(Luận án tiến sĩ) hoàn thiện pháp luật ưu đãi người có công ở việt nam – lý luận và thực tiễn

BO GIAO DUC VA OAO TAO
PAI IlOCQUdc (ilA MA NĨI
TRNG DAI HOC KHOA HOC XÀ HÒI VA NHÀN VÀN

NGUYEN DINH LIEU

HOÀN 1 ruKN vu\v LUA r iiii r)Ai Ncardi c o (:()N(;
(') VIÈ'r NAM - LY LI JAN VA 'rUlfC TI^N.

Chuyén ngdnh: I.UATN'IIA NIJOC
Ma sé:

.S.O^.O.'ì

l.UÀN ÀN r i K ) TIHN Sì KlIOA HOC LUA T llO(^

Ngu ị i lìu (fiig (Iniì klum Ime.
1 - ri S. /V/,'f/V('/» (ini Viét
2 - ras,

Ì_±^^_-U/C5
HA NOI

\'ì')(,

riS. iS'i:iiY('n ndn^ Dim^


L a i CAM OOAN

Tòi xin cani doan day Ih cdng (rinli ngbicn cifii cùn riéng (di.

Che so lieo, kc( quh ncu (rong kiaii hn Ih (rimg (Iure
vh dura lOng dirp-c ai cdng ho (rong bai ky cdng trinli nho klihc./.

Npirdi cani doan

^ãvô^

Nguyen Dinli kicu


MUC LUC
Trang
MÓ' D A U

1

CIIUO'NG 1
Khdi niem p h d p luqf uu dai n g u d i c<5 c o n g .

-y

Ljch SU' hình thành va phdt trien cùa phdp luqt uu dai
n g u ó i c o c ó n g ó* Vìet Nam
7
1.1. Kh^i nicni pli.ip luat un d?ii ngir(ri e(> ec'^ng
1.2. I.ieli su liinb (lihnli vh phiii trien eùa phf\p lufil uu (Ini npircri

28

ed cdng (V nu(re la

CIIUONG 2
Thuc frqng p h d p luqf uu dai va dói song n g u d i c o c ò n g

^^^

d' Viét Nam trong giai doqn hién nay

2.1. T h u c (rang ph.ip lual uu dni vh (Iure licn (bue liicn pli
**^'

uu i\l\\ ngiròi ed cdng.
2.2. l ' h u c (rang dc^i sdng ngiròi ed cCm^

^^

CIIUONG 3
^
%
Vàn
de
hoòn thién p h d p luqt uu dai nguó i c o c ò n g e Viét Nam

frong giai doqn hien nay

88

3.1. Mp( ^^ quan dicni eo" bau nliani liohn (hien plihp lual uu d?\i
npu(Vi ed e(">ng
3.2. IMiironp lurdiip vh inol ^o piai pbhp b u d e mal nbani bohn

^^

(hien pbiìp lual \;ì e(r elio (Iure liién jili.'lp luiil iru dai n p u ò i ed
ednp (V nu(ve In.

3.3. Xay dirup l,un( uu dT\\ n p u ò i ed e n n p (V Vici N;ini.

' ' '

KITT M I A N

1"^*^


MQOAU

I / Tmh c é p thiéf c ù a de fai

Lich sd cùa dan toc ta gan lièn vrfi che cupe dau tranli gihnli doc
\^p vh bho ve To quoc Uudc

sir xam lang cùa giac ngoai xam. I ronp che

cupe dau (ranb nhy, ed mot bp phan iru tu cùa dan (oc da kbdng quan ky
X

^

'

sinh, hien dang cupe d(>i minh elio dat nir(fc. Ho Ih nbiTiig ngir(ri ed cdng
vrfi clan, vdi nircfc, dirpc nban dan ghi nlic? vh biét on. Pbht Iniy (riiyeii
tliong quy bhu dò cùa d i a dng, (rong che cupe kbhng cliién clidng I^lihp.
cbong My vh che cupe chien (ranb cbong xam lan cùa ngc^ai bang snii
nhy, nbieu ngir(ri con cùa dan (oc (iep (uc liy sinh xironp mhii vi sir
iipbicp cbunp. Ngay tiV san nghy tbhnli l(ìp mrcfc, Dang, Nlih mrrvc \'h F?hc
Ilo kidn quan tam dén van de ngirdi ed cdng dT\ ed nliicii cliù (rironp bau
bhnb nliieu climli shcli, che do iru drd doi vdi nliiTng ngircVi c() cdnp.
ddng duri pliht ddnp (ohn dan tbirc hien che phong (rho "iidng nii(>c ubo'
npiu'ìn", "don on dhp ngbia".
ITii dm doi veri ngir(Vi ed cdng vc^i da( nircfc kkdnp chi Ih xan de
V

•

y

•^

y

y

dao ly, Ih (luyén tbdng mh cdn Ih van de cliinli (ri, tir (u(Vng, kinb te \'h
*

X

X

X

''

xh lidi, nd klidnp chi Ih van de cap bhcli trirdc mal mh cdn c(> v npliia Ifui
dhi. Cbinb vi vay. plihp lua( iru dT\i npirdi ed cdnp diroc (bue tlii da co)
ddnp pdp rat (]iian (ronp vho vice dn dinli d\\\ song elio che doi lironp ed
cdnp: pdp jilinn (icb c u c vho vice (Iure liién (lihnli cdng che nliiém \\\ cùa
Dhiip \'h Nlih niKvc (ronp che piai doan cheli manp

l^hhp Infu nu d\\\

npir(Vi e(> cdnp dn llnrc liicn diicrc clufc iihnp dico cliinb che mdi cpinn he
xh boi iKuip Imb \'irc nhv, pdp pban lliirc bién binli dhnp xH boi \h dn
dinli (inli biniì cbinb (ri xh boi con d;ìt nncn;.


Tmh dén nay ^

ed bhng trieu ngir(>i diroc sir dieii cbinli cùa plihp

luat iru ct?^i ngir(Vi ed cdng. Ho Ih nbiTng l?\o thhnb cheli nionp. (bironp kinb,
benh hinh, che liei sT, Iban nban liet sì, che Bh me Viét Nam nnli liìuip.\ .v...
Phhp \v\%\ uu ^\

ngudi ed cdng kbdng nbifng chi dièu cliinli nluTiip moi

y

V

quan he truc tiép mh con gdp phan tao ra mdi trudiig phhp ly vh mdi (iinvng
x?\ hpi trong viec (bue hien cbinh shcb xTi boi doi v(5i ngu(ri ed cdng.
Tuy nliién, do dieu kien dat nir(5c con ngbèo, chien (lanb licn mién,
kéo dhi nén vice xay dunp vh (bue hien plihp Inai uu dhi iipircri ed cdnp php
rat nbieu kbd khan, che che do uu cfhi ngu(Vi ed cdng (lur(Vng cbhp \h, lai
dan xen v(5i che che do (bude pliam vi dico cbinh cùa nphnb luat klihc. Nbieu
che d("> uu (thi dh hoc lo nliiTng bai hp|) ly lioac kbdnp cdn pliìi lurp (lonp co*
X

X

'

'

'

che m(5'i, dura kip dicn chinb, (bay ddi. Ma( klihc, (ronp co* che (hi (iu(Vng,
kbi SU' pban bié( pihu npbfeo dang dien ra, sir phan lida xh lidi danp nphy
chng sau sac, che diiib lurc^ng gih (ri cùa xli b(")i dang ed nbùnp (bay ddi. sir
xuong chp ve vhn bda, dao difc (rong mp( bd pban nban dan, dac kiél la md(
so kbdng it (rong (he he (rè, bp pliù nban tal eh. quycn di qua kluf liho liìing
cùa dan toc, quycn di nbiTng by sinh, mat mh( cùa lihng (ricii liei sy, (lurong
»

y

binb vh ngir()i ed cdng vdi cheli mang de bp ed su may man, bauli pluic lidm

nay. Trong kbi dd che (bé lue (liù dicb van dura (ir ho am mini cbonp pbh
nluTiig (bhnb (pia cùa cheli mang, viec ddng vién giù gin vh kao ve tlihiib (]ua
ay pimi direrc (bé bién (ronp cbinli shcb. (he die bda tlihnb plih]') liiat ddi vtfi
npir(Vi ed cc'^np.
\^cn nay, cbunp (a lai dura xay dunp (krpe md( lié (lidnp che (jiii
X

'

pbam phhp lual dicu cliiiib

A

che quan bé xh lidi doi v(fi npu(Vi ed cdnp

mpi cheli (ohn dién, plui lurp vo'i (bue te \h dira trén che ean cif klioa
koc.


