(Luận án tiến sĩ) nghiên cứu ứng dụng các phương pháp huyết thanh học dùng trong chẩn đoán bệnh sốt q do coxiella burnetti luận án PTS vi sinh học

..^4..^.

r .-ì 'n (

_ V i

:-_ i

i\u

ié^* ,.1fV

.'-v
^
•V'S

V--•••''V.'-

,•

*f i; ^

%•

J^~ -

Wv?c.V{^

'-

-t^^>• * ^ '

. l ' ^ - ^ ^ - j : : '

:>C. C .

S

V^^'--

>^:%

f V

-...•.'^^*-

-..M^'r^

, '•

,. -*»JK

t*^-

.( >.j
v\l^

V -A


>

BO CIAO DUC VA DAO TAO
TOUONG DAI HOC TONO HOF HÀ NÓI
*=!:*

Lai Minh Hién
^?

mm
V^ l'i/Q^
NGHIÉN CLfU LfNG DUNG CÀC PHUONG PHÀP
HUT THANH HOC DÙNG TRONG CHAN DỒN
BÉNH SĨT Q DO Coxiella

burnetii

CHUYEN NGÀMH : V! 5INH WOC
MA s6

:1.05.12

LUAN AN PHO TIEN SI KHOA HOC SINII HOC

c o VAN KìlOAFipC:
POS. ITS. PIIAM

VÀN1\

PPS. VVQUAWGIJIA'

\'^nM\

iik;^*L a:
HANOI " 1995


MUC LUC
Trang
1 - Dat vàn de

1

2 - Tóng quan tài Uéu
— 2.1 - Lugc sur nghièn culi sò't Q

4

2.2 - Dac diém sinh hoc cùa màm bènh
2.2.1 - Dac diém hình thài va tinh chà't ni cà^
2.2.1.1 - Dac diém hình thài

'

10

2.2.1,2-Tinh bàtmàu

12

2.2.1.3 - Tinh chà't ni cày Coxiella

13

2.2.2 -Dac diém mièn dich hoc
2.2.2.1 - Càu trùc khàng nguyèn cùa C.bumetu

21

2.2.2.2 -Dac diém mièn dich hoc

27

2.2.3 - Tinh de khàng

29

2.3 - Chin dồn phịng thì nghiém

32

2.3.1 - Phàn làp màm bénh

32

2.3.2 - Phucfng phàp huyè't thanh hoc

33

3 - Vàt héu va phuang phàp
3.1 - Vàtliéu

44 .

3.2-Phucrng phàp

45'

3.2.1 - Diéu che'khàng nguyèn

45

3.2.2 - Diéu che"khàng thè' dac hiéu

46

3.2.3 - Diéu chè'hóng càu gàn khàng nguyèn C.bumetii dùng
trong ngimg kè't hóng càu thu dòng

47

3.2.4 - Diéu che"càc còng hop

51

3.2.4.1 - Diéu che" còng hop khàng thè' gàn FITC

51


3.2.4.2 - Diéu che"còng hgrp khàng thè' gàn POD

53

3.2.5 - Phucmg phàp khuéch tàn trèn thach

55

3.2.6 - Phuomg phàp mièn dich dién di doi lini

56

3.2.7 - Càc phucmg phàp khàc

57

4 - Kè"t qua va bàn luàn

• 59

4.1 - Cày truyén C.bumetii trong long dị phói gà

59

4.2 - Diéu che'va kiè'm tra boat tinh KN

63

4.3 - Diéu che" huyè"t thanh mièn dich

68

4.3.1 - Kè"t qua diéu che'dich bang mièn dich

68

^— A32 - Diéu chè'huyét thanh mièn dich thò

68

4.4 - Diéu che" còng hop khàng thè' gàn FITC va POD

71

4.4.1 - Diéu che" còng hgp khàng thè' gàn FITC va POD

72

4.4.2 - Dành già chà"t lirong còng hop FITC va POD
4.4.3 - Nghièn cuti su phàt trién cùa C.bumetii trong tè'bào
dich bang Eurhch bang KTHQ va KT enzim

75

4.5 - Kè"t qua diéu che'hóng càu gàn KN C.bumetii trong phàn
ùng NKHCro

80

4.5.1 - Ành hucfng cùa càc chà"t xù ly hóng càu dè"n qua trình
gàn

80
4.5.2 - Ành huomg cùa nóng dị KN C.bumetii dè'n qua trình

_gàn

81
4.5.3 - Xàc dinh dị nhày va tinh dac hièu cùa chè'ph£m ch^n

dồn
4.5.4 - Tnịi han bào qn cùa chè'phàm chàn dồn

82
83

4.5.5 - Kiém tra mùc dị gàn khàng nguyèn C.bumetu lèn bé
mat hóng càu bang KTHQ va KT enzim

84


4.6 - Xàc dinh KT dac hièu vód C.bumetii bang càc phucfng
phàp huyét thanh hoc
4.6.1 - Xàc dinh KT bang NKHCTO

88

4.6.2 - Xàc dinh KT bang MDDDDL

89

4.6.3 - Xàc dinh KT bang KTTT

89

4.7 - Diéu tra khàng thè Imi hành khàng C.bumetii trong huyét
thanh nguòi

92

5 - Kè"t luàn

100

6 - Tài Uéu tham khào

^Q2


NHCNG CH0 VIET TAT

KHBT

:

Kèt hop bò thè

1

Khàng thè huynh quang

KTHQ
Kl'iT

Khuèch tàn trèn thach

:

Khàng nguyèn

KN
KT

:

Khàng thè'

EUSA

:

Hà"p thu mièn dich co gàn enzim

RIA

:

Mièn dich phóng xa

FITC

:

Fluorescein isothiocyanat

POD

:

Peroxidaza

MDDDDL

:

Mièn dich dién di ddi luu

NKHCTD

:

Ngung kèt hóng càu thu dịng

irCNKHCTD

:

Ùc che ngung kèt hóng càu thu dịng

LPS

:

