SKKN T.NGHIEM V.LY 7

Sử dụng thí nghiệm như thế nào trong giảng dạy Vật lý để giờ học có
hiệu quả hơn?

PHÒNG GD – ĐT PHONG ĐIỀN
CHỦ NGHĨA VIỆT NAM
TRƯỜNG THCS TÂN THỚI
– Hạnh phúc

CỘNG HÒA XÃ HỘI
Độc lập – Tự do

SỬ DỤNG THÍ NGHIỆM NHƯ THẾ NÀO TRONG
GIẢNG DẠY VẬT LÝ ĐỂ GIỜ HỌC CÓ HIỆU
QUẢ HƠN?
I. ĐẶT VẤN ĐỀ
Như chúng ta biết thế giới đã bước sang thế kỷ 21 cùng với sự
phát triển sâu rộng của khoa học kó thuật và công nghệ. Trước
bối cảnh thế giới đang tiến gần đến một nền kinh tế trong phạm
vi toàn cầu, sự phát triển bùng nổ của công nghệ thông tin. Việt
Nam cũng trên đà phát triển và xem giáo dục là công cụ mạnh
nhất để theo kịp với các nước phát triển trên thế giới.
Trong những năm gần đây, nghị quyết của Đại hội Đảng và
nhiều văn kiện khác của nhà nước, của Bộ Giáo dục-Đào tạo
đều nhấn mạnh việc đổi mới phương pháp là một nhiệm vụ quan
trọng của tất cả các cấp học và bậc học ở nước ta, nhằm đào
tạo những con người tích cực, tự giác, năng động, sáng tạo, có
năng lực giải quyết vấn đề, vận dụng kiến thức vào cuộc sống.
Nghị quyết hội nghị lần thứ 2 của ban chấp hành trung ương khóa
VIII về những giải pháp chủ yếu trong giáo dục và đào tạo đã chỉ
rõ: “ Đổi mới mạnh mẽ phương pháp giáo dục - đào tạo, khắc phục
lối truyền thụ một chiều, rèn luyện thành nếp tư duy sáng tạo của

người học. Từng bước áp dụng những phương pháp tiên tiến và
phương tiện hiện đại vào quá trình dạy học, đảm bảo điều kiện và
thời gian tự học, tự nghiên cứu của học sinh , ....”.
Thực hiện chủ trương của ngành Giáo dục Đào tạo là: Phải
thực hiện đổi mới phương pháp giảng dạy từ phương pháp dạy học
"cũ – thụ động, thầy đọc – trò chép” sang phương pháp giảng dạy
tích cực – chủ động, sáng tạo theo hướng “Phát huy trí lực của học
sinh, lấy học sinh làm trung tâm”. Cũng như hết thầy các thầy cô
giáo khác trong 7 năm học qua tôi luôn trăn trở, tìm tòi, từng bước
thực hiện việc đổi mới phương pháp giảng dạy theo yêu cầu của

Trang 1


Sử dụng thí nghiệm như thế nào trong giảng dạy Vật lý để giờ học có
hiệu quả hơn?

ngành giáo dục đề ra bởi chúng ta đều biết phương pháp giảng dạy
là một trong những yếu tố cơ bản và quan trọng nhằm truyền đạt
kiến thức tới học sinh đạt hiệu quả tốt nhất. Phương pháp giảng
dạy phù hợp, khoa học sẽ là con đường giúp học sinh tiếp thu kiến
thức một cách hiệu quả, phát huy trí lực của người học. Mỗi cấp
học, mỗi bộ môn đều phải có một phương pháp giảng dạy phù
hợp và phải không ngừng đổi mới, hoàn thiện và đây cũng chính
là một trong những yếu tố, động lực nhằm không ngừng nâng cao
chất lượng giáo dục toàn diện cho học sinh hiện nay.
Trước yêu cầu cấp bách đó, giáo viên bậc trung học cơ sở nói
riêng và đội ngũ nhà giáo viên nói chung, luôn học hỏi tìm ra các
biện pháp giảng dạy tốt nhất giúp học sinh tham gia một cách tích
cực chủ động vào học tập phát huy tính năng động, sáng tạo của