Tinh hinh dd dòi boi Nhh nircfc pliai nlianb ebdnp xa\' d u n p nidi
he Ihong che quy pbam phhp Iua( dieu chinb van de nhy nidi cheli Uìhn
dien, plui b o p vcfi (juh trinh xay d u n p Nhh n u d e phhp qiiyén

vh dén bét

dira trén co* s(V kboa bpc phhp ly chat che iibhm Ihm d i o che diù (rutnip,
du(Vng loi cùa Dang ndi d i u n g vh (ronp linli virc npunVi ed cdnp iu)i
riéng duo'c thè che bhng che quy pbam plihp luat cua Nhh niro'c. ce") iilur
vay che ckù t r u o n g , dircrng loi dò indi pliht liiiy biéu lue. dhp u'np ddi
bòi cùa vice uu cthi ngu(ri ed cdng vh plui b o p vo'i yen cfui tionp sir

nghiep ddi \v\6\.
LFu dhi doi v(fi npirdi ed cdng Ih mp( van de lo'n (V nuo'e (a do dhc
diém lidi sir dan (oc de lai, nliirng npbién eifii mot cheli ed he llidnp tlii
(leu nny d u r a ed may cdnp liinb, vice iipbicn eu'ii iiKvi chi d u n p lai (V che
khi dhnp bho, lap ehi chuyén nphnb bphe tdnp kél o" mot sd linh \\\c

liep.

Dhc biét Ih viéc npbién cifu dir(f*i pdc (k^ |">lihp luat nlihm xay d u n p nidi
ké (bonp che qui pbam phhp Inai dieu ebiiib che (pian bé xh boi kno dam
(piyen kri doi vo'i iipir(vi ed cdnp (hi pan nini kbdnp ed. De thi KX 040.^-04 cfinp mcfi chi de cap dén viec ddi iiuvi eliinb shcb un dai ddi veri
ngir()*i co oc'ìnp (V Vici Nam. Che Ioni shcb diiiyén kb;'u> ve linh \U( nìiy Ibi
qiih II di. r^bhp Inai \'e npir(Vi ed c(')np eua nir(vc npohi cTuip ehi bau d i r (tonp
che vhn bhn (pii pliam phhp lual ve bao dhm xh lidi liohe k;uì lio xn lidi (kual
nho (ro" xh \\iS\ cùn I ién \o

cu. Luat Bho tip' iipu(Vi Ihn tal cùa IUKM- ( *(3np

h(>o Nban dan Trimp lloa. che ebé de") t''ao dam xa boi cùa Ilop (liùnp (pidc
Ilon Kv, ... ). I^ieu nhv dan t(vi su lianp hot \ é Iv Inan \a co ^^o kboa hoc
d i o vice dinli la d u d n p loi. cbù tnroiip a Danp \h \'iéc bau liiinli ( ;ìc (pii
pb^m phhp lufU eùa Nhh niro'c. Vi \'av diiinp ((">i du>n de Ihi

nM IMIÉN

PHÀP LUAT UU DÀ! NGI CO CĨNG Ị" VIET NAM - LY LUÀN VA TMUC UFN

cifu.

dr

npbién


4/ Phucng phop luqn va p h u c n g phop nghién c i f u

ho luan hn nghién cifu dirdi gihc do phhp kia(, nliinig kkdnp (bé
thch ròi càc van de lidi sd vh kinb te-x!\ boi, vi vay de thi pbhi ké( lurp
tong ho'p che pbirong phhp, tuy nhién mot so pliuong phhp cbù yen Ih:
- Pbuong phhp duy vat lich siV,
- Phuong phhp pban tich, so shnh.
- Phuong phhp phan tich he thong
- Phuong phhp dièu tra xl\ hpi hpc
- Phuong phhp thuc chifng.
5/ NhGng diem md^l c ù a luqn dn

- Gdp pban Ihm shng tò nbùng van de ly luan co* kan ve phhp luat
uu dT\i ngir()i ed cdng.
- Pban tfcb mot chcb bién cbifng che mèi quan he giiTa clinili shcb
uu dhi npir(vi ed cdng v(fi che chinb shcb xl\ boi vh cbinli shcb kinb (e-xa
boi kbhc.
- Néu Ién co* sd* kboa bpc de xay dirng che tiéu cliuaii, diéu kién
xhc djnb ngir(vi ed cdng.
y

y

- Pban (idi mp( cheli ed he thong thuc trang phhp luat uu dhi
ngU(Vi ed cdng, (Iure (rang ddi song cùa ngu(ri ed cdng de tir dò) kién
npbi che gihi phhp bohn tbien phhp luat uu (thi iigucvi ed cdnp cV Vié(

Nam.
- Dira ra che (pian diém dui yéii nkhm ddi meri, liohn tliién plihp
lii(ìl iru dhi npir(Vi ed ednp.
- kh de (hi manp (inli ifng dunp. luan hn pdp |-)ban tao ra nluTnp co
S(V kboa bpc de Nhh nircfc xay dunp kual uu dhi ddi \(vi npuòi io) ednp
(V Viét Nam (rong pini doan ((^i.


6/ Két c a u c ù a luqn dn

Ngohi phan m(V dau, két luan vh danh niuc che (hi liéii (liam kbao.
Iu(ìn hn gom ha c h u o n g :
C h i r o n g !: Khhi niem phhp Inai u u dhi n g u d i ed cdng. I J c h sir hinh
thhnh vh phht trien cùa phhp luat \r\\ dai ngurri ed cdnp (V Viét
Nam.
y

C h u o n g 2:

Thuc trang phhp lual uu dai vh d(Vi s(')ng npu(ri C(Ì c(')np

(V Vie! Nam trong giai domi hien nay.
C h u o n g 3:

Van de bohn lliien phhp lual uu dhi iipucri co c(3np (V Vié(

Nam trong giai doan hien nay.

Du(fi day Ih nbiTiig noi dung diiiili cùa liirm hn.