Lipopolisacarit

UCNKHC

:

Uc che" ngung két hóng càu


I - DÀT VAN DE

Sot Q do Coxiella burnetii gay ra tuy khong phài là bénh
nhiém trùng pho bien co ty le mac cao, song là mot bénh truyen
nhièm càn dilịc quan tàm dùng mùc do nhtìng dac diém sau:
1. Là mot bénh lày nhiém phàn bị' trén tồn the' giịi, ké cà
mot so' niióc làn can vói Viet Nam nhif Trung Quò'c, N h a t
Bàn, Malaixia, An Do .... (32, 87, 112, 120, 152, 157).
2. Bénh lày truyén qua nhiéu duòng khàc n h a u nhil diiòng
tiéu hoà, màu, con trùng trung gian va dac biet qua dng
ho hap dilói dang khi dung co khà nàng gay bénh cho
nhiéu ngilòi trong mot tliòi gian ngan va lan truyén di r a t
xa (42, 112, 152).
3. Màm bénh sot Q, khàc v6i nhiéu loai Rickettsia khàc, co sue
de khàng cao va co doc \\Lc m a n h (109, 112, 152).
4. Bénh cành làm sàng cùa nhiém C.bumetii r a t da dang,
khịng the hồc rat khó chuan doàn xàc dinh bénh bang
*

càc bieu hién làm sàng, hon ntìa co nhitng the bénh dién
bién nang dàn den tu vong (32, 112, 160, 157, 163, 174).


•2.

5. Mam bénh sot Q co the dUdc su dung làm vù khi sinh vàt
trong chién tranh sinh hoc (112, 152). Càc tài liéu nghièn
cùu ve bénh sot Q con rat it òi ò nxiàc ta. Tuy nhién, càc so'
liéu cong bò' dù cho thày bénh này co lifu h à n h ò ngxlòi va
dòng vàt nuòi tai Viet Nam (5, 112, 119, 120).
Do vay tièp tue nghièn cùu diéu tra bénh là càn thiét.
De giài quyé't vàn de này, chùng ta càn co diltìc càc phiidng
tien, bao gom sinh pham chan doàn, svi hoàn thien càc phiidng
phàp de thUc hién càc xét nghiém trong phòng thi nghiém.
Y thùc diiịc nhtìng vàn de:, trén de tài nghièn cùu cùa chùn^
tòi n h à m càc muc tiéu sau:
1. Diéu che' 1 so' che' pham sinh hoc dùng chan doàn sị't Q.
2. Dành già chat IvLóng càc sinh pham che" tao va luta choh
phiidng phàp thìch hịp de xàc dinh m à m bénh, xàc dinh
KN, KT.
3. Ung dung càc che phàm va phiidng phàp dà nghièn cùu
dtfdc de bifòc dàu diéu tra so' nguòi co k h à n g
C.bumetii

the


.3

ãa.
.Ci ã

ãCP

H:
"5
ri

ãI-4--

i'

HO. P '

o

":'"H

:/ỡ
P*:
3

: :Sr-

..vivC::::;.

:;:^:;:;:;pf:;:

Ti cac ph
3
ã
-ã t - M

0

H
3

Đ
7^
ã^

0
ã

3
5r
fi

m

ã0

ã • *

2:
05

o
o>,
o

X a- X gi pr^
o

o

rs

g

rt»o
«:

>;-

C/5;;

o

r

•o>
P
H

n

;>^

S

SS
xa

•p

'K ^.

liii

25

n

*

o

a>

H

a

9

1
T

e*.

«•

3;;


2 - TÓNG QUAN TÀI LIÈU

2 J - LUDC SlTNGHIÈN c ù u SOT Q
Bénh sóì Q do Rickettsia, làn dàu tién durgfc Derrick xàc dinh ve mat
làm sàng ò Uc (mien nam Queensland) nàm 1937, nhimg tnxòc dò, nàm
1935 tàc già dà phàl hién ihà'y càc trirìnig hop bénh tircfng tu ò Brisben
(trong so càc còng nhàn xi nghiép bào quàn thit), vi vày tàc già goi là bénh
sot "Q". ("Q" tijr tiéhg Anh "Querf

nghTa là chua xàc dinh) (29). CQng nàm

1937 Derrick dà phàn làp trén chuol lang duttc 8 trong so' 9 màu màu bénh
nhàn bi bénh do vimt ma Bumcl va Frecman xé'p vào Rickettsia dang qua
loc. Nàm 1939 Deirick goi mam bénh tìm dirofc là "Rickettsia

humetif

(30). Cuoi cùng nàm 1942 càc nhà nghièn curu Uc dà làp lai thi nghiém gay
nhiém à bé va v'é màt huyét thanh hoc dà xàc dinh d\xac su' co mat cùa bénh
nhiém trùng dà mó tà truac do .

Trén ca so càc nghièn ciai cùa càc tàc già Ùc, nguòfi ta dà di dèh già
thiét là bò màc bénh sò't Q qua ve bj nhièm. Nguòi bi nhiém bénh qua ve va
dac bièt khi hit phài bui co chira phàn ve hồc tié'p xùc vai bị bi bénh qua
vé't xc. Nói chung bénh thucmg gap a nịng dàn va cịng nhàn lo mó.
De)c làp vai càc nhà nghièn cùu nguòi Uc, a My vào nàm 1938 Davis
va Cox dà phàn làp duac lù ve mot loai virut qua loc, sau dò Cox xàc dinh
là Rickettsiavh. dat tén là "Rickettsia diapotica" (27).
Nàm 1938 tai Hoc vién y khoa Washington (My), Dyer xàc dinh rang
chuòt lang dà truyen bénh này. Dira trén làm sàng va dich té hoc, Dyer dà
xàc dinh su giịng nhau giùa nói Uc R.bumetii cùo. Deirick nàm 1939 va


