Quan niệm về cách mạng công nghiệp 4 0 trong tác phẩm cách mạng công nghiệp lần thứ 4 của klaus schwab

ĐẠI HỌC QUỐC GIA HÀ NỘI
ĐẠI HỌC KHOA HỌC XÃ HỘI VÀ NHÂN VĂN
KHOA TRIẾT HỌC

NGUYỄN THỊ MỸ LINH

QUAN NIỆM VỀ CÁCH MẠNG CÔNG NGHIỆP 4.0
(TRONG TÁC PHẨM CÁCH MẠNG CÔNG NGHIỆP
LẦN THỨ TƯ CỦA KLAUS SCHWAB)

KHÓA LUẬN TỐT NGHIỆP

Hà Nội – 2019


ĐẠI HỌC QUỐC GIA HÀ NỘI
TRƯỜNG ĐẠI HỌC KHOA HỌC XÃ HỘI VÀ NHÂN VĂN
KHOA TRIẾT HỌC

KHÓA LUẬN TỐT NGHIỆP

QUAN NIỆM VỀ CÁCH MẠNG CÔNG NGHIỆP 4.0
(TRONG TÁC PHẨM CÁCH MẠNG CÔNG NGHIỆP
LẦN THỨ TƯ CỦA KLAUS SCHWAB)

Họ và tên: Nguyễn Thị Mỹ Linh
MSSV: 15034618
Lớp: QH – 2015 – X – TR
Chuyên ngành: Chủ nghĩa duy vật biện chứng & CN duy vật lịch sử
Giáo viên hướng dẫn: PGS.TSKH. Lương Đình Hải

Hà Nội – 2019


LỜI CẢM ƠN
Đề tài “Quan niệm về cách mạng công nghiệp 4.0 (trong tác phẩm
Cách mạng công nghiệp lần thứ tư của Klaus Schwab)” là nội dung tôi chọn
để nghiên cứu và làm khóa luận tốt nghiệp sau bốn năm theo học chương trình
cử nhân chuyên ngành Chủ nghĩa duy vật biện chứng & CN duy vật lịch sử,
khoa Triết học tại trường Đại học Khoa học xã hội và Nhân văn.
Để hoàn thành quá trình nghiên cứu và hoàn thiện khóa luận này, lời đầu
tiên tôi xin chân thành cảm ơn sâu sắc đến PGS.TSKH. Lương Đình Hải – Viện
trưởng Viện nghiên cứu Con người. Thầy đã trực tiếp chỉ bảo và hướng dẫn tôi
trong suốt quá trình nghiên cứu để tôi hoàn thiện khóa luận này. Ngoài ra, tôi
cũng xin gửi lời cảm ơn chân thành tới các Thầy, Cô trong Khoa Triết học đã
đồng hành cùng tôi trong suốt quá trình học tập.
Tuy nhiên, vì kiến thức chuyên môn còn hạn chế và bản thân còn thiếu
nhiều kinh nghiệm thực tiễn nên nội dung của báo cáo không tránh khỏi những
thiếu xót, tôi rất mong nhận được sự góp ý của các thầy cố tại khoa để báo cáo
được hoàn thiện hơn.
Một lần nữa, tôi xin trân trọng cảm ơn!
Sinh viên

Nguyễn Thị Mỹ Linh


MỤC LỤC

MỞ ĐẦU ............................................................................................................... 6
1. Lý do chọn đề tài ............................................................................................. 6
2. Tình hình nghiên cứu ...................................................................................... 7

3. Mục đích và nhiệm vụ nghiên cứu .................................................................. 9
3.1. Mục đích nghiên cứu ............................................................................... 9
3.2. Nhiệm vụ nghiên cứu ............................................................................... 9
4. Đối tượng và phạm vi nghiên cứu................................................................... 9
4.1. Đối tượng nghiên cứu .............................................................................. 9
4.2. Phạm vi nghiên cứu ................................................................................. 9
5. Cơ sở lý luận và phương pháp nghiên cứu ................................................... 10
5.1. Cơ sở lý luận .......................................................................................... 10
5.2. Phương pháp nghiên cứu ....................................................................... 10
6. Ý nghĩa của đề tài nghiên cứu ....................................................................... 10
7. Kết cấu của báo cáo khóa luận ...................................................................... 10
Chương I: KLAUS SCHWAB VÀ TÁC PHẨM CÁCH MẠNG
CÔNG NGHIỆP LẦN THỨ TƯ ....................................................................... 11
I.1. Tiểu sử và sự nghiệp của Klaus Schwab .................................................... 11
I.2. Tác phẩm“Cách mạng công nghiệp lần thứ tư” ......................................... 13
Chương II: CÁCH MẠNG CÔNG NGHIỆP 4.0, TÁC ĐỘNG CỦA CÁCH
MẠNG CÔNG NGHIỆP 4.0 TRONG QUAN NIỆM CỦA KLAUS
SCHWAB VÀ MỘT SỐ NHẬN XÉT SƠ BỘ ................................................. 19
II.1. Cách mạng công nghiệp 4.0 trong quan điểm của Klaus Schwab ..... 19
II.1.1. Bối cảnh lịch sử và khái niệm cách mạng công nghiệp 4.0 ............... 19
II.1.2. Thay đổi sâu sắc và hệ thống ............................................................. 24
II.1.3. Bất bình đẳng như một thách thức hệ thống ...................................... 27
II.2. Các tác động của cuộc cách mạng công nghiệp 4.0 ............................. 35
II.2.1. Tác động đối với kinh tế .................................................................... 35


II.2.2. Tác động đối với doanh nghiệp .......................................................... 40
II.2.3. Tác động đối với chính phủ................................................................ 43
II.2.4. Tác động đối với xã hội...................................................................... 44
II.2.5. Tác động đối với cá nhân ................................................................... 46

II.3. Nhận xét và đánh giá quan niệm về cách mạng công nghiệp 4.0 của
Klaus Schwab .................................................................................................. 47
KẾT LUẬN ......................................................................................................... 55
DANH MỤC TÀI LIỆU THAM KHẢO .......................................................... 57


MỞ ĐẦU
1. Lý do chọn đề tài
“Chúng ta đang tiến tới một cuộc cách mạng công nghệ, công nghiệp làm
thay đổi cơ bản lối sống, phong cách làm việc và cách thức giao tiếp. Xét về
phạm vi, mức độ và tính phức tạp, sự dịch chuyển này không giống với bất kỳ
điều gì mà con người từng trải qua”. Đó là khẳng định của Klaus Schwab - Chủ
tịch Diễn đàn Kinh tế Thế giới, người đã đưa ra khái niệm “cách mạng công
nghiệp lần thứ tư” và đó cũng là chủ đề chính của diễn đàn kinh tế lớn nhất thế
giới năm 2016.
Vậy thực chất cuộc cách mạng công nghiệp 4.0 là gì?
Cuộc cách mạng công nghiệp lần thứ nhất (1.0) với chất xúc tác là việc
xây dựng đường sắt và phát minh ra máy hơi nước, mở đường cho sản xuất cơ
khí. Cuộc cách mạng công nghiệp 2.0 sử dụng điện năng mở ra cơ hội cho sản
xuất hàng loạt. Cuộc cách mạng công nghiệp 3.0 sử dụng các thiết bị điện tử và
công nghệ thông tin để tự động hóa sản xuất. Giờ đây, nhân loại đang bước vào
cuộc cách mạng công nghiệp 4.0, đó là sự ra đời của một loạt các công nghệ
mới, được xây dựng trên nền tảng của cuộc cách mạng công nghiệp 3.0, là sự
hợp nhất các công nghệ làm mờ đi ranh giới giữa các các lĩnh vực vật chất, kỹ
thuật số và sinh học.
Chúng ta vẫn chưa biết làm thế nào để cuộc cách mạng công nghiệp 4.0
có thể mở ra, nhưng có một điều rõ ràng là: việc ứng biến với cuôc cách mạng
này đòi hỏi phải có sự phối hợp toàn diện và đồng bộ liên quan đến tất cả các tổ
chức, cá nhân, chính thể trên thế giới, từ khu vực công và tư tới giới khoa học
học và toàn xã hội. Thế giới đang bắt đầu bước vào cuộc cách mạng công nghiệp