CIIUONG 1

KHÀI NIEM PHÀP LUAT UU DAI NGUC^I CO CÒNG. UCH SU
HÌNH THÀNH VA PHÀT TRIEN CÙA PHÀP LUÀT UU DAI
NGUC^I CO CÒNG à VIÉT NAM

l.l KHÀI NIÉM PHAP LUÀT UU DAI N G U d l CO CÒNG
l.i.i. Chfnh sdch va vai trị cùa chmh sdch dói v o i n g u ó i c o c ị n g ó- Viét Nam

Trireme bé(, (beo clufng (di, de (im biéu klihi nifuii plihp liia( iipudi
ed cdnp, can Ihm rd kbhi niem chinb shcb ngucri ed ednp cùa F^aiip vh
•\

y


Nhh nu(fc, vi cbinh shdi Ih noi dung. linh lidn cùa phhp Iua(. Plihp kio(
diang (pia chi Ih binb (lufc pbh|i ly "(bé che bda" climli shcb mh tildi.
Chmh shcb ndi dump Ih shcb lu()*c Ih ké lioadi cùa Danp vh Nhh
nu*(fc dira vho dircrng loi cbinli (ri dump vh (Iure té kinb (é xh boi (ronp
(iì*np duri ky nbhm da( dupc mot nuic (iéu nlifd dinli ve nbùnp \'an de
cùa xh lidi- 1^ién co* scV climh shcb dupc dua ra, Nhh iiir()c td dure tlurc
bién (lidnp qua che bpa( ddng cu (bé : (he che noi dung chinb sheli tlihnli
che quy pliìim phhp lua( vh (o eliifc lipa( ddng (bue hien (ronp d(Vi sdng
xh boi.
f

y

y

Chinb shcb ddi v(fi ngudi ed cdng Ih dudng Idi. dui triroiip cùa
Dhng vh Nhh niro'c ehn cif vho nliiem vu cbinli (ri tiìnp duri ky cheli
»

N

y

V

manp. dira tién sir plihl (riéii nén kinb té xa lidi, nliam nuie (iéu pbi iihaii
cdnp lao, sir ddnp p('>p, sir by siiili cao eh cùa iiliiTiip iipucVi ed ednp, tao
mpi dieu kién, kbh nhiip dén dhp, bù d\\\s pban nho \'e ddi sonp \at chat.
vhn bda tinh (bau doi \ó\

iipucVi ed ednp. Cliiiib shcb ddi \(vi npndi co

c('>np Ih cbinli shcb dac kiél, (Iure bién dio nluTnp doi tuonp dac luét, \i
\'ay nd (bé bién ra( lò (]iian diém vh dudnp loi eua Danp \h Nhh nu(>c.


Vc5i tu càch là chù thè quhn 1^ \lk hpi, Nhh nxiéc ed vai trò dac biét quan
trpng trong viec xay dung va thuc hien chinb shcb uu cì^\ doi vdi ngu(Vi
co còng. Mpt mat Nhh nu(5*c thong qua che to ehifc ciuf e nang cùa minh
hoach dinh che chmh shcb uu (Jai doi vdi ngudi ed cdng. Mat kbhc, Nhh
nude bhng che bp mày cùa minh, trien khai thuc hien che cbinli shcb doi
v(5'i ngiròi ed cdng, dua chmh shcb Vào cupe song. Ngohi ra Nhh nude

con djnb hudng dpng vién, khuyén klifch, ùng ho vh Ihain già pliht ddng
che phong trho tao ra sifc manh tong bop ve ngudn lue, nban lue (V céìiig
dịng dan cu, trong viec thuc hien cbi^nh shcb ckii vdi iigir(Vi ed coup.
Chmh shcii dói vcfi ngudi ed cdng Ih chmh shcb vd cùng quan
trpng, nd phhn hnli su quan tam, y thifc x^ bòi cùa Nhh nude, cùa còng
di^ng, cùa the he di sau ddi vdi the he cha, anii. Vi vay nd ed y ngbia xn
bòi vh nban vhn rat shu sSc. khm (6( climb shcb d6i vdi ngu(Vi ed cdng s?gdp pban vho sir (^n dinh xTl bòi, giiT vùng (bé die. Ngir()*c lai, néu thuc
t

y

y:

y

y

ì

y

bién kbdng (ol doi vdi ngudi ed cdng s5 dan dén mat dn dinh cliinli tri
xh bòi, ^nh liirdng dén su tdn vong cùa dat nude. Thuc bién clunli shcb
ddi vcfi npuòi ed cdng (bé hien ngay trong bàn chat vh cbifc nang quan
ly cùa Nhh nir(f*c. Nhh nude ta vira Ih to cliifc quyèn lue clunk (ri cdng
còng dac biét dai dién cluSib tbifc elio giai cap còng nban vh tuyét dai da
so nban dan lao (k'mg - Ih giai cap, nliiTng (ang Idp (luliip tri d^'uig xh bịi
[52], viìa Ih dai dién dio dan toc. Vi vay thuc hien ebi'nli shcb ddi vcfi
ngU(Vi ed còng Ih sir két lip*p loi fch giai cap vh loi idi cùa dan toc. dam
kho dio dal nir(f*c, dio dan toc ed su phht (rién lau dhi vh ben viTnp.

Tlurc bién cbmb shcb ddi v(fi npucVi ed cdng Ih pdp pban \ì\i) (Iure
bién cbnib shcb con npir(vi cùa qiidc pia, nbhm Ihm dio tbé bé tic, (bé lié
luong lai y linfe ve (iheb iibiéni cùa uiinb ddi vo'i xa boi. ddi \f>i Io
(pidc, shn shnp xa iban \\ sir npliiép cùa dan toc, cùa dal mro'e.


Chmh shcb ddi vdi ngu(')*i ed cdng Ih mot bò plifm cùa he (lidng
chmh shcb xS bòi mh cu (bé Ih cbmb shcb bao dam xh bòi. Cbuib shcb
bho dhm xa bòi ( bay cdn gpi Ih an (ohn xh bịi ) Ih su kào ve éa Nhh
nucf'c, cùa \l^ bòi ddi v(f*i che thành vién cùa minh tliòng qua mò( loa( che
bien phhp còng cpng. Trong he tbdng bao dam xa bòi (V nu(5*c ta poni ed
uu dhi xh bòi doi vdi nhiTng n g u d i ed còng lao ddi v(fi dat niro'c: hho
biém xh hpi ddi v(fi n g u d i lao dpng (rong che thhnb jilian kinb te; cifu
trp* xh bòi doi vcfi nluTng n p u ò i klidnp may bi rùi io, klui khan boac
biém nphèo. Nliir vay. ed (bé (bay bao dam xh béìi Ih sir bao ve, su piiìp
dd* cùa Nhh nir(fc , éa cịnp ddnp doi vo'i mpi Ibhnli vién eùa minh tionp
dd ed npu(Vi co) cdnp. Tuy nbiéii cbinli shdi ini dai xa lu^i kbdnp chi Ih
sir bho ve, sir ginp dò mh cdn Ih sir (he bién npbia \'u. d a d i nliiém cua
Nhh iur()C, cùa coup ddnp doi V(f'i mot kò l'ubali dan eir ciac kiél

nluTnp

npu*(Vi ed cdng . Cbmb vi vay ebinli shcb uu dhi xh bòi ed \'i tii dac biét
quan (ronp tronp diinh shcb bao dhm xn bòi ndi riénp \'h lionp bé tlioiip
chinb shcb xh liéìi ndi dump.1301
1.1.2. Viec thuc hien chmh sdch va p h d p lual uu dà! n g u ó i c o c ị n g ò mot
so nuo'^c

