sinh, gia
đình và nhà trường là vấn đề then chốt. Muốn giải quyết thực tế này thì thực
hiện trải nghiệm ngay trong các tiết học trong không gian sân trường và trên lớp
là những giải pháp hữu hiệu nhất để tăng cơ hội học tập trải nghiệm cho học
sinh, giúp các em có thể gần gũi với thực tế hơn, tích hợp nhiều bộ môn hơn,
khiến giờ học hấp dẫn, thu hút hơn.
Với tất cả những lí do trên, tác giả đã chọn đề tài: “Tổ chức hoạt động

trải nghiệm trong dạy học địa lí lớp 9 Trung học cơ sở ở thành phố Thái
Nguyên”. Đây là một hướng nghiên cứu có ý nghĩa thực tiễn, góp phần thực
hiện đổi mới PPDH để nâng cao chất lượng và hiệu quả dạy học Địa lí ở nhà
trường phổ thông.
Số hóa bởi Trung tâm Học liệu và Công nghệ thông tin – ĐHTN




2. Lịch sử nghiên cứu
2.1. Trên thế giới
Hoạt động trải nghiệm sáng tạo được hầu hết các nước phát triển quan
tâm, nhất là các nước tiếp cận chương trình giáo dục phổ thông theo hướng phát
triển năng lực; chú ý giáo dục nhân văn, giáo dục sáng tạo, giáo dục phẩm chất
và kĩ năng sống… cụ thể với mỗi quốc gia có những đề án phát triển hoặc triết
lí về vấn đề hoạt động trải nghiệm sáng tạo như sau:
- Mỹ: Nhà khoa học John Dewey ở giữa thế kỉ XX ông là người đưa ra
những nguyên lý và học thuyết về giáo dục, khi nhắc tới chúng ta nghĩ ngay tới
quan điểm “Học qua làm, học bắt đầu từ làm” của ông mà những giá trị của lý
thuyết đó vẫn đang được ứng dụng cho đến nay, không chỉ ở Mỹ mà trên hầu
hết các nước. Theo Dewey, giáo dục không chỉ để chuẩn bị cho cuộc sống, mà
giáo dục chính là cuộc sống. Bởi mỗi đứa trẻ, mỗi học sinh với học tập, chính là
học qua trải nghiệm và điều này luôn có giá trị sâu sắc nhất cho mỗi cuộc đời
của con người chúng ta. Theo đó, những giá trị trải nghiệm học tập cần được là
trải nghiệm, được học thật, sống thật.
- Đức: Từ cấp Tiểu học đã nhấn mạnh đến vị trí của các kĩ năng cá biệt,
trong đó có phát triển kĩ năng sáng tạo cho trẻ; phát triển khả năng học độc lập;
tư duy phê phán và học từ kinh nghiệm của chính mình.
- Anh: Trong môi trường giáo dục họ muốn người học được tham gia
thực tế, được phiêu lưu - mạo hiểm nên đã đưa ra và xây dựng hàng loạt các

tình huống, các bối cảnh trong thực tế để buộc học sinh phải vận động và xử lí
theo quan điểm của mình trong trường học hoặc thậm chí là cả ở môi trường
bên ngoài bằng việc dã ngoại, picnic điều này thúc đẩy tính sáng tạo, độc lập,
chính kiến của các em về vấn đề đó. Cung cấp thêm cho học sinh các cơ hội
làm việc nhóm, rèn kĩ năng, khả năng phán đoán và đổi mới phương pháp học.
- Nga: Theo nhà tâm lí học nổi tiếng L.X Vưgoxki nhận định con người
tương tác với môi trường xung quanh sẽ hình thành tâm lí người thông qua bài
báo của ông “Ý thức như một vấn đề của tâm lí học hành vi”. Vận dụng quy tắc
Số hóa bởi Trung tâm Học liệu và Công nghệ thông tin – ĐHTN