học sinh. Từ đó học sinh thấy thích được học môn học nói chung cũng
như bộ môn Vật lý nói riêng và ham muốn khám phá tri

thức

nhân loại.
Từ những suy nghó, trên tôi đã nghiên cứu trao đổi với các giáo
viên dạy bộ môn khác cũng như với giáo viên dạy bộ môn Vật
lý về vấn đề khai thác các thí nghiệm trong các giờ học vật lý,
nhất là thí nghiệm vật lý 7. Đây là khối lớp mà bước đầu các
em đã được làm quen với phương pháp đổi mới trong dạy học, đó là
điều kiện rất thuận lợi để có thể nâng cao hơn nữa hiệu quả
trong việc tiếp thu kiến thức của học sinh. Trong chuyên đề này tôi
muốn đề cập đến việc “sử dụng thí nghiệm như thế nào trong
giảng dạy Vật lý để giờ học có hiệu quả hơn?”

II. QUÁ TRÌNH PHÁT TRIỂN SÁNG KIẾN, GIẢI PHÁP
1. Cơ sở lý luận
Quy luật của quá trình dạy học là từ trực quan sinh động đến
tư duy trừu tượng, song quá trình nhận thức đó đạt hiệu quả cao hay
không còn phụ thuộc vào phương pháp giảng dạy của thầy và
quá trình tiếp thu kiến thức của trò.
Vật lý là một trong những môn học có ưu thế trong việc phát
huy tính tích cực chủ động sáng tạo của học sinh, trong đó sách giáo
khoa là một trong những phương tiện thể hiện phương pháp dạy học
tích cực. Trong chương trình vật lý 6, học sinh đã nhiều lần tập đưa ra
Trang 2


Sử dụng thí nghiệm như thế nào trong giảng dạy Vật lý để giờ học có

hiệu quả hơn?

“Dự đoán” và được giáo viên hướng dẫn làm thí nghiệm để kiểm
tra tính đúng đắn của dự đoán. Đến lớp 7 phương pháp nghiên cứu
đó cần được phát triển và nâng cao hơn cần hướng dẫn học sinh
thường xuyên đưa ra nhiều dự đoán khác nhau về cùng một hiện
tượng và tự lực đề xuất các phương án làm thí nghiệm để kiểm tra
dự đoán. Đặc biệt trong chương trình vật lý 7 có sử dụng nhiều đến
phương pháp thực nghiệm, tiếp tục rèn luyện cho học sinh kó năng
làm thí nghiệm và từ

thí nghiệm rút ra kiến thức của bài học.

Bên cạnh việc áp dụng phương pháp thực nghiệm cần phải sử dụng
phương pháp suy luận lôgic mới có thể rút ra kết luận khoa học.
Chẳng hạn như căn cứ vào quan sát thí nghiệm, rút ra được các
dạng giống nhau cho nhiều trường hợp, dạng đặc biệt của

một

trường hợp, xác định mối quan hệ định lượng giữa các hiện tượng,
xử lí sự chênh lệch giữa các số liệu áp dụng luận 3 đoạn để suy ra
hệ quả.
2. Cơ sở thực tiễn
Trước đây trong khi giảng dạy các môn học giáo viên chỉ chú
trọng đến khối lượng kiến thức cần truyền đạt mà coi nhẹ phương
pháp học tập và nghiên cứu mang tính đặc thù của từng môn.
Vật lý là môn khoa học thực nghiệm thế nhưng tình trạng phổ biến
hiện nay vẫn là:

- Hầu hết các bài dạy chưa có đủ dụng

cụ thí nghiệm cần thiết cho học sinh.

- Kó năng làm thí

nghiệm của học sinh vẫn còn hạn chế.
Dụng cụ thí nghiệm còn thiếu
kém.