c h ù n g My R.diaporica cùa Cox nàm 1938; Va sau dò mot so' tàc già khàc
(22); Bengston (9) dà xàc nhàn quan diém này. Tu dò màm bénh sò't Q duac
goi là Rickettsia Immetii, (30). Mai sau này ngiròi ta mai thòng nhà't dira ra
tén mai là Coxieila humetii.
Khàc vói ị Uc, ị My ngi la cho ràng màm bénh sò't Q chi phàn làp
duac tir ve Dennacentor andersoni, né'u nhu khòng chu y dè'n hai nguòi
bénh a Montan (24) va khà nhieu nhàn vién phòng thi nghiém bi bénh khi
tiè'n hành nghièn cùu gay bénh Ihirc nghiém (45 Iruòng hap vào nàm 1938 1945). Nàm 1946 ngiròl ta dà phàl hién

vu dich sòl Q d"àu tién a bang

Texas (My), dòng thòi a Uc, vu djch dau tién dà phàt hién trong 136 cịng
nhàn lo mó làm 55 nguòi bi bénh, 2 nguòi ché't. Tir vu dich này nguòi ta dà
phàn làp dirac mam bénh tu bénh nhàn (112).
Tai nhieu vùng khàc à My, l^ènh sòl Q a nguòi dà duac phàt hién ngày
càng nhièu. Dac biét nhièu 6 djch a California co rat nhiéu nguòi bj bénh
sò't Q ké cà d()ng vài già sue, già cam (1947 - 1951). Dbng thòi suò't nàm
1948 dè'n nàm 1950 mam bénh sịl Q dà dugc tìm ihà'y trong s&a bò tugi

(43) sua de, cùu (57) cùng nhu a rau ihai bị (43).
Nhu vày sau Uc dan dàn hình Ihành bénh sò't Q a My. Con a chàu Au
lich su dau tién ve bénh sòl Q duac ghi nhàn co lièn quan dé'n cài tén " Ciim
Ban cang" (121). Trong Ihòi ky dai chiè'n thè' giòi lan thù 2 bénh dac bìél
này dau tién dirac phàt hién ve mal làm sàng vào nàm 1941 trong quàn dòi
Due dòng lai vùng Ban càng. Suò't nàm 1941- 1943 càc bàc sy Due dà phàt
hién bénh sò't Q trong quàn doi dòng a Rumani, Bungari, Nam tu va Hy lap;
cOng nhu càc vùng xung quanh, a phfa nam Lièn xò (cu)Trong thòi gian xày ra dich "cùm Ban càng" vào nàm 1943 - 1945
Caminopelros dà phàn làp dirac bang loat c h ù n g virùt lù màu bénh nhàn.
Mot trong càc c h ù n g do dà duac càc nhà khoa hoc My xàc dinh là


R.bunietii. Nhu vày "cum Ban càng" a chàu Au giòng sịl Q a My va a Uc.
Trong càc cịng trình nghièn cùu sau này (1948 -1949) Caminopelros dà xàc
djnh a Hy Lap , vùng tiéu A, cung nhu a My bénh nhièm trùng này ihuòng
gap a bò, cùu co lièn quan dè'n sua. Chinh sua là nguòn truyén bénh chù yé'u
cho nguòi ò càc vùng này (108).
Nhu vày, cuòi dai chiè'n thè' giai làn thù hai (1944 -1945) bénh co lién
quan dé'n sò't Q dirac càc tàc già My phàl hién trong da so quàn nhàn My
dòng lai Y, dào Coòc. Tuy nhién càc tàc già My khòng giài thich duac
nguòn truyén bénh va dich tè. Sau này càc tàc già Y (1950 -1951) dà xàc
t.

nhàn 6 bénh cùa nguòi co lièn quan dè'n bò, cùu. Tu bò cùu dà phàn làp
duac m'àm bénh trong sCra cùa chùng (112).
Ngày nay sòl Q vàn là su quan làm cùa tà't cà càc nuòc bòi vi bénfi
phàn bò ò khàp thè' giòi.
T 6 chirc y le thè' giai (WHO) dà còng bò d a n h s à c h 33 nuòc co su
liai hành bénh sòl Q (112). N à m 1988, Raonlt (120) t h ò n g bào hién nay
sị't Q co a 61 ntróc va 5 lue dia.

^

Oiàu My:
Ị My trong s't nhiéu nàm (1938 -1945) mam bénh sò't Q g a p a ve
Dennacentor andersoni {21), sau này lìm Ihà'y a cà càc lồi ve khàc (65). .
Nàm 1948, Heubner dà phàl hién trèn 300 truòng hcifp sò't Q a Los
Angeles. CQng nàm dò lai Califomia dà phàl hién duac bénh sòl Q (43). Sau
này càc nhà nghièn ciixi dà phàl hién mot so lirong lòn nguòi va già sue bi
bénh. Theo Berge va Lennelte (17) a bang California co 50.000 nguòi bi
nhièm R.bumelii, trong dò da so co hiéu hién làm sàng sòl Q. Lennelte v a
Dean (57) khi nghièn ciru huyè'l thanh cùa 16.045 già sue, già cam cho ihà'y:
a phia Bàc CallfoiTiia co 0,7 - 9,5% huyét thanh bò co phàn ùng duong tinh,


con à phfa nam Califomia là 4,3 - 22,6%. Qru ò phfa bàc California: 3,7 28,4%, de là 0,8 -34,2%.
Theo Donald nàm 1993 (32) tồn nc My tir 1948 deh 1977 trung
bình hàng nàm co 39 trng hop bi bénh sòl Q, dac bièt trong so còng nhàn
làm viéc ò trai ctru.
Ngồi ra sị't Q dà duac ghi nhàn a Canada, Mexico, vùng Panama,
Achentina, Braxin, Uiuguay va vùng Caribe (48, 112, 152).
Chàu ni:
ITàu hé't càc nuòc Bàc Phi nhu Angeri, Marò'c, Tuynidi, Libi, Aicàp déu
co mat sò't Q a nguòi va dòng vai chàn nuòi (106, 111, 115, 39).
Tai càc vùng Tnmg Phi va Nam Phi cung luu hành sò't Q
(89,112, 152)
Chàu dai dmmg:
Uc: Ị vùng dịng bàc Uc - Vùng Queensland là ó dich sịl Q.
Sau khi tìm thày truòng hap sò't Q dàu tién vào nàm 1935 trong suò't
nhung nàm sau này a day dà ghi nhàn duac 200 truòng bop sò't Q a nguòi,

