Nghiên cứu đặc điểm nông sinh học và biện pháp nhân giống bằng giâm cành cây chè hoa vàng tại huyện chợ đồn, tỉnh bắc kạn
Bạn đang xem bản rút gọn của tài liệu. Xem và tải ngay bản đầy đủ của tài liệu tại đây (2.03 MB, 187 trang )
i
ĐẠI HỌC THÁI NGUYÊN
TRƯỜNG ĐẠI HỌC NÔNG LÂM
----------------------------------------------
LÊ ĐÀO DUY THẮNG
NGHIÊN CỨU ĐẶC ĐIỂM NÔNG SINH HỌC VÀ
BIỆN PHÁP NHÂN GIỐNG BẰNG GIÂM CÀNH
CÂY CHÈ HOA VÀNG TẠI HUYỆN CHỢ ĐỒN,
TỈNH BẮC KẠN
LUẬN VĂN THẠC SĨ KHOA HỌC CÂY TRỒNG
Thái Nguyên - 2019
i
ĐẠI HỌC THÁI NGUYÊN
TRƯỜNG ĐẠI HỌC NÔNG LÂM
----------------------------------------------
LÊ ĐÀO DUY THẮNG
NGHIÊN CỨU ĐẶC ĐIỂM NÔNG SINH HỌC VÀ
BIỆN PHÁP NHÂN GIỐNG BẰNG GIÂM CÀNH
CÂY CHÈ HOA VÀNG TẠI HUYỆN CHỢ ĐỒN,
TỈNH BẮC KẠN
Ngành : Khoa học cây trồng
Mã số ngành: 8.62.01.10
LUẬN VĂN THẠC SĨ KHOA HỌC CÂY TRỒNG
Người hướng dẫn khoa học: TS. TRẦN ĐÌNH HÀ
Thái Nguyên - 2019
ii
LỜI CAM ĐOAN
-
Tôi xin cam đoan rằng, số liệu và kết quả nghiên cứu trong luận văn là
trung thực và chưa được sử dụng để bảo vệ một học vị nào.
-
Tôi xin cam đoan rằng, mọi sự giúp đỡ cho việc thực hiện luận văn đã
được cảm ơn và các thông tin trích dẫn trong luận văn đều được chỉ rõ nguồn
gốc.
Thái Nguyên, tháng
năm 2019
Tác giả luận văn
Lê Đào Duy Thắng
iii
LỜI CẢM ƠN
Trong suốt quá trình học tập và thực tiễn nghiên cứu đề tài, tôi luôn nhận
được sự quân tâm của cơ quan, nhà trường, sự giúp đỡ tận tình của các thầy
cô, các đồng nghiệp, bạn bè và gia đình.
Nhân dịp này, tôi xin bày tỏ lòng biết ơn sâu sắc đến TS. Trần Đình Hà
đã tận tình giúp đỡ, hướng dẫn tôi thực hiện đề tài và hoàn thành luận văn tốt
nghiệp.
Tôi xin trân trọng cảm ơn các thầy cô trong Khoa Nông học - Trường Đại
học Nông Lâm, Đại học Thái Nguyên, đã tạo điều kiện, hướng dẫn, giúp đỡ tôi
trong suốt quá trình học tập, nghiên cứu để có thể hoàn thành luận văn này.
Tôi xin bày tỏ lòng biết ơn đến tập thể lãnh đạo công chức Phòng quản
lý Khoa học-Sở Khoa học và Công nghệ tỉnh Bắc Kạn nơi tôi công tác đã tạo
điều kiện giúp đỡ cho tôi được tham gia khóa đào tạo này.
Nhân dịp này, tôi xin trân trọng cảm ơn gia đình, bạn bè đã tạo điều kiện
và giúp đỡ tôi trong suốt quá trình học tập và nghiên cứu.
Thái Nguyên, tháng
Tác giả luận văn
Lê Đào Duy Thắng
iv
MỤC LỤC
LỜI CAM ĐOAN............................................................................................................................. ii
LỜI CẢM ƠN.................................................................................................................................... iii
MỤC LỤC........................................................................................................................................... iv
BẢNG DANH MỤC TỪ NGỮ VIẾT TẮT..................................................................... vii
DANH MỤC CÁC BẢNG...................................................................................................... viii
MỞ ĐẦU............................................................................................................................................... 1
1. Tính cấp thiết của đề tài:........................................................................................................... 1
2. Mục tiêu:........................................................................................................................................... 2
3. Ý nghĩa của đề tài......................................................................................................................... 2
3.1. Ý nghĩa khoa học...................................................................................................................... 2
3.2. Ý nghĩa thực tiễn...................................................................................................................... 3
Chương 1. TỔNG QUAN TÀI LIỆU................................................................................. 4
1.1. Cơ sở khoa học của đề tài.................................................................................................... 4
1.1.1. Nguồn gốc, phân bố và phân loại chè Hoa vàng.................................................. 4
1.1.2 Đặc điểm thực vật học một số loài chè Hoa vàng................................................ 6
1.1.3. Cơ sở khoa học của nhân giống vô tính................................................................... 8
1.2. Tình hình nghiên cứu, sản xuất cây chè Hoa vàng trên thế giới và
trong nước........................................................................................................................................... 15
1.2.1. Tình hình nghiên cứu, sản xuất cây chè Hoa vàng trên thế giới:..............15
1.2.2. Tình hình nghiên cứu, sản xuất chè Hoa vàng ở trong nước......................19