ấy ông cho rằng hoạt động trải nghiệm của học sinh nhờ sự hướng dẫn của
người dạy sẽ giúp người học phát triển và nhận thức nhanh hơn hình thành được
các kĩ năng tốt hơn, linh hoạt hơn. Nếu chưa trải nghiệm thì kiến thức nhận
được chỉ là kinh nghiệm được truyền đạt lại nhưng nếu có thực tế thì đó là sự
tích lũy và bổ sung cho kiến thức đã có.
- Nhật: Ngay từ nhỏ học sinh ở đây đã được tham gia các chương trình về
hoạt động trải nghiệm ở các Chương trình này được thiết kế thông qua những
trải nghiệm thực tế để lĩnh hội những kiến thức về giáo dục, đặc biệt chú ý rèn
luyện tính kỷ luật và chủ động, kỹ năng giải quyết vấn đề; văn hóa làm việc
nhóm. Giúp cho học sinh Nhật Bản có thể thích nghi, ứng phó với những biến
đổi và khó khăn trong cuộc sống đặc biệt đó là chương trình trải nghiệm
“Shichida Makoto”.
- Singapore: Theo tìm hiểu về nền giáo dục của quốc gia này cho thấy dù
là cấp học nào họ luôn giảng dạy theo phương pháp khác biệt tạo sự vận động,
làm việc tư duy, rèn nhân cách cho học sinh hơn bao giờ hết. Đặc biệt sự quan
tâm sự quan tâm và thấu hiểu học sinh giúp giảm áp lực, tạo sự khích lệ khiến
học sinh học tốt hơn, tiếp thu tốt hơn nhờ đó mà các tài trợ cho nhà trường phổ

thông nhiều hơn tăng cường các chương trình về nghệ thuật, những kinh nghiệm
sáng tạo nghệ thuật, những thực tế, những trò chơi…
Từ những công trình nghiên cứu của các nhà giáo dục học, cũng như mô
hình học tập trải nghiệm mà các nước trên thế giới đang tiến hành đều khẳng
định rõ những vai trò, tầm quan trọng của hoạt động trải nghiệm trong việc hình
thành và phát triển năng lực học sinh. Và đây cũng chính là những nội dung
chúng tôi tiếp cận để vận dụng trong dạy học Địa lí ở Việt Nam nhằm tiếp cận
với nền giáo dục thế giới.
2.2. Ở Việt Nam
Nhiều năm trở lại đây giáo dục Việt Nam đang được ưu tiên trong lĩnh
vực tổ chức các hoạt động giáo dục trải nghiệm dưới nhiều hình thức. Mục đích
hình thành và phát triển nhân cách, phẩm chất đạo đức cho người học qua đó
cũng
Số hóa bởi Trung tâm Học liệu và Công nghệ thông tin – ĐHTN




muốn giáo dục kết hợp nhiều nội dung học tập để tạo ra những kĩ năng, giá trị
sống, cách ứng xử cho học sinh. Các hoạt động ấy có thể là tham quan, thiết kế
các chủ đề dạy học của từng môn và liên môn, tham gia các trò chơi… Hình
thành nên làn sóng lớn hút lớn được mọi đối tượng học sinh.
Trong Dự thảo thảo chương trình giáo dục phổ thông tổng thế Việt Nam
sau 2015 đã đề cập tới 8 lĩnh vực học tập chủ chốt và hoạt động giáo dục với
tên gọi hoạt động trải nghiệm sáng tạo. Trong đó trải nghiệm sáng tạo hoạt
động ở cả 3 cấp học, được phát triển từ hoạt động tập thể, ngoài giờ lên lớp,
ngoại khóa của chương trình hiện hành được thiết kế thành các chuyên đề tự
chọn để áp dụng vào thực tiễn cuộc sống một cách sáng tạo [7].
Ngoài ra trong nước đã có một số các công trình nghiên cứu, bài viết đề
cập tới tổ chức hoạt động trải nghiệm như:

