(Luận án tiến sĩ) hôn nhân và gia đình truyền thống của các dân tộc thuộc nhóm ngôn ngữ môn khơme ở thừa thiên huế

m i rịNG D.Aj 1K X ' 1 ĨN(, I i n p 11.\ NOI

NGI ^TN XI '. V\ IK ) \ (

l lON M lAN VA ( il.A f)lNI II RI Yl N I ! 1( )N( ;
C e A ( M ' D/\N IX X 11 11 (X ' NI K )M
N ( Ì Ị N N ( J O M Ị N - KiiOMr Ĩ I I H A n i i f K - iief

1 ) \ \ l( »( liO'

(•iim:\\(,AN[i

MA sn

I.IJ.VS' .\N l'IK ) n i W SY KIK )A 1K K ' 1,1( 11 SI :

NC.lRIl Iil)(lN(. 1)\N KliOAIH K
L]'(iS

P i S r i l \ \ HI ' " D M

:

l'iN H' A \ ( 1 \ VM

I''A

L-.
11 \ \ ' '! P>'J^

V^UJ

MIJC LLC

Trang

Dan luan
ChU(Xng mot: Vài nel ve Tliìra Tlhén - Hue va mot so dàc diém
toc nguòi cùa ngirài Tà Òi, Ca Tu, Bru - Vàn kieu

13

I. Vài nói ve vi tri dia ly, dicu kicn tu nhién cua tinh

14

l i . Tliành phfin cu dan cria linh

21

III. Mot so dae dicni dui yé'u cua toc nguài

21

(Jliunìig hai: Hon nhan cua nguài Tà Òi, C(^ Tu, Bru - Vàn kiéu
I. Càc ngun lAc va hình Ihire hịn nliàn cua
ngi ^Pà Oi, Ca Tu, Bru - Van kiéu
II. Càc Ughi le Irong hón nhàn cua ugirài

39

41

Tà Oi, Ca Tu, Bru - Vàn kiéu

62

I I I . I lon nhàn khàe toc hicn iiay à dóng bào
Tà Ĩi, Ca Tu, Bru - Vàn kieu

73

(.lunmg l)a: Già dình cùa nguài T'd Oi, Ca dai, Bru - Vàn kiéu
I. Nhùiig khài c|uàl d u i n g ve vàii de già dình

7H
7K

1. Lielì su nghién éu già dình va

nlìùng vàn de dal ra hièn nciv

7X

2. Nlìùng ehù'e nàng eo' Ixin eihi già dình

X2

3. Ifé ihịhg thàn ìịe

X4

II. Càc hình thài già dình

9H

1. i)qi già dình pliu (/uyèn

99

2. Tièu gin dình phu (juvèn

107

I I I . Quan he giiìa ềe ihàuh vién Iroug già dình

'

111

1. (Jini/ì lìè giùii eae IIÌÙÌÌIÌ vién Irong gin dình IU'ÌÌ

1 1 1

2. Quiin lìè giùd ('(/e ìhànlì virn Irong giii dinlì nhó

\ \ì

Kéì ln

12K

Tài liOii thani khan

1 ^^7


DANMIAN

1.- YNGIIIAKIIOAIKKWA rilUr'111]MCUA})r/IAl
Trong lidi si'r llic gicii va lidi siV niróc la già diiih là mot ihiét cbC \a
hai ludn ludn co làm (|uan trtìiig \à\\ lao. H6n nhàn là nhirng lAp tue,
nhùng Ughi le ma eàe dan toc tlà lime hicn trong tmig giai doan cùa lidi su
i\é duy Ili, éng ' va |)hàl Iriéii già dinh. Cln'nh vi thè vice nghién cirii
lidii iihnn va già tiinh eùa eae dan toc, cùa loài ngirài et) mài làm (luan
Irong dae bici, giii|) ehiing la nhàn llure din^c linh da daiig, pinrc ta|) cùa
vàn de. i)oiig thài tjua vice nghién erru eùng làm sàng lo din^e linh llU^ng
nliA't, tiiih cpiy luài Ironj! sir phàl Iriéii eùa hàii nhàn già dinh ... C.àc dàn
toc ii()i ngaii iigir

Mon ^ Khamc ò Thùa Ihiéii - llué hicn nay Irong dai

song hon nhàn va già dinh dura dirng nhiéu vàii tic khoa hoc dàc dào va
liàj) i\{\\\. Dị là su lon lai cùa ềe ngun tà( va hinh Ihire hón nhàn Iruyéii
lh(5iig nhir hon nhàn ngoai làe, hon nhàn tliuàn ehieu va day ehu>'Cii, liAii
nhàn con eo con ều, tuC "xirp" ... Dtì là vice bào lini nguycn làc hon nhàn
licn minh ha Ihi Uie - mot ngu)'en lac hon nlian ed xira nià hién nay chi ton
lai à mài so rai il dan Uie Irén thè gitii. Dị ền là sir hicn dicn cùa nhfrng
già dinh bill phu i|uyen \'oi nhirng bién the taia no ... Nghién cihi hịn nhàn
va già timi) ều eae(laii toc Tà ()i, (\i Tu. Bru - Van Kieu nhhm làm sàng
to nhrrng vàn de khoa IHK. lien là mài vice lam rai co y nghia.

Mal kliae nghien t iru bau nhàn \ à già dmh éa ềe dàn toc il ngirài
à T l i ù a T h i é n - llué n(d iieng.eùa eae dan \ac Irén dal inràe Vici nani nói
chung sé giiip Nhà nirt)c la eo (\\\ac nhrrng dinh hiri'aig diing trong \'iée
hoach dinh càc chù trutuig:


- Xay duiig neii van h(')a nuii, già dinh nuti
- Dna dao luàt Ihìii nhan va già dinh eiuig nhir (pioe saeh ve dan so
va ké'hoaeh boa già tiinh vào vùng eàe clan loe mài c a d i bop ly \ à eé) hieu
qua,
Càc (\:m tàe à niiéii Tay Thùa Thiéii - Hue xel tren nhieu phiroìig
dién nguon go'c nhan ehùng. ngoii iigtr. van boa. kinh t é . . . ben

eanh

nhinig nel riéiig eùa tùtig dan tàe. eo rai nhieu diem gioiig iihau. Di san
vào liiih \ire \aii boa - xa bài, tini hiéu e;ii d i u n g \ à e:ii riéng eùa lùng
dan toc. iihain phaii lidi e() eo' sa khoa hoc xu thè boa bop irong qua Irinh
lóe ngiroi éa iiguoi Tà ()i. ( \) Tu, Bru - Van Kieu eung là mue dieh eùa
ehiiiig loi. Ireii nhung \ nglua \ à iiiue (h\-li do. elning loi da d i o n Wan^ì
Woìì nhan \ à già dinh Iruyen lliong eùa eae dan loe ihiioe nti(')m