Chương 2. NỘI DUNG VÀ PHƯƠNG PHÁP NGHIÊN CỨU.......................27
2.1. Đối tượng nghiên cứu.......................................................................................................... 27
2.2.Thời gian, địa điểm nghiên cứu....................................................................................... 27
2.3. Nội dung nghiên cứu............................................................................................................ 27
2.3.1. Nội dung 1: Nghiên cứu đặc điểm nông sinh học của cây chè Hoa vàng
tại huyện Chợ Đồn tỉnh Bắc Kạn............................................................................................ 27
v
2.3.2. Nội dung 2: Nghiên cứu ảnh hưởng của chất điều hòa sinh trưởng, loại
hom đến khả năng nhân giống cây chè Hoa vàng tại huyện Chợ Đồn tỉnh
Bắc Kạn .............................................................................................................................................. 27
2.4. Phương pháp nghiên cứu................................................................................................... 28
2.4.1. Nội dung 1: Nghiên cứu đặc điểm nông sinh học của cây chè Hoa vàng
tại huyện Chợ Đồn tỉnh Bắc Kạn............................................................................................ 28
2.4.2. Nội dung 2: Nghiên cứu ảnh hưởng của chất điều hòa trưởng, loại hom
đến khả năng nhân giống bằng giâm hom chè hoa Vàng tại huyện Chợ Đồn
tỉnh Bắc Kạn...................................................................................................................................... 30
Chương 3. KẾT QUẢ NGHIÊN CỨU VÀ THẢO LUẬN................................. 36
3.1 Đặc điểm nông sinh học của cây chè Hoa vàng tại huyện Chợ Đồn tỉnh
Bắc Kạn................................................................................................................................................ 36
3.1.1. Tình hình phân bố, đặc điểm sinh cảnh và khai thác sử dụng cây chè
Hoa vàng tại Huyện Chợ............................................................................................................. 60
3.1.2. Đặc điểm hình thái của các loài chè Hoa vàng.................................................. 40
3.1.3. Đặc điểm vật hậu của loài chè Hoa vàng tại huyện Chợ Đồn....................44
3.2. Ảnh huởng của nồng độ chất điều hòa sinh truởng, loại hom đến khả
năng nhân giống bằng giâm hom cây chè Hoa vàng.................................................... 45
3.2.1. Ảnh hưởng của nồng độ chất điều hòa trưởng, loại hom đến tỷ lệ
hom sống............................................................................................................................................. 45
3.2.2. Ảnh hưởng của nồng độ chất điều hòa sinh trưởng, loại hom đến tỷ lệ
tái sinh chồi của hom giâm........................................................................................................ 49
3.2.3. Ảnh hưởng của nồng độ chất điều hòa sinh trưởng, loại hom đến khả
năng sinh trưởng chồi của hom giâm.................................................................................... 52
3.2.4. Ảnh hưởng của nồng độ chất điều hòa trưởng, loại hom đến khả năng ra
rễ của hom giâm............................................................................................................................... 55
3.2.4. Ảnh hưởng của nồng độ chất điều hòa sinh trưởng, loại hom đến tỷ lệ
cây đạt tiêu chuẩn xuất vườn.................................................................................................... 58
vi
KẾT LUẬN VÀ ĐỀ NGHỊ..................................................................................................... 61
1.Kết luận............................................................................................................................................ 61
2. Đề nghị............................................................................................................................................ 61
TÀI LIỆU THAM KHẢO....................................................................................................... 63
vii
BẢNG DANH MỤC TỪ NGỮ VIẾT TẮT
CT
: Công thức
CV%
: Hệ số biến động
Đ/C
: Đối chứng
ĐHST
: Điều hòa sinh trưởng
IBA
: Indol buiyric acid
KTST
: Kích thích sinh trưởng
P
: Độ tin cây
PPM
: Phần triệu
TCXV
: Tiêu chuẩn xuất vườn
viii
DANH MỤC CÁC BẢNG
Bảng 1.1: Danh mục các loài Camellia L. có hoa vàng ở Việt Nam.......................6
Bảng 3.1: Tình hình phân bố tự nhiên của loài Chè Hoa vàng tại huyện
Chợ Đồn, tỉnh Bắc Kạn 36
Bảng 3.2: Đặc điểm địa hình nơi bắt gặp Chè Hoa vàng tại huyện Chợ
Đồn, tỉnh Bắc Kạn 39
Bảng 3.3: So sánh đặc điểm hình thái thân, cành
lá của 2 loài chè Hoa
vàng tại huyện Chợ Đồn 42
Bảng 3.4: So sánh đặc điểm hoa của các cây chè Hoa vàng tại huyện Chợ Đồn