O' ba( cif quoc già nho cDng ed mot bò pban dan cu Ih n b ù n p npircVi
ed còng lao v6'\ Tò quoc ho. Chinb vi vay, (r che nircvc déii (bue bién

f

y

V

•

chinh shcb dịi vo'i nluTiig ngu(Vi ed cịng. Tùy (beo (lìnp diéu kién chinb
^

-w

y

y

(li-kiiib té-xh bòi cua niòi luro'c mh ed cac loai d i e ck^, cliinh s;ìdi, eac
Ioai (r(y cap vh c^c mifc (rp* cap kbhc iiliau. Ddng tildi (V cac nu()c dcy\ co
che co* quan quhn ly nhh nircfc de (bue bién che cbmli sadi nhy (nini HC>
Chien tranh, Bò Xh bòi, Rò Pliuc loi xà bòi, Bd kao ddnp.v.v...). Npay (V
nu(rc ta, che dị Shi (Jịn cu ciìnp tlurc hién che chinb sacli ddi \()'i
Ihircrnp, phé kinb, (ir si \h pia dinh tir si. Qiiàii Iv nhà luro'c \ é (dup lae


này do Bp Cuu chien binb va Bò Xh bòi dam nban. Trong che dunh
shcb, che dp này ed quy dinh ve ticu chuan xhc nban ddi (ircmp Ih
thuong phe binb, tu sì; che quyèn loi mh bp vh già dinh dupc liirdng;
che thù tue (phhp 15^) de gihi quyét che dò, chmh shcb ddi vdi ho. Chhng
h?m ddi w6'\ phé binb, tiéu chuan de xhc nban phé binb Ih "Duoe ppi Ih

phe binb de dupc hudng quyèn loi dir luat nhy Ih quan nban (luiòc che
thành phan trong Quan lue Viét Nam hi thn phé d* mot (rong che tiir(Viig
bpp sau: [14J.
- Tàn tat phht sinh bòi (buong deb do cliién tranh gay ra boac b(Vi
tai n^n quy Irhch cho còng vu.
- Thn (a( pbh( sinh bòi benh (at mhc phai vi cdng vu.
NluTng phé binb dup'c hird'ug che quycn kri nlur: cap diròiip thn phé
(gòni che loai cap dudnp (hn phé binb, phii cap pia dinh, cap dirùnp dac
bic(,...)i kao (rcr ve y (é vh xXi bòi (chinb hinh, pliuc bòi clufc iihiip; vtr
con vh bhn (lian ducrc kbhm cliiTa benh mieii pbi, ducrc nudi diròiip trong
che an dirònp vién: dupc giup dò (rong cupe song lihnp nghy nlur dupc
bo (ri viec Ihm (bicli bop, du(>c uu diii Irong san xual kinb doan li...
Ngohi ra, phé kinb cdn (krpc lurcVng che quyén kri kbhc nlur uu ticn
trong che dicb vu còng còng, che le phi vh thù tue bhnb cluiib.v.v...
Tlohc d* I rac, sau chién (ranb vùng vinti, càc quan nban tbam pia
cllien (ranb, khi giai ngu dupc c«ap I can bị klidiig ma( ticn vh diroc mot
khoan (icn klioanp dO.OOOlJSD. NluTng npudi linli cbét ti (in duoc pbi
coup vh than nban cùa ho dirpc (rp* cap dù song siiot devi.
Laiat kao dònp Phhp (piy dinh io sir uu dai ddi \'(>i (iuronp phé
kink, vo' con (ir si nlur bat bude che doaiib iigbiép phai ^ap xép, kd tii
cho hp vho Ihm vice vcfi còng viéc pliii lioT-

0


Ò M y cnng quy d i n h , n b ù n g quan nban san kbi (liam pia cbién (ranb
trd" ve d u p c nban mot khoan tièn kbh krii dù de dam kao ciide sdiip \'h
d u p c ebani sdc ve mat y té. N b ù n g n g u d i M y mal tich (ronp chien (ranb.
than nban eùa hp van d u p c nban day dù (ién l u o n g cho (o'i kbi iipu(Vi bi
mat tich dà d u p c xhc dinh là chet boac mat tich bohn (ohn. K b i dò pia

dinh hp d u p c nban trp* cap Ibeo che do tu (ran.v.v.. NluTnp c u u cbién
^

•

X

X

binb nani vien durre ebani sdc vh ducrc ciinp cap che Ihdng l i i i . (ir van
nghe npay trong bénh vien. Npohi ra bo ci^ii du*(rc piup dCr de lai (bicli
i f n g Vi9\ sinh hpat dan sir, lip dii*(rc hoc nghe lru(vc vh Iroiip (pia trinh
Ihm viéc.
Phhp Inai kao (icr xh bòi cùa kién xò cu ed nhiéu binb tbu'c nhu kao
biém (ii('>i pih, kao biém bénh la(, kao biém ve (ai naii lao ddnp \h kéiib
npke nghiep, nhh npbi, nudi d i r d n p nbùnp npucVi (hn phé, plui cap pia
dinh.v.v... (rcuip do ed nluTng quy dinh doi v d i nluTiip ( b i i o i i p kinb l i o n p
cbién (ranb ve (luoc (bi (rp* cap (bircrnp lat du(rc nanp Ién lO^'r ^o vo'i
n b ù n g quan nban bi (Iuronp do lai iian Ironp khi (bue hién nliiém \'V
quan su* ed cùng bang tlur(rng (a(, che t h i r o n g kinb (bude iilu')ni 1. nb(')m
2 song cùng già dinh d i r p c gi«am 507r (ra (icn nhh cV, licn lò sncVi, clial
do(, n i r d c , (ien dién: («a( ca (liucrng binb ducrc niicii tra lieti eiro'e pbi kbi
di lai trén p h u o n g (ién piao thdnp (ixuip tlihiih plid ( t i ù xe taxi): pia dinh
liei si dircrc ircfc dinh (rcr cap dac bie( 13].

Ó

y

X

»

'

'

'Triinp quoc, Ironp lual ve kao biém xa lidi ed cpii dinh d i e dd u u
dhi doi v(fi anb bùiip, n p u d i ed coup tronp cbién tiaiib \ h
d i r i i p dal niro'c, bp ducrc (rcr cap cao bon kliồnp

\^'/r

ironp

S(Ì \(vi

xa\

uluinp

ngucri kinb llur(riip khi nglii liirii. kua(. bao (ro iipucVi Ihn tat eua 1 lunp
c]U(ìC cfuip pili nban Nhh nircfc vh xà bòi thuc bién \ ice kào dàni m i dai

11


va tr(r cap doi v d i t h u o n g k i n b , nban vién lu Ihn lai vi kao \ é bri i d i eùa
Nhà nu(f'c va cùa nban dan | 4 9 | .
T d m lai, chinb shcb ddi v(>'i npircVi ed cdng cV luro'c la cunp nini (V

che nu(fc,

mhc dù che dò chmh (ri ed kliac iibau, ddi lircrnp co cdnp

kbhc nhau vh nufc dò (bue bién (ùy (beo diéu kién eùa mdi nncve. n l i i i np
dèu (bay rd n b ù n g diém sau:
M u c dicb (bue hién chinb shcb doi vcfi npircVi ed ednp Ih pbuc

\u

nhiem vi,i chinb t r i , pbuc vu che muc tiéu chmh tri cùa piai eap cani

quycn.
C b m b shcb doi vcfi npucVi ed cdng pban hnli bau chat piai eap cùa
giai cap thong I l i .
Nhh nircfc p i ù vai (rd d u i dao (rong viéc (Iure hién

ebinli sadi doi

vcfi ngircVi ed ednp. Chinb shcb doi v()i npucVi c(') ednp diroe thè bién
bang che che djnb |")bhp lual ve (rcr c a | \ d i a m S('ÌC sire kbde, dam bao ve
viéc Ihm.v.v... Che che dd u u dai ducrc cpiy dinh chat d i e vh cluoc- (bue
bién (ùy Illude \'ho diéu kién kinb té xa bòi cùa mdi

IUKVC.

mdi n\:\\ doan.