ngon

iigir Mon - Khonie à Thùa Thien - I iwc " làm de lai d i o bàn luan ;tn,
11.- 1-1(^11 Sl'i NCillll iNprUl VANDI
Cuiig nhir eae dan loe il nguoi kliai' ù Vici nani, eae tkan (oe (i mieli
Ta\' riiiìa Thièn - lluè ddéii cpia eae eoiig irinh nghien eira. Mài Irong [ihung lai lieu ihàiih \ a n
som nlial eo nhae dèn len Vien KieiK Van Kieu ). Toi ( d f Tà (Ji .). ( o ' i u

là lae [)liam '" D (diau ( Vin Lue" do Difong Van ;\n \ièl à thè kv X\d ( IL
01 ). Nhà bae lioe Le Qiiy Don à Ihe ky W'III irong l;ie phàni " Lliù B>ieii
1 aj) 1 .uè " klii noi dèn eànli e|uan nueii

la) Thua 1 liien - 1 lue eung da de

ea[) {\c{\ eliù nhan \ u n u dai itày \(M eae len noi Vien Kieu ( \7ui Kieu ).
Toi ( )i ( Tà ( )i K\"à ( ir 'hi, Saeh "'(^iioc ^ù (|ii;in Iri^'ii NgM\ eiT klii \ lel \ e
\ùiìjl dal \ à eon ngiroi Thùa Thien- line da (I;MI lai eae len goi \;iii Kieu.
là Di, ( \) h i . ha 1\\-... Olà Duoiig V.-iii An ha\ I .e QUN Don da diin,!: \\U
do.


Nhir vày càc dàn tàe à mien Tày Thùa Thièn - I lue dà diroe siV sàdi
bici déii tir rat sani nhmig ehi tap truiig nhieu vào van de len g(M Ihài k\
Thuc dan Phàp xàiii liroe Viél nani eae dan toc à mien Tay lhù,i Ihièii Huc'dirae nhac dcii nhieu han trong ềe lai) san éa Tnrd'ng Vién dowii
Bàe e() (BId'T!D ) eùa boi nghién eiru D(ing Diro'ng (BSld ),

eùa boi

nhirng ngircti bau lluè xira ( B/\VH )... Irong eae eong Irinh viél ve ngirtd
là Di. Co Tu. P^ru - Van Kieu eùa thài ky này ibi eong Irinh eùa Le Piehoii
"Lcs Cliasseurs de sang" (BAVIl ), eùa D;idière "' Notes sur
Quang

Tri",

eùa Be/aeier.L,

les moi

de

" Noles sur cpielques lalonages des UHM

Katu"... là dàng duac dui y \\a\\

eà. Tuy

nhieu deli niaiig linh chat ky Ibi dan
riéng biel. nhung tàp tue lae bau...

thè nhirng eong irinh này il

loe. thuàng

('ae eong

ihoi phong nhung nel

trulli nghién

ky My - NguN" nhir euon saeh "(.Yie iihoiii Ihieu

so à

eiiu eùa thài

Vici nani

boa" ( Minorily groups in the ke[)ublie ot" Vici nani ) do ho

eong

(^uaii lire

lloa ky xual bàn nani 1900, euon s.ieh *"f Vie sae loe ihieu so n Vici iianL
do Hai dV)ng sae toc ugu) qu)eii Sài (Jan in nani 1974. euon ''('ao nguyén
mien Ihirong " eùa Toan Anli...

dà ed

de eàp dèn ngiroi Tà (Ji, Do" Tu,

Bru - Van Kieu Ireii nhieu mal eùa euoe song nlurng lai tiii.'i don hroe.
Tu' nhung nani I960, nhal là tir san ngà\" mien Nani hoàn toan giài
plu)ng ( 197.S ) gioi nghién eiru dan loe hoc Mae - xil Viel

nani da

co

kha nhieu eong trinli nghien eiiu \ e \"ùng dal \ à eon nuiitu mien Ta\ Thùa
Thien - llue. L'i[) san "'Doàn kel dan PK- "" ' Ve vau la lap san •'Dan loe")
da lan luol dang lai eae bài gioì lliien i. ae dan Ine Li ( )i. "^ 'o ] u. Biu - V;in
Kidu... eùa eae lae gi;i Ngu>en b*inh i ILf)7). N u u \ e n lliru lliau ( \\C-^U.
Ngoe A i h ( 'IL 'M.OS ). Liian Ihin Dal * I L 23)

^ iioii s.ieli "( ':v (l;ui ine

mien nùi Bae l u m i : ho'" éa Mae DIUHÌL: xual b/m L^CvI,., iiiie: da enni^


eà[ì duoe nhieu tài lièu rpiy bau \ é e;ie óim lóe à mien Ta\ Thira Ihièn Hue.

Nhung phài déii eong trinh "Càe dàn loe il nciroi ò Viel nain"*( ( iie

linh phia Bae ) \ à eong Irinh "CVie dan tàe il nguoi à \'iel nam'à ( iie linh
phia Nani ) éa tàp the ềe nhà nghién eihi Vién Dan tàe hoc do nhà xiiàl
bàli KHXll nói xu bàn nani 1978 va nani 19S4 ibi \\£i\raì Van Kieu
(Bru - Van Kiéu ). ngutti là ( )i. (\1 Tu nud duoe trinh bay màt eaeh eo he
Ihoiig

va klià

day dù. Trong hai

eong trinli khoa hoc dò, e;ie tàe già

Khdng Dien (Viél \"e nguài Bru va nguài

( i i ' T u j \ à N g u \ é n Iluu Thau

(Viei ve nguoi Tà Di)

bièt duae

dà elio d u i n g la

ngon ngu, van boa... éa eae tóe ngir(ài à

nguon goe lidi su,

mien Tay Thira Thièn

- lluè.

(àion s;ieh "(/ae dan tàe il nguài à Buili Tri Thieii'à Nhà xuat bàn Thuàn
I I(ìà xuàl bàn nani 1984) do tàp the ền bó bà mon dàn h)e lioe, khoa su.
Truong Dai IK^C Tong ho'j) lluè \ie< ( P I S Ngii\en Quoe Loe eliù bieii ) la
mài trong nhung cowg trinli giiìp elu) nguoi doi- duoe eaeh nhui lồn
dién \ à luoiig dod day dù \ e eiie dan tóe Tà ( )i. ( \) Tu. Bru - Van Kieu. ( Vìe
tàe uià éa euon saeh nà\

eunu da dira ra duoe nhieu eir lieu nuii. nhieu

i!ià Ihiél moi khi di san lini
i.

hiéu léii

eoi. nhan d u i n e , neuon eo'e tóe
<.

-

<

«.