................................................................................................................................................................... 42
Bảng 3.5: Chu kì sinh trưởng (thời kì vật hậu) trong năm của của các cây
chè Hoa vàng tại huyện Chợ Đồn
44
Bảng 3.6: Ảnh hưởng của nồng độ IBA đến tỷ lệ hom sống của cây chè
Hoa vàng tại huyện Chợ Đồn, Bắc Kạn
47
Bảng 3.7: Ảnh hưởng của loại hom đến tỷ lệ hom sống của cây chè Hoa
vàng tại huyện Chợ Đồn, Bắc Kạn
48
Bảng 3.8: Ảnh hưởng của nồng độ IBA đến tỷ lệ hom tái sinh chồi của
cây chè Hoa vàng tại huyện Chợ Đồn, Bắc Kạn
50
Bảng 3.9: Ảnh hưởng của loại hom đến tỷ lệ hom tái sinh chồi của cây
chè Hoa vàng tại huyện Chợ Đồn, Bắc Kạn 52
Bảng 3.10: Ảnh hưởng của nồng độ IBA đến khả năng sinh trưởng chồi
của hom giâm sau 6 tháng cắm hom của cây chè Hoa vàng tại
huyện Chợ Đồn, Bắc Kạn
53
Bảng 3.11: Ảnh hưởng của loại hom đến khả năng sinh trưởng chồi của
hom giâm sau 6 tháng cắm hom của cây chè Hoa vàng tại
huyện Chợ Đồn, Bắc Kạn
54
Bảng 3.12 : Ảnh hưởng của nồng độ IBA đến khả năng ra rễ của hom
giâm sau 6 tháng cắm hom của cây chè Hoa vàng tại huyện
Chợ Đồn, Bắc Kạn55
ix
Bảng 3.13: Ảnh hưởng của loại hom đến khả năng ra rễ của hom giâm
sau 6 tháng cắm hom của cây chè Hoa vàng tại huyện Chợ
Đồn, Bắc Kạn
57
Bảng 3.14: Ảnh hưởng của nồng độ IBA đến tỷ lệ cây đạt TCXV sau 6 tháng
cắm hom của cây chè Hoa vàng tại huyện Chợ Đồn, Bắc Kạn
58
Bảng 3.15 : Ảnh hưởng của loại hom đến tỷ lệ cây đạt TCXV sau 6 tháng
cắm hom của cây chè Hoa vàng tại huyện Chợ Đồn, Bắc Kạn
59
x
DANH MỤC CÁC HÌNH
Hình 3.1. Sinh cảnh rừng có khả năng bắt gặp các loài Chè hoa vàng...............37
Hình 3.2. Chè hoa vàng búp tím (Camellia sp1.)........................................................... 41
Hình 3.3. Chè hoa vàng lá nhỏ (Camellia sp2.).............................................................. 42
Hình 3.4. Đặc điểm hình thái hoa của 2 loài chè Hoa vàng tại huyện Chợ
Đồn, Tỉnh Bắc Kan
43
1
MỞ ĐẦU
1. Tính cấp thiết của đề tài
Cây Chè Hoa vàng có tên khoa học là Camellia spp., hay còn gọi là Trà
Hoa vàng (Trà mi), thuộc Họ chè (Theaceae), Chi Chè (Camellia L.). Là loại
cây quý hiếm nằm trong sách đỏ của Việt Nam. Cây Chè Hoa vàng rất có giá
trị về kinh tế và y học có tác dụng điều chỉnh các chất béo trong cơ thể, lượng
đường trong máu, giải độc gan và thận. Nước sắc lá chè có tác dụng hạ huyết
áp, ức chế sự tụ tập của tiểu cầu, chống sự hình thành huyết khối gây tắc
nghẽn mạch máu, phòng ngừa các chứng viêm, sưng, tạo hưng phấn thần
kinh, lợi tiểu mạnh, ngăn ngừa xơ vữa động mạnh máu, ức chế và tiêu diệt vi
khuẩn. Mặt khác, Chè Hoa vàng còn có tác dụng chống dị ứng và duy trì trạng
thái bình thường của tuyến giáp. Với giá trị dược liệu cao, Chè Hoa vàng ngày
càng được giới y quan tâm nghiên cứu, tạo ra nhiều sản phẩm được ứng dụng
trên nhiều quốc gia như Mỹ,Trung Quốc, Pháp, Nhật Bản, Việt Nam. Ngoài
ra, cây Chè Hoa vàng có hoa đẹp, màu vàng đượm rất đặc trưng, lá to xanh
đậm quanh năm, thân gỗ nhỏ, ra hoa nhiều đợt kéo dài trong dịp cuối đến đầu
năm sau nên có thể khai thác theo hướng trồng làm cây cảnh. Chè Hoa vàng là
cây ưa bóng có thể tận dụng trồng tầng dưới tán cây tầng cao như cây lâm ở
các đai rừng phòng hộ nhằm che phủ bảo vệ đất dốc. Ngày nay các nhà thực
vật thế giới xem các loài chè Hoa vàng là nguồn gen quý hiếm cần được bảo
vệ nghiêm ngặt (Trần Ninh và cs (2010)) [9].
Ở
Việt Nam, đã phát hiện khoảng 50 loài chè Hoa vàng mọc tự nhiên
dưới tán rừng ở Tam Đảo, Quảng Ninh, Lâm Đồng, Tuyên Quang, Yên Bái,
Ninh Bình, Bắc Kạn v.v... Hiện này loài thực vật này được xem là loại cây quý
hiếm nằm trong sách đỏ của Việt Nam cần được bảo tồn do việc khai thác tự
do của người dân và tác động của biến đổi khí hậu.
Tại Bắc Kạn, cây Chè Hoa vàng có ở các huyện Chợ Đồn, Ba Bể, Pác
Nặm, Chợ Mới... Do có giá trị dược lý và kinh tế cao, trong thời gian qua
người dân địa phương đã phát hiện và khai thác Chè Hoa vàng trong tự nhiên
2
để bán cho các tư thương với giá khoảng 0,5 triệu đồng/kg nụ hoa tươi, thậm
chí thu mua cả cây tươi với giá khoảng 7.000 – 10.000 đ/kg. Do vậy nguồn
vật liệu này ngày càng có nguy có cạn kiệt, cần có biện pháp bảo tồn và khai
thác hợp lý. Tuy nhiên các nghiên cứu về Chè Hoa vàng tại Bắc Kạn như phân
bố, kỹ thuật nhân giống và gây trồng Chè Hoa vàng chưa được thực hiện và
công bố, do đó thiếu các cơ sở khoa học cho việc bảo tồn và phát triển loài
cây có giá trị này.
Xuất phát từ thực trạng nêu trên, để có cơ sở khoa học và thực tiễn nâng
cao hiệu quả khai thác, bảo tồn và phát triển sản xuất cây Chè Hoa vàng thành
sản phẩm hàng hóa có giá trị cao từ lâm sản ngoài gỗ của tỉnh Bắc Kạn, tôi
tiến hành thực hiện đề tài “Nghiên cứu đặc điểm nông sinh học và biện
pháp nhân giống bằng giâm cành cây Chè Hoa vàng tại huyện Chợ đồn,
tỉnh Bắc Kạn”.