- Tác giả Đỗ Ngọc Thống nghiên cứu “Hoạt động trải nghiệm sáng tạo kinh nghiệm quốc tế và vấn đề của Việt Nam”. Trong đó tác giả giới thiệu kinh
nghiệm tổ chức hoạt động trải nghiệm sáng tạo trong giáo dục phổ thông nước
Anh và Hàn Quốc. Đây là những nước được đưa hoạt động trải nghiệm, sáng
tạo và chương trình đào tạo từ rất sớm và đạt được kết quả to lớn. Từ đó tác giả
đưa ra kết luận “Lâu nay chương trình giáo dục phổ thông Việt Nam đã có hoạt
động giáo dục nhưng chưa được chú ý đúng mức, chưa hiểu đúng vị trí, vai trò
và tính chất của các hoạt động giáo dục đa dạng, phong phú và chi tiết với đầy
đủ các thành tố của một chương trình giáo dục. Chưa có hình thức đánh giá và
sử dụng kết quả các hoạt động giáo dục một cách phù hợp” [30, tr.20].
- ThS. Bùi Ngọc Diệp trong bài viết “Hình thức tổ chức các hoạt động
trải nghiệm sáng tạo trong nhà trường phổ thông” cũng đưa ra quan niệm về
hoạt động trải nghiệm sáng tạo trong nhà trường phổ thông. Theo đó “Các em
được chủ động tham gia vào tất cả các khâu của quá trình hoạt động: từ thiết
kế hoạt động đến chuẩn bị, thực hiện và đánh giá kết quả hoạt động phù hợp
với đặc

Số hóa bởi Trung tâm Học liệu và Công nghệ thông tin – ĐHTN




điểm lứa tuổi và khả năng của bản thân, các em được trải nghiệm, được bày tỏ
quan điểm, ý tưởng được đánh giá và lựa chọn ý tưởng hoạt động, được thể
hiện,

Số hóa bởi Trung tâm Học liệu và Công nghệ thông tin – ĐHTN

tự khẳng định bản thân, được tự đánh giá và đánh giá kết quả hoạt động của
bản thân, của nhóm mình và của bạn bè…” [11, tr.85].
- PGS. TS Đinh Thị Kim Thoa có bài viết “Hoạt động trải nghiệm sáng
tạo góc nhìn từ lí thuyết và học từ trải nghiệm” có đề cập đến sự khác biệt giữa
việc học đi đôi với hành, học thông qua làm và học từ trải nghiệm trong đó,
“Học từ trải nghiệm gần giống với học thông qua làm nhưng khác ở chỗ là nó
gắn với kinh nghiệm và cảm xúc cá nhân” [27, tr.49]. Muốn để phát triển và
hình thành năng lực thì người học phải trải nghiệm. Hoạt động trải nghiệm là
hoạt động giáo dục thông qua trải nghiệm trong việc kết nối kinh nghiệm học
được trong nhà trường và thực tiễn cuộc sống, nhờ đó các kinh nghiệm được
tích lũy thêm và dần chuyển hóa thành năng lượng.
Qua đó, từ các nghiên cứu trong và ngoài nước một phần nào đã giúp
chúng ta hiểu được vai trò của việc học trải nghiệm và đang dần đóng vai trò
chính trong các môn học. Đặc biệt là với bộ môn Địa lí.
Trong những năm gần đây đa số các nhà trường phổ thông đã triển khai
mô hình trường học gắn với cộng đồng, tổ chức hoạt động học tập trải nghiệm.
Mặc dù là một hình thức dạy học khá mới mẻ, song đã có một số trường ở nước
ta đưa mô hình học tập này vào thực hiện và bước đầu đạt kết quả tốt: Trường
THCS Chu Văn An (Thái Nguyên), trường THCS Thịnh Đức (Thái Nguyên),
trường THCS Hoàn Kiếm (Hà Nội), trường thực nghiệm THPT(Hà Nội), trường
THCS &THPT Nguyễn Tất Thành (Hà Nội)…Ngoài ra Bộ giáo dục và Đào tạo
còn tổ chức nhiều buổi tập huấn về chương trình hoạt động trải nghiệm ngoài ra
có rất nhiều tài liệu được biên soạn xoay quanh vấn đề này như: “Tài liệu tập
huấn kĩ năng xây dựng và tổ chức các hoạt động trải nghiệm sáng tạo trong
trường trung học” Ở mỗi trường với đặc thù ở địa phương và thực tiễn của nhà
trường, mô hình học tập trải nghiệm được đưa ra phù hợp. Hình thức tổ chức
dạy học đa dạng gồm: dạy học dự án, dạy học trải nghiệm…Hình thức tổ chức
dạy học này tạo điều kiện cho học sinh được trải nghiệm, được khám phá, qua
đó góp
Số hóa bởi Trung tâm Học liệu và Công nghệ thông tin – ĐHTN