4.0, một cuộc cách mạng sản xuất mới gắn liền với những đột phá chưa từng có
về công nghệ, liên quan đến kết nối internet, điện toán đám mây, in 3D, công
nghệ cảm biến, thực tế ảo,... Cuộc cách mạng công nghiệp mới này được dự
đoán sẽ tác động mạnh mẽ đến mọi quốc gia, chính phủ, doanh nghiệp và người
dân khắp toàn cầu, cũng như làm thay đổi căn bản cách chúng ta sống, làm việc


và sản xuất. Bản chất của cách mạng công nghiệp 4.0 là dựa trên nền tảng công
nghệ số và tích hợp tất cả các công nghệ thông minh để tối ưu hóa quy trình,
phương thức sản xuất. Kỷ nguyên mới của đầu tư, năng suất và mức sống gia
tăng tất cả là nhờ vào sự sáng tạo của con người và sẽ tác động sâu sắc đối với
các hệ thống chính trị, xã hội, kinh tế của thế giới.
Để có cái nhìn toàn diện hơn về cuộc cách mạng công nghiệp 4.0, từ quá
trình định hình, khái niệm, các động lực của cuộc cách mạng, những thách thức
và cơ hội, tới những tác động của nó đối với chính phủ, doanh nghiệp, người
dân, cũng như những nhận xét đánh giá về cuộc cách mạng này, tôi đã chọn đề
tài “Quan niệm về cách mạng công nghiệp 4.0 (trong tác phẩm Cách mạng
công nghiệp lần thứ 4 của Klaus Schwab)” làm khóa luận tốt nghiệp.
2. Tình hình nghiên cứu
Cuộc cách mạng công nghiệp 4.0 hiện đang là một chủ đề hot trên tất cả
các diễn đàn, hội thảo,... Cho đến nay, ở nước ta đã có hơn 700 bài viết và hơn
70 cuộc hội thảo nói về chủ đề này. Ví dụ như: Hội thảo EVN với cuộc Cách
mạng công nghiệp lần thứ tư của Tập đoàn Điện lực Việt Nam; Cuộc cách mạng
công nghiệp 4.0 và dự án Luật hành chính công;... Đặc biệt, tháng 7/2018 vừa
qua, Chính phủ nước CHXHCN Việt Nam phối hợp với Ban Kinh tế TW, Bộ
Khoa học Công nghệ đã tổ chức Diễn đàn cấp cao và triển lãm quốc tế về công
nghiệp tại khách sạn JW Marriott, Hà Nội và đã thu hút được sự tham gia của rất
nhiều diễn giả từ các nhà quản lý, doanh nghiệp lớn, các học giả, và rất nhiều
khách quốc tế tham dự. Tại Diễn đàn và triển lãm về công nghiệp 4.0, người
máy Sophia - được xem là sản phẩm điển hình hiện nay của cách mạng công

nghiệp 4.0, đã trực tiếp trả lời các câu hỏi của những người tham dự bằng tiếng
Anh. Cũng tại diễn đàn này, các đại biểu đến từ các tổ chức quốc tế cùng các đại
biểu Việt Nam đã phân tích nội dung, thực chất, xu hướng phát triển của công
nghiệp 4.0, dự báo những ảnh hưởng tích cực và tiêu cực của nó đến sự phát
triển kinh tế, xã hội của Việt Nam trong giai đoạn sắp tới; những giải pháp mà
Việt Nam cần phải thực hiện ngay từ bây giờ để sử dụng cách mạng công nghiệp


4.0 phục vụ sự nghiệp xây dựng và bảo vệ Tổ quốc1. Làn sóng cách mạng công
nghiệp 4.0 đang lan rộng ra trên tất cả các lĩnh vực kinh tế, văn hóa và xã hội.
Bên cạnh đó, một số tác giả đã xuất bản nhiều cuốn sách nói về cách
mạng công nghiệp 4.0 ở Việt Nam hiện nay như: Cách mạng công nghiệp 4.0 –
Vấn đề đặt ra cho phát triển kinh tế xã hội và hội nhập quốc tế của Việt Nam
(PGS.TS. Trần Thị Vân Hoa, Nxb. Chính trị Quốc gia Sự thật, 2017); Cách
mạng công nghiệp lần thứ tư – Cuộc cách mạng của sự hội tụ và tiết kiệm
(TSKH. Phan Xuân Dũng, Nxb. Khoa học và Kỹ thuật, 2018);Việt Nam với cuộc
cách mạng công nghiệp lần thứ tư (TSKH. Nguyễn Văn Bình, Nxb. Đại học
Kinh tế Quốc dân, 2017); v.v... Bên cạnh các công trình xuất bản thành sách,
còn rất nhiều công trình dưới dạng các bài báo, luận văn, luận án cũng đã được
hoàn thành. Nhìn chung, trong các công trình nghiên cứu có nhiều vấn đề đã
được đề cập. Từ việc xác định tính tất yếu của cách mạng công nghiệp 4.0
(CMCN 4.0), nội dung cơ bản của nó, đến việc phân tích những ảnh hưởng của
nó đến các ngành, lĩnh vực công nghiệp cụ thể (dệt, sợi, da, giày,...) v.v... Các
công trình còn chỉ ra những cơ hội mà CMCN 4.0 tạo ra cho nước ta, đồng thời
cũng chỉ ra những thách thức to lớn mà Việt Nam sẽ phải ứng phó và vượt qua
để có thể vươn lên nhanh chóng, khắc phục tình trạng tụt hậu ngày một gia tăng.
Ngoài ra, trong các cuộc hội thảo, các nghiên cứu, từ nhiều góc độ khác
nhau, các tác giả, tại các cuộc hội thảo, các diễn đàn chủ yếu đã nghiên cứu các
tác động của cách mạng công nghiệp 4.0 trong nền kinh tế thị trường ở Việt
Nam hiện nay. Từ đó, đưa ra những kiến nghị, biện pháp cải cách đời sống kinh

tế, văn hóa và xã hội ở nước ta. Đây là chủ đề mới mẻ, có ý nghĩa to lớn cả về
phương diện lý luận lẫn thực tiễn, mới được nghiên cứu ở Việt Nam. Nhiều vấn
đề còn chưa được thống nhất, đầy rẫy những ý kiến khác biệt. Đi sâu nghiên cứu
đề tài này không chỉ mở ra chân trời mới về nhận thức, mà còn có thể tạo nên
những thay đổi lớn trong tư duy và cách nhìn nhận, giải quyết những vấn đề