«

.

ngi. eung nhu nliirng sinh boat éa nguài Tà ( )i, ( 'o' Tu. Bru - Van Kieu
lliuoe nhiéu linh \ u e kli;ie nliau eùa euoe song, l i n

the eung nhu nhiéu

eong Iruih da e(). euo'n saeh '* Dae dàn lóe il nguài à Binli ITi Thièn" eung
ehi moi dune lai à \ ice g\ó\ thieu mot eaeh long qu;il. dai euong \ e eTie
loe

neU(ti là ( )i. i\i

h i . Bui- Van Kieu. . Non the iiira iibieii liiili \ ire

ehuxén san eua e:\e dan

loe o da\ eliu.i duoe giài ipixd

i n d ea«.h ihoà

dàng. 1 ap ehi "Dan loe I K K " eùa \ ' K n Dan loe lioe Inai e nhieu nani (pia
dà lan lutvi dang lai eae bài nghien eiiu elm> en san llnior nhieu
kliae nhau trone dai scine ei'ia eae dan loe ò inK'ii la\

hi ih \ u(

I bua h o v n

line


Tir khi ra màt bau doe lai nay l'ap chi "dan lóe hoc" dà eo 1 1 bài \ iél ve
càc dàn toc Ih Di. (\i Tu. Bm - Van Kieu Ben eanh do eae lae già eua
Tnràng Dai hoc dong bop Hue nhu Nguyeii Quoe Loe. Dirong Dinh
Kliói.Vil 'Ibi VictdTmi Van Tuàn. Nguyén limi Thong, Nguyén Xuaii
Hong. Nguycn Van Manli eung dà e(^ nhieu bài viél dang Irong "Van boa
Binh 4 ri I hién", "Van nghé Binh Tri Ihièn". trong lap ehi "Song I lirttng",
Irong "4'liong thi Klioa hoe"lruàiig Dai lioe long hoj) Hue va trong
''4ìiàng tin Dàn tóe" eùa Bau Dhw tóe tuih uy Binh Iri Thièn"....
iighièn eiru Ihuàc tùiig linh \are do da giiip ebiing la hiéu \ho

Dàe bài
tirng mal

éa ềe tóe ngi là ()i. ( iLlii. B,ru - Van Kieu.,. Nhu the. tir trU(fe t(Vi nay
S() lu'oiig eong trulli \ iél ve e;ie dan loe ò mieli iiiii à Ihira Ihièn - lluè
khoiig phài là il. (Vie tàe già éa nhu'ng eong Irinh dị dà giiip cTo nguài
doe ed duoe nhung hieu bièi nhal dinh ve \]\i\ùù là ( )i, ( \i 1 u. Bru - Van
Kieu. Nhung ro ràng trong nhung eong trinh do dura eo \]\o\ eong trulli
iiào di sàu \ à o giài tpi\èl mot eTìdi ihồ tk'iiig nluing van de \ e ihiel

die

xa boi, \"e hon nhàn. già dinh duing elio nioi dan toc à day. Nhung eong
trinli vièi \'"e quan he xà boi. dong ho. hon nhan. già duih eùa eae t;ie già
Hian Iluu Dàt ( TL 23). Nguycn limi Ihaii ( IT 9 1). Nguydi Van 1 iep

(4L 87 ). Pham Quang lloan ( TL 44 ). Vu Loi ( 4T 72 )là nhung tài lièu
rai bo idi. Ciiao su Ngu\en Duo'ng Buih nià hie ba\ gio ( nani 19()3j l;iy
leu là Neu\en Binh (TL 07) Uxaie khi eiéri Ihieu \ e eae dan loe (V Quàne
Binh eo nhae dcw binh ibai hon nhan lien minh ha ibi loe. Minli lliai boii

Xt'iu pluili lime lue
su ih \\v\\

('• (I;i\ t luiii eaii pJKii kc tk]) li;iii^ eliiic kl](i;i liuii. lii.iii \ .ni. ,( ii;)

1 navi IO I);ij h n c 1 d i i ' ! h c p U n e klrui la e;ìe dan

Kieu Ci ha liiih (^iiàiig a i . M u r a 1 hicn

l i n e , (^nan^! nani

Kliòi Tir lieu iia) liicu d a n g (tirec lini inr lai
Inali au "" I l o u uhaii \i\ già dmli l n i \ r n
Mịli

Kliue ti Thira 1 hieii

KIKM

Sir

thdiig eiia

l i n e " e e \ir d u n e

ice l a ( ;i. ( 'a I n . P)ni
1 )a

iiani^ Unni' uhica iiain

1 ) ti li"(. 1 nn*' h'-p 1 ha
cac dan nn:

\ an

IIMKH

ninni'j lai i u n n a \ .

\\\\<^\\\ \\y"\\

i ,i(

oia

IIJ'T


nhan licn minh ba thi toc này dirac ( d à o su Plian Huii Dàt trinh bà\' ró
tlicni Irong eong trinh khoa hoc vici vào nani 1964 " Quan he hon nhan va
già dinh à dan toc Vàn Kiéu" ( I T 23). Hinh thài hon nhan này eung diroe
lac già Nguycn Iluu ddiau nhae lai trong bài vièi "Dai nel \ e hon nhan \"à
già dinh nguà'i Pa (\), Ba I h ' va C\a- 4ài à mien 4'ay Thùa Thièn - Quàng
Nani" dang à lap ehi "Dan lóe h o c " \'ào nani 1976, pjèii eanh do [)ho tièn
SI Pham Quang Hoan lai di \ à o phaii lidi ềe ngun lae hon nhan éa

ngi Co'4il là ngii>éii lae ngoai hon. ihuàn ehieu va dà\ e h u \ e n ... IUN"
iihieii iihuiig eong trinli nghien eiru eùa eae lae già noi Iren ehi eo linh
eliai e(d nui. de xuat, ha\' tiinh bà\ rieiie le à lime toe iieuoi. 1 lon the iiua
eiie ly lhu\el khoa hoc, eTie dan d u i n e lliue le elio iihune \ a n de nà> dura
dwac e;ie 1,'ie già tàp Iruiig eong sire nhieu. (Vie buoe, e;ie le nglii Irong hon
nhan. e i e hinh llure bieii lliè eùa dai eia dinh ... eung kluaie diroe e;ie t;ie
già giài ([uyet mot eaeh ibda dang. ( luiiig toi Iren eo sa nhung tu lieu eo
duoe da trinh bay nhung \ an de Irén mot eàeli he thong hon. ro rane hon.
III.- CO SO ri) LILII.MUC riLU CUA LUAN AN
VA PIIUONCì PHAPNCdllLlNCUC
Nhin lai lidi su nghién eiru \ a n de nhu
iKMie eùa d u i n g loi doi \a\

\ à y elio Ihay thai do tran

Ihànli epià nghien eiru eùa nliiing \\oe già di

butte. Theo d u i n g toi nguon lu lieu lliànli \aii eùa nhung lae già Viel nani
\"à inroe ngoai \ièl \ e eae dan loe à Tliùa Thien - Hué là iiel sére quy

bau

\'à dinh huoiig lot elio d u i n e toi Irong nhieu \arì de khi nghien eiru ềe
dan toe này, lii\ iihien nguon tu Leu eliiiih dtiiie de \ iel luan an eùa
ehùng loi là tu lièu dien

da lliu ihap duoe b o n e nhieu nani qua. lai e;ie

liu\en Hu'tvng lliuy. I luoiig Irà, LlnMie dicai. Lini loe. A Luoi. Nani Dong
eùa linh Thùa Thièn - ! lue. Ne'^ài la ehiine U)\ enne da eo iihune rhii\ e n