-

hoặc không đồng bộ, chất lượng

- Hầu hết các trường đều chưa có

cán bộ phụ trách phòng thí nghiệm được đào tạo có chuyên môn.
Về cơ bản việc sử dụng thí nghiệm Vật lí ở trường trung học cơ
sở vẫn còn hạn chế, chưa phát huy hết được tính độc lập sáng tạo
của học sinh. Trong khi đó lượng kiến thức trong sách giáo khoa luôn
được bổ sung chỉnh lí cho kịp với sự phát triển của thời đại . Từ
những nguyên nhân trên đẫn đến chất lượng của bộ môn chưa
được tốt. Do đó trong 4 giải pháp đổi mới phương pháp dạy học vật
lí ở trường trung học cơ sở thì giải pháp “ Phấn đấu làm đầy đủ,
có chất lượng các thí nghiệm trên lớp là giải pháp được

Trang 3


Sử dụng thí nghiệm như thế nào trong giảng dạy Vật lý để giờ học có

hiệu quả hơn?

đặt lên hàng đầu” (Theo tài liệu “Đổi mới phương phát dạy
học” của tác giả Trần Kiều ).
Chú trọng việc sử dụng đồ dùng dạy học và dụng cụ thí
nghiệm ở tất cả các môn học trong các tiết dạy của giáo viên.
Các tiết vật lý cũng như các tiết học khác nhất là các môn
KHTN, thí nghiệm Thầy cần tạo điều kiện để các em học sinh được tự
tay làm thí nghiệm, tự mình quan sát, đo đạc và rút ra nhận xét, kết
luận (tức là được trải nghiệm trong thực tế) các em học sinh học
tập hứng thú hơn phát huy được tính năng động sáng tạo của các
em, kết quả học tập đạt cao hơn rất nhiều.
Trong chương trình Vật lí 7 với đề tài Quang học-Âm học-Điện
học, các phần này hầu như bài nào cũng có thí nghiệm. Từ các thí
nghiệm học sinh hình thành khái niệm. Ví dụ: nguồn sáng, sự phản
xạ ánh sáng.... Cũng từ các thí nghiệm học sinh nhận biết được sự
dao động của một số nguồn âm, phát hiện sự truyền âm trong
chất rắn, chất lỏng, chất khí ...

Trong các phần này, chủ yếu

là các thí nghiệm biểu diễn hình thành tri thức mới và một vài thí
nghiệm chứng minh. Thí nghiệm kiểm tra đóng vai trò khai thác sâu
kiến thức biến kiến thức thành kỹ năng kỹ xảo vận dụng vào
giải bài tập. Để khai thác các thí nghiệm làm phát huy tính tích cực
chủ động sáng tạo của học sinh một cách cao nhất cần có một
số biện pháp.
3. Những biện pháp thực hiện.
Vật lí là môn khoa học thực nghiệm, các tri thức vật lí, hoá
học là sự khái quát hoá các kết quả nghiên cứu thực nghiệm và

các hiện tượng diễn ra trong đời sống. Dựa trên các thí nghiệm học
sinh thực hiện được các thao tác tư duy để tiếp thu tri thức mới. Bài
học có thí nghiệm kích thích óc tò mò khám phá khoa học, ham hiểu
biết, rèn luyện óc độc lập suy nghó và tư duy sáng tạo cho học sinh.
Sau đây tôi xin được
chia sẻ một số kinh nghiệm cũng như được trao đổi với các đồng
nghiệp về biện pháp tổ chức học sinh tiếp thu kiến thức và đặc
biệt là việc làm thí nghiệm để để đạt hiệu quả trong bài học:

Trang 4


Sử dụng thí nghiệm như thế nào trong giảng dạy Vật lý để giờ học có
hiệu quả hơn?

3.1.Chuẩn bị thí nghiệm.
Nói chung thí nghiệm phải kích thích được hứng thú
óc sáng tạo của học sinh. Muốn đạt được điều đó giáo viên phải
tìm hiểu thật kỹ nội dung bài dạy, các thí nghiệm sẽ làm.
Ví dụ: Khi nghiên cứu ảnh của một vật tạo bởi gương phẳng
tức là phải trả lời được câu hỏi: ảnh của một vật tạo bởi gương
phẳng có hứng được trên màn chắn không? Từ đó giáo viên xác
định rõ mục đích thí nghiệm, lựa chọn các dụng cụ thí nghiệm cần
thiết cho phù hợp. Các dụng cụ thí nghiệm phải đơn giản dễ làm
và chất lượng tốt đảm bảo độ chính xác cao.