phần hình thành năng lực tự học, năng lực giải quyết vấn đề, khả năng hợp tác
và khát vọng học tập suốt đời. Nhà trường, ngoài hình thức học tập trên lớp,
nhà trường còn tiến hành những hoạt động ngoài lớp giúp cho không gian lớp
học được mở rộng thêm [6].
Thời gian gần đây, nhiều công trình nghiên cứu sinh, luận văn thạc sĩ,
khóa luận tốt nghiệp quan tâm tới việc nghiên cứu các hoạt động trải nghiệm
trong trong dạy học Địa lí ở trường phổ thông như: Lê Thị Nga “Tổ chức hoạt
động trải nghiệm sáng tạo cho học sinh trong dạy học lịch sử địa phương ở
trường Trung học phổ thông huyện Ba vì, Hà Nội” Luận văn thạc sĩ, 2015;
Phạm Hữu Vang “Tổ chức hoạt động trải nghiệm sáng tạo theo định hướng
phát triển năng lực học sinh ở các trường THCS huyện Lục Ngạn, tỉnh Bắc
Giang” Luận văn thạc sĩ, 2016; Cao Thị Hoa“Tổ chức hoạt động trải nghiệm
sáng tạo trong dạy học địa lí lớp 10” Luận văn thạc sĩ, 2016; Nguyễn Thị Thu
Trang “Tổ chức hoạt động trải nghiệm sáng tạo cho học sinh trong dạy học
địa lí địa phương lớp 12 THPT tỉnh Vĩnh Phúc” Luận văn thạc sĩ, 2017; Trịnh
Thị Thanh Hà “Thiết kế các hoạt động trải nghiệm trong môn Địa lí lớp 12 THPT tỉnh Tuyên Quang”, Luận văn thạc sĩ 2019; Ngô Thu Hương “Tổ chức
hoạt động trải nghiệm cho học sinh trong dạy học Địa lí 11 THPT theo định
hướng phát triển năng lực”, Luận văn thạc sĩ 2019,...
Tóm lại, trong những tài liệu trong nước và ngoài nước mà tác giả đã tiếp
cận có liên quan đến của đề tài, các nội dung đề cập đến vai trò của hoạt động
trải nghiệm sáng tạo trong dạy học nhằm phát triển năng lực học sinh. Các tài
liệu này cũng làm rõ khái niệm, nội dung, hình thức tổ chức,… của hoạt động
trải nghiệm. Song, cho đến nay vẫn chưa có công trình nào đề cập tới thiết kế
các hoạt động trải nghiệm trong môn Địa lí ở trường THCS trên địa bàn TP
Thái Nguyên, nhất là trong một lớp học cụ thể (như lớp 9). Kế thừa các thành
tựu nghiên cứu của các nhà khoa học trong và ngoài nước, chúng tôi thấy rằng

cần phải coi trọng về vai trò, nội dung, đặc điểm của hoạt động trải nghiệm ở
nhà trường phổ thông. Đặc biệt là việc thiết kế và tổ chức các hoạt động trải
nghiệm
Số hóa bởi Trung tâm Học liệu và Công nghệ thông tin – ĐHTN