1.1.3. Phdp luqt uu dal n g u ó i ed cịng ó Viét Nam.
1.1.3.1. Kbhi nielli phhp Inai u u dTù ngucri ed cdnp.

Phhp luat ndi eliiing (krpc quan
y

^

niem Ih i i l u l i i p ()MÌ lae xir su*
. X

•

•

d u m p nhal do nhh nircvc dal ra iiham diéu chinb mpi ciuan bé xà boi vh
V

(lir(rc (Iure bién bhiip kién pMp

y

c i r d n p ebé iibà iiucfe dén co- s(V piao due

thuyet pbuc nu)i npircVi luan Ibeo.
V ( f i c]iian diém phhp luat tbire (biib Ibi "pliap kiàt là mot bé thdnp
che cpii lac \'e lihnh \\ eùa moi ca nliàii \à lo d u r e tituip \à b d i . N b i ì i i p


qui the dd phan hnh y chi cua nhà n u d e , biéu hien k r i leli cua piai cap
thong trj va nhu cau on djnb va van dòng ed dinh liuo'ng cùa xà b o i .
Chiìng d u p c nhà n u d e (thong qua he (liong che ccr quan nhh nucfc) bau
hành hpac thiVa nban va d u p c bao dam (bue hién hhnp sire manh c i r ò i i p

che cùa quycn lue nhh n u ò c . N h u vay phhp kia( chnp nghy ehnp (rcV
thànii còng cu dac lue (rong (ay nhh nircvc de (bue bién su (liòng d i piai
cap, de dam bao (rat tu vh òn dinh xà bòi".[661
T u kbhi niem cliiing ve phhp lual ed llié néu khai niém pbai> lual
u n dai ngir(Vi ed cdng nlur san :
Phhp luat u u dhi npir(Vi ed cdng kao poni Idnp llié n b ù n p (|iii pbam
phhp lual, dieu chinb che cpiaii he xà bòi binb thhnb (ronp qua d i n b (o
clufc vh (Iure hién che do i n i dai doi veri npircVi ed coup (rén che l i n h vire
y

y

y

cùa d(vi song : cbinh ( r i , kinb té, van bda, xh bòi ...
Phhp lual u u dai npucri ed cdnp (]ui dinh iibùiip iipuyén la(\ binb
(liifc, plurcvnp phhp (Iure bién che do u n dai npucVi ed coup, xhe dinh cpii
che phhp Iv eùa che chù thè Ironp boat cU'>np cpian ly uba luro'e nbam dién
cbinh mpi bpal dònp u u dai xà bòi ddi vo'i ngircVi e('> ednp.
II.3.2.

M u c ( l i d i , n h i é m vu vh vai d d

eùa phhp lual \\\\

dhi

ngir(Vi ed cc'ing
*'^ Phhp luat u n dai npucVi ed cdnp Ih i-ìluronp tiéu, ednp cu cpian ly
y

y

'^

T

ed Iiiéii lue mpi mal devi sdnp va( dia( vh (inli (bau (ronp linh \\\c
xh béd ddi \'ó\

\\\\ dai

n p u d i ce') cdng. Dd Ih n b ù n p che dinh phap Inai n n dai

doi veri n b ù n p iipucVi ec) cdnp \'c (rcr eap, ve viéc limi, ve piao due \ h
dho (ao,... vh n b ù n p kién pliap dam kao (bue bién.
* Plih]-» luat u u dai iipucVi ed cdnp ed \ a i trd. y iipliia to bni pop phan
g i ù v ù n g (khnk qua chcb mang, cùng co thém chrcVnp col nén dan cbù ednp

13


hc'ia, g d p phan c'^n d i n h ve c l i m h ( r i , xà b ò i . p(>p phan xay d i r n p pbat
y

^

dién

y

k i n b té-xh b ò i cua dat nucvc.
'*" B a o p o n i che che d i n h llié d i e bc'>a cac (]uvcii u u dai cùa n p u d i c'^)
C(')np vh n b ù n p dam kao ve mal phhp Iv d i o n b ù n p (jiiNén dcì d u ( u - Ihuc^
h i é n , phh|") bifil u n dai npircVi cc) cònp pbi nban Iran t r o n p ednp lao. ^ir cdnp
y

^

y

^

bién eua n b ù n p npucVi ed cc'ìnp, néu cao l a m pircriip sanp. vai (rc) eua n b ù n p
,

y

npucVi ed c/)np Ironp xà bf)i de n b ù n p ngircVi ec'> ec'^np liép lue dc'>np pj^p su'e
l u e . I n lue cùa m i n h vhcì su* nphiép c a d i manp cùa dan (de.
* Phhp hia( u u dai npircVi C('Ì cdnp ceni cc'> i i b i é m vu kao dam n p n y é n
the k i n b danp, cdnp k h a i , c(')np bang (icuip xà \\iS\. D i e u dc) Ihé bién npucVi cc'>
cc^nip phai ducrc dén dap, n b ù n p npucVi mal m a l . by sinh iibiéu b o n

phai

ducrc m i dai nhiéu beni vh npucVi ed coup phai ducrc k i n b danp \'(vi che tbanb
v i é n kbhc cùa cdnp ddnp. Day ehinli Ih '^VÌ bcvp ly k l i a d i cpian ciia d i e dd u u
drù (ronp dcVi sdnp k i n b lé.xà lu'^ti ndi e l i i i n g .
'^ Phhp luat u n drù iipucVi ed ednp phai b u y pia d i t i n h than cao dep

cùa clan (de. Phap lua( u n (ìài ngiiévi ed cdng kbaiip d i n h llihnb c]ua to h i n
V

y

y

N

cìia c a d i niiaiip Viét nani. Ihm Ihuli manh bau k l i d n p k b i ebiiib ( r i . ( i n l i i b a n ,
xà b ò i ; ed y npbia piao due (o Icvn ddi veri cdnp dan, dac b i c i Ih d d i \'cvi thè
bé (re.
1.1.3.3. D d i ( u p n g d i é u c k i n k , p l u n v i i g p h a p d i é u c b i n h cùa

jiliap

luat u n dai npircVi ed c(Vnp
De Ihm IO k b h i n i é m |)bap lual m i dai npucVi co e d n p , d i é u c|uan
d p i i p Ih plìài xae d i n h d d i I m v n p d i é u e h i n l i \ h p b u c r n p p h a p d i é n
cùa

cbinh

nị.