trong so dò co 3 nguòi chè'l. Tai vùng này bénh nhiém trùng do Rickettsia
dà duac tìm thày a cht Bandicola va a ve Haemaphysahs humerosa ky
sinh trén cht Bangdicola. Ngồi ra v'é mal huyét thanh dà phàt hién a vài
loài gàm nhà'm va a bò (22).
Niu - dilàn: Nàm 1946 a Niudilàn dà mị tà 50 trng hop viém phói
khịng dién hình. Vi càc truòng hap này co bénh cành làm sàng rat giịng
vói sịl Q nèn ngi ta dà xél nghiém hu'l thanh cùa 22 ngi bénh vói
khàng ngun R.burnetii va kè'l qua ducmg tfnh a phàn ùng két bop bó the.
Nhu vày dà xàc dinh co ó dich sịl Q. Ve mal dich té bénh co lién quan vói
nịng dàn khi tié'p xùc vói già sue (103).


Chàu Àu:
Vu dich sò't Q trong dàn cu va trong quàn dòi duac coi là "cdm Ban càng'' xày ra vào nàm 1943 - 1945 tai Hy Lap. Màm bénh sòl Q duac phàn
làp ngay sau dò lù bénh nhàn (108). Ve màt huyét thanh hoc dà xàc dinh
duac sò't Q b cCru, de, ké cà lù sCra cùa nhùng dòng vài này (109).
So lutmg ngiròi bi bénh sòl Q nhieu nhà't duac ghi nhàn a Y vào nàm
1944 - 1945, chù yè'u là Ifnh dòng lai mièn Bàc va Nam ntróc Y (116). Tié'p
dè'n là Thuy ST co 1080 nguòi bj sòl Q vào nàm 1947 - 1951 (112). Ò Dire
vào nàm 1947 hàng loat vu dich sòl Q dugc ghi nhàn a phia Tày - Nam. Sau
chiè'n tranh thè' giói thù hai long cịng co 16 vu dich va co 4000 bénh nhàn
sò't Q, trong dò il nhàl co 20 ngi chct (122).
Ngồi ra sịl Q con phàn bò ò Tày Ban Nha (118); Bò Dào Nha (110),
Bungari (112), Rumani (109) va càc nuòc Tiaing Àu, Bàc Àu khàc (52, 60,
67, 114, 102).
Trén lành thó Lièn Xị cu, sòl Q chi dirac phàt hién vào nhùng nàm 50
(103). TrutTng hap sòl Q dau tién dirgc phàt hién ò Tnmg À, nuòc còng bòa
Uzé-bé-kis-tan va duac goi là "sot Temiez\ Va nàm 1952 dirge xàc dinh là
R.bumetti . Nhir vày "sot Tennez giịng vói sịl Q. Dé'n nàm 1953 tàc
n h à n dugc xàc dinh là C.humetii(ì5\).

Sau nhùng nàm dò, sòl Q tié'p lue km hành a Cazàc-stan, Ta-gi-kis-tan,
Tuòc-mè-ni vùng Turan, U-crai-na, vùng Cap-ca-za va vùng Crinn (112).
OjàuÀ

Càc niróc An Dị, Paleslin, Libàng, Xày lan, Gic-da-ni.
Indịnéxia, Pakistan, Iran, I-ràc, Malai-xia, Trung Quò'c, Nhat Bàn deu co
luu hành sòl Q. Càc tàc già dà nghièn ciru huyét thanh hoc tìm khàng thè
khàng Cburnetii b ngxxị'ì va già cam. Ty le huyét thanh duang tinh a nguòi
khà cao, dac bici a An Do, lù 13,5% - 28,6% (46). O càc niróc này ngi ta


.9

dà phàn làp dirac C burnetii ì\x bénh nhàn va dòng vài bi nhiém (76, 42, 46,
112, 151, 172).
Viét Nam: Theo thòng bào cùa Giroud va Capponi (112) dà co 25
truòng hop sòl Q dirac ghi nhàn a càc ihùy thù lai càng Sài Gòn nàm 1957.
Nàm 1963 lai Nha Trang (Khành Hồ) khi nghièn curu dịng vài chàn
ni ngi ta thà'y co 3% huyét thanh duang tinh vói C.bumetii. Trong so
67 bénh nhàn nàm vién 3 nguòi co huyè'l thanh duang tinh vói Cburnetii
(5). Theo Raoutt(120) thì Viet nam là mot trong 15 nvLàc ò Chàu A
co lifu h à n h sot Q.
Càc dàn liéu trén day ve sòl Q cho thày tà'l cà càc nuòc còng nghie^?
phàt trién cùng nhir càc nuòc dang phàl irién déu co lini hành bénh này.