phải thật sự hiệu quả, để HS dễ dàng chiếm lĩnh tri thức, rèn luyện cho HS năng
lực tư duy, tính tích cực, bồi dưỡng lòng yêu quê hương đất nước, có các quan
điểm khoa học, nhân sinh quan đúng đắn trước những vấn đề đang đặt ra đối
với địa phương, với đất nước và toàn cầu.
3. Mục tiêu, nhiệm vụ nghiên cứu của đề tài
3.1. Mục tiêu
Trên cơ sở nghiên cứu các vấn đề lí luận và thực tiễn về dạy học tích cực
và tổ chức hoạt động trải nghiệm, đề tài tập trung thiết kế và tổ chức một số
hoạt động trải nghiệm tích hợp trong môn Địa lí nhằm đáp ứng nội dung sách
giáo khoa. Đồng thời giúp HS chiếm lĩnh tri thức địa lí một cách hứng thú, độc
lập, dễ dàng và đạt được các mục tiêu của giáo dục đề ra.
3.2. Nhiệm vụ
- Tổng quan các tài liệu nghiên cứu liên quan để làm căn cứ thực hiện luận
văn.
- Nghiên cứu đặc điểm chương trình, sách giáo khoa Địa lí 9, đặc điểm học
sinh lớp 9.
- Nghiên cứu thực trạng dạy học trải nghiệm ở một số trường Trung học cơ
sở tại thành phố Thái Nguyên.
- Nghiên cứu nội dung, phương pháp, hình thức, đánh giá năng lực hoạt
động dạy học trải nghiệm của học sinh bậc Trung học cơ sở và khả năng áp
dụng các hoạt động dạy học trải nghiệm vào thực tiễn.
- Thiết kế các hoạt động dạy học trải nghiệm trong nhà trường cho học

sinh lớp 9 Trung học cơ sở.
- Triển khai dạy học thực nghiệm tại một số Trường trung học cơ sở trên
địa bàn thành phố Thái Nguyên.
4. Đối tượng, phạm vi nghiên cứu
- Đối tượng nghiên cứu: Học sinh lớp 9 trường THCS Thịnh Đức và
THCS Quyết Thắng.

Số hóa bởi Trung tâm Học liệu và Công nghệ thông tin – ĐHTN




- Phạm vi: Nghiên cứu và thực nghiệm trên địa bàn TP Thái Nguyên.
- Về thời gian: Luận văn thực hiện từ năm 2018 - 2020.
5. Quan điểm và phương pháp nghiên cứu
Trong quá trình nghiên cứu đề tài, chúng tôi đã sử dụng những quan điểm
và phương pháp nghiên cứu chính sau:
5.1. Quan điểm nghiên cứu
Hệ thống các quan điểm đưa ra nhằm có hướng đi đúng và sâu sắc về mặt
nội dung cho luận văn. Đây là quan điểm có ý nghĩa to lớn về mặt phương pháp
luận cho tất cả các công trình nghiên cứu khoa học ở tất cả các ngành và các
lĩnh vực khác nhau. Các quan điểm này có khuynh hướng chỉ đạo và dẫn lối cho
việc tìm kiếm tri thức ở mức độ cao hơn, cụ thể như sau:
5.1.1. Quan điểm hệ thống
Quan điểm này giúp cho đề tài trở nên logic và mạch lạc hơn. Việc thiết
kế các hoạt động trải nghiệm trên lớp môn Địa lí cấp trung học cơ sở được đặt
ra trong điều kiện và tình hình đổi mới chương trình sách giáo khoa và áp dụng
giảng dạy trải nghiệm học sinh trong toàn trường, trên quy mô cả nước. Cùng
với đó ở tổ bộ môn cũng xây dựng một kế hoạch chương trình mang tính thống
nhất bao gồm cho các lớp và các chuyên đề của cả trường. Qua đó cần phải tìm