D("ìi Incvnp d i é u d i i n h eùa |iba|> luat

l;i n i n i nv (|naii bé \ ; i l i d i

ma

p b h | i l u a l h m v n p u f i . lae d d n p I d i |.S,\ d a n p " ^ ^ ' ^ j . \ ' i \ a \ . d d i d M ) i u : dirMi


chinh cùa phhp luat uu (Jài ngi cịng là nbùng quan he xà bòi trong
linh vuc uu (tài xà hpi ddi vói ngi ed cịng. Dd là nbùng quan he xà
hpi trcn mpi mat cùa ddi sdng ma mot ben là nhà nude, mot l-)én là
nguòi ed còng, vf dii: che quan he ve tra cap, viec làm, khen thudng...
Phucrng phhp dieu chinh eùa phhp luat ndi chung là chcb thifc ma
Nhà nude sir dung trong phhp luat de the dòng Ién càch xd ^\x cùa
nbùng ngucVi tbam pia che quan he xà bòi [52, trang 432J.
Plur(rng phhp dieu chinh cùa phhp luat uu dai ngir(Vi ed cdng Ih
plur(rng phhp mcnh lenii quyen uy, thè hien rd y chi cùa Nhh nude "den
on dhp ngliln" ddi v(fi nguòi ed còng, thè hien tinh ehm, Irhch nhiem cùa
lohn xà bòi. Tuy nhién ed the tini tliay nbùng quy dinh sd dung kien
phhp llìda Ibuan, kinb dang. Vf du : Mot (o chifc giup d(T mòl ddi lircrng
npircVi ed cdnp xay dung ehn nhh (inb ngbia cho bp, dieu nhy ed su
Ihoiip ubai y chi cùa (o clufc vh doi (ir(rng dd...
1.1.3.4. Mòi lién ke cùa phhp luat uu dai ngucVi ed còng v(fi
chinh shcb ngucVi ed còng va mpt so ngành luat kbhc
(fiùa phhp luat uu (ìài ngi ed cdng vdi cliink shek ngucri ed
y

,

•

cdnp ed moi lién ké mal Ikiek
y

y

\.

y

Climlì shcb ngirịi ed cịng Ih mot van de rong kfii, mang (inli dinh
bucfiig. 'Trén c(r scV chmh shcb nguò*i ed cdng dupc dua ra, Nhh nucfc (ò
clufc (bue hien che chmh shcb dd (hòng qua che boat dòng cu thè: thè
che npi dunp cbinh shcb Ihhnh che qui pbam phhp luat, qui dinh, kucfng
d«an ... vh to clufc ho^at dpng thuc hién trong dcVi song xà bòi. Phhp luat
uu dhi ngu*(Vi ed còng Ih su thè che bda chinb shcb ngircVi ed cdnp Irong
d(Vi song xà lidi.

\5


Phhp luat un dai nguòi ed còng ed mdi lién quan mat tbiét vdi
phàp luat dhm bho xà bòi, Luat hành chmh, Luat lao dòng vh mot sd
ngành luat khàc.
- Bho dàm xà bòi trude hét chi su bho ve eùa xà bòi ddi \cfi che
thành vien cùa minh nhò' mpt lo?it bien phhp còng còng nbhm giup do*,
cbong do* su thiéu hut ve kinb té ma hp ed thè gap pbhi do mal di boac
bi giàm qua nbieu nguon thu nh^p bịi nhièu hgun nban kbhc nhau.
Ngồi ra, bho dam xà bịi con the hien ó' su giup do*, chàm sdc ve vàn
bda, y té va trp* eap cho che già dinh,... vi v^y, nd gdp phan on djnb va
thuc day su tién bò xà bòi [4]. Bho dhm xà bòi bao gòm che linh vuc:
uu d^i xà hpi, bho hièm xà hpi va cifu trp* xà bòi. Do dd, phhp luat bho
dhm xà hpi kao gòni tong thè nbùng qui ph^m phhp luat dièu ckink che
quan he trong linh vuc: uu cJài xà bòi, bho biém xà bòi, cifu (rp* xà bòi.

Nhu vay, phhp luat uu cTài nguòi ed còng là mot bò phan (mot
linh vuc) cùa phhp luat kho dhm xà kòi. Cùng vdi phhp luat ve bho hièm
xà iiịi, cifu (ra xà bịi, phhp lufìt uu cJài nguòi ed còng gdp pban quan
trpng vào viec on dinh chmh trj-xà bòi, gdp phan to Idn vho vice xay
dung dat nucfc.
- Luat hành chinh bao gòm tong thè nbùng qui pbam phhp luat
X

I

V

V

31

dieu cbmb che quan he xà hpi hinh thành trong quh trinh to chifc vh (bue
bien liofit dòng cliap bhnb - dièu hành cùa che co* quan quan ly Nhà
nucfc. Luat hành chmh qui dinh nbùng nguyèn the, nbùng binb (lufc vh
phucrng phhp quhn ly nlià nud*e, xhc dinh qui che phhp ly cùa che cliù thè
c|uhn ly nhh nucfc,

dieu chinh boat dòng cùa còng clufc nhh nucfc, thù

tue lìhnh cliinb vh trhcli nhiem bhnb chmh..., Luat bhnb cbiSib cdn kao
V

X

X

'

,

gòm che quy ph^m qui dinh che van de .cu thè cua quhn ly nhh nucfc (rén
che linh vuc dcVi sonp xà bòi 15 IJ.

16


Phhp lu(ìt uu dai ngi ed cịng dièu ehinli quan he xà hC>i hinh
thành trong quh trinh Nhà nude to clufc, (bue hién che do uu dTii dòi \'cfi
nguò'i ed còng (boat dòng chap hành va dièu bhnb) (rén che linh virc dcVi
song xà hpi. Do vay phhp luat uu dai ngucVi ed cdng ed mdi lién quan
gan gfii vcfi Luat bhnb cbmb. Doi (upng diéu chinh cùa phhp kuì( uu dai
ngucVi ed còng Ih mot kò iiban (rong ddi lucrng diéu cbinh eùa Lual lihiili
^

^

y

chinb. Mh( kbhc, phhp luat iru dai ngucVi ed cdng vh Luat bhnb chinh ed
chung méìt phucrng phhp dieu cbinh: plurcrng phhp ménli lénh, quyén uy
(cc>n gpi Ih pluronp phhp cpiyen krc-pluie tùng). 'Tuy nhién giùa Luat
bhnb chinh vh pbh|i luat mi dai ngircVi ed cdng cung ed iiliùnp dac diém
d(hc thù kbhc nhau. CMiang bau, Lufit lihnh chinh dieu chinh nbùnp cpian
v

\

)

y

,

he hinli (bhnb (ronp quh (rinli (o clufc vh (bue hién boat dònp ebap bhnb
vh dieu bhiih eùa che ccv quan quan ly nhh nircfc trén moi linh vuc dcVi
sonp xà bòi: cdn |ihh|ì Inai mi dai ngucVi ed cdnp dieu chinh quan bé xà
bòi hinh (bhnb (ronp cpih (rinli (ò chùc vh (Iure bién che dò mi dai iipircVi
ed coup

mòl linh

(bé cùa quan ly nhh mrcfe: Ih nluTnp cpian bé

VYYC CU

xà bòi ed muc dicb, dì\c diém vh vai dị xà bịi dac (liìi...
Ngohi ra, nhiéu che dinh (rong bé (liong phhp luat uu dai npucVi co
y

•

^

N

y

_

coup lién cpian dén liiat lao dCuip nlur ebé dinh ve viéc Ihm. dcr eap. dho
(ao nghe,v.v...
X

'

X

'

X

'

Tdm lai, ve dòi drang dieu cliiiih vh phuong phhp dieu chinb. phhp
kifd iru dai ngircVi ed cdng diicVnp nlur Ih mị( kC^ pban éa iiphnb kifit
lihnh chinb. Nlurnp xét ve muc dicli, (iiih dia( vh vai (rd xà bòi. ii('> lai Ih
mòl kC> pban cùa bé (bong phhp lua( ve kho dhm xà bòi. tircvnp tu nlur
liiri( xà bòi. Ngohi ra, nò cdn lién quan Ieri Lual lao ddnp... Do de'). e() llié
ndi day Ih indi linh \'irc phhp luat manp (inli lién npiinb.
-

••

V-L2/"

»