di iigan ngày va dai iigày déii buyen Huc'rng boa ( tfiih (Ju.'uig iri ) lud tàp
Iriing dàng dào nguài Van Kiéu iihàt à Viét nani va dcn eàe buyen Irà n i \ ,
Hién, Ciang. Phude san ( tàlli Quàiig nani - Dà iiaiig )- ciué hiroiig lau dai
cùa ngiròi C a T u . Cliùng la bièi ràng nguài Bru - Van Kieu \ à nguài Ca lu
à4"hira Thièn - Hué ed so luang klioiig nhiéu. Nguài Bru - Van Kieu ce) the
mai

ti^r Qiiàng tri diuyèii vào va iigut^i i\i Tu co thè unii ebuyèn eir lir

Quàng nani - Dà iiang ra. CTiiili vi vày de dàiii bào linh eliinli xae éa tu
lièu ve hai dan lóe lud trén à T l i ù a Thièn - Hué eluing t(U da ma roiig dia
bhn Ihue dia eùa minh hu hai linh ntd Iren. Hon thè mia, ehiing toi con
vào tali buon .làt ( tiiili f)ae lae ) tini hieu ngutd Van Kieu ebuyeii eu lir
(Juàiig tri \ ào nani 1972.
Nliinig \\ce làm trén dà\ eùa eluing loi nham tlal diroe ềe mue lièu
san day:

•

- Hồn ehiiih. he thong h(\a lai nhung tu lieu ve hon nhan va già
dinh eùa ba dan lóe l'à Di. Ca Tu, Bru - Van Kieu.
- Ly giài nhung \ an de khoa hoc dal ra trong linh \ ue lu)n nhan \ à
già dinh tren co' sa do eo nlurng de xuai. kièn nghi d(d NOI \4ee llure hién
luàt Hon nhan va già dinh eung nhu quoe saeh \'e dan so' va ké hoaeb boa
già dinh à \ìiiìg dong bàt) 4"à (.)i. (à) Tu, Bru - Van Kieu lu'ii riene. eae tlan
toe trén dal nutie ta noi d u i n g .
Neliien euu tliiél ehé xa boi. hon nhan \ à già djiih la linli Mie rai bo
idi, ly dui nhung eung khoiig il kho khan. Muon nghien eiru eo kèt qua

{)hài bici dua trén {)lurong [)liap luan duy \ a l bien d u i n g \ à du\ \'al lidi
su. (Ve nhà kinh tlièn eùa d u i nehia Vlae - Le nin. eung nlnr nhieu nha
khoa lioe lon trén llié gioi da eo nhirng kién giài kh;! san s le \ e xa hoi
tiéii giai ea[), \ e lidi sii plial Irieii eùa IKMI nhan. gin dmh , •^hw^!^ kel (|ii;i


do dà soi s.'iiig elio eluing tài rat nhieu Irtele tpià trinh nghién eéni, Liiàn
àii de càp déii vàn de \aàa ed yèii to' Iruyen

tluàig lai vira eo yéu to bien

dai. nén vièe xù ly tu lieu. c à d ì trulli bay sao elio eo sire lliu\él pliiie là
mài thù Ihàeh Idn ve mal phu'o'ng ])liàp. CTinh

vi thè

Irong qua trinh

thuc hién de tài, d u i n g toi dà xù ly lai lièu tlieo j)buo"ng j)hàp [ÌIKM hap
lièii ngành, da dùng phutaig [ibàp mo tà. so sànli ihone ke. dieu

tra xa

lidi hoc. phuoiig phàp so sành lidi dai va dong dai,., nham diuig lai bue
tranh ve
duae

xà bài. \^é eàe hình llure hon nhan \"à già dinh, tir do vaeh ra

iihirne diém

riène \ à d u i n e éa ềe dmi tóe à niién Ta\" Thira

Ihien - I lue
IV.-NIlUN(i D()N(i (i(')PCHÌNn CUA LUAN AN
Qu.'in tiiet mue tièu va iiliiem \"u da de ra. luan

;ui eùa

d u i n g bii

eo nlurng dong gap ehinh sau dà> : •
1) (àing eàp ebo khoa lioe mot khoi ludiig lu lieu

ditai da

tiroiig

doi K'vii. eu thè, nidi...ve lo dure xa boi. hon nhan \<à già dinh éa ềe dàn
tóe à mien Tay 4"hùa 41iién - I lue.
2) Trén et) sa tir lieu

tliành \ an \ à tu lieu thue

dia luan

fui iièu

leu ba ngiiNèn lae hon nhàn ea bàn d i n n e d i o e;ie dan toe Tà Di. i\i

1 u.

Bru - Vàn Kieu. Ba ngUNèn lae do là :
~ Ngiixèn lae hon nhan ngoai loe
- Nguycn lae iu)n nhan \ti \'e nhà eliong
- NgUN'cn lae h o n n h a n moi ehieu
Ba iigu>en lae iià> e u n g e h i n h l,a i^a \ eu lo eaii ihnnh hiiili thai h o n
n h a n liéii nunli ha tioiig h o ( \ n . iiiin e.ibii ) ma elning ioi d,i i n n h bn\
irong luàn an. N g o à i ra luan an eting da neu leu dii'u- n h u n g lan

(hr. t un

e a e h i n h thai lK)n n h a n eùa e a e lh

10

àn eung da trinh bay duac mot cdch tucmg dt5i cu thè, chi tiét càc bude ciia
hfìn nhan vói nhùng nghi le riéng ị càc dàn toc Tà ói, Co Tu, Dm - Vftn
Kihi.
3) Trong khi piiàn tich hình thài già dình Idm ( dai già dìnli phu
qwyhx ) ị ngi Tà Ịi, Ca Tu, ln àn dà chi ra quo trinh tan ra cùa hình
tiiói già dình này vói nlìùng kiéu dang khàc nhau :
- liim chung, àn chung, à chung.
- l i m chung, àn riéng, ò chung.
- liini eluing, àn riéng, ó riéng.
- I Jlm riéng, àn riéng, ị chung.
Hình lliói già dinh lon phu quy^n hién con t'ịn tai rài róc ó ngi
Ca T\\ viìng cao, va dnc biét dàm net han ị ngi Tà Ịi. Day là mot hình
thiii già dình lift sue dae biét vói n\\\bu quan he ch^ịng chéo nhau. De làm

rị lian vfin de hịn nhàn va già dình éa càc cu dàn ị mifen Tày Tlra
Tliién- 1 hiéf. chung tịi dà ed nhùng c^ gang nh^t dinh trong viéc trinh bay
he ai(5ng thàn toc cùa eae dàn tàe 4 a ÒI, Ca Tu, Dm - Vàn Ki^u.
V.- HO g j C vA NÓI DllNG LUÀN ÀN.
Luàn àn *1l6n nhàn va già dìiìh tmy^n th(5ng cùa càc dàn toc Ihc
nhóm ngịn ngù Mòn - Kliame ò Thùa 41iièn Thié" dàijifCtrang dành mày
( ké ề biéu, bang, lliu mue, miic lue ) ngồi phàn dSn luàn va ké't luàn
duoe b6 euc làm ba chirang nhu sau :

CììKcfriii tuoi : Vài net ve Thùa Tliién - Hué va mot so dàc
'• •

• •

•

'

^ ^

• .