hiểu các mối quan hệ qua lại, các tác động ảnh hưởng trong một hệ thống để
đưa ra chính xác các vấn đề đang được nghiên cứu đến.
5.1.2. Quan điểm thực tiễn
Là quan điểm giúp nhìn nhận vấn đề mang tính thực tế, các hình thức
hoạt động trải nghiệm trên lớp phải mang tính linh hoạt, khách quan, hiệu quả.
Đồng thời giúp cho việc xây dựng nội dung và nhìn thấy được các mặt hạn chế
hoặc khó khăn khi thực hiện giúp giải quyết các vấn đề đó trơn chu hơn, thúc
đẩy việc học tập trải nghiệm của học sinh sẽ ít gặp phải các khó khăn, lúng
túng. Vì vậy muốn học tập trải nghiệm tốt thì phải trải qua thực tiễn.


5.1.3. Quan điểm dạy học tích cực
Ở quan điểm này việc học sẽ chuyển từ học truyền thụ sang tìm tòi, khám
phá mà ở đó giáo viên là người định hướng gợi mở và học sinh bàn luận, tìm ra
mấu chốt của vấn đề nhờ có hình thức này mà học sinh làm trung tâm do vậy
mang tích tích cực rất cao đặc biệt với học trải nghiệm. Qua đó có thể so sánh
giữa việc học mới so với học về tác động, hiệu quả.
5.1.4. Quan điểm công nghệ dạy học
Do đây là hình thức học tập trải nghiệm trong nhà trường vì thế việc nhờ
vào các công nghệ phục vụ dạy học là rất cần thiết các em không được đi thực
tế nhưng phải được nhìn thực tế và công nghệ là phương tiện giúp người dạy và
người học truyền tải thông tin, nắm bắt thông tin nhanh hơn, chính xác hơn. Từ
đó việc học trải nghiệm trên lớp trở nên dễ dàng hơn, tiện lợi hơn.
5.2. Phương pháp nghiên cứu
Phương pháp nghiên cứu là cách thức thu thập, xử lí thông tin để phục vụ
cho mục đích nghiên cứu. Trong luận văn này có sử dụng một số phương pháp:
5.2.1. Phương pháp phân tích và tổng hợp
Dựa vào các nội dung đã thu thập được qua quá trình phân tích và tổng
hợp lại các yếu tố và thực tế của việc giảng dạy trải nghiệm ở trên thế giới và ở
Việt Nam từ đó rút ra những hoạt động và lựa chọn hình thức sao cho phù hợp

với học sinh bậc trung học cơ sở.
5.2.2. Phương pháp quan sát
Là phương pháp thu thập thông tin hoạt động trải nghiệm dựa vào quan
sát nghe, nhìn,...để từ đó thấy được các hạn chế, các mặt tồn tại và đưa ra kết
luận cho việc thực hiện. Tránh những sai sót mà quan sát, theo dõi thấy.
Phương pháp này được thực hiện bằng việc ghi chép và tham quan.
5.2.3. Phương pháp điều tra
Điều tra là phương pháp khảo sát một nhóm đối tượng trên một diện rộng
nhằm phát hiện các quy luật phân bố, trình độ phát triển, đặc điểm của đối
tượng