17


1.1.3.5 Khdi niém ngudi co cóng va phan loqi ngudi co còng

Phhp luat uu dai ngucVi ed còng età dan ducrc hinh (lihnh npay tir
khi nucfc Viet Nam clan chù còng bòa ra d(Vi. Theo ddng thcVi giaii. phhp
luat uu dai ngucVi ed còng luòn phht trién, de pliù lurp vcfi che diéu kién
kinb te xà hpi va lich sir cu thè. Doi luong dieu chinh cùa phhp lual uu
ctài cOng dir(rc md* rong dan vh gan day nbat, Phhp lenii uu dai npir(Vi ed
còng du(rc ban bhnb - day Ih van bhn phhp luat cao nlia( dì- Irircfc dén
nay trong linh vuc nhy. lìiy nhién, elio dén nay Phap lénh mi dai npircVi
ed cc^ing mcfi chi dui yèn diéu chinh elio che dò\ lir(rng Ih ngucVi ed ednp
trinfc, trong che cupe kbhng cbién vh bao ve 'Tò quoc cua clan toc. Tiong
klii dd cdn nbieu ngircVi ed nbùng cong bién xual sac cr che linh vuc
kboa hpc, cdng nghe, \ì\n bda nghe (liuat... nlurnp dura ducrc liucVnp
chmh shcb nlur ngucVi ed cdng, mric dù hp tlurc su Ih nbùng npucVi ed
C(')ng v(fi dal nir(fc. Pbam dù npucVi ed cdng, do dò), trong ly luan vh
thuc tien phhp luat ducrc kiéu Iheo ngbia ròng vh iigliia licp.
* Khdi niem ngucVi ed còng
>

Mhc dù phhp lual uu dai età dupc tkuc hién (ir lau, iilurng dio don
nay dura ed mot van bhn pkhp luat nho néu rd klihi niém npucVi ed cdng.
Tuy nlìiéii, can cif che tiéu chuan doi vdi (ùng dòi drcrng Ih npucVi co
cdng mh nhh nude (a dà qui djnb, chung tòi néu ra khai iiicMii ngucVi ed
cdng nhu* sau:
Theo iiphia ròng, ngucVi ed cdng Ih nbùnp ngucVi klidiig phan biét

/•

'

y

y

(Ịn giho, (in iignp, clan (oc, nam iiù, (uòi (he, ctTi tir nguyen ednp hién
sifc lue, (hi nang (n (uè, ed ngucVi by sinh ca cuòc dcVi miiili dio su
nghiep cùa dan (C>c. 1 Ip Ih nbùng iigir(Vi ed (bhiili deb ddng p(')p lioac
nbùng cong hien xiia( shc pbuc vu dio Jcri idi cua clan (de ducve ccv cpian
'

X

'

'

nhh nircfc ed tbam quyen cdng nban (beo cpii dinh eua pba|"t luat. () dav


1

ed the thay r5 nhùng tiéu chi co* bhn cùa nguòi ed cdng, dd Ih jilihi ed
thành tich dòng pop hoàc cdng hién xuàt sàe va vi loi fcli cùa dan toc.
Nhùng ddng gdp, cong hién cùa hp ed thè là trong che cuC>c klihnp cbién
cbong giac ngoai xam bao ve Tò quoc vh cung ed thè Ih Irong cdnp cupe xay
ì

y

dung va phh( trién dat nude.
Nhu* clTi néu, pbam trù nguòi ed còng rat ròng, (rong pbam vi cùa luan
hn, chung tòi chi tap Irung nghién cifu nbùng doi tirpng Ih ngucVi ed cdng
y

ì

y

^

trong che cuc^c cbién tranh giai plidng clan (èie vh Bao ve Td cpiòc cr tluVi ky
cheli mang ducfi su lànli dao cùa Dhng Cc)ng shn Vie( Nam. llcrii iiùa, phhp
luat uu cfài npucVi ed cdng cbù yéu dieu chinb doi drcrng nhy. Nlur vay. kbhi
niem ngucri ed cònp cV day dupc biéu (beo ngbia bep. Dd Ih nbùnp npircVi
kbòiig phan biét tdn giho, tm iigudnp, clan (oc, nam nù,... ed nbùnp ddnp
gdp, nbùnp cdnp bién xual sac Irong (licVi ky (rucfc Cheli manp tbhnp 'Thm
y

J

nam 1945, Ironp che cupe kbhng cbién piai phdiig clan toc vh kao ve Td
quoc, direrc che ccr quan, (d clufc ed (bam cpiycii cịnp nban Ibeo cpii dinh éa
phhp lual. ()' kbhi niém nhy, ngircVi ed cdnp kao poni npucVi (bam pia boac
giiìp dC)' cheli mang, ho dà by sinh eh cupe dcVi minh boac mòl pban than tbé
lioac ed (bhnb deh ddng gdp elio su nghiep cheli manp.
* Pban loai ngucVi ed cònp Ibeo phhp luat mi dai

'Theo phhp Inai bién bhnb, che doi (ircrng ed cdng ed nhiéu loai. (V day.
xin néu nbùng ddi (uang ed còng (beo ngbia bep età liinb khy cV dén. Nbùnp
ddi (upng ed cdng (beo ngbia bep nhy dupc qui dinh (ronp Phhp lénh un cìTii
ngucVi ed ednp vh Npbi dinh 28/CP nghy 29 (bhng 4 uhm 1995 eùa Clinili
phù, | 6 5 | bao gdm:
NgucVi boat dòng càch manp trucfc thhng Thm nam 1945
Npir(Vi boat dònp cheli manp dirc^fc cheli manp Ibaiip Thm nam 1945
Ih ngucVi tbam pia c{\c (d ciuf e cheli manp dr npa\ ^1 tbhnp 12 nani 199/J

19


(rcV ve trucfc va nguòi difng dau che to chifc quan chung chcb mang cap
xà ho?ic tboht ly boat dòng chcb mang tu nghy 01 thhng 01 nam 1945 dén
trucfc ngày tong khdi ngbia.
Liet si
Liet si là ngucVi by sinh trong su ngliiép ve vang cùa clan tc3e ducrc
V

y

)

Nhà nucfc còng nban vh (ruy (ang bang "Tò quoc ghi cònp" (ronp kbi:
y

y

y

y

y

- Cbién dau boac (ruc (iép pbuc vu chién dau.
y

y

f

- 'Truc (lèp dau (ranb chinh tri, binb van vcfi dicb.
y

y

' Làm nhiem vu Quoc té
- DTiiig ehm Ihm nbùnp nhiem vu kbd khan nguy biém vi Ieri icli
cùa nban dan, eùa Nhh nucfc nlur dau tranh ebdnp che loai lc)i pbam, cifu
ngucVi, cifu Ihi shn cùa Nhh nircfc cùa nban dan khdi thién tai, bda
ho^n,...
Than nhàn lièt si
Trong tam tlufc cùa dan Ipc ta von tdn tai Iruyeii tlionp, lap tue,
dao difc bel sifc tot dep Ih "an qua nlicf ngircVi tronp cay", "udiip nucfc
f

N

y

nlicf ngudn", dac biél Ih su lòii vinb, thhnb kmli dòi vcfi ngircVi dà by sinh
cong hién eh cupe dcVi minh vi sir nphiép tòn vong cùa dal nucfc vh de
den dhp còng lao cua ngucVi età khua( ay, dan toc ta lai hé( Idiig biét on,
tran Irpiip nhùng nguòi (bau gan gui cùa ho. Dd cung cliinli Ih sire manh
linh Iban, sifc manh (inb ehm - ngudn dòng lue tieni (hng cùa dan toc trcV
thhnb cbù npbia yéu nircfc, cbù ngbia aiili bùng cheli manp (ao elio che
(he he noi tiép nhau chién dau bao ve giang son Td quoc. I b a n nban liét
SI, Bà me Vié( Nam anb liùnp dupc pbi cdng cbinh Ih biéu hién tam long
thùy dump nlur ubai, day clan npbia linh cùa Dhnp. Nhh nircfc \';i nban
cTan la.