1

Xem


thực tiễn của quá trình công nghiệp hóa, hiện đại hóa đất nước. Về CMCN 4.0
có nhiều nội dung, nhiều vấn đề cần được nghiên cứu. Nhưng để triển khai
nghiên cứu thì trước hết phải hiểu đúng khái niệm CMCN 4.0. Vì vậy, tôi đã
chọn đề tài “Quan niệm về cách mạng công nghiệp 4.0 (trong tác phẩm Cách
mạng công nghiệp lần thứ tư của Klaus Schwab)” làm khóa luận tốt nghiệp.
3. Mục đích và nhiệm vụ nghiên cứu
3.1. Mục đích nghiên cứu
Làm rõ quan niệm về cách mạng công nghiệp 4.0 của Klaus Schwab được thể
hiện trong tác phẩm “Cách mạng công nghiệp lần thứ tư” do Nhà xuất bản Chính trị
Quốc gia Sự thật phát hành cuối năm 2018. Trên cơ sở đó, chúng tôi cố gắng nêu lên
một số nhận định, nhận xét về cách mạng công nghiệp 4.0 ở Việt Nam.
3.2. Nhiệm vụ nghiên cứu
Một là, giới thiệu khái quát về tác giả Klaus Schwab và tác phẩm “Cách
mạng công nghiệp lần thứ tư”.
Hai là, trình bày nội dung chủ yếu của quan niệm về cách mạng công
nghiệp 4.0 của Klaus Schwab. Trong đó có cả nội dung về những tác động của
cách mạng công nghiệp 4.0 đến đời sống kinh tế - xã hội, được nêu trong tác
phẩm “Cách mạng công nghiệp lần thứ tư”.
Ba là, nêu một vài nhận xét, nhận định về cách mạng công nghiệp 4.0 ở

Việt Nam hiện nay.
4. Đối tượng và phạm vi nghiên cứu
4.1. Đối tượng nghiên cứu
Đối tượng nghiên cứu của khóa luận là quan niệm về cách mạng công nghiệp
4.0 trong tác phẩm “Cách mạng công nghiệp lần thứ tư” của Klaus Schwab.
4.2. Phạm vi nghiên cứu
Phạm vi nghiên cứu của khóa luận là cách mạng công nghiệp 4.0 trong tác
phẩm nói trên của Klaus Schwab.


5. Cơ sở lý luận và phương pháp nghiên cứu
5.1. Cơ sở lý luận
Cơ sở lý luận được sử dụng trong khóa luận là các quan điểm chủ nghĩa
Mác – Lênin; tư tưởng Hồ Chí Minh, quan điểm của Đảng về lực lượng sản
xuất, phương thức sản xuất, về công nghiệp, cách mạng công nghiệp. Ngoài ra,
khóa luận còn kế thừa và phát triển kết quả nghiên cứu của các nhà khoa học, đã
được công bố trong các công trình khoa học liên quan đến đề tài.
5.2. Phương pháp nghiên cứu
Khóa luận sử dụng phương pháp luận biện chứng duy vật và sử dụng kết
hợp nhiều phương pháp cụ thể như: phân tích, tổng hợp, đặc biệt là phương pháp
lịch sử và phương pháp logic.
6. Ý nghĩa của đề tài nghiên cứu
Đây là khóa luận đầu tiên nghiên cứu quan niệm về cách mạng công
nghiệp 4.0 của Klaus Schwab trong tác phẩm của ông dưới góc độ triết học. Đây
cũng là bước nghiên cứu đầu tiên về đề tài này của tôi, với mục tiêu trước tiên là
để nâng cao nhận thức của bản thân, tiếp đến là có thể sử dụng làm tài liệu tham
khảo cho các khóa luận khác, cho những người quan tâm đến cách mạng công
nghiệp 4.0.
7. Kết cấu của báo cáo khóa luận
Ngoài phần mở đầu, kết luận, danh mục tài liệu tham khảo, báo cáo khóa

luận gồm 2 chương, 5 tiết.


Chương I
KLAUS SCHWAB VÀ TÁC PHẨM CÁCH MẠNG
CÔNG NGHIỆP LẦN THỨ TƯ
I.1. Tiểu sử và sự nghiệp của Klaus Schwab
Klaus Schwab sinh năm 1938 tại Ravensburg (Đức). Năm 1965, Klaus
Schwab có 5 bằng kỹ sư cơ khí và kinh tế. Năm 1969, ông trở thành giáo sư trẻ
nhất ở Thụy Sĩ lúc bấy giờ. Klaus Schwab đã thành lập Diễn đàn Kinh tế Thế
giới (WEF) - Diễn đàn có tiếng vang rất lớn hiện nay, vào năm 1971, vì ông đặc
biệt quan tâm đến tương lai của kinh tế châu Âu. Ban đầu WEF được lập ra với
mục tiêu: dạy cho người châu Âu các phương pháp quản lý của Mỹ. Nhưng hiện
nay, các hoạt động của WEF đã vượt ra khỏi mục tiêu ban đầu.
Năm 1998, Klaus Schwab cùng với vợ là bà Hilde, thành lập Quỹ Schwab
cho các doanh nghiệp khởi nghiệp, tìm cách xác định, công nhận và phổ biến các
sáng kiến trong kinh doanh. Quỹ này đã cải thiện đáng kể cuộc sống của nhiều
người và có tiềm năng được nhân rộng trên quy mô toàn cầu. Quỹ hiện đang hỗ trợ
một mạng lưới rộng lớn với hơn 350 doanh nghiệp trên toàn thế giới.
Năm 2004, ông nhận được giải thưởng Dan David trong lĩnh vực “Lãnh
đạo - Thay đổi thế giới”, vì đã sáng lập và phát triển Diễn đàn Kinh tế Thế giới
(WEF) thành tổ chức quốc tế. Về sau, ông đã trích một phần của giải thưởng này
để thành lập một tổ chức mới đó là Diễn đàn Lãnh đạo trẻ toàn cầu. Giải thưởng
Dan David trao ba giải mỗi năm - mỗi giải trị giá 1 triệu USD cho thành tích
xuất sắc ở các lĩnh vực, cống hiến cho quá khứ, hiện tại và tương lai. Giải
thưởng Dan David được trao cho các nghiên cứu sáng tạo liên ngành.
Klaus Schwab đứng thứ 66 trong danh sách “Những người quyền lực nhất
thế giới” theo bảng xếp hạng của Forbes năm 2009.
Năm 2011, sử dụng một phần giải thưởng Dan David nói trên, ông sáng lập
Diễn đàn Lãnh đạo toàn cầu dành cho các nhà lãnh đạo tiềm năng trong độ tuổi từ 20