nghiên cứu. Kết quả của phương pháp điều tra là những thông tin quan trọng về
đối tượng nghiên cứu làm cơ sở thực tiễn để đề xuất các giải pháp. Trong đề tài
này tác giả dùng phương pháp điều tra bằng việc dùng hệ thống câu hỏi để điều
tra từ thực tế nhằm xem xét kết quả của việc học trải nghiệm ấy có phù hợp với
người học và có thể kiểm tra người học về độ hứng thú trong học, kết quả đạt
được và thấy được những điều còn tồn tại cần khắc phục, điều chỉnh đây là
phương pháp rất cần thiết cho việc nghiên cứu các công trình khoa học.
5.2.4. Phương pháp thực nghiệm
Thực nghiệm là phương pháp kiểm tra việc áp dụng một hoạt động trải
nghiệm trên lớp làm thí điểm để từ đó đánh giá mặt tích cực và tiêu cực của
việc học này. Rút ra những kinh nghiệm và lựa chọn hướng phát triển tốt hơn,
đúng đắn hơn. Vận dụng phương pháp này để tiến hành thực nghiệm sư phạm
tại một số trường THCS trên địa bàn TP Thái Nguyên. Kết quả thực nghiệm sẽ
đánh giá chính xác mức độ hiểu bài của người học, khả năng áp dụng vào thực
tiễn có hiệu quả hay không để từ đó có những điều chỉnh phù hợp.
Tác giả tiến hành thực nghiệm sư phạm có đối chứng với cùng một giáo
viên giảng dạy. Sau mỗi lần thực nghiệm tiến hành nhận xét, đánh giá bằng việc
phát phiếu khảo sát cho giáo viên và học sinh, đánh giá qua quan sát, phỏng

vấn, tổng hợp bài kiểm tra... để đánh giá kết quả, nhu cầu về việc dạy học trải
nghiệm trong nhà trường.
5.2.5. Phương pháp toán thống kê
Phương pháp toán thống kê được sử dụng để xử lý số liệu thu được từ kết
quả điều tra thực tiễn dạy học và thực nghiệm tại các trường phổ thông. Từ đó
là căn cứ để đưa ra các đánh giá, nhận xét quan trọng của kết quả thực nghiệm
cũng như kết quả thực tiễn của đề tài.
6. Đóng góp của đề tài
Trong quá trình nghiên cứu, đề tài luận văn đã bước đầu đạt được những
kết quả sau đây:


- Góp phần làm sáng tỏ cơ sở lí luận và thực tiễn của việc thiết kế tổ chức
các hoạt động dạy học trải nghiệm trong nhà trường môn Địa lí 9 ở Trung học
cơ sở hiện nay
- Xác định được các nguyên tắc của việc thiết kế tổ chức các hoạt động
dạy học trải nghiệm trong nhà trường trung học cơ sở.
- Xây dựng được quy trình về phương pháp tổ chức các hoạt động dạy
học trải nghiệm trong nhà trường môn Địa lí 9 - Trung học cơ sở ở thành phố
Thái Nguyên.
- Thiết kế một số hoạt động dạy học trải nghiệm trong nhà trường môn
Địa lí 9 - Trung học cơ sở ở thành phố Thái Nguyên.
- Kết luận và khuyến nghị về việc tổ chức các hoạt động dạy học trải
nghiệm môn địa lý trong nhà trường có hiệu quả hơn và ứng dụng mô hình dạy
học trải nghiệm trong nhà trường được sử dụng nhiều, rộng rãi hơn.
7. Cấu trúc đề tài
Ngoài phần mở đầu, kết luận, tài liệu tham khảo, phụ lục, luận văn cấu
trúc thành 3 chương:
Ngoài phần mở đầu, phần kết luận, tài liệu tham khảo và phụ lục, đề tài
gồm 3 chương:

- Chương 1. Cơ sở lí luận và thực tiễn của việc tổ chức hoạt động trải
nghiệm trong dạy học Địa lý 9.
- Chương 2. Quy trình và tổ chức hoạt động dạy học trải nghiệm trong
môn
Địa lí 9.
- Chương 3. Thực nghiệm sư phạm.