Trong

quá

trình

giáo dục rất cần có óc sáng tạo của giáo viên để có được các
dụng cụ thí nghiệm phù hợp, vì không phải dụng cụ thí nghiệm nào
cũng có và cũng hoạt động tốt, nhiều khi giáo viên phải tự tạo ra
các dụng cụ thí nghiệm phục phụ cho giảng dạy.

Để kích thích thị

giác giáo viên cũng cần phải chọn các thí nghiệm có đồ dùng
màu sắc tương phản “bắt mắt” giúp học sinh quan sát tốt hơn.
Thí nghiệm thành công tức là phải được chuẩn bị kỹ, làm đi
làm lại nhiều lần nếu thất bại sẽ phá vỡ tiến trình bài học gây
tâm lí hoang mang thất vọng đối với học sinh. Điều không thể thiếu
được là giáo viên phải chuẩn bị hệ thống câu hỏi hướng dẫn học
sinh quan sát hiện tượng, phân tích kết quả thí nghiệm vận dụng
các kiến thức có liên quan để đi đến tri thức mới một cách logic.
3.2. Tiến hành thí nghiệm.
*Bước 1: Thu thập thông tin.
- Giáo viên hướng cho học sinh quan sát các sự kiện,
hiện tượng, thí nghiệm, tìm được những thông tin cần thiết từ thực
tế, sách giáo khoa, báo....

-

Lập kế

hoạch khám phá thiết kế thí nghiệm, lựa chọn dụng cụ thiết bị thí
nghiệm, chỉ ra đại lượng cần đo, những điều cần xác định trong thí
nghiệm, chỉ ra những yếu tố cần giữ nguyên, không thay đổi khi

làm thí nghiệm.

- Tiến hành

thí nghiệm: Bố trí lắp đặt dụng cụ thiết bị thí nghiệm; thực hiện thí
nghiệm theo hướng dẫn, thay đổi phương án thí nghiệm nếu kết quả
không phù hợp với vấn đề đặt ra.

- Ghi kết quả khám phá,
Trang 5


Sử dụng thí nghiệm như thế nào trong giảng dạy Vật lý để giờ học có
hiệu quả hơn?

đọc số chỉ của các dụng cụ thí nghiệm ở mức độ cẩn thận và
chính xác cần thiết, lập bảng kết quả, biểu diễn kết quả bằng
đồ thị, sơ đồ ......

*Bước 2: Xử lí thông tin.

Ví dụ như: lập bảng, biểu, vẽ đồ thị theo những cách khác
nhau, từ đó phân tích dữ liệu, kết quả thí nghiệm và nêu ý nghóa
của chúng. Tìm quy luật từ kết quả thí nghiệm từ biểu bảng đồ
thị phân loại dấu hiệu giống nhau, khác nhau, nhận biết những dấu
hiệu bản chất của những nhóm đối tượng đã quan sát......, so
sánh, phân tích, tổng hợp dữ liệu và rút ra kết luận .
Thông báo kết quả làm việc.

*Bước

3:

Mô

tả lại những thí nghiệm đã làm, trình bày, giải thích những việc đã
làm bằng lời, bằng hình vẽ hoặc bằng đồ thị,...nêu kết luận đã
tìm thấy được.

*Bước 4: Vận dụng ghi nhớ

kiến thức.

- Vận dụng giải

các bài tập (định tính, định lượng, thực nghiệm) làm đồ chơi, dụng
cụ học tập,..., học thuộc lòng.
-Trong mỗi tiết dạy có thí nghiệm, giáo viên có thể
phát huy tính tích cực học tập của học sinh ở những mức độ khác
nhau (có thể giáo viên thực hiện, có thể giáo viên điều khiển học
sinh thực hiện một vài phần, có thể để học sinh tự thực hiện hoàn
toàn....)
Ví dụ: Ở bài “Sự truyền ánh sáng”
Khi nghiên cứu về đường truyền ánh sáng đầu tiên giáo
viên phải yêu cầu học sinh đọc sách giáo khoa để thu thập thông
tin để tìm hiểu mục đích của thí nghiệm, dụng cụ thí nghiệm và cách
tiến hành thí nghiệm. Giáo viên yêu cầu học sinh bố trí thí nghiệm
như hình 2.1 trong SGK và quan sát ánh sáng phát ra từ dây tóc đèn
pin bằng ống thẳng và ống cong sau đó yêu cầu học sinh trả lời
câu hỏi: ánh sáng từ day tóc đèn pin truyền trực tiếp đến mắt ta