đến 30. Mục đích của diễn đàn này là kết nối những người trẻ tuổi, tạo ra những


tuyên ngôn mạnh mẽ cho tương lai về các quá trình ra quyết định toàn cầu, khuyến
khích họ tham gia vào các dự án xã hội thiết thực; nhằm phát hiện, vinh danh và
khuyến khích những người trẻ tuổi có năng lực làm lãnh đạo các doanh nghiệp, các
cơ sở công nghiệp, các ngành và các địa bàn, khu vực khác nhau.
Klaus Schwab khuyến khích việc thành lập các tổ chức chuyên môn cung cấp
kiến thức toàn cầu để hỗ trợ hoạt động của các nhà lãnh đạo. Trong số đó có Mạng
lưới các Hội đồng Tương lai Toàn cầu, mạng kiến thức đa ngành, quan trọng, thúc
đẩy tư duy sáng tạo để định hình một tương lai bền vững và toàn diện cho tất cả mọi
người. Diễn đàn kết nạp hơn 700 thành viên, với trụ sở chính tại Geneva, Thụy Sĩ và
các văn phòng ở New York, San Francisco, Bắc Kinh và Tokyo.
Trong quá trình làm việc ở nhiều nơi trên thế giới, Klaus Schwab đã nhận
được rất nhiều giải thưởng và vinh danh. Hiện nay, ông đã được trao tặng 17
bằng tiến sĩ và huy chương danh dự của nhiều trường đại học, ở các quốc gia
khác nhau. Ông cũng được biết đến với khả năng nhảy rất cừ, điều mà ông đã
chứng minh và được ca ngợi hết lời tại các sự kiện ở nhiều nơi khác nhau. Ông
cũng để gia đình hỗ trợ công việc của mình. Con gái của ông - Nicole - là Giám
đốc sáng lập Cộng đồng Lãnh đạo trẻ toàn cầu của WEF.
Klaus Schwab là tác giả cuốn sách “The Fourth Industrial Revolution”,
một trong những cuốn sách bán chạy nhất trên toàn thế giới, trong những năm
2016 - 2018, hiện đã được dịch sang 30 thứ tiếng. Bản dịch tiếng Việt “Cách
mạng công nghiệp lần thứ tư” của Nhà xuất bản Chính trị Quốc gia Sự thật được
phát hành vào năm 2018. Tuy nhiên cuốn sách này được mang về Việt Nam
dưới dạng tiếng Anh từ đầu năm 2016, đã được dịch sơ bộ và đưa lên mạng
Internet không chính thức. Tác phẩm đã gây tiếng vang lớn trong cộng đồng các
nhà quản lý, các nhà nghiên cứu và các doanh nhân, doanh nghiệp lớn. Ngoài tác
phẩm trên, ông còn là tác giả của nhiều cuốn sách nổi tiếng khác như: “Chance
Management” (Quản lý thay đổi) (1976); “Shaping The Fourth Industrial

Revolution” (Định hình cuộc cách mạng công nghiệp lần thứ tư) (2018);... và
gần đây nhất là cuốn “Die Zukunft der Vierten Industriellen Revolution: Wie


Wirden digitalen Wandel gemeinsam gestalten” (Tương lai của cách mạng công
nghiệp lần thứ tư) xuất bản năm 2019.
Theo Klaus Schwab: “Cuộc cách mạng công nghiệp lần thứ tư sẽ thay đổi
hoàn toàn cuộc sống của chúng ta. Nó sẽ không chỉ thay đổi cách chúng ta giao
tiếp, cách chúng ta sản xuất, cách chúng ta tiêu dùng. Mà nó còn thay đổi chính
chúng ta, cung cấp một cuộc sống hiện đại và phát triển như giao thông thông
minh, chính phủ thông minh, thành phố thông minh. Mọi thứ sẽ được tích hợp
vào một hệ sinh thái được vận hành bởi Big Data và bởi sự hợp tác của chính
phủ với: xã hội và doanh nghiệp. Cuộc cách mạng này sẽ diễn ra rất nhanh
chóng giống như sóng thần. Trên thực tế, nó không chỉ là một cuộc cách mạng
kỹ thuật số, mà còn là công nghệ nano và công nghệ sinh học. Những gì Diễn
đàn Kinh tế Thế giới đang làm là thúc đẩy sự hợp tác công - tư để dẫn dắt cuộc
cách mạng này.Chúng ta cần chuẩn bị thật kỹ lưỡng. Tôi thấy rằng châu Á đang
sở hữu một cơ cấu dân số tương đối trẻ - là lợi thế để có thể dễ dàng đương đầu
với cuộc cách mạng hơn so với các khu vực khác”2.
Theo ông, để chuẩn bị cho cuộc cách mạng, điều đặc biệt quan trọng là hệ
thống giáo dục, phải thay đổi hệ thống giáo dục hiện tại. Hệ thống giáo dục mới
không những phải hướng tới việc phát triển khả năng kỹ thuật số mà còn nên bổ
sung các tiêu chuẩn đạo đức và dựa trên một hệ thống giáo dục dài hạn.
I.2. Tác phẩm“Cách mạng công nghiệp lần thứ tư”
Trong Hội nghị Diễn đàn Kinh tế Thế giới (WEF ASEAN 2018) diễn ra
từ 11-13/9/2018 tại Hà Nội, sáng 11/9/2018, Klaus Schwab và ông Bùi Thanh
Sơn - Thứ trưởng Thường trực Bộ Ngoại giao, Trưởng Ban tổ chức WEF
ASEAN 2018, đã tham dự họp báo ra mắt cuốn sách “Cách mạng công nghiệp
lần thứ tư” phiên bản tiếng Việt. Trong gần một năm từ lúc phát hành bản dịch
tiếng Việt đến nay tác phẩm “Cách mạng công nghiệp lần thứ tư” của Klaus

Nguyễn Thái Quỳnh Trang (2018), Chân dung người khai sinh ra khái niệm cách mạng
công nghiệp 4.0, truy cập ngày 15/02/2019.
2


Schwab do Nhà xuất bản Chính trị Quốc gia Sự thật đã trở thành một số những
cuốn sách bán chạy nhất.
Vì sao cuốn sách này lại hot đến như vậy?
Bởi vì trong sự phát triển nhanh chóng của cuộc cách mạng công nghiệp 4.0,
lực lượng lao động để không bị đào thải khỏi guồng máy quay cuồng, để nắm bắt
được những cơ hội quý giá cuộc cách mạng mang lại, họ phải cập nhật kiến thức,
nhận diện những gì đã, đang và sắp xảy ra trên tất cả các lĩnh vực. Đặc biệt là khi
cuộc cách mạng công nghiệp 4.0 có tầm ảnh hưởng to lớn đến mọi lĩnh vực, có tác
động sâu rộng với quy mô toàn cầu, nếu chúng ta không kịp thời nắm bắt thì sẽ bị
văng ra khỏi bánh xe cách mạng đang quay với tốc độ chóng mặt này.
Cách mạng công nghiệp 4.0 sẽ trả lời cho chúng ta:
•

Cuộc cách mạng công nghiệp mới mang lại cho chúng ta những gì?

•

Tác động của nó đến đời sống kinh tế, văn hóa và xã hội của chúng ta

như thế nào?
•

Và con người cần làm gì để tiếp cận và tận dụng cơ hội mà cách mạng

công nghiệp 4.0 mang lại để phát triển?
Cuốn sách được viết bởi Klaus Schwab - Chủ tịch Diễn đàn Kinh tế Thế
giới - Người đặt nền móng cho thuật ngữ “cách mạng công nghiệp 4.0” sẽ gợi
mở cho mỗi cá nhân, cơ quan, tổ chức những ý tưởng, hướng đi mới nhờ việc
tận dụng những cơ hội mà cuộc cách mạng này mang tới.
Sau gần 16 năm nghiên cứu và chiêm nghiệm, Klaus Schwab, nhà kinh tế
học nổi tiếng thế giới, người sáng lập của WEF đã công bố công trình nghiên
cứu công phu về vấn đề này trong cuốn “The Fourth Industrial Revolution” –
“Cách mạng công nghiệp lần thứ tư”, được xuất bản đầu năm 2016, ngay trước
thời điểm WEF họp vào ngày 20/1/2016 bàn về chủ đề “Làm chủ Cuộc cách
mạng công nghiệp lần thứ tư”.
Tác phẩm “Cách mạng công nghiệp lần thứ tư” của Klaus Schwab do dịch
giả của Bộ ngoại giao dịch và hiệu đính, được Nhà xuất bản Chính trị Quốc gia
Sự thật xuất bản vào cuối năm 2018. Tác phẩm mang đến một cái nhìn tổng