2.
Mục tiêu
-
Xác định được đặc điểm nông sinh học của loài Chè Hoa vàng tại
huyện Chợ Đồn, tỉnh Bắc Kạn làm cơ sở cho việc bảo tồn, gây trồng phát
triển sản xuất.
-
Xác định được nồng độ chất kích thích sinh trưởng IBA phù hợp
trong nhân giống bằng giâm cành, góp phần xây dựng quy trình kỹ thuật nhân
giống, trồng và chăm sóc cây Chè Hoa vàng tại địa phương.
3.
Ý nghĩa của đề tài
3.1. Ý nghĩa khoa học
-
Kết quả nghiên cứu của đề tài là luận cứ quan trọng bổ sung thêm dữ
liệu khoa học cho các nghiên cứu về đặc tính sinh học, nhân giống của cây
Chè Hoa vàng.
-
Đề tài là cơ hội để các nhà khoa học, học viên tiếp cận nghiên cứu tìm
hiểu về cây Chè Hoa vàng tại tỉnh Bắc Kạn.
3
3.2. Ý nghĩa thực tiễn
Kết quả nghiên cứu của đề tài là cơ sở khoa học và thực tiễn ban đầu
cho việc lựa chọn loài Chè Hoa vàng phù hợp với điều kiện sinh thái của tỉnh
Bắc Kạn, xây dựng quy trình nhân giống, trồng chăm sóc cây Chè Hoa vàng
phát triển sản xuất tạo sản phẩm hàng hóa có giá trị cao, đồng thời bảo tồn,
phát triển loài thực vật quý này tại địa phương.
4
Chương 1
TỔNG QUAN TÀI LIỆU
1.1. Cơ sở khoa học của đề tài
1.1.1. Nguồn gốc, phân bố và phân loại Chè Hoa vàng
Chè Hoa vàng có tên khoa học là Camellia L., tên Việt Nam gọi là Trà
Hoa vàng (Trà mi), thuộc Họ Theaceae (Họ chè), Chi Camellia L. (Chi chè).
Theo hệ thống phân loại thực vật của Takhtajan, vị trí phân loại của chi
Camellia L. có thể được tóm tắt như sau:
Giới: Thực vật (Plantae)
Ngành: Ngọc lan
(Magnoliophyta). Lớp: Ngọc
lan (Magnoliopsida) Phân lớp:
Sổ (Dilleniidae)
Bộ: Chè (Theales)
Họ: Chè (Theaceae)
*
Đặc điểm phân bố chi Camellia L.
*Trên thế giới
Chi Camellia L. có khoảng 280 loài, phân bố chủ yếu ở nhiệt đới và á
nhiệt đới, có nguồn gốc ở khu vực miền đông và miền nam châu Á, từ phía
đông dãy Himalaya tới Nhật Bản và Indonesia.
Châu Á: Ấn độ, Bangladesh, Đài Loan, Hàn Quốc, Indonesia, Iran,
-
Malaysia, Myanmar, Nepal, Nhật Bản, Sri-lanka, Trung Quốc, Việt Nam.
-
Châu Phi: Burundi, Ethiopia, Kenya, Maritius, Nam Phi, Uganda.
-
Nam Mỹ: Argentina, Brazil, Ecuador, Peru.
-
Châu Đại Dương: Australia, New-Zeland.
-
Châu Âu: Thổ Nhĩ Kỳ, Liên xô (cũ)
Ở
Trung Quốc, các loài Camellia đã được quan tâm bảo tồn và phát triển
5
từ khá sớm. Đến nay có nhiều trung tâm bảo tồn và nghiên cứu phát triển Chè,
trong đó có Chè Hoa vàng. Vườn ngân hàng gen Camellia ở Nam Ninh là nơi
lưu giữ bộ sưu tập lớn nhất Chè Hoa vàng (Camellia chrysantha.M.Sealy) trên
thế giới. Lưu giữ hơn 20 loài Camellia và 15 thứ Chè Hoa vàng (Camellia
chrysantha) nhằm bảo tồn, nghiên cứu, lai tạo giống và nghiên cứu về trồng trọt.
Có 3,000 cá thể được lưu giữ, từ đó tạo ra 7,000 dòng lai từ cây bố mẹ là Chè
Hoa vàng (Camellia chrysantha.M.Sealy) và các loài khác trong chi Camellia
L.. Có 6 loài trong bộ sưu tập được thu từ Việt Nam, gồm: C.
chrysantha.M.Sealy, C. ptilosperma S. Ye Liang & Q. T. Chen, C. tunghinensis
H.T. Chang, C. murauchii Ninh & Hakoda, C. impressinervis Hung T. Chang &
S. Ye Liang và C. amplexicaulis (Pitard) Cohen-Stuart. Ngoài ra, còn nhiều
vườn khác lưu giữ các loài và giống Camellia, bao gồm: Guilin Botanic Garden
Yanshan - Quảng Tây (20 loài); The Jinhua International Camellia Species
Garden - Chiết Giang (25 loài); The Fangcheng Golden Camellia Nature
Reserve and Gene Bank - Quảng Tây (28 loài và giống Trà hoa vàng); Kunming
Institute of Botany - Vân Nam (25 loài, trong đó có 8 loài từ Việt Nam), bao
gồm: C. crassiphylla Ninh & Hakoda;
C. cucphuongensis Ninh &Rosmann; C. hakodae.M.Sealy;
C. rosmannii Ninh; C. vidalii J. C.Rosmann; C. dongnaiensis Orel; C.
luteocerata Orel; C. inusitata Orel, Curry & Luu (Trần Ninh và cs (2010))[9].