ã

ã

ã

ô

,

diộỡH toc ngKi cựa nguũi T úi, Co Tu, Bru - Vàn Kiéu
Trong chuong này chung lai di vào ba vàii d6:
I. VÀI Nl^r Vp. VI 4'RI DIALY, DILU KlI^ TUNIIIÉN CTJA IÌNII


Il

II. rilANliril.XNCirDANCllAlINIi
III. MOT .so OAC niHM Clllì Yllu CÙA r(X'WJlfỊI

eiìirofìi^ hai: Non nliàn cua ngirài Tà Oi, Co Tu,
Bru - Vàn Kiéu
Trong cluroiig lini iiày cliiiiip lói Ir'iiih hhy eie vi de' s;ni day :
I. oU^N(JliYl'jS lAC VA H Ì N i r n i l l : IIÒNNIIÀN a Ì A N G U Ò I TÀ
ÒI.CO ri). BRU-VANKIÌ-U
II. c A c NtillI I.H rK()N(i HÒN NHAN CÙANCiUÒI TÀ ÒI. CO TU.
BRU- VÀNKIiai
11 l.IIÒN NHÀN KIlÀCTÒCIlinN NAY Ò DÓNG RAO TÀỊI,

c o r i ) , HKD-VÀN KrAu.
I

(lìifo'ni! ì)(i : (Ha dình ciut iii^iùyi Tà Oi, C.WVv,
Ih'N - Vàn Kieu
Trong chutnig này eluing tòi tàp iruiig ly giài càc vàn de:
I. NIiUN(i KllAl QUAl'CIlUNCi VE V/XNHÌ-(ilADÌNH
Tn)ng inue uà)' et) ba mue nhà :
1) làeh su nghién eihi già dinh va nhùng vàn de dal ra hién nay

2) Nhung dure nang etr bàn eùa già dinh
3) Ile Ihtaig lliàii loe
II. (VUdIÌNII lllAl (dADlNIl.
1 ) Dai già tbnli phu tiu)'en
2) Tièu già ttinli i)hu ciu>'eii
III. QU.-\NilÙ(dUAcAc41IANII VIl'-TJ l'KDNCi CdA HÌNH.
1) Quan he giira eae Ihành vién tit)ng già tlinh bin


2) Quan he giira eiie tliành vién Irong già dinh nhà
De hoàn Uiành dutJc bàn luàn àn nà>, eluing Idi dà nhàn duac su
giii]) dò làn linh cùa Cdào su Bhan IIùu Dà(, cùa Ciià(> su 1 loàng Nam, cùa
Ciiào su I.é vSy Cdào, éa càc ền bà lo bị nìàn Dan Ific hoc, cùa Klioa su
4"rng Dai hoc Ttìug baj) nói, cùa ền bà va nhàn dàn dia jìliUttiig
lun ehùng lai déii eOiig làc éng nhu cùa nhùng han bè crịng nghiép...
ìxhAu day lai xin tran Ihành càm an.
Hue, ngày... Iliàng ... nnm 1995
4iic già :

NCiUYliNXUANIIONC,


13

Chirolìiifììót : Vài net ve Thiìa Thien Une va mài so dàc
dienì toc nguài cùa ngu'ài Tà Oi. Co'l^u. Bm - \ \JÌI Kieu

1) VÀI NIH vii VI IRI DIALY. DifcU KILN IT) NIIIUN ( UÀ HNII
dìiila 4"hiéii - Hue là mài linh nani à vi tri trung lam eùa dal nUtie ta.
kco dai tu 16'^ 15' vi tiiyèii bàe lai 108^ 15' Dàng kinh luyéii. ITiia bàe

4"liùa 41nèii - Hue giàp tinli Quàng tri. phia nani eà dco Hai Van là gianh
gitii v(ii Quàng nani - Dà nang, phia tay giap vtii tiiih Savaiiakhel eùa iiutte
Cong boa dan dui

nhan dan Làt>. eàn phia Dong giaj) vtii bien. Duàiig

quo'e là 1 Ava duàng xe lùa xu>èn Vici eha\- iheo ehieu tloe eùa 4'iiih.
Dicai lidi dai tu iiliien eùa Thùa Thièn - lluè là 500 a20 ha. trong
tlà tlai iu)iig ngliièi) ehiém 9.78^7,. dai lioang 38.à4'r., tiat lam

nghiép

.^5.50Co. dai chuyen duiig 4,42^^ \à tlai khàe là W.ịị'^l. Tồii bà dal tir
nhién do dui)e phàn bd trong eàe don vi hành ehlnb eùa 44àih nhu san :
P^icài so 1
I

Dica neh ( Km

(Yic citili^vMiàiHicin'nli

07.07

I liiauh pilo Une
C^iuìug Dica

1^6.07

I Phong Oioii

1 n7i..^o
K'0.02

Ilirtnij: 1 Iin\
! Iliroiig I ra

102.74

[ Hill \iing
rini hoc
(VJH.77

Nani l ) ( t i m

A birci

St) lidi (lidi Ira eua ehi eue lluMig ke liiiii M

I I.VM ^

12

T'^'O

)


14

Dia hinh 4Tfra Thièn - Hue nhin ehuiig khà [4uie lap \o\ nhieu

nùi, dc(ì. bang, dàng, bè thong dam ])h;i. st)ng ngoi diaiig ehil. Vùng tlal
này ed nhirng ngon nùi cao nhu Bach ma ( 1444 m ), Dong iigai ( 1774 m).
va dep nhu nùi Ngoe 4ààn ( Man Oién ). luii Ngu binh.... Dèo Hai \"an
•' De nhal hùng tpiaiC quaiili eo hiéni Irà noi lièiig. Trén vùng mii non
eùa

iiili c() nhieu loai làm san. tht) san quy là noi eung eàp eae nguyén

lieu nhu tre. iiiày. là... elu) eiie ngành thù eong. 13éii eanh dị \ỊÌ bè
thong song ngài, vtii iihirng eon song Itili nhir sting Hutaig, sting Bo,
eùng nhiéu eùa song, eùa bien nhu eùa 4'ir Dung ( 4àr Hieii ). éa Tlin
/\ji ... ềng làm iièii linh da tiang eùa vùng dàt iià\. Nhu thè vói mài dién
lidi dàt tlai klioiig ràng. bao goni tiong bang, \ à niii nt)n tat) tlieu kién de
\)\\i\[ Irièn kinh tè trén eà ba mal : nt)ng. lam \à ngu ngliiéj).
Sinh ton trén \iing dal kliongJiia_\- binh \èn. nhan dan Thùa 4'bieii lluè eo mól sir ehiu dirne bèi sére dèo tlai. tlàm ebap nhan \ à d.'ini \Ut)t lén
moi Irà iigai. thù tluieh.HOM na\