quan, sáng tỏ, thấu đáo và rành mạch về những xu thế lớn đang diễn ra, cung cấp
cho người đọc cách tư duy và phân tích những thay đổi có tính lịch sử do cách
mạng công nghiệp 4.0 tạo ra để chúng ta có thể cùng nhau bảo đảm lợi ích của
cuộc cách mạng này được chia sẻ đồng đều vì sự thịnh vượng chung của tất cả
mọi người. Cuốn sách này dành cho những ai quan tâm đến tương lai nhân loại
và muốn tận dụng những cơ hội từ cuộc cách mạng công nghiệp này để dựng
xây một thế giới tốt đẹp hơn.
Tác phẩm này ngoài lời nói đầu, lời giới thiệu, lời cảm ơn và phụ lục thì
nội dung gồm ba chương với tổng số trang là 279. Chương đầu tiên là tổng quan
về cuộc cách mạng công nghiệp 4.0. Chương hai trình bày về các công nghệ
biến đổi chính. Chương ba đưa ra những góc nhìn sâu về tác động của cuộc cách
mạng và một số thách thức chính sách mà nó đặt ra. Và tác giả kết luận bằng
cách đề xuất những ý tưởng thực tế và những giải pháp tốt nhất để thích ứng,
định hình và khai thác tiềm năng của sự biến đổi lớn này.

Ba mục tiêu chính của tác phẩm “Cách mạng công nghiệp lần thứ tư” đó là:
- Nâng cao nhận thức về tính toàn diện và tốc độ của cuộc cách mạng
công nghệ và tác động đa chiều của nó.
- Xác lập một khuôn khổ tư duy về cuộc cách mạng công nghệ để xác
định những vấn đề cốt lõi và nêu bật những giải pháp có thể.
- Thiết lập một nền tảng có thể thúc đẩy hợp tác và quan hệ đối tác công tư trong các vấn đề liên quan đến cách mạng công nghệ.
Trong phần lời giới thiệu, Klaus Schwab cho rằng: “Trong số rất nhiều
thách thức đa dạng và thú vị mà ngày nay chúng ta phải đối diện, điều cấp bách
và quan trọng nhất là phải làm sao hiểu và định hình cuộc cách mạng công nghệ
mới, điều chắc chắn sẽ thay đổi sâu sắc cách chúng ta sống, làm việc và liên hệ
với nhau. Xét về quy mô, tầm vóc và độ phức tạp, hiện tượng mà tôi coi là cuộc
cách mạng công nghiệp lần thứ tư này không giống bất kỳ điều gì mà nhân loại
từng trải qua.”3

Xem Klaus Schwab, Cách mạng công nghiệp lần thứ tư, tr.11, Nxb. Chính trị Quốc gia Sự
thật, 08/2018.
3


Ngay từ lời mở đầu cho ta thấy Klaus Schwab đã có cái nhìn khá tổng
quát về cuộc cách mạng công nghiệp mới này, tuy nhiên, hiện nay chúng ta vẫn
chưa nắm bắt được đầy đủ tốc độ và phạm vi ảnh hưởng của cuộc cách mạng
mới này. Khả năng hàng tỷ người được kết nối thông qua các thiết bị di động
vốn sở hữu những tính năng chưa từng có trong tốc độ xử lý, dung lượng lưu trữ
và tiếp cận các kiến thức là không giới hạn. Hoặc nghĩ về sự hội tụ đáng kinh
ngạc của những đột phá công nghệ mới nổi, bao gồm các lĩnh vực trên quy mô
rộng lớn có thể kể đến như trí thông minh nhân tạo (AI), robot, mạng lưới vạn
vật kết nối internet (Internet of Things – IoT), các phương tiện không người lái,
công nghệ in 3D, công nghệ nano, sinh học,... Nhiều công nghệ trong số đó đang
ở giai đoạn “trứng nước” nhưng đã đạt được bước ngoặt trong sự phát triển bởi

chúng dựa vào nhau và tăng cường lẫn nhau bằng sự kết hợp giữa các công nghệ
của thế giới vật chất, kỹ thuật số và sinh học. Nhân loại đang chứng kiến những
thay đổi sâu sắc trên tất cả các ngành công nghiệp, đánh dấu bằng sự xuất hiện
của các mô hình kinh doanh mới, sự phá vỡ của các mô hình hiện tại và sự định
hình lại hệ thống sản xuất, tiêu thụ, vận chuyển và giao nhận.
Về mặt xã hội, một sự thay đổi hệ hình (paradigm shift) cũng diễn ra
trong cách chúng ta làm việc và giao tiếp, cũng như cách chúng ta thể hiện
mình, tiếp cận thông tin và giải trí. Tương tự như vậy, các chính phủ và các tổ
chức đang được định hình lại, một số trong đó phải kể đến như hệ thống giáo
dục, y tế, giao thông vận tải. Những cách thức mới trong việc sử dụng công nghệ
để thay đổi hành vi và các hệ thống sản xuất, tiêu thụ của chúng ta cũng thúc
đẩy tiềm năng hỗ trợ quá trình tái tạo và bảo tồn môi trường tự nhiên, chứ không
phải là tạo ra các chi phí ẩn dưới hình thức ngoại ứng. Những biến đổi này mang
tính lịch sử cả về quy mô, tốc độ và phạm vi ảnh hưởng của nó. Khi những bất
ổn sâu sắc xung quanh việc phát triển và áp dụng các công nghệ mới nổi đồng
nghĩa với việc chúng ta vẫn chưa biết những biến đổi gây ra bởi cuộc cách mạng
công nghiệp này sẽ diễn ra như thế nào, độ phức tạp và sự liên hệ lẫn nhau giữa
các khu vực ngụ ý rằng tất cả các bên liên quan của xã hội toàn cầu - chính phủ,


doanh nghiệp, giới học giả, và xã hội dân sự - có trách nhiệm làm việc cùng
nhau để hiểu rõ hơn về xu hướng mới nổi này. Chia sẻ sự hiểu biết đặc biệt quan
trọng nếu chúng ta muốn định hình một tương lai chung phản ánh những mục
tiêu và giá trị chung. Chúng ta cần phải có một góc nhìn chia sẻ toàn diện và
toàn cầu về việc công nghệ thay đổi cuộc sống của chúng ta và của những thế hệ
tương lai, tạo ra một khuôn khổ cho những tư duy về cuộc cách mạng công
nghiệp, một khuôn khổ vạch ra những vấn đề cốt lõi và làm nổi bật những giải
pháp khả thi, và chuẩn bị một nền tảng, từ đó để truyền cảm hứng cho sự hợp tác
công - tư và hợp tác trên các vấn đề liên quan đến cách mạng công nghệ.
Quan trọng hơn hết, tác phẩm này hướng đến mục đích nhấn mạnh cách