*Ở Việt Nam
Việt Nam được các nhà khoa học xác định nằm trong trung tâm đa
dạng sinh học của các loài Chè Hoa vàng được tìm thấy ở một số khu vực
như Tam Đảo, Quảng Ninh, Lâm Đồng, Tuyên Quang, Yên Bái, Cúc
Phương … Đến nay đã xác định có 58 loài Camellia L., thuộc các nhóm:
Chè, Hải đường, Trà mi, Sở (Trà dầu), trong đó có 27 loài Camellia L. có
hoa màu vàng (Trần Ninh và cs (2010)) [9]. (Bảng 1.1).
6
Bảng 1.1. Danh mục các loài Camellia L. có hoa vàng ở Việt Nam
TT
Tên Khoa
1.Camellia aurea Hung T. Chang
2.Camellia crassiphylla Ninh & Hakoda
3.Camellia cucphuongensis Ninh &
4.Camellia dalatensis Luong, Tran &
5.Camellia dilinhensis Ninh & V.D.Luong
6.Camellia dormoyana (Pierre) Sealy
7.Camellia euphlebia .M.Sealy
8.Camellia flava (Pit.) Sealy
9.Camellia chrysantha (Hu) Tuyama
10.Camellia gilbertii (A. Chev. ex Gagnep.)
11.Camellia hakodae .M.Sealy
12.Camellia hamyenensis .M.Sealy
13.Camellia hirsute
14.Camellia huulungensis Rosmann & Ninh
15.Camellia impressinervis Hung T. Chang & S.
16.Camellia kirinoi Ninh
17.Camellia limonia C.F.Liang & S.L.Mo
18.Camellia murauchii Ninh & Hakoda
19.Camellia megasepala Hung T.Chang &
20.Camellia petelotii (Merr.) Sealy
21.Camellia phanii Hakoda et Ninh
22.Camellia quephongensis Hakoda et Ninh
23.Camellia rosmannii Ninh
24.Camellia tamdaoensis Ninh et Hakoda
25.Camellia thanxaensis
26.Camellia tonkinensis (Pit.) Cohen-Stuart
27.Camellia tienii Ninh
1.1.2 Đặc điểm thực vật học một số loài Chè Hoa vàng
1.1.2.1. Chè Hoa vàng ở Ba Vì - Hà Nội
Chè Hoa vàng ở Ba Vì (Camellia tonkinensis) thuộc nhóm cây gỗ nhỏ,
cao 3-5m, mọc rải rác trong rừng. Thân tròn, thẳng, có màu trắng nhờ, cành
7
non và ngọn non có màu nâu đỏ. Cây sinh trưởng thường xuyên nhưng tốc độ
chậm, có rễ cọc to và dài, ăn sâu. Về hình thái, chè Hoa vàng Ba Vì có lá hình
trái xoan dài, đầu lá nhọn, lá dài 9,5-14,5 cm, rộng 3,5-5,0 cm, lá đơn mọc
cách không có lá kèm, lá non màu nâu đỏ và mọc chúc xuống rất đặc trưng.
Hệ gân lá nổi cả 2 mặt, có 8-9 đôi, gân phụ hợp mép; phiến lá dày, cứng và
dài, mép lá có răng cưa. Cây có hoa màu vàng tươi, hoa lưỡng tính, hoa to,
đường kính hoa 6-8cm, hoa nở lâu tàn, có thể duy trì được 8-10 ngày. Mùa
hoa từ tháng 10 đến tháng 12 (Trần Ninh và cs (2010))[9].
1.1.2.2. Chè Hoa vàng ở Sơn Động - Bắc Giang
Chè Hoa vàng (Camellia euphlebia) phân bố tự nhiên tại Sơn Động là
loài cây gỗ nhỏ, vỏ nhẵn màu xám mốc; lá có dạng hình trứng thuôn dài, mép
lá có răng cưa dài, mặt trên lá nhẵn bóng, có màu xanh thẫm, mặt dưới xanh
nhạt, hơi ráp. Gốc lá hình nêm hay tù, đầu lá hơi nhọn, lá dài bình quân 9-15
cm, rộng 4-7 cm. Mỗi bên lá có 9-12 gân, gân lá hợp cách mép lá 0,2 0,6cm.; Hoa màu vàng tươi, đường kính hoa 5 - 6cm, hoa nở vào tháng 10 đến
tháng giêng năm sau; số lượng hoa trên cây nhiều, hoa mọc ở đầu cành hay
nách lá.
1.1.2.3. Chè Hoa vàng ở Cúc Phương - Ninh Bình
Chè Hoa vàng ở Vườn Quốc gia Cúc Phương gồm 2 loài:
Camellia cucphuongensis và Camellia flava.
Camellia cucphuongensis là loài cây gỗ nhỏ, cao 3-6m. Lá hình bầu dục
dài 6-12cm, rộng 2,5-4,5 cm; đỉnh lá nhọn dài khoảng 1,5cm; gốc lá tròn hay
hình nêm rộng; chất lá dày, bóng và dai; gân bên 7-9 cặp. Hoa màu vàng nhạt, có
cuống dài 5-7 mm, có lông. Mùa hoa kéo dài từ tháng 10 năm trước đến tháng 2
năm sau. Loài này ưa ẩm mọc trong các thung lũng của rừng nhiệt đới ở độ cao
300-400 m (khu vực gần hồ Mạc thuộc Vườn Quốc gia Cúc Phương)
8
1.1.2.3. Chè Hoa vàng ở Tam Đảo - Vĩnh Phúc
Chè Hoa vàng ở Vườn Quốc gia Tam Đảo gồm 2 loài là Camellia
tamdaoensis và Camellia petelotii.