Thira Thièn - line tlaiig eti nhung

butie ebuyèn minh, khài sae lrt)ng xu thè di lén nhung khoiig jiliài da
bèi nlurng kbtì khan, tran irà, Cluiiig la tin raiig mot \a~ing dàt vtii nhung
eon iigirài dà tlan tiày trt)ng thù thaeh se bièt xutrt tpia de di t(TÌ.
II ^ IHÀNH V\l\N CU DAN ( UAdJNlI
Ihira Ihien - Hué là mot linh tlal kluing rong. ngiròi klioiig thing
nliu'ng là mot \ung dal eo be tlà> lieti su kha lau dòv Tir rat st)in tren \ ung
tlal I bua 1 liuai - llue «la eo daii lieti eua eon n'juoi eu' Iru
I rtMtg uliieii nani cpia Kliea ! leh sir ! rirnii;- ! ),M

Nbune ho eo

h'>c | ofn: h"p Hiw- Ma n-ii ha uh Miai

(jiiàl kliat) eó lu'c e eae di chi : i'hii .W». v \ a i Kaii. l a ehir. 'x'iiiii^ phu L.,\Ì l i n e . ..\,) (ì,i
hirtve thìn t!i (leu kel hiaii :
ngiriM eir I n i

MIKMI

iihai \:\n ihei d ^ da mei -> Mura 1 hit n

Hue da ( n cfui


phài là [() licn cùa nhùng eu dàn ngày nay bay kliịiig, hién dang ền ều
Irà idi xàe dàng cùa gitii khoa ht)c. Hicn lai trén màiili ilà'l 4"hùa dhiéiiIluò'et) nhùng di\n ìịe sau day cu Ini : Ngirài Kinh, Ngi Vàn Kieu,
ngirdi 4'à Ị\. ngi ('a lii va mal sd nguài

Ilt)a, nguài dliài, nguài

Niìng... Nhung bt^ phàn nguài lloa, nguài dtiài, nguài Nùng ... rat it oi so
vói idng sd cu dàn. Nliinig nguòi 4'hài, nguòi Nùng ...này mai lù Dóng
nàc, 4'ày Bàe nuttc la clmyén cu vào Irong lliòi giaii g'àn day. Ho

là

nhùng nguòi \a llieo eliong bay vi ly do ềng viịc ma phài diuy(?n dói
chd ị. Nguòi Kinh à Thira 4'hiéii - 1 lue hién nay chiéin lai 97% sd dàn
cùa linh va phàn ho klia[) Irong 9 buyen, Ihành. 4"hịi gian cu trù sdm
nhàt éa ngutd Kinh ( Vici ) à vùng dàt dliùa Thièn - lliifi^ ...dang là vàn
dù ei\n làm sàng lo. Nlurng ro ràiig.ciiià trinh " Nani tièii ", cpià Irinh di cu

cùa nguòi Viél a mien Ba<* vàt) micai Nani là mài cjuà Irinh làu dai va lién
tue.

Qua trinh dà là kci qua éa nluing ec bịa nhàp, hai dàn tàe

Cliàm- Vici... Ngi Kinh a 4'liùa lìiién - llue eu Ini chù

ii ị \'i\nf^

I

dong bang, \ầiig tliành Ibi va vùng veii bieii.n eàe liuyéii mi'cn nùi Nani
Dàng, A buoi hién lai eung etnnài sd luang nguòi Kinh khà dàng dào cu
Ini. Ho sting là|) trung à eàe buyen ly, à ciie nàng làm Inròng va ben càc
Irne diròng giat) Ihtuig ehinh. Ut) là nhùng eàn bt") tu vùng xuài

lén

vùng mii eàng tàe va tlang nliàl là nhùng nguòi lù sau nani 1975 lén day
làp làiig xày dune (pie buttiig mai.
vSau day là bang ihtuig ke diìn st) liong linli :

1 '

riii iiCii chi cue lin)ug ke ùuh uain b>0,


16

r.ieii 2

Tóng so
nigir("ri ì

Dcfu vi
haiili chi'nh
loim liiili
T più; Une

981 039

H. Hiong Dien i
Il.QiKuig Dien ,
ll.Hircmg 1 ra

C\)- In

Ta Oi

, Kinh
^ (nginM 1

(ng ire ti

(ngiiroi)

ì

i

1

279 018 ,;

1

1

iCK) 784 '' UX)213 -

219 1

91 838 j

Vàn I vi ( i 1
me U i ^ l 1 •

' ".ic a . I l i t ' - C l!

n^T.-i kluic

1

91 838 :

111 774 1 I H 370 1

- i

3Ì 1 '

Il

'
:

21 !

8
7

29

1

0

'

22

!

1
1

311

5(> •

1

I I . H i u Vang
,
H.Hifoìig Tliny \

104 940 , 1 0 1 9 1 4 :
87 307 ' 80 74,^ ;

Il.rinì LịQ

'

143 219 i M 5 182 •

- 1

H.Naiii Df,nig
H.ALiftri

'

21 03 1 : 14 7 U .
il» 847
^3 012

317 :

t

1

1

19 3.>t

2 •

5
0 07 K
:> 9 S |

3
^31
- 1
1

44 '

98
14

Nliu" die khi noi tièii eae tlàn toe il nguòi tV liiùa I hién - I lue duing
la dui >eu tii sau \"àt) tini hieu ngirai Ca Tu, ngiitài 4'à ( )i \à ngutài Van
Kiéu. Dia bàn eU Ini làp Inuig iihài eùa eàe nluàii cu tiaii nà\' là luiNxai
Nani Dong. huyén A Liroi \ à mot so xa eùa buyen Blitaig Dien, llutaig
Tra, llirtriig Itiuy. Ngutd ( \y 4ài \aàa et) mal à buyen A Cuòi vira eo mal à
buytlai Nani Dong nhung buyen Nani Dong mài là tlia bàn stuig la[) liung
nliat éa nhdm dàn eu nhy. Ngi Tà Oi tu\ eo mot st) song à huyén
Phong Dien.

buyen Hiroìig 4'rà. hu\ en Nani Dt)ng nbuiig rà ràng dia

bàn sting lau dai va dong nhal éa iigutM l'à Ịi van là buven A lanii. Sti
luong ngiròi Van Kieu a Thùa 4"bien - I lue khong nhieu. eu ini ebù yéu o
hai buyen Phong Dien va Ilu'ong Hiuy. Dieu do duoe ])hàn aiih khà ro qua
biéu tlionu ke sau da\ :

I lieti ehn (hieh eiia ehi ene lIuMig ke Unii ilii eae daii loc kliae ndav |>;,r, OCMM unimi
[ea. iigirtvi la\. agirei Nniig. iigird dhai .,,


17

bien .^ C'''-^'-)
'

Huvén

Van Kien

!