thức mà công nghệ và xã hội cùng tồn tại. Công nghệ không phải là một lực
lượng ngoại sinh mà chúng ta không thể kiểm soát. Chúng ta không bị bắt buộc
phải lựa chọn, giữa “chấp nhận, sống với nó” và “từ chối, sống mà không có
nó”. Thay vào đó, hãy xem những thay đổi công nghệ ấn tượng đó như một lời
mời phản chiếu về bản thân chúng ta và cách chúng ta nhìn thế giới. Chúng ta
càng nghĩ về cách khai thác cuộc cách mạng công nghệp thì chúng ta sẽ càng
khám phá được bản thân và các mô hình xã hội cơ bản mà những công nghệ này
đại diện và tạo ra, và chúng ta cũng sẽ càng có cơ hội để định hình cuộc cách
mạng này theo hướng cải thiện tình trạng của thế giới. Định hình cuộc cách
mạng công nghiệp 4.0 để đảm bảo rằng cuộc cách mạng này sẽ trao quyền và
tập trung vào con người chứ không phải là chia rẽ và vô nhân đạo, đó không
phải là nhiệm vụ của bất kỳ một bên liên quan hay lĩnh vực hoặc cho bất cứ khu
vực, ngành công nghiệp hoặc nền văn hóa đơn lẻ nào. Tính chất căn bản và toàn
cầu của cuộc cách mạng này có nghĩa là nó sẽ tác động và bị ảnh hưởng bởi tất
cả các quốc gia, các nền kinh tế, các khu vực và người dân.
Do đó, quan trọng là chúng ta cần đầu tư sự quan tâm và sức lực vào sự
hợp tác giữa các bên liên quan trên các phương diện học thuật, xã hội, chính trị,
quốc gia và công nghiệp. Những sự tương tác và hợp tác này là cần thiết để tạo
ra những viễn cảnh chung tích cực, tràn đầy hy vọng, tạo điều kiện cho các cá


nhân và các nhóm người từ mọi nơi trên thế giới đều có thể tham gia, và hưởng
lợi, từ những chuyển biến đang diễn ra. Phần lớn thông tin và những phân tích
của tác giả trong tác phẩm này đều dựa trên những dự án đang diễn ra và những
sáng kiến của Diễn đàn Kinh tế Thế giới, đã được phát triển, tranh luận và thử
thách tại những kỳ họp diễn đàn gần đây. Do đó, tác phẩm này cũng tạo ra một
khuôn khổ để định hình các hoạt động tương lai của Diễn đàn Kinh tế Thế giới.
Tác giả cũng đã đưa vào tác phẩm nhiều điều từ những cuộc trò chuyện
của ông với các nhà lãnh đạo doanh nghiệp, chính phủ và xã hội dân sự, cũng
như những người tiên phong trong công nghệ và những người trẻ tuổi. Theo

nghĩa đó, đây là một tác phẩm “đa nguồn”, là sản phẩm của trí tuệ tập thể khai
sáng của cộng đồng WEF.


Chương II
CÁCH MẠNG CÔNG NGHIỆP 4.0, TÁC ĐỘNG
CỦA CÁCH MẠNG CÔNG NGHIỆP 4.0 TRONG QUAN NIỆM
CỦA KLAUS SCHWAB VÀ MỘT SỐ NHẬN XÉT SƠ BỘ
II.1. Cách mạng công nghiệp 4.0 trong quan điểm của Klaus Schwab
Nói đến cách mạng công nghiệp là nói đến sự thay đổi lớn lao mà nó
mang lại trong các lĩnh vực kinh tế, văn hóa và xã hội. Cùng nhìn lại lịch sử,
nhân loại đã trải qua ba cuộc cách mạng công nghiệp lớn. Mỗi cuộc cách mạng
đều có những đặc trưng đó là sự thay đổi về bản chất của sản xuất và sự thay đổi
này được tạo ra bởi các đột phá của khoa học và công nghệ.
II.1.1. Bối cảnh lịch sử và khái niệm cách mạng công nghiệp 4.0
Theo Klaus Schwab, từ “cách mạng” có nghĩa là một sự thay đổi đột ngột
và căn bản. Các cuộc cách mạng trong lịch sử diễn ra khi những công nghệ và
cách thức mới trong việc nhận thức thế giới gây ra sự thay đổi sâu sắc trong hệ
thống kinh tế và cấu trúc xã hội. Lấy lịch sử làm khung tham chiếu, những thay
đổi đột ngột này có thể mất nhiều năm để nhìn thấy. Biến đổi sâu sắc đầu tiên
trong cách sống của chúng ta - sự chuyển đổi từ tìm kiếm thức ăn sang trồng trọt
và chăn nuôi - xảy ra vào khoảng 10.000 năm trước và được thực hiện nhờ quá
trình thuần hóa động vật. Cuộc cách mạng nông nghiệp đã kết hợp nỗ lực thuần
hoá động vật với nỗ lực của con người nhằm mục đích tạo ra sản phẩm, vận
chuyển và giao tiếp.4
Cuộc cách mạng công nghiệp đầu tiên (1.0) kéo dài từ năm 1760 đến
khoảng năm 1840. Bắt đầu bằng việc xây dựng các tuyến đường sắt và phát
minh ra động cơ hơi nước, cuộc cách mạng này đánh dấu sự khởi đầu của kỷ
nguyên sản xuất cơ khí. Cuộc cách mạng công nghiệp 2.0, diễn ra từ cuối thế kỷ
19 đến đầu thế kỷ 20, với sản xuất hàng loạt, được thúc đẩy bởi sự ra đời của

Xem Klaus Schwab, Cách mạng công nghiệp lần thứ tư, tr.19, Nxb. Chính trị Quốc gia Sự
thật, 08/2018.
4


điện năng và dây chuyền lắp ráp. Cuộc cách mạng công nghiệp 3.0 bắt đầu vào
những năm 1960. Đây là cuộc cách mạng máy tính hay cách mạng số bởi vì nó
được xúc tác bởi sự phát triển của chất bán dẫn, máy tính cỡ lớn (thập niên
1960), máy tính cá nhân (thập niên 1970 và 1980) và internet (thập niên 1990).
Cuộc cách mạng công nghiệp 4.0 dựa trên nền tảng của cuộc cách mạng
công nghiệp 3.0, dựa trên nền tảng giai đoạn phát triển mới của cách mạng khoa
học công nghệ, nó nảy sinh với các công nghệ mới và các thiết bị mới, mà trước
hết là trí tuệ nhân tạo, công nghệ in 3D, công nghệ tự hành, thiết bị đầu cuối,
internet vạn vật, điện toán đám mây, dữ liệu lớn, các công nghệ sinh học liên kết
thế hệ mới, công nghệ vật liệu cao cấp, công nghệ tự động hóa robot thế hệ mới
có “trí tuệ”,...
Cùng với việc xem xét những định nghĩa khác nhau và các tranh luận
khoa học về đặc trưng của ba cuộc cách mạng công nghiệp đầu tiên, ngày nay
chúng ta đang ở giai đoạn đầu của cuộc cách mạng công nghiệp 4.0. Nó đã bắt
đầu vào thời điểm chuyển giao sang thế kỷ này và hình thành dựa trên cuộc cách
mạng số. Đặc trưng của cách mạng công nghiệp 4.0 là mạng internet ngày càng
trở nên phổ biến và di động.
Công nghệ kỹ thuật số với phần cứng máy tính, phần mềm và hệ thống
mạng trong cấu trúc của nó không phải là mới, nhưng sau một thời gian ngưng
trệ với cuộc cách mạng công nghiệp 3.0, nó đã trở nên ngày càng phức tạp và
được tích hợp nhiều hơn và kết quả là đang làm biến đổi xã hội và nền kinh tế
toàn cầu. Đây là lý do tại sao Giáo sư Erik Brynjolfsson và Andrew McAfee,
Viện Công nghệ Massachusetts (MIT) lấy tên giai đoạn này làm tiêu đề của
cuốn sách năm 2014 của họ - “Kỷ nguyên máy móc thứ hai”.5 Họ tuyên bố rằng
thế giới đang ở một bước ngoặt, mà tại đó ảnh hưởng của các công nghệ kỹ

thuật số này sẽ chứng tỏ với “toàn bộ sức mạnh” thông qua sự tự động hóa và
tạo ra “những điều chưa từng có”.
5

Erik Brynjolfsson and Andrew McAfee: The Second Machine Age: Work, Progress, and
Prosperity in a Time of Brilliant Technologies, W.W.Noton & Company, 2014.