20


Than nban lièi si là n b ù n g ngucVi than tbiét. rudi lliil boac ed ednp
nudi duOng liét si trucfc kbi by sinh, nlur:
- V a (bone cbong) liei si. Chi xhc dinh Ih n b ù n p npucVi ec) kél bon
hcrp phhp vcfi liét si trucfc khi liét si by sinh vh cpian bé bon nban cdn
Idi tluVi diém liét si by sinh vh d u p c bho tu ( kél bon lurp phhp cV day
)

•

y

ducrc biéu Ih ed dhng ky kè( bon boac bịn nban (bue (é d u p c phap Inai
(bua nban).
'TrircVng hcrp lièi si ed nbicii ver (Irircfc kbi ec'i Inai bdn nban \'h pia
dinh) mh tlurc tè dà ducrc Ibiìa nban Ibi n b ù n p n p u d i ver dò) eiinp ducrc
cdnp nban Ih than nlifin lièi si.

- Con lièi si Ih n h ù n g npircVi nlur; con de, con nudi, con npohi pih
thu, ducrc i^bhp lual Ihiìa nban.
- d i a me dị cùa lièi si.
- NpircVi ed cdng nudi lié( si Ih npircVi (Iure sir nudi d u d n p lièi si
nlur con de kbi cdn nlid (lidi doiig niéd khohnp tlicVi pian ubai dinh (Ibeo
c]ui dinh bién bhnb, Ibi tluVi gian nudi loi Ibiéii Ih IO nani kbi liét si ckicfi
16 tuoi boac (oi (biéu Ih 5 nani (ronp dieu kién dac biét).
y

y

•

,

Qua chcb phan loai nhy ed (bé (bay than nban liét sy ed thè Ih
y

y

ngircVi ed c|iian bé buy et (lidng, quan he bdn nban boac cjuaii lié nudi
dirclng ducrc pbh|i lual lliira nban. N b ù n p iipucVi nhy tuy kbdnp phai truc
(ié|i Ih npircVi ed ednp, nlurnp ed mdi cjiiaii he d u e (iép \cfi n p u ò i ed
X

v

i

,

cdnp nén cung Ih doi drcrng diéu cbinh cua Phhp lenii uu dai npircVi ed
còng.
'nuLangJiinJi
'Tluronp kinb Ih n b ù n p npircVi tliiidc lue kicriip \u traiip ( kao poni
(pian nban, ednp an nban clan) \'i cbién dau. boac Irne tiép pluie \ u (bién


dau hoàc età dfing ehm làm nhiem vu kbd khan, nguy biém vi k r i i d i cùa
nhà nucfc, cùa nban dan ma bi t h u o n g mat sue lao dpng tir 2 1 % IrcV Ién.
N h u vay thir(rnp binb là n b ù n g n g u d i bi tluronp kbi Ihm nhiém vu
y

y

y

y

y

y

chien dau boac t r u c tiép pbuc vu cbién dau trong cbién danh giai plidiip
va bho ve 'To quòc; n b ù n g ngucVi hi t h u o n g vi dnng ehm Ihm n b ù n p
nhiem vu kbd khan, nguy biém trong kbi luyen lap cpian su boac Ibi bhnb
c(')np v u , dau tranh cbonp che loai Idi pbam, p i ù pin dal dr xà b d i , kao
ve k r i i d i thi san cùa nhh nucfc vh nlian clan.
NluTng npir(Vi klidnp Illude lue krcrnp vu tranp nban clan ed n b ù n g
bhnb dònp dunp cam mh bi llurcvnp nhu dén cunp ducrc eoi Ih npucVi

hu(Vnp ebiiih shcb Ihucvnp kinb.
B e n j i binb
Bénh binb Ih nbùnp (pian nban, ednp an nban clan bi mae kénb Ironp
llicVi pian lai iipH mh bau cpih Ih bi suy pihni ve sife kluVe. suv piani klia
nanp lao dònp tronp mòl (bcVi pian dhi flioac viiili \'ieii). 'Theo c]ui (Ijiib
bién bhniì, nluTnp doi lircrnp nlur dén hi suy pihm klia nanp lao ddnp liì
6 1 % trcV léii ducrc coi Ih kénb binb.
Nguyèn nban cùa sir suy gihm kbh nang lao dòng nhy Ih do diéu
kien boat dònp cV cbién IrmViig, diéu kién còng (he kbhc iipbiél cr vùiip
dhc biét kbd klihn pian k b d , do bau qua (ruc (iép boac gihn \\c\s eùa cbién
danh (chat dòc mhu da cani, plidng xa....).
A i i l l J i ù i i g l u e l u o n p vu tranp uban dan, Bh me V i é t N a m anb
k ù n p , ank l i ù n p lao d ò n g
Anb bùnp lue lucriip vu danp nban clan, Anb liiinp lao ddnp Ih
^

y

npmVi dircve Nhh nircfc tuN'éii ducviip anb hìmp \ i e('> tbhnli l i d i dac kiél
xua( shc (ronp cbién dau, pbuc \'u chién dau lioae (ronp lao ddnp san xual
(licVi kv klihnc cbién.

22


Bà me Viét Nam anb bùng là nhùng bà me ed cbong, con boac bhn
than età cong bien by sinh vi su nghiep gihi plidng clan (de, bho \ é Yo
quoc va làm ngbia vu quoc (è.
N p u ò i hoat dònp khàng chien
Nguòi boat dòng trong tbcVi ky kbhng chién Ih ngucVi tbam pia

kbhng cbién dupc Nhh nircfc tang thudng lluan cbucvng boac lluy
»

y

^

y

chucrng long két thhnb deb kbhng chién.
Ng'i hoat dịnp càch manp hồc hoat dịnp khhnp cbién hi dìcli
bàt tu day
NgucVi boat dịng cheli mang boac boat dòng khhnp cbién lu dicb
bai lù, day mh Ironp IhcVi pian cv lù kliòiig khai kho ed bai elio cheli
iiì^mp, dio khhnp cbién, kbdnp Ihm tay sai dio dicb.
NgucVi va pia dinh ed cònp (thhnb ticlO giup dò* càch manp
Cuòc cheli mang d* Vici Nam Ih cheli mang (ohn dan, tohii dién.
'Trong CHOC cheli manp nhy ed nhiéu npircVi, nbieu pia dinh ducfi che pdc
y

y

dd vh mùc dò kbhc nhau, truc tiép boac pian tiéii piùp dà su nphié|) cadi
manp ndi dump boac giup dcT nluTnp npucVi chcb manp ndi riénp (làiib tu.
ehn bd cheli manp, v.v...) (rong lue kbd klihii nguy biém ducrc Nhh nucfc
laiip ky niém cluronp "Td quoc ghi cdng" boac banp "ed cdnp \'cfi nircfc"
boac liliali cluronp khhnp cbién. Nbùnp sir piùp dò* nhv ed tbé Ih:
- Clio miron boac hién Ihi san, cùa cai vat chat ( lién kae. nhh eila,
ruònp dal. ... ) pliiic vu scr nphiép cheli manp.
^ Clic eluV, nudi pian ehn bò eacb manp.

- San \iiat cunp eap \n kbi, liionp tlurc dio cheli manp \.\...

?^