Khà nàng nhiém Coxiella burncli iroag phòng thi nghiém:
Viéc nhiém mam bénh sòl Q ò nhàn vièn phịng thì nghiém mang tinh
*

dac tnmg. O My mot so luong khà lan nhàn vién phòng Ihi nghiém bi

nhiém bénh ngay lai phòng thi nghiém. Truòng hop dau tién bi nhiém
k h u à n phòng ibi nghiém do CbumetiiXk vào nàm 1938 a Haminglon, Tai
day Dyer dà bj nhièm trong phòng Ibi nghiém khi nghièn culi chùng
R.diaporica. Nàm 1940 co 14 iruimg h(/|-) bi nhiém bénh tirong tir. Tai vién
Su*c khoè quò'c già a Haminglon nhièu nhàn vién màc bénh khi nghièn
cihi chùng gay bénh sòl Q eò nguòn gòc lù Uc va My (151). Sau dò co 14
truòng bop nhàn vién y té bj nhiém viiiit va Rickettsia trong truòng tning
càp quàn y (112).
Nàm 1945 xuàl hién vu dich trong so nhàn vién nghièn cuu chùng
"Cùm - Ban - Càng" trong phòng thi nghiém qua diròng ho hap. Cung trong


10

nàm dị 20 nhàn vièn phịng thì nghiém My bi nhiém bénh khi nghièn ciiu
c h ù n g co nguon gòc Tnmg Dòng (112).
Nàm 1939 co 7 nhàn vién phòng ibi nghiém Uc hi nhiém bénh (22).
Nàm 1957 Combiescu va cs. còng bò 3 tniòng hgp nhàn vién phòng ibi
nghiém bi nhiém bénh b Bucaret (109).
Nàm 1948 eò 23 Irircmg hap bi bénh sị't Q trong phịng thì nghiém ò
Dirc(112).
Nàm 1951 vài nhàn vién bj nhiém bénh trong phòng thì nghiém a Nga
khi nghièn ciai ihuc nghiém c h ù n g A*,

burnetii{\5\).

Màc dù danh sàch nhàn vièn phòng ibi nghiém bi nhiém sòl Q chua
day dù vi ehi mói thịng ké lìrnàm 1938-1951, nhung a day c'àn thà'y rò ve
tinh gay nhiém cao cùa Cbumetii, dac bièt trong diéu kièn nhiém bénh qua
khòng khi do viéc phàt hién dòng vài bj nhièm.

Gan day nàm 1992, Hamadeh va cs (40) dà còng bò vu dich sò't Q
trong mot khoa cùa trucmg dai hoc y My khi nghièn culi rau thai cùu. 2
trong so 6 nhàn vién co tièp xùc vói cùu co hiéu già duong tinh va chi \
nguòi bi òm va bi viém gan.
2.2. DAC DIÉM SINH HOC CÙA MAM BÉNH
2.2.1. Dac dicm hình thài va tfnh chà't ni caLy:
2,2.1. /. Dàc diém hình thài:
Coxiella bumetiiìh vi k h u à n Gram àm co nhiéu hình dang. Dién hình
nhà't là hình cau, co kich thiróc tu 250 - 500|j.m. (112) bay hình que nhị va
lón hồc hình Irai xoan (151, 156). Dang hình que thng co chieu dai
300 - 1500 jim, chiéu rịng khồng 250 |_im. Coxiella bumetiiìh lồi rà'l nhị
so vói càc Rickettsia khàc. Tuy nhién su ihay doi kìch thc cùa C burnetii


11

phu thuòc vào diéu kièn nuòi cày. Diém dàc bièt cùa màm bénh sịl Q là
khà nàng hình thành dang qua loc do càc tàc già Ùc va My phàt hién . Tur
dò càc tàc già My goi mam bénh này là Rickettsia diaporica (25). Lồi
Rickettsia này co mài dị day dàc va su nhàn lèn cuc ky nhiéu trong phù
tang cùa chuòt nhat, chuòt lang va chuòt vàng.
Trong nuòi cày mò, vi du trén té bào làch, thuòng thày nhiéu Coxiella:
mài dị nhiéu va hình éàu là dac liimg cho pha nuòi cày cùa C burnetii b
dòng vàt man càm. Mài dò Coxiella này bai màu rò theo phuong phàp cùa
Maeehiavello, nguòi ta eò thè phàn biét dang Coxiella sii lai vói nhau day
dàc.

Hình ihài cùa Coxiella trmmg ihành dà dirofc nghièn cùu ky trén kinh
hién vi ihutTfng va kình hién vi dién lù. Coxiella co dang hình cau hồc hìiìh
que, khịng càu trùc dịng nhàl lut dịi. Chùng làp trung a té bào chat,

bài màu ro khi nhuom Giemsa hoàc Maeehiavello va Zdrodowski. Chùng
duac phàn biét theo nhiéu hình thài, dị là dang hình cau, dang 2 cuc, dang
2 ciré dai va dang sai.
Nhị kình hién vi dién tir, nguòi ta dà xàc dinh dugc càu trùc màng bào
chat cùa C.bumetii." Màng này eò the duac xem nhu vàch té bào Rickettsia
giòng càu trùc cùa té bào vi khuài".
Nhùng nàm gan day Gulevskaia va cs (147) dà dua ra nhung dàn Uéu
mai ve linh da hình Ihài cùa R.prowuzckii vh. C.bumetii Vh\ trong té bào
nuòi cày. Càc tàc già dua ra hai già thiét ca bàn ve tinh da hình thài cùa hai
loai Rickettsia này: Tinh da hình thài giài thìch bang Chu trình phàl trién
cùa Rickettsia va su hèn quan vói tfnh bién di hình thài di ành huong cùa
càc diéu kièn ni cày khàc nhau. Qua nghièn ciru Ihirc nghiém va nhị kình
hién vi dién tir dà phàt hién dugc Coxiella dang hình sgi, dang da hình
thài va dang giịng hình cau. Chùng co chiéu dai 10 - 20 làn lem hon so vói


.12

dang bình thirịng khi ni cày trèn té bào thàn chuòt lang va sai nguyén
bào phòi gà. Nhu vày tinh da hình thài cùa Coxiella khịng lièn quan dé'n
chu ky phàt trién ma là su bién dj cùa Coxiella duói diéu kièn sinh thài
khòng thuàn lai. Su xuàl hién dang sgi co hèn quàn dé'n qua trình phàn chia
té bào va xl hién dang da hình thài tao ra dị ciing cùa vàch té bào.