Il 11 ve II ALiftii
IInveri Nani D ó n e

41
311

In

2 '>31

h078

U7

'•

i Iliiyen Hioiig Dien
Ihiyén Ilifcfiig 1 hiiy
! lluyeii llircfiig 1 ra

(e

la Oi
b)3SI
219

.^51
i

l

314

.->()

San dàv eliiinu tt)i xin uitd thieu st:^ i")o eae dan loe il iiuutd a lliùa
Ihien - Hue.
1) Ngutd Vàn Kiéu
Ngirtd Van Kieu là mot Irong nhung dan tàe et) so lu(ìng klui dtuig
( gali 35 ODO iigutd ) xep tini 23 trt)ng tlanh mue eae ihành pliaii tlan l(')e ti

Viel nani,

lliet) so lieu dieai tra eùa diùiiiz lt)i nuirtài Van Kieu nhan bo

trén eae dia diein san dà\'
iieii t

Dia iilurtiiig ( uiih )

)au h>e ( iigirtn )
2 701

Qiiàng IVinh
i Quàng l'ri
; Thùa I liieii

31 118
7a.s

Une

Dae Lac

i 87(ì

Neil ktK>iig linh dèii nluàn Tri. KJiùa, Mang Kt)ong. ngutri Van Kieu
à Quàng Binh. Thùa Thien - Hué. Dae lae eo mài so luong khong nhieu
lam \'à ho moi dèn tlinh eu \ ào ntiuìig tlu^i tbeni ktiae iitiau. Dia bàn sinh
song lau tltài \ à lap trung nlial eùa ngudi Van Kieu là ò \\\\\] fjiiàng Tri
lai linh nà\

iiuutyi Van Kieu eo mal *v' eae tiu\en iiiieii uni. iiluinu tionu

( M ( ^ - ) l a i lien eiia ehi eue (heim ke lliira 1 hien

! Ine

'^•^-

P^'e"*

-Mii


18

nhàt là ị hun Hiróng Hồ. à Hutnig Hồ ngi Van Kieu eo mal bau
kliap càc xà trong buyen. Ó day eo nhieu xa bau

nliu 100^7. tlan st) là

nguòi Van Kieu (eàe xà Hutiiig Phùiig. llutiiig Pàp. A Xinh..,). (Iiinli \ i le
dd khi tìm hiéu ngi Vàn Kieu a Hiùa 4'hièii - 1 lue ehùng toi khong lho khòi khód ềng dàng ngi Vàn Kieu à Qng 44 i,
2) Nguòi C a 4 u
Co 1 u là mtjt dan tàe plian bt> ebù yèn a hai linh Quàng nani - Dà
nang va 4'hùa 44iién - Hué. 0 Quàng nani - Dà nang nguài (\) lu eò mài
so' lurnig khà dong ( Inai 20 000 nguòi ). 4"ai linh này ngiròi (\i 4'u phàn
bt) bau khap ò bt)n liineii mien nùi : Phutie Sim, Hién, (bang, va l'rà
My - nhung là[) trung nhal là à hii\en Hién \à huyén (bang, (liinli vi

le tlt) bà phàn ngutài (\y 4 ti tV Quàng Nani - Dà nang tlà tliitie git)i kbt)a
btìc bièi dèn lù rat strni \ à da eong ivi nhieu et)ng trinh cpian trong. (Vie
lillà nghién eiru da tlu)ng nhal \()i nhau khi elu) rang : Quàng nani - p)à
nang là q huig lau doi éa ngut'ri (.'a Tu... i\)n à lliìra Ihién - ll
ngi C\)' Tu ehi khtìàng Irén 9 000 nhan khan, eu Ini à buyéii A Putii
va làp Irunu tlt)im tiào ò huvén Nani Dt)nu. Ilu\en Nani Doniz là mài
buyen giap vài

buyen llièn va buyèn (bang. Dàn eu éa liun Nani

ì)ong dui yen là iigiroi ( \) Tu. Nguòi Ca 1 u ò Nani Dong iit)i rieng \à à
Ihùa Ihièn - Hué

noi ebung eo quan he mal tliièt \tii ngu'tài Co lii ò

Quàng nani - Dà nang. Dong bào ( \i" Tu à Ttiùa Thien - llue dio rang bt)
gt^e lù (^iiàng nani - Dà nang, I beo llioiig ke eùa ehi eue ttuaig ke n^M\o\
( \) 'I II à riiùa 1 bien - 1 lue plian bt) lap liiiiig Irong eae \a nhu san;


Hieu 3
Dia Hurrmg
Iluvcn A Lu^yi
1. Xil Hiroìig I^iii
9 Xà riirr/iig Ngu}'eii
^• Xa Hong Ha
XiiADól

•>•

D;ui s(^( jigirui )

1

,
!

4 oaji xà

ti"irui )

\ le ' r
(\j In

i

!

943

•
1

012
728

I

801
347

5. Xa Hong liufcrug

827
3(^3
018
408
433

87.31

1 338
1 423
9 18
702
97()
723

1(10.00
100.00
^'3.08
100.00
100.00
100,00

Q(>/Ì(l

89.89
31.17
79.32

lluvcn Nain D o n s
1. Xà
2. Xà
3. Xi
4. Xà

Hiroìig Hirii

1 3 ^8

4 hiroìig Long
Ihifcjìig Nhàt
1 hirt^ìig (^nàng

1 423

3. X'i I liift>ng I,o
0. Xa Ilifoìig Soìi

!

1012

!

702

\

97()

1

723

Ngt)ài e.'ie xa luu trén lrt)iig mài \ à i x;i khàe eùa buyen A Putii eung
eo ngutài (\f Tu st)ng xen ke \'oi iigutd 4'à ()i, nlurng st) luang kbt)tig
nhiéu. Nhin ebung nguòi i\i

lii thutàtig sting làp ttiiiig mot so bàn làng

nhal dinh. (Vie xà ntd et) ngiitài Ca 4ài sinh song ibutaig là nhung xa tV
vùng cao éa ềe hun mien mii. Mài trong nlurng net dien hinh trong
eu Ini éa ngi (.\Pru là Ihutaig s(ing à nbirng nồ mii eat) biétn Irị tli
lai kilt) khan.
Tt_3e danh Ca Tu da duoe bièi dèn lù làt làu lrt)iig l i d i su. 4'réii iiu3l
so saeh l\ào trtuig va ngồi iiude, (kan tóe này ngtìài eàeli goi va viét (\i
Tu eòli eo mot st) eaeh eoi \ à \4ét khàe nhu Ktia Tu. Ka Tu. K'Tu. ^ Vi Tu.
lou... Ibet) eaeh uiài lindi eùa tlonu liào " In " et) iiubia là " nuoti ". P t)
lu la nguoi st)ng ò tiau ngtai nué)e. nguoi song ị iien \uiig lèo ean, Dt)ng
bì\o (\)' lu trong giat) liép bang nga\ eung eo tlioi (|uen j4ian l^eì ngUoi
(\v lu ò \a^ing nà\- \'oi iigutàa Co- jii ò \iin<: kliae iti'.N) (ha tiniti MI ini

lai litui ena ehi eue llion)! ke 1 hira Ihien llMt b'"2


20

(liùih vi the dàn toc này con ed mài so lén ge)i khàe iiliu C^at). Ila. A

Sàp, A Bang... iilnnig dị là tén g thco dia daiib, ehu kbt)ng phài là nhung
nhóm nhà nhu mot so ngi làm tng. Nhu vày tén gt)i eua tlan toc C\)
1 u là khà thong nhàà.
3) Nguòi 4"à Qi
Vùng dai giàp raiili giua Binh - Tri - Thièn \ à ( iing bt)à dan ebù
nhàn dàn Pào là mot plian tlàt et) kli.i nhieu dàn tàe khàe nhau eir Ini. 4à
Ịì là mot trong nhùng dàn tàe tio. O Viél nani nguòi là C )i et) mal ò hai
linh Quàng Tri va 4tuia Thièn - lluè. Nhung st) lutaig nguòi 4'à Oi ò
Quàng 4ài khong nhieu ( klit)àng bOOO nguòi ), eu Irti ebù yen ò buyen
Iluàiig Ht)i'i. Co the ngutài Tà Oi à Quàng

Tri là lù Thièn - Hué di eir ra.