Camellia tamdaoensis là loài cây gỗ nhỏ, cao 2-4 m. Lá hình bầu dục hẹp,
gốc hình nêm, gân bên gồm 6-8 cặp. Hoa màu vàng, mọc ở nách lá; cuống hoa
ngắn 5-9 mm; cánh hoa 10-12 màu vàng, phủ nhiều lông mịn trắng
ở
cả hai mặt. Mùa ra hoa bắt đầu từ tháng 11 đến tháng 1. Loài này mọc ở độ
cao 300-500 m tại khu vực Tây Thiên.
Camellia petelotii là loài cây gỗ nhỏ, cao 2-4 m. Lá dày hình bầu dục hẹp;
gốc lá dạng nêm hẹp; gân bên gồm 10-12 cặp. Hoa màu vàng, mọc ở đỉnh cành;
cuống hoa dài 1-1,5 cm. Mùa ra hoa từ tháng 10 đến tháng 2 năm sau. Loài này
phân bố ở độ cao 900-1100 m ở thung lũng ẩm trong rừng thường xanh.
1.1.3. Cơ sở khoa học của nhân giống vô tính
Nhân giống vô tính là phương pháp nhân lên hoặc tạo ra cá thể mới
bằng phương pháp sinh sản vô tính. Hiện nay phương pháp nhân giống này
được ứng dụng nhiều trong nhân giống cây ăn quả, cây trồng lâm nghiệp.
Nhân giống bằng hom (cutting propagation) là một trong những
phương pháp nhân giống vô tính. Đó là việc dùng một phần lá, một đoạn
thân, đoạn cành, hoặc đoạn rễ để tạo nên cây mới gọi là cây hom, cây hom có
đặc tính di truyền như của cây mẹ.
Phương pháp nhân giống vô tính có nhiều ưu điểm: Giữ được những
đặc tính di truyền của cây mẹ, cây giống sau trồng sớm ra hoa, thời gian nhân
giống nhanh, các đột biến có lợi khó bị mất đi do không phải trải qua quá
trình phân bào giảm nhiễm. Bên cạnh những ưu điểm nổi bật, phương pháp
nhân giống này vẫn còn bộc lộ một số nhược điểm sau :
Cây mẹ truyền bệnh virus sang cho cây con, cây giống nhanh bị thoái
hóa (sinh trưởng phát triển không đều, giảm giá trị thương phẩm), hệ số nhân
thấp, cần số lượng lớn cây bố mẹ.
9
* Cơ sở phát sinh phát triển cá thể
Bất kỳ một loài sinh vật nào trong quá trình sinh trưởng và phát triển
đều chịu sự điều hoà của bộ gen và bộ gen do môi trường xung quanh điều
chỉnh. Trong bộ gen sẽ có những gen hoạt động theo điều kiện nhất định và
được điều khiển nhịp nhàng theo môi trường với sự phát triển cá thể đặc trưng
cho từng loài cụ thể.
Quá trình sinh trưởng và phát triển của cây được thể hiện qua các giai
đoạn: Non trẻ, chuyển tiếp, thành thục. Khả năng ra chồi rễ ở các bộ phận
cũng khác nhau, ở các bộ phận thuộc giai đoạn non trẻ khả năng ra rễ lớn hơn
ở giai đoạn trưởng thành. Do vậy việc xử lí trẻ hoá là một biện pháp quan
trọng trong nhân giống bằng hom ở những loài cây khó ra rễ
* Sự hình thành rễ bất định
Nhân giống bằng hom dựa trên khả năng tái sinh hình thành rễ bất định
của một đoạn thân hoặc cành trong điều kiện thích hợp để tạo thành cơ thể mới.
Rễ bất định là rễ được sinh ra ở bất kỳ bộ phận nào của cây ngoài hệ rễ của nó,
trong hom giâm và chiết điều quan trọng là quá trình hình thành rễ bất định.
Khả năng ra rễ của hom cũng phụ thuộc vào xuất xứ, có loại hom dễ ra rễ
có loại hom khó ra rễ, chồi đỉnh có khả năng ra rễ tốt hơn chồi nách, đặc biệt
là cành chồi vượt dễ ra rễ hơn cành lấy từ tán cây. Mỗi loài cây có một loại
hom phù hợp riêng, tuỳ từng loài mà lấy hom ở tuổi, vị trí nào cho phù hợp
(Nguyễn Hoàng Nghĩa, 2001)[6].
Có 2 loại rễ: Rễ tiềm ẩn và rễ mới sinh.
-
Rễ tiềm ẩn: Là loại rễ có nguồn gốc từ trong thân cây, cành cây nhưng
chỉ phát triển khi bộ phận của thân được tách ra khỏi cây mẹ.
-
Rễ mới sinh: Là loại rễ sinh ra sau khi cắt và giâm hom. Khi đó các tế
bào chỗ bị cắt, bị tổn thương, và các tế bào dẫn truyền đã chết của mô gỗ
được mở ra là giai đoạn các chu trình trao đổi chất và vận chuyển các chất
10
trong thân cây, dẫn đến dòng nhựa luyện được dẫn từ lá xuống đây bị dồn lại
khiến cho các tế bào phân chia hình thành mô sẹo, đây là cơ sở hình thành rễ
bất định.
Sự hình thành rễ bất định có thể được phân chia làm 3 giai đoạn:
- Các tế bào bị thương ở các vết cắt chết đi và hình thành lên một lớp tế
bào bị thối trên bề mặt.
-
Các tế bào sống ngay dưới lớp bảo vệ bắt đầu phân chia và hình thành
lớp mô mềm gọi là mô sẹo.
-
Các tế bào vùng thượng tầng hoặc lân cận và libe bắt đầu hình thành rễ.