2.2.7.2. Tfnh bàt màu:
R, burnetii co tinh bàt màu nhu càc loai Rickettsia khàc (trfir
R.onentalis]ù\òx\g theo phuong phàp Maeehiavello). Chùng khòng bàt màu
Gram, cho nèn khòng thè dùng loai thuòc nhuom này (112, 152).
Nguòi ta eò thè nhuòm Cburnetii bang ky thuat Castaneda (xanh
methylen + safranin trong axit axelic). Coxiella co màu xanh, nhung nèn

khòng ro. Mot loai thuòc nhuom C.bumetiiVhéi tòt khàc là May - Grunwald
- Giemsa, nhimg phài de thuòc nhuom Giemsa b 37°C thì Coxiella mói co
màu xanh tìm va nén rat rị.
Ngi ta cung thuòng dùng ky thuàt nhuòm cùa Maeehiavello. Ky
thuat này nhu sau: dàn mòng tiéu bàn va ha nhanh lèn ngon lùa dèn con,
nhuòm 5 phùt bang dung djch fuxin - kiém 0,25% trong nuòc cài. Rùa bang
nuòc, loai màu bang axit niiarie 0,5% - rbi rùa. Sau dò nhuòm bang xanh
Methylen 1%. Rùa trong vài giày. Tiéu bàn de khị va soi. Vói càch nhm
này Coxiella c6 màu dị chói trén nén xanh.
Mot so chat màu khàc thè dugc dùng nhu thionin bay xanh methylen, nhung thue té phucmg phàp cùa Maeehiavello hoàc Stamp hoàc
phuong phàp May- Gninwald - Giemsa dugc su dung nhiéu han cà de quan
sài hình thài Coxiella.


J3

2.2.1.3. Tfnh chat ni cày xlla:
Cbumetiicùng nhu càc Rickettsia gay bénh khàc là ky sinh bài buòc
trong té bào, do dò chùng chi phàl trién trong té bào song. Vi vày chi co thè
nuòi chùng trong ca thè dòng vài, phịi gà bay mó ni cà'y (152).
Vièc ni cày trèn dòng vài, dac biét là trén chuòt lang va chuòt nhat,
là ky thuat co tu làu va dugc su dung ròng rài (112) tuy nhién viéc thue
nghiém trén nguòi cung dà dugc lién hành. Blanc dà gay bénh -^

thue

nghiém ò nguòi vào nàm 1948 bang càch dua vào trong da, trong ca va
trong mui. Dà nhàn thày co tòn ihutmg nhe a da va sò't ngan khi dua vào
trong da. Khi dua vào trong ca ibi thà'y sung tà'y rà'l lo va sịl nhiéu. Nhung
cà hai trng hc/p dìtw thày nhiém irùng nhe. Ngugc lai khi gay nhiém qua

mui, thì mùc nhièm tning tàng lèn (107). Dịi vói viéc gay nhiém qua da,
Fonseca va cs (110) nhàn thày a nhùng ngi tinh ngun co dàu hièu cùa
sị't Q.
«

Khi: Khi gay nhiém cho khi bang nguyèn liéu il dòc tinh thày khi ìt bi
nhiém bénh, va chi co dang nhiém trùng khòng rò ràng. Tuy nhién khi gay
nhiém bang nguyén liéu co doc lình cao Ibi a khi x't bién sịl mot thịi
gian ngan (107).
Cht lanjii: Là loai dịng vàt ràì man càm vói ngu"ịn bénh va dugfc
dùng de phàn làp C.bumetii cùng nhu nghièn citu dịc lình cùa chùng.
Cht bi nhièm bénh do nhiém bang

nhiéu hình thùc nhu khi dung, gay

nhiém qua niém mac, qua da. Nguyèn héu long dò phòi gà bi nhiém dà dat
dugc dòc lue gay nhiém cho cht vói Héu 1 mi a dị Pha lồng 10"^, 10"^ va10"'^ co khi a nòng dò 10''". Chuol nhièm trùng thng bi sịl va co hu'l
thanh ducmg lình sau khi gay nhièm hoàc co thè màt trieu chùng nèn chi


14

phàt hién dugc bénh qua huyét ihanh hoc. Chuòt bj sò't sau thòi ky nhiém
bénh. Thòi ky nhièm bénh eò thè kéo dai phu thuòc vào liéu Coxiella va
càch gay nhiém tijr 1 - 15 ngày cho dén 2 - 3 luàn. Thòi gian sò't cung khàc
nhau tu" 1 - 5 ngày dén 2 tuàn (phu ihuòc vào liéu gay nhiém).
Viém phói dac hiéu xuàl hién khi gay nhiém ben trong mui va hình
thành nhùng dịm x't hut di da va mot phàn ca khi gay nhièm duói
da. Trong cà hai trucmg ht/ii déu co sòl va Coxiella phàt trién a vùng tbutmg

tón.
O cht lang ngi ta con lìm thày Coxiella trong màu, làch, thàn, nào
va mot so noi quan khàc. Theo Combiescu (109) co thè lìm thày Coxiella 64
ngày sau khi gay nhièm. Trong Ihòi ky sò't co thè lìm thà'y Coxiella trong
niróc tiéu, mài va phàn. Su dung Héu Coxiella cuc lón sé làm cho cht
ché't.
Theo Parker va cs (65) cht bi nhiém thè lìm thày mam bénh
trong nào sau thòi gian 5 - 1 8 ngày, ò phói sau 1 8 - 2 0 ngày, niróe tiéu sau
100 ngày, gan sau 1.8-50 ngày, làch sau 20 ngày va thàn sau 40 - 110 ngày.
Theo Reczko (131) co thè tìm thà'y C bumetiiìroug

gan, làch va thàn qua

526 ngày sau khi gay nhiém.
Nhu vày sòl Q ò chuòt co ihé lao nèn dang nhièm tmng kéo dai vói
thịi gian khòng xàc djnh.
Chuòt nhat trang: Sau chuol lang, chuòt nhat trang là dịng vai phịng
thì nghiém dugc sur dung ròng rài de nuòi cày Cburnetii