NỘI DUNG
Chương 1
CƠ SỞ LÍ LUẬN VÀ THỰC TIỄN CỦA VIỆC TỔ CHỨC
HOẠT ĐỘNG TRẢI NGHIỆM TRONG DẠY HỌC ĐỊA LÍ 9
1.1. Cơ sở lí luận
1.1.1. Một số khái niệm, thuật ngữ cơ bản
1.1.1.1. Hoạt động
Là quá trình cá nhân thực hiện các quan hệ giữa họ với thế giới tự nhiên,
xã hội, người khác và bản thân. Hoạt động là quá trình tác động vào điều gì đó.
Hoạt động học tập là nhằm vào tri thức, kĩ năng, kĩ xảo...để biết, để hiểu,
để tiếp thu và đưa nó thành vốn liếng kinh nghiệm của bản thân người học. Có
nghĩa là đối tượng của hoạt động học là nhằm hình thành phát triển phẩm chất
và năng lực người học.
1.1.1.2. Trải nghiệm
Nói đến trải nghiệm là nói đến hoạt động của con người, là những hoạt
động giúp con người tham gia, gia nhập vào những hoạt động, hoàn cảnh, điều
kiện sống khác nhau từ đó tìm hiểu về kiến thức, qua đó trau dồi vốn hiểu biết
kiến thức cho bản thân trang bị kĩ năng sống trong những điều kiện khác nhau.
Bản chất của trải nghiệm: trải nghiệm là một phạm trù bao hàm nhiều
phương pháp trong đó người dạy khuyến khích người học tham gia trải nghiệm
thực tế, sau đó phản ánh, tổng kết lại để tăng cường hiểu biết, phát triển kỹ
năng, định hình các giá trị sống và phát triển tiềm năng bản thân, tiến tới đóng

góp tích cực cho cộng đồng và xã hội.
Phương pháp buộc học sinh phải sử dụng tổng hợp các giác quan (nghe,
nhìn, chạm, ngửi...), tăng khả năng lưu giữ những điều đã học được lâu hơn; có
thể tối đa hóa khả năng sáng tạo, tính năng động và thích ứng của người học.


Việc trải qua quá trình khám phá kiến thức và tìm giải pháp giúp phát
triển năng lực cá nhân và tăng cường sự tự tin, việc học cũng trở nên thú vị hơn
với học sinh và việc dạy trở nên thú vị hơn với giáo viên.
Khi chủ động tham gia tích cực vào quá trình học, học sinh được rèn
luyện về tính kỷ luật. Học sinh cũng có thể học các kỹ năng sống mà được sử
dụng lặp đi lặp lại qua các bài tập, hoạt động, từ đó tăng cường khả năng ứng
dụng các kỹ năng đó vào thực tế.
Với phương pháp học thông qua trải nghiệm luyện được cho học sinh cả
về kiến thức và kĩ năng học tập, tìm tòi, phân tích và áp dụng thực tiễn. Nhờ
vậy, các em sẽ có được một kho tàng kiến thức vững chắc, trang bị cho bản
thân kĩ năng xã hội một cách toàn diện.
Đặc điểm của trải nghiệm:
Nội dung hoạt động trải nghiệm sáng tạo mang tính tích hợp.
Hình thức học qua hoạt động trải nghiệm rất đa dạng.
Học qua trải nghiệm là quá trình học tích cực và hiệu quả.
Học qua trải nghiệm đòi hỏi khả năng phối hợp, liên kết nhiều lực lượng
giáo dục trong và ngoài nhà trường.
Học qua trải nghiệm giúp lĩnh hội những kinh nghiệm mà các hình thức
học tập khác không thực hiện được.
Trải nghiệm luôn chứa đựng hai yếu tố không thể tách rời đó là hành
động và cảm xúc thiếu một trong hai yếu tố đó thì không thể mang lại hiệu quả.
Kết quả của trải nghiệm là hình thành được kinh nghiệm mới, hiểu biết
mới, năng lực mới, thái độ giá trị mới...
Các dạng trải nghiệm:

Trải nghiệm trong lớp học.
Trải nghiệm ở ngoài trời.
1.1.1.3. Sáng tạo
Khái niệm sáng tạo được sử dụng đồng nghĩa với nhiều thuật ngữ khác
nhau như sự sáng tạo, tư duy óc sáng tạo, các thuật ngữ này đều liên quan tới