Tuy vậy, cuộc cách mạng công nghiệp 4.0 không chỉ là về máy móc và hệ
thống thông minh và được kết nối. Phạm vi của nó rộng lớn hơn nhiều. Các làn
sóng đột phá trong các lĩnh vực khác nhau xảy ra đồng thời, từ giải mã trình tự
gen cho tới công nghệ nano, từ năng lượng tái tạo đến tính toán lượng tử. Cuộc
cách mạng công nghiệp 4.0 là sự dung hợp giữa các công nghệ này và sự tương
tác của chúng trên các lĩnh vực vật chất, kỹ thuật số và sinh học khiến cuộc cách
mạng công nghiệp 4.0 này về cơ bản khác với những cuộc cách mạng trước đó.
Trong cuộc cách mạng này, những công nghệ mới nổi và sự đổi mới trên
diện rộng được khuếch tán nhanh hơn và rộng rãi hơn so với những lần trước,
điều vẫn tiếp tục diễn ra ở một số nơi trên thế giới. Theo Klaus Schwab, cuộc
cách mạng công nghiệp 2.0 vẫn chưa đến được với 17% dân số của thế giới - tức
ước tính khoảng gần 1,3 tỉ người chưa tiếp cận được với điện. Điều này cũng
chính xác với cuộc cách mạng công nghiệp 3.0, với hơn một nửa dân số thế giới,
4 tỷ người mà phần lớn đang sống ở những nước đang phát triển, chưa tiếp cận
internet. Trục quay của công nghệ (dấu hiệu phân biệt cuộc cách mạng công
nghiệp 1.0) đã mất gần 120 năm để được lan tỏa ra ngoài châu Âu. Ngược lại,
internet đã tràn ngập khắp nơi trên thế giới chỉ trong vòng hơn một thập kỷ. 6
Bài học từ cuộc cách mạng công nghiệp 1.0 vẫn còn giá trị đến ngày nay,
đó là mức độ chấp nhận đổi mới công nghệ của một xã hội là nhân tố chính
quyết định sự tiến bộ. Chính phủ và các tổ chức công cộng, cũng như khu vực tư
nhân, cần phải thực hiện bổn phận của họ, nhưng một điều cũng quan trọng là
người dân phải thấy được những lợi ích lâu dài. Cuộc cách mạng công nghiệp

4.0 chắc chắn sẽ diễn ra một cách mạnh mẽ, có sức ảnh hưởng và có tầm quan
trọng với lịch sử như ba cuộc cách mạng trước. Bên cạnh đó, tác giả cũng đã chỉ
ra hai mối lo ngại về các yếu tố có thể hạn chế khả năng cuộc cách mạng công
nghiệp 4.0 được diễn ra một cách hiệu quả và có tính liên kết.

Xem Klaus Schwab, Cách mạng công nghiệp lần thứ tư, tr.23, Nxb. Chính trị Quốc gia Sự
thật, 08/2018.
6


Thứ nhất, trình độ yêu cầu về năng lực lãnh đạo và sự hiểu biết về những
thay đổi đang diễn tiến trên tất cả các lĩnh vực, nhưng vẫn còn thấp khi đặt trong
sự tương phản với nhu cầu phải xem xét lại những hệ thống kinh tế, xã hội và
chính trị của chúng ta để đáp ứng cuộc cách mạng công nghiệp 4.0. Do đó, cả ở
cấp quốc gia và toàn cầu, khung thể chế cần thiết để quản lý việc phổ biến sự đổi
mới và giảm thiểu sự xáo trộn là không đủ, tệ hơn là hoàn toàn không có.
Thứ hai, thế giới đang thiếu một lời dẫn giải nhất quán, tích cực và chung
để vạch ra những cơ hội và thách thức của cuộc cách mạng công nghiệp 4.0, một
dẫn giải mang tính thiết yếu nếu chúng ta muốn trao quyền cho một tập hợp đa
dạng các cá nhân và cộng đồng và tránh một phản ứng phổ biến của người dân
trước những thay đổi cơ bản đang diễn ra.
Các cuộc cách mạng công nghiệp đều được dẫn dắt bởi khoa học công nghệ.
Những cuộc cách mạng trước đều là hệ quả của tiến bộ khoa học công nghệ. Biểu
tượng của cách mạng công nghiệp 4.0 sẽ là robot có thể có trí tuệ nhân tạo, lấy kiến
thức của tất cả các robot để ứng xử với con người, vượt xa năng lực con người.
Thực ra, về bản chất đây là cụm từ đề cập đến những công nghệ đang phát triển
hiện nay như: IoT (Internet of Things -Vạn vật kết nối), AI (Artifical Intelligence Trí tuệ nhân tạo), Cloud computing (Điện toán đám mây), AR/VR (Thực tế ảo),
Big Data (Dữ liệu lớn),... và nhiều công nghệ khác, chưa có tiêu chuẩn xếp loại,
được gán ghép vào nội dung của cách mạng công nghiệp 4.0.
Cách mạng công nghiệp 4.0 sẽ diễn ra trên ba xu hướng chính gồm: vật

chất, kỹ thuật số và sinh học.
Trong lĩnh vực vật chất có bốn biểu hiện chính với robot tiên tiến, in 3D,
xe tự hành, các vật liệu mới (graphene, polyhexahydrotriazines,...).
Yếu tố cốt lõi của kỹ thuật số là internet vạn vật còn được gọi là “internet
kết nối vạn vật”. Dưới dạng đơn giản nhất nó có thể được mô tả như mối quan
hệ giữa các sự vật (các sản phẩm, dịch vụ, địa điểm,...) và con người, được hình
thành nhờ sự kết nối của nhiều công nghệ và nền tảng.


Cuối cùng, trên lĩnh vực sinh học, cách mạng công nghiệp 4.0 tập trung
vào nghiên cứu công nghệ gen. Nhờ những tiến bộ của sức mạnh tính toán, các
nhà khoa học không phải sử dụng phương pháp thử và sai cho đến khi tìm được
đáp án đúng nữa; thay vào đó, họ thử nghiệm cách các biến thể gen khác nhau
tạo ra các đặc tính di truyền và loại bệnh đặc thù khác nhau.
Có thể khái quát đặc điểm và ứng dụng của cách mạng công nghiệp 4.0
như sau:
Một là, phạm vi, tốc độ kết nối rộng và nhanh nhất từ trước đến nay. Những
thành tựu của cách mạng công nghiệp 4.0 cho phép con người kết nối không giới
hạn với mọi người và vạn vật chỉ thông qua máy tính hoặc chiếc điện thoại thông
minh có kết nối internet. Hệ thống máy tính hiện nay đang có một sức mạnh xử lý
chưa từng có với dung lượng lưu trữ tăng lên đáng kể giúp con người dễ dàng truy
cập vào kho kiến thức không giới hạn. Những khả năng này được nhân lên nhờ
những công nghệ đột phá trong các lĩnh vực như trí tuệ nhân tạo, robot, internet vạn
vật, xe tự lái, công nghệ in 3D, công nghệ nano, công nghệ sinh học,...
Hai là, tạo ra những thay đổi to lớn trong các lĩnh vực sản xuất. Có thể
nhận thấy, công nghệ số đã làm thay đổi sâu sắc nên sản xuất của toàn thế giới.
Nếu như nguyên liệu chủ đạo trong sản xuất vật chất ở các cuộc cách mạng công
nghiệp trước đây phần lớn là tài nguyên thiên nhiên hoặc có nguồn gốc từ tự
nhiên như đất đai, khoáng sản, tài nguyên rừng, biển,... thì trong cuộc cách mạng
công nghiệp 4.0, “nguyên liệu” chủ yếu và quan trọng hàng đầu là chất xám.