Coxiella chi phàl

trién trong làch khi tièm vói licu Coxiella dàng ké (1:20 dé'n 1:50 long dò
phòi gà). Gay nhiém phùc mac chuòt cùng ò liéu này dà dàn dé'n nhiém
trùng chi a chuòt non eò Irgng ktang 1 2 - 1 4 gam. Nhièm trùng a chuòt nhàl
trang khòng thè hién trieu chùng va trong trng hgp nhiém bénh thì làch


15

co so' lugng C burnetii vii lón. Co thè tìm thà'y Coxiella qua 72 ngày ò chuòt

nhat trang (109).
Chuòt còng trang khàng lai viéc gay nhiém. Su nhiém k h u a n xày ra
khịng co trièu chùng hồc sịl rat ngan. Ngi ta co thè tìm thà'y Coxiella
trong làch qua 27 ngày (112).
Cht Hamster (Crieelus Cricetus): Lồi chuol này rat man càm vói
C.burnetii nèn dirgc lira ehgn de phàn làp màm bénh. Chuòt khi giài phàu
thà'y co rat nhiéu Coxiella. Lồi cht này co thè dugc dùng de tich lùy,
cà5^ truyén va phàn làp Coxiella khi gay nhiém theo duòng phùc mac.
Lennette-thuòng su dung phuang phàp này va dành già mù'c dò nhiém
k h u a n bang viéc nghièn cùu khàng thè (57).
Dòng vài gàm nhàm này thuòng dugc su' dung trong phịng thì nghiém
de phàn làp R.mooseri, cùng nhu Cbumetii S\x dàp ùng cùa chùng lón hon
cht cịng trang. Nhiéu lồi gàm nhàm nhu cht, cht samac, thị hoang
dai, sóc... déu co tinh càm thu vói viéc gay nhièm Cbumetii.
Thị: Il man càm vói mam bénh sịl Q. Khi gay nhièm vào mal thò
nguyén liéu co chira C.bumetii \\\\ thày xuàl hién dang nhiém trùng thu
dòng (tir màt này sang màt kia). Khi dua vào trong da thày xuà't hién dang
hach. Gay nhiém dircmg ho hà'p khòng thà'y irièu chùng a thị, song
Cbunetiil^ì tìch luy trong phói.
Davis va Cox (27) dà két luàn ràng vói chùng My (R.diaporica), thò
co thè co man càm va cày ln.iyén tir thò này sang thò khàc dà khòng co két
qua vào ngày thù* ba.


16

Khi gay nhiém bang duttng khi quàn cho dòng vàt này thì thà'y
Coxiella tìch luy nhiéu trong phói va dịng vàt co thè ché't vi viém phé
quàn (112).
Khi gay nhiém vào khoang trong truóc cùa màt dà gay ra viém mòng

màt va co thè truyen bénh chu mot thò khàc,
Tinh tinh (Chimpanzé): Nàm 1941 Lille va cs.dà gay nhiém thue
nghiém sòl Q cho khi Macaccus rhesus va thà'y Coxiella thuòng cu trù a
phói (59). Fonseca (110) cùng dà dùng khi duòi dai, khi gay nhiém vào
ducmg phùc mac dà gay ra sòl suol 7 ngày. Trong màu co nhiéu Coxiella.
Bé: Ngtiòi ta dà thù nghiém gay nhiém cho bé bang chùng Cbumetii
Dà tìm thày tàc nhàn gay nhièm trong gan va làch cùa chùng (151). Dà gay
nhiém cho bé bang càc càch khàc nhau nhu duói ca, trong ven, trong mui,
dirịng tiéu hồ, niém mac àm dao va xàc dinh tinh man càm cùa bé.
Huebner dà gay nhiém vào vù bò cài cùng dà xàc dinh dugc C.bumetii
trong sO"a va sua bj nhièm trong suò't thòi gian dai qua viéc xàc dinh huyét
thanh ducmg lình bang phàn ùng két hgp bó thè. Mot bị cài dugc gay nhiém
thì sffa cùng eò thè bi nhièm, nhimg làl khò (43).
Blanc va cs,(106) dà gay bénh thue nghiém cho bé lai Maròc cùng
thày két qua duang lình tircmg tu va khịng con nghi ngị gì nu'a ve dịc lình
cùa chùng.
Dịi vói bị cài, chi riéng nùm vù bi nhiém cùng co thè làm cho sua bi
nhiém trùng. Ngi la cùng tìm thày Cbumetii irong nc tiéu bị cài va
trong nhau Ihai. Ig nhau thai chùa 108 liéu gay nhiém cho chuòt lang. Su
nhiém khuàn a bò cài kéo dai rat làu, co thè eò nhiém k h u à n màu va co
mài cùa khàng thè (43).


[ -. M^U/Q^
De cài: Nàm 1948 a Hy lap, Caminopetrcìs dà su dung de cài làm dịng
vàt thì nghiém. Gay nhiém qua ducmg mùi dà tao ra su viém phói dac hiéu
va dà tìm thày Coxiella trong sua tn^ng s't thcri gian vàt s&a, cho nén sffa
dòng mot vai trò quan trcìng trong vu dich (108). 0 Marịc, Blanc (106) dà
gay nhiém cho de con qua duòng trong ca va gay phàn ùng sò't vào ngày thù*
hai sau khi gay nhiém, gay phàn ùng tai ehó, giàm trong lugng. Màu ò thòi

ky sò't cao co dc)c tinh dòi vói chu()t lang, khàng thè vàn fon tai trong màu
khi de con khòi bénh.

O Ghi-né, Tendeiro dà gay nhiém va tao bénh a de con dòng thòi làm
ché't chuòt còng trang khi truyén màu de con dà bi nhiém. Lennelte va cs.
(57) dà gay nhiém cho ctru cài bang duòng miéng va dà lìm thà'y Coxiella^
trc^ng thit va sfta. Nhau Ihai cìai cùng bj nhiém. Qru cài eò thè bi nhièm
k h u à n màu Coxiella.
Cho: Khi gay nhiém, ehó bi sịl va làch sung. Ị Ùc, Blanc va cs^lO?)
dà dùng chò nhu mc)t dòng vài thue nghiém: Gay nhiém bang dng trong
ca, ehó bj sịl. Gay nhiém bang ducmg miéng t h ì khịng phàt hién thà'y
Coxiella trong màu, ma chi co trong phàn.