theo ống thẳng hay ống cong?
Để trả lời được câu hỏi này học sinh phải tự làm thí nghiệm,
quan sát tìm tòi được những thông tin cần thiết cho quan niệm
đường truyền của ánh sáng. Tiếp theo yêu cầu học sinh xử lí thông
tin bằng thí nghiệm kỉêm tra (bố trí thí nghiệm như hình 2.2 SGK) với

Trang 6


Sử dụng thí nghiệm như thế nào trong giảng dạy Vật lý để giờ học có
hiệu quả hơn?

thí nghiệm này học sinh kiểm tra xem khi không dùng ống ánh sáng
có truyền đi theo đường thẳng không? Việc xử lí thông tin này đòi
hỏi học sinh phải suy nghó tìm tòi, tiến hành thí nghiệm, lựa chọn
thông tin đã thu thập ở thí nghiệm hình 2.1 để tìm ra lời giải đáp
đúng về đường truyền của ánh sáng. Từ đó học sinh phải hoàn
thành được phần kết luận trong SGK (Đường truyền của ánh sáng
trong không khí là đường thẳng).
Để phát huy hiệu quả các thí nghiệm học sinh tự tìm tòi kiến
thức một cách chủ động sáng tạo. Điều vô cùng quan trọng là
giáo viên phải biết kết hợp thí nghiệm với hệ thống câu hỏi dẫn
dắt. Ở chương II phần Âm học hầu hết các thí nghiệm biểu diễn
và thí nghiệm kiểm chứng để xây dựng và mở rộng kiến thức. Ví
dụ bài “Nguồn âm” ngoài các dụng cụ như dây cao su, trống, âm
thoa....giáo viên có thể tạo thêm một thí nghiệm nhạc cụ

và

hướng cho học sinh tự làm và kiểm tra được kết luận. Với thí nghiệm

củng cố này học sinh sẽ rất hứng thú và nắm vững được đặc
điểm của nguồn âm đó là “Vật dao động phát ra âm”. Có
làm được như vậy theo tôi đã đạt được mục đích đặt ra.
3.3. Trao đổi ở tổ nhóm
Ngoài sự nỗ lực của bản thân mỗi giáo viên cần
tích cực học hỏi, trao đổi dự giờ bạn nhất là giao lưu chuyên môn,
các giờ dạy tốt dạy giỏi ở trường bạn. Đặc biệt trong trường hàng
tuần tổ chức một buổi sinh họat chuyên môn của nhóm, tổ như
đăng ký dạy tốt, thảo luận về việc vận dụng đổi mới phương
pháp giảng dạy vào từng tiết học. Bàn bạc trong tổ về cách thức
sáng tạo các thí nghiệm trong từng bài dạy. Nhờ đó mà kỹ năng
thí nghiệm và chất lượng giảng dạy được nâng nên rõ rệt.

III. KIỂM NGHIỆM LẠI SÁNG KIẾN, GIẢI PHÁP.
Qua việc áp dụng đề tài trên vào giảng dạy, tôi đã theo
dõi và tiến hành khảo sát chất lượng học sinh môn Vật lý 7 và
thu được kết quả tương đối khả quan, cụ thể như:
Lơ

Khảo sát đầu năm

Khảo sát giữa kì I

Trang 7


Sử dụng thí nghiệm như thế nào trong giảng dạy Vật lý để giờ học có
hiệu quả hơn?