Các thuật ngữ như trí tuệ nhân tạo, công nghệ nano, công nghệ sinh học,... đều
là những sản phẩm của cuộc cách mạng 4.0 này. Lợi thế tài nguyên mất dần và
nhường chỗ cho sự sáng tạo không giới hạn của con người.
Ba là, từ ứng dụng của công nghệ số, mọi tồn tại trong cuộc sống đều có
một bản sao trong thế giới ảo. Những giao dịch trong thế giới ảo được thực hiện
bằng việc kết nối internet. Sản xuất ảo, sản phẩm ảo và giao dịch ảo nhưng tác
động của nó mạng lại là thật. Tính chất kết nối không giới hạn của vạn vật từ thế
giới ảo tiến đến xóa bỏ rào cản về mặt địa lý giữa các quốc gia.


Bốn là, tốc độ toàn cầu hóa diễn ra nhanh chóng hơn bao giờ hết. Chỉ cần
“kết nối” sự đầu tư trực tiếp nước ngoài của các tập đoàn kinh tế đa quốc gia,
xuyên quốc gia ở những ngành nghề, lĩnh vực đầu tư ứng dụng trực tiếp công
nghệ 4.0 được thực hiện dễ dàng và nhanh chóng. Các tập đoàn kinh tế đa quốc
gia, xuyên quốc gia tận dụng triệt để công nghệ kết nối để mở rộng thị trường
đầu tư trên toàn thế giới, tạo nên xu hướng quốc tế hóa về phương thức kinh
doanh. Những đặc trưng trong phương thức kinh doanh truyền thống của mỗi
quốc gia dần mất đi. Những cái tên như Facebook, Zalo, Instagram, Uber,
Grab,... đã trở nên rất quen thuộc đối với người dân nhiều nước trên thế giới.
Đây đều là những ứng dụng trực tiếp của cách mạng công nghiệp 4.0.
Như vậy, nhìn một cách tổng quát, cuộc cách mạng công nghiệp 4.0 sẽ
làm tăng thu nhập và cải thiện chất lượng cuộc sống cho người dân toàn cầu, mà
đối tượng được hưởng lợi nhiều nhất chính là người tiêu dùng. Công nghệ mới
tạo ra những sản phẩm và dịch vụ mới làm tăng hiệu quả và niềm vui cuộc sống
của mỗi cá nhân con người.
Tác động của cách mạng công nghiệp 4.0 là vô cùng sâu rộng. Không chỉ
làm thay đổi đời sống con người, các cuộc cách mạng công nghiệp còn dẫn tới
sự thay đổi toàn diện hình thái kinh tế - xã hội. Sau cuộc cách mạng công nghiệp
1.0, chủ nghĩa tư bản đã thắng thế chế độ phong kiến. Sau cuộc cách mạng công
nghiệp 2.0, chủ nghĩa tư bản độc quyền đã thay thế chủ nghĩa tư bản tự do cạnh

tranh, đồng thời chủ nghĩa xã hội đã hình thành. Cách mạng công nghiệp 3.0 dẫn
tới sự ra đời chủ nghĩa tư bản hiện đại. Và cách mạng công nghiệp 4.0 hứa hẹn
sẽ làm thay đổi hình thái kinh tế - xã hội của nhân loại thêm một lần nữa.
II.1.2. Thay đổi sâu sắc và hệ thống
Klaus Schwab khẳng định: “Tiền đề của cuốn sách này là công nghệ và số
hóa sẽ cách mạng hóa mọi thứ và biến câu khẩu ngữ hay bị lạm dụng và thường
không chính xác “lần này mọi chuyện sẽ khác” thành ra phù hợp”.7 Nói một

Xem Klaus Schwab, Cách mạng công nghiệp lần thứ tư, tr.24, Nxb. Chính trị Quốc gia Sự
thật, 08/2018.
7


cách đơn giản, các đổi mới công nghệ chủ yếu đều đang trên bờ vực của sự thay
đổi quan trọng trên toàn thế giới.
Quy mô và phạm vi của sự thay đổi giải thích vì sao có thể cảm thấy sự
phá vỡ và đổi mới ngày nay lại xảy ra một cách dữ dội như thế. Tốc độ đổi mới
xét trên cả hai phương diện bao gồm sự phát triển và khả năng khuếch tán của
nó đều nhanh hơn bao giờ hết. Những nhân tố gây phá vỡ ngày nay như Airbnb,
Uber, Alibaba,... giờ đây là những cái tên mà ai cũng biết nhưng nó đã từng khá
vô danh chỉ cách đây vài năm. Chiếc điện thoại Iphone đầy rẫy khắp mọi nơi đã
được tung ra vào năm 2007. Song đến cuối năm 2015, ước tính có đến 2 tỷ chiếc
điện thoại thông minh được bán ra. Năm 2010, Google lần đầu tiên công bố
chiếc xe hoàn toàn tự vận hành mà không cần người lái của họ. Những chiếc xe
như vậy có thể sớm trở thành một thực tế phổ biến trên đường phố.
Điều đó có thể xảy ra nhưng nó không phải chỉ là tốc độ, hiệu suất theo
quy mô cũng gây sự đáng ngạc nhiên không kém. Số hóa có nghĩa là tự động hóa
và cũng có nghĩa là các công ty không phải gánh chịu việc lợi tức theo quy mô
giảm xuống (hoặc ít nhất là ít công ty sẽ phải chịu điều đó hơn). Để có thể hiểu
điều này ở mức độ tổng hợp, thử so sánh thành phố Detroit năm 1990 (sau đó trở

thành một trung tâm lớn của các ngành công nghiệp truyền thống) với Thung lũng
Silicon vào năm 2014. Năm 1990, ba công ty lớn nhất tại Detroit có tổng giá trị vốn
hóa thị trường là 36 tỷ đô la, doanh thu là 250 tỷ đô la, và có 1,2 triệu nhân viên.
Năm 2014, ba công ty lớn nhất của Thung lũng Silicon có giá trị vốn hóa thị trường
cao hơn đáng kể (1,09 nghìn tỷ đô la), tạo ra số doanh thu tương tự (247 tỷ đô la),
nhưng chỉ với khoảng một phần mười số lao động (137.000).8
Thực tế một đơn vị của cải vật chất được tạo ra ngày hôm nay có khả
năng sử dụng ít nhân công hơn so với 10 hay 15 năm trước đây bởi vì các doanh
nghiệp số có chi phí cận biên có xu hướng gần bằng 0. Ngoài ra, một thực tế của
thời đại kỹ thuật số là nhiều doanh nghiệp mới cung cấp “các hàng hóa thông
Xem Klaus Schwab, Cách mạng công nghiệp lần thứ tư, tr.25-26, Nxb. Chính trị Quốc gia
Sự thật, 08/2018.
8