Mèo: Mèo man càm vcM vièc gay nhiém bang dng tièm trong cof
(112).

Càc lồi chim cùng dUc/c dùng là dc)ng vàt Ibi nghiém, vi du gà mài.
Khi gay bénh ihuc nghiém thì gà co biéu hién sịl tir 42 - 43*^C. Cà'y màu dà
bi nhiém cùa chùng eò thè gay bénh cho dòng vài Ibi nghiém thuòng dùng
khàc. Khi giài phàu phói se thày xung huyè'l ké cà gan va mot vài ó boai
tijr. Lach, gan, phói là nhùng n()i quan bi nhiém nhiéu nhat. Khi gay nhiém

I Tr-i;?
^-.

;£:::'^:!


18

Cbumetii cho gà mài bang ducmg miéng nguòi ta phàt hién Coxiella trong
trùmg, Dò co thè là càch truyén bénh lù ihé he này sang thè he khàc (151).
Càc loài chim khàc cùng dirc/c su dung nhu: Chim bò càu, ngịng, gà
trịng tày (112). Coxiella direte lìm thà'y trc^ng thàn cùa chim bò càu va gà
tày trc^ng thòi gian ducM 6 ihàng (104). Trong phàn cùa chim bi nhiém nguòi
ta tìm thày Coxiella trong ihịi gian 40 ngày.
Ngồi dc)ng vài eò xucmg, Cbumetii con dirge nuòi cày trén càc con
trùng tiét tue nhu chày, ràn, ve (104, 112, 152).
Phòi gà: Ngồi viéc ni Coxiella trèn dc)ng vài, viéc ni trong phòi
gà cho két qua tc)'t nhà't. Phucmg phàp nuòi Coxiella trong phịi gà bai dàu
vào nàm 1938. Cox dà thì nghiém nuòi R.prowazeki

va R.mooseri theo

phucmg phàp này (24).

Ngiròi la cho ràng chi eò Rickettsia va vimt nhòm gay bénh sòl vet là
co thè direte nuòi cày theo phucmg phàp Cox. Nhimg ini ky thuat này cùng
direte dùng de nghièn cittì virùt, nhu Arbovirus. Ké tu" nàm 1938 viéc nuòi
trong long dò phòi gà dà dugc thay thè bang nuòi trong lui nieu dém.
PhucTng phàp vira dcm giàn, vira cho két qua rat tòt. Nàm 1941 Cox dà còng
bò két qua su dung phucmg phàp này de nuòi cà'y

Cbumetii(24).

Trong phircmg phàp này òng dà chon phòi gà 5 - 7 ngày tuoi. Sau dò
dal trirng vào lo àp 38"C veti do ^m 90%. Dùng bùi chi dành dàu vào vò
trùng nai co phòi lucin luctn nàm ve mot phia. Khù trùng vị tnjng bang con ìóì, dùng kim nhon diic chinh giiìa dinh qua tning de tao mot lo nhị. Tièm
chat gay nhièm vào long dò phòi gà. Dùng boin tièm tubereulin co chiéu dai

2,5 - 3 cm, liém (),2ml vàt) mòi irùng.
Sau khi tièm xong, dùng parafin dun nòng bit lo tièm lai. Dua trùng
vào tu àm 34 - 35^C co de) àm Ihich hgp (bang càch de mc)t lit nuc'tc trong lù


J9

àm). Theo Cox thì 37*^C là thich hctp cho viéc ù trùng nhung Zdrodowski lai
khuyén nén de ò 35°C. Song nhiél dò thich hgp nhà't là 36*'C (112).
Mòi ngày soi trùng mot làn bang mot bóng dèn dién. Trong nhung
ngày d'àu (1-3 ngày) né'u quan sàt thà'y phòi gà khòng chun dịng thì loai
bị. Nói chung phịi chét vào ngày thù* 7 hồc 8 va cùng là thịi gian cho
nhiéu Coxiella nhà't trong lui long dò. Co thè bào quàn trùng it nhà't 10 ngày
sau khi gay nhiém.
De ma trùng, sau khi dà sàt trùng vò, nguòi ta dùng mot chiéc nia ha
trén lùa dòn con, lày lui long dò ra va cho vào dia Petri vò tmng sau dò cài
mot làt nhò. Lai càt này dùng làm tiéu bàn de nhuòm màu xàc dinh mal dò
Coxiella. Long dò phòi gà duc;c cho vào mc)t òng nghiém vò trùng, day nùl
cao su, ròi cho ngay vào tu lanh -20'^C. Càn thà'y rò là làn cày truyén thù:
nhà't vào long dò phòi gà thuòng khòng cho nhiéu Coxiella. Chi lan thù" 2,
thù" 3 là xnCix co hiéu qua ro rét.
De làm tàng so' lugng Coxiella, nguòi ta thuòng tién hành nuòi cà'y
trong long dò phòi gà. Co the nghièn long dò phòi gà de thu khàng nguyén
dùng trong phàn ùng két hc;rp bó thè. Roger xàc dinh liéu khàng nguyén
D.AM (liéu khàng ngun tịi ihiéu) trong phàn ùng két hgp bó thè. Mot lui
long dò giàu khàng nguyén thucmg co 500 D.AM. Vièc làm giàu Coxiellaìh
rat quan trong beri lé mite de) giàu khàng ngun sé qu't dinh viéc pha
lồng nịng de) Coxiella dùng de gay nhiém cho phòi gà.
Co thè dành già ducrc ID 50 (liéu gay nhiém 50% cho dc)ng vài gàm
nhà'm, cht lang, hồc phịi gà) a mot lui long dò phòi gà giàu Coxiella. De

gay nhiém cho phòi gà, nguòi ta con dùng thuàt ngù" E.I.D 50% (liéu gay
nhiém trùng) (18).