*
Các nhân tố ảnh hưởng đến quá trình giâm hom
Thông thường người ta chia các nhân tố ảnh hưởng đến khả năng ra rễ
của hom giâm thành 2 nhóm: Nhóm nhân tố nội sinh bao gồm những đặc
điểm di truyền của loài, của xuất xứ và của cá thể, vai trò của tuổi cây, tuổi
cành, vị trí cành... và nhóm nhân tố ngoại sinh gồm các loại chất kích thích ra
rễ và các nhân tố ngoại cảnh như độ ẩm, ánh sáng, nhiệt độ, thời vụ giâm hom
*
Nhân tố nội sinh
-
Đặc điểm di truyền loài
Đã có nhiều nghiên cứu cho thấy không phải tất cả các loài đều có khả
năng ra rễ như nhau, tuỳ theo đặc điểm di truyền các loài cây khác nhau có tỉ
lệ ra rễ khác nhau đã dựa theo khả năng ra rễ để chia các loài cây gỗ thành các
nhóm chính sau:
+
Nhóm các loài cây tương đối khó ra rễ gồm 26 loài trong đó có các
chi Morus sp., Ficus sp., Populus sp. …
+
Nhóm các loài cây có khả năng ra rễ trung bình gồm 65 loài trong đó
có các chi Eucaluptus sp., Quercus sp. …
+
Nhóm các loài cây dễ ra rễ gồm có 29 loài như một số loài thuộc các
chi Malus sp., Prunus sp., Pyrus sp. … thuộc họ Rosaceae, và một số chi khác
11
như Aesculus sp., Bauhinia sp. …
Tuy nhiên, sự phân chia này chỉ mang ý nghĩa tương đối vì có một số
loài ở nhóm 1, hoặc nhóm 2 vẫn dễ ra rễ như Gạo, Liễu sam, Vân sam … do
vậy theo khả năng giâm hom có thể chia thực vật thành 2 nhóm chính là:
+ Nhóm sinh sản chủ yếu bằng hom cành gồm các loài thuộc họ Dâu
tằm (Moraceae) như Dâu tằm, Sung… và họ Liễu (Salicaseae) như Sắn,
Mía… đối với nhóm này khi giâm hom không cần phải xử lý thuốc hom vẫn
ra rễ bình thường.
+ Nhóm sinh sản chủ yếu bằng hạt thì khả năng ra rễ của hom giâm bị
hạn chế ở mức độ khác nhau. Những loài cây dễ ra rễ như Sở đến 35 tuổi vẫn
có khả năng ra rễ 70 - 90%. Những loài cây khó ra rễ như Mỡ (Manglietia
glauca) 5 tuổi vẫn chỉ ra rễ 14% , với nhóm này muốn có tỉ lệ ra rễ cao phải
dùng cây non và xử lý các chất kích thích ra rễ thích hợp (Lê Đình Khả và cs
(2003))[5].
-
Đặc điểm di truyền của từng xuất xứ, từng cá thể
Do đặc điểm biến dị mà các xuất xứ và các cá thể khác nhau cũng có
khả năng ra rễ khác nhau. Nghiên cứu cho Bạch đàn trắng Caman
(E.Camaldulensis) 4 tháng tuổi đã thấy rằng trong lúc xuất xứ Katherine có tỉ
lệ ra rễ 95% thì xuất xứ Gilbert River có tỉ lệ ra rễ 50%, còn xuất xứ Nghĩa
Bình chỉ ra rễ được 35% (Lê Đình Khả và cs (2003))[5].
-
Vị trí cành và tuổi cành lấy hom
Hom lấy từ các phần khác nhau trên thân cũng có khả năng ra rễ khác
nhau. Thông thường hom lấy từ cành ở tầng dưới dễ ra rễ hơn ở tầng trên.
Cành chồi vượt dễ ra rễ hơn cành lấy từ tán cây, vì vậy người ta thường xử lý
cho cây ra chồi vượt để lấy hom giâm (Lê Đình Khả và cs (2003))[5].
-
Sự tồn tại của lá trên hom
Lá là cơ quan quang hợp tạo ra các chất hữu cơ cần thiết cho cây, đồng
12
thời cũng là cơ quan thoát hơi nước để khuyếch tán các chất kích thích ra rễ
đến các bộ phận của hom. Lá còn là cơ quan điều tiết các chất điều hoà sinh
trưởng ở hom giâm, vì thế khi giâm hom phải để lại một diện tích lá cần thiết,
song diện tích lá quá lớn, quá trình thoát hơi nước mạnh sẽ làm cho hom bị
héo và có thể chết trước khi ra rễ. Do vậy hom phải có 1 - 2 lá, và phải cắt bớt
một phần (chỉ để lại 1/3 - 1/2) diện tích lá (Nguyễn Hoàng Nghĩa, 2001)[6].
-
Kích thước hom: hom có đường kính lớn ra rễ tốt hơn hom có đường
kính nhỏ.
-
Tuổi cây mẹ lấy cành
Khả năng ra rễ của hom giâm không những do tính di truyền quy định
mà còn phụ thuộc rất lớn về tuổi cây mẹ lấy cành. Thông thường cây chưa ra
hoa kết quả dễ nhân giống bằng hom hơn khi đã cho quả, những cây mẹ còn
trẻ, sức sống mạnh mẽ, có năng lực phân sinh mạnh nên hom ra rễ tốt hơn.
Cây càng già khả năng ra rễ của hom càng yếu. Thậm chí ở một số loài cây
khả năng ra rễ chỉ tồn tại ở những cây 1 - 2 tuổi.