Điểm

ùp

Khá Giỏi

7A
1
7A
2
7A
3
7A
4
7A
5

Điểm
T.bình

Điểm

Điểm

Yếu-

Khá -

Kém

Giỏi

Điểm

Điểm

T.bình

Yếu-Kém

20%

68,6%

11,4%

40%

60%

0%

0%

79,3%

20,7%

13,8%

86,2%

0%

0%

38,8%

61,2%

8,3%

80,6%

11,1%

25%

72,2%

2,8%

58,3%

41,7%

0%

48,6%

48,6%

2,8%

60%

40%

0%

Như vậy, so với đầu năm thì tỷ lệ % học sinh tiếp thu và hiểu
bài ngay tại lớp tăng lên rõ rệt, tỷ lệ khá giỏi tăng, giảm tỷ lệ
học sinh trung bình và học sinh yếu kém, điều đáng kể hơn cả là
tính năng động và khả năng tự lập của các em thể hiện khá rõ
rệt, quan hệ thầy trò trở lên gần gũi hơn. Trong giờ học khoảng
cách giữa thầy và trò được thu hẹp. Học sinh mạnh dạn hỏi thầy,
trình bày quan điểm và lập trường của mình, mở rộng giao tiếp và
tư duy của các em.
IV. KẾT LUẬN.
Việc đổi mới phương pháp giảng dạy là vấn đề cấp bách
góp phần nâng cao chất lượng giáo dục. Tuy nhiên cũng giống như
các hoạt động khác trong nhà trường nhân tố quyết định vẫn là
đội ngũ giáo viên. Theo tôi người thầy phải có nhận thức đúng,
yêu nghề, chăm chỉ có sự chuẩn bị kó (sau khi đã nghiên cứu kó
bài dạy) các thí nghiệm phải được thầy chủ động tiến hành trước
nhiều lần, với các phương thức khác nhau để chọn ra phương pháp
hay nhất, học sinh dễ áp dụng khai thác được tốt kiến thức từ các
thí nghiệm này, học sinh phải tự mình được làm các thí nghiệm, ngôn
ngữ của thầy phải trong sáng, chính xác, trình bày ngắn gọn xúc
tích để học sinh tiếp thu bài nhanh. Bên cạnh đó người thầy phải
luôn tìm tòi, sáng tạo, học tập, lắng nghe ý kiến góp ý của đồng
nghiệp, rút ra kiến thức mang tính tinh chắc thực tiễn và vận dụng

phương pháp tốt nhất cho mỗi bài dạy.

Trang 8


Sử dụng thí nghiệm như thế nào trong giảng dạy Vật lý để giờ học có
hiệu quả hơn?

Môn Vật lí là môn khoa học thực nghiệm rất gần với cuộc
sống đó là thuận lợi nhưng để khai thác hết hiệu quả của từng
tiết học theo tôi là vô cùng khó cho nên chắc chắn trên đây
cũng chỉ là những kinh nghiệm nhỏ của tôi.
Trên đây là một số giải pháp được tích luỹ của bản thân,
kinh nghiệm giảng dạy môn Vật lý chưa nhiều, tầm quan sát tổng
thể chưa cao, lại nghiên cứu trong một thời gian ngắn, nên khó
tránh khỏi thiếu sót và hạn chế.

Rất mong được lãnh đạo và

đồng nghiệp chỉ bảo, giúp đỡ và bổ sung cho tôi để sáng kiến
được đầy đủ hơn có thể vận dụng được tốt và có chất lượng trong
những năm học sau góp phần nâng cao chất lượng dạy học.
Rất mong được sự góp ý chân thành của các đồng
nghiệp

NHẬN XÉT, ĐÁNH GIÁ CỦA HĐ NHẬN

XÉT,

ĐÁNH

GIÁ

CHẤM SKKN CẤP TRƯỜNG:

CỦA HĐ

……………………………………………………

CHẤM SKKN CẤP HUYỆN:

………………………………………….

……………………………………………

……………………………………………………

……………………………………

………………………………………….

……………………………………………

……………………………………………………

……………………………………

………………………………………….

……………………………………………

……………………………………………………

……………………………………

………………………………………….

……………………………………………

……………………………………………………

……………………………………

………………………………………….

……………………………………………

……………………………………………………

……………………………………

………………………………………….

……………………………………………

……………………………………………………

……………………………………

………………………………………….

……………………………………………
……………………………………

Trang 9