- Các chất điều hoà sinh trưởng
Chất điều hoà sinh trưởng bao gồm các hoóc môn thực vật tự nhiên và
những hợp chất hữu cơ được tổng hợp nhân tạo. Người ta chia chất điều hoà
sinh trưởng ra làm nhiều nhóm, mỗi nhóm có đặc trưng riêng của nó, trong đó
nhóm Auxin có tác động kích thích ra rễ mạnh nhất khi xâm nhập vào tế bào
thực vật làm cho tính thấm của nguyên sinh chất và hô hấp tăng lên … thúc
đẩy sự ra rễ của thượng tầng dẫn đến sự thúc đẩy ra rễ của hom. Tuy nhiên sự
kích thích sinh lý của Auxin phụ thuộc chặt chễ vào nồng độ của nó trong tế
bào. Khi nồng độ quá cao thì tác động kích thích trở thành kìm hãm. Do đó
việc chọn loại thuốc và nồng độ phù hợp cho từng loại cây là rất quan trọng.
*
Các nhân tố ngoại sinh
Khả năng ra rễ của hom giâm chịu ảnh hưởng của các nhân tố ngoại
13
sinh như điều kiện sinh sống của cây mẹ và các nhân tố ảnh hưởng đến quá
trình giâm hom như mùa vụ, ánh sáng, nhiệt độ, ẩm độ và giá thể giâm hom.
-
Điều kiện sinh sống của cây mẹ lấy cành
Điều kiện sinh sống của cây mẹ lấy cành như điều kiện chiếu sáng, độ
ẩm không khí, độ ẩm đất có ảnh hưởng khá rõ đến tỉ lệ ra rễ của hom giâm,
nhất là hom lấy từ những cây non.
-
Giá thể hay môi trường giâm hom
Giá thể cũng góp phần vào thành công của giâm hom. Các loại Giá thể
giâm hom thường dùng là mùn cưa để mục, xơ dừa băm nhỏ, đất tầng B, cát
tinh …giá thể giâm hom tốt phải duy trì được ẩm độ trong thời gian dài và
không ứ nước, tạo điều kiện cho rễ phát triển tốt, đồng thời phải sạch, không
bị nhiễm nấm và không có nguồn sâu bệnh, độ PH khoảng 6,0 - 7,0.
-
Thời vụ giâm hom
Thời vụ là một trong những nhân tố quan trọng nhất ảnh hưởng đến khả
năng ra rễ của hom giâm. Một số loài cây có thể giâm quanh năm, song nhiều
loài có thời vụ giâm hom rõ rệt. Theo Frison (1967) và Nesterov (1967) thì
mùa mưa tỉ lệ ra rễ của hom giâm cao hơn so với các mùa khác, kết quả giâm
hom tốt hay xấu thường gắn liền với các yếu tố như diễn biến khí hậu thời tiết
trong năm, mùa sinh trưởng của cây và trạng thái sinh lý của cành [22].
- Ánh sáng
Ánh sáng cung cấp năng lượng cho mọi hoạt động sống của sinh vật,
ánh sáng đóng vai trò sống còn trong việc ra rễ của hom giâm. Không có ánh
sáng và không có lá thì hom không có hoạt động quang hợp, quá trình trao đổi
chất khó xảy ra do đó hom khó ra rễ. Trong thực tế ảnh hưởng của ánh sáng
đến việc ra rễ của hom giâm thường mang tính chất tổng hợp theo kiểu phức
hệ ánh sáng - nhiệt độ - ẩm độ (Lê Đình Khả và cs (2003))[5].
-
Nhiệt độ
14
Nhiệt độ là một trong những nhân tố ảnh hưởng đến hoạt động sống của
sinh vật, là nhân tố quyết định đến tốc độ ra rễ của hom giâm nhiệt độ quá
thấp hom nằm ở trạng thái tiềm ẩn mà không ra rễ, còn nhiệt độ quá cao sẽ
làm tăng cường độ hô hấp, giảm tỉ lệ ra rễ của hom hoặc làm chết hom, đối
với các loài cây nhiệt đới nhiệt độ không khí thích hợp nhất cho quá trình
giâm hom là từ 25ºC - 35ºC. nhiệt đô giá thể cao hơn nhiệt độ không khí 3ºC
-
5ºC thì tỉ lệ ra rễ tốt hơn. Nhiệt độ không khí trên 35ºC sẽ làm tăng tỉ lệ héo
lá ảnh hưởng xấu đến quá trình giâm hom (Pravdin, 1938)[23].
-
Độ ẩm không khí và độ ẩm giá thể
Độ ẩm không khí và độ ẩm giá thể là nhân tố hết sức quan trọng trong quá
trình giâm hom. Các hoạt động sống của cây đều cần nước. Khi giâm hom
mỗi loài cây đều cần một ẩm độ thích hợp, mất 15 - 20% độ ẩm hom hoàn
toàn mất khả năng ra rễ. Độ ẩm giá thể thích hợp cho giâm hom là 50 - 70%
khi tăng ẩm độ lên 100% chỉ một số loài như Nerium oleander mới giữ được tỉ
lệ ra rễ cao, các loài khác đều giảm rõ rệt hoặc không ra rễ
(Lê Đình Khả và cs (2003))[5].
-
Các chất kích thích sinh trưởng
Các chất kích thích ra rễ ở 130 loài cây, trong đó tác giả cho thấy thuốc
kích thích đã làm tăng hiệu quả ra rễ lên 1,5 đến 3 lần ở 27 loài, 23 loài cho
kết quả trung bình, 72 loài không có hiệu quả và 8 loài kém hơn cả đối chứng.
Điều đó chứng tỏ không phải thuốc kích thích là phương sách quy nhất để
tăng tỉ lệ ra rễ của các loài cây rừng (Romixarop (1964))[23].
Đối với từng loài cây, cần xác định rõ loại thuốc, nồng độ và thời gian
xử lý thích hợp nhất. Trạng thái hom khác nhau (hom hoá gỗ yếu, hom nửa
hoá gỗ hay hom đã hoá gỗ) cũng yêu cầu nồng độ và thời gian xử lý thuốc
khác nhau và điều này cần được quan tâm khi có kế hoạch xử lý một số lượng
lớn hom cành cho sản xuất.