Dia bàli st)ng tàj) trung nhal eùa nguài 4'à Oi là à linh 4bira Ihièn - lluè.
4à"én dia bàn eùa linh iià>', dan so' éa ngtroi l'à iXi nhieu lityn ngi Co 4'u
va ngiròi Vàn Kieu rat nhieu. O 4Tùa Thièn - Hue ngutài là Oi eu Irù dui
yéu à huyén /V Puoi ( lit)n 20 000 ngiròi ). Trong sti 21 xa éa buyen A
Putii C() ti')i là xà ngut)i là Ci eir Ini. C'ae xà et') ngtrtài 4à ( )i etr Irti a
liinTai ;\ Puoi là:

i Xeni lìien O uajig 21 )

Ncồi lunèii .A Putii à ềe huvén khàe nhu

Plu)n2 Dien.

Nani

Dong. Pilli Poe...eung eti nguòi Tà Oi sinh song nlurng so lutìiig kbtuig
tiang ké.

Nhir the à \ ùiig mii 4Tùa 4"bien - ll ngồi ngi Kanli ( Viel ) ra.
eon eo mal eae dan loe kliae titiu ngutài Van Kieu. (\'^ Tu. Tà ( )i. Oàe ttan
loe này eo tiiian he gan gui vtu nhau \'à deu lliuoe nlKaii ngon ngu Mon Khiie. Ve nguon goe xa xira éa eàe nbt)in ngut)i nay Inen ean eo sir
giài dap ihoà tlang. Nliieii bt)e già o irong nU'ie eung ntiu ò uu^Ve ngoài
khi nnhién eihi eae bo iiliaii etr tlan nà\ da e tin inroii'i

Ì:\\Ì^.:

tio \

'MI

in

| ;I\


44'ng san tran qua Dong d'rrrịìig st^ii vào iihùiig thtịi diém khàe nhau.
Nhung ciing eti mot sd tàe già lai di lim nguon goe bàn dia eùa eae iilitSm
cu dàn này...Càc dàn toc Vàn Kieu. (\y Tu, 4'à Oi trong lién trinh [)hàt trién
eùa minh dà do ra nhiéu mo bài xiraiig màu xày d\ing qué hirong.IIo là
chù nhàn cùa mién Tày 44iùa 4'hièn - Hue dà ed mat lù rat làu Htìiig lidi
su.
Bien 0
t'nig st) (làn

• ANgt)
I ANliàiu
! AKồng
! Dong Stili

i A Dcit
I

I Hong C.)naiig
j Hong Vàn
I Hong Kiiii
I Hong 4ning
' Hong I'hirc)ìig
I Hong 1 hùy
j Hong Nani
! Hong riiài
, Hong I3àc
[ Hong Ha
; bae Soìi

SO Itft/ng iigifo"
1 387

1 392
1 197

Ta ( )i

'

1 197

I y le '•}
99,09
100.00

1(K).00
98.30

1 121
1 099

1 121

998

972

97.39

914

908

99,31
98,30
99.18
jOO.fK)
'^8.31
98.19
99.14

830

1 081

•

84^^
781

8 17
842

•;

781

803

793

793

781

0^»8

i

073
()19

092
009

178

'

003
lOU

131

'

449

99.11
97.12

98.12
89.90

IH) M ( ) r s o DÀC D I P M CHU \ t U C U A T ( ) C NCiP'ÒI
a) (Vie dan ttie à 4'liùa 4"hién - Wuè tlurtàng song

plian tàn

va bìéì

làp. (llièn Iraiih. nhal là eiuie eliién tranh eluing M\" eiru nwoe \ làa qua da
làm elio eéie tlan tàe à tuli d;iy lut)ii phài tliax doi elio ò, làm

[)liai mo

nlurng nel t r u \ e n thong trtuig etr ini ci'ia thaig l\ao
Nel riéng biet eùa l'bùa Itiien - llue là dong trang lita sire ntio lK4e
Dien lidi dal tu nhién eùa tiiili d u i \ e u la \utiu iit^ tioi \ a NUII^: n>ii t.ao.

1 lieo so lièti ena nv bau nhau dan hitxeii A I irca ih/uiii '- nani b ' ' 0


-»T

Huyén A Puoi va huyén Nani Dt)ng là bai b u \ d i khà bili trong long st)
lam huyén cùa

tinh. Dai

dai bai huyén này va mot so xa eùa buyen

Bhoiifi Dien, llirone 4'liuv. Iluoìie Tra là

tlia bàn eu irti lap litinu éa

ngutd 4i'i Ĩi, Oa dal, Vàn Kieu. Xa Phong My ( Plit)ng Dién ) là dia bàn eir
Irù éa ngi Vàn Kieu. llu\'èn Nani Dong ngtìài ngi Kinh nud leti sau
này, eòli tuyèt dai bà phàn eu dan eùa liiuen là nguòi (it liuebiém Inai
98^o dàn euhuyèn ). Iluyeii APut)i luy et) mài so ngutài (\)"4u. nguòi Van
Kieu nhig nhin ebung day là tba bàn eir Ini éa ngtròi 4"à ' )i. Nlur thè eie
dan tàe òThira 4'hién - Hué. plian bo rài r;ie tliành e.'ie tlieni tu eu". sting
eàeb xa nhau va noi ebung kho lien lae \a\ nhau. l'hung liing A So, A
Pu'tii tuy mal tlà sti tlan luttng dtii eat) \'à et) sir xen eU giua ngutài Tà Oi
MÌÌ ngirịi Ci) Tu, ngwoi Wui Kieu ( Hutaig Pam, IPing 41iuy ).,., nlurng

kht)iig nhieu

lam. Da sti eàe xà eùa biixen A Putri ( 10/21 xa ) et) so

lirtam imuòi là Oi san nhir tii\et ttoi ( eo xa ebieni lOO'r tlan so xa ).
t

t.

Ngu tài ( \) 4 il ò buyen Nani Dting lap Initig \àt) sàu xa éa bu\éii (1 lut)ng
Iluu. 4'htrig Pt)ng. l'iurtaig Nhal. Ibuang (^iiàng. l'buong Po. iliuaig
Stvnj. (àin etr \'ào tiiib binh eu ini dtì, duing la tlt: dàng nhan Ihay tV mieti
I àv 1 bua Ihien - I Ine tla binh Ihành nbutic khu \are cu Ini rane ( bu\ éti )
\à lie[) ( xa ) rieng bièt ebt) lirng tlan tòe.tXt ni Itieii 7 irang 2.^ i
'linh binh eu ini [)hàn tan \"à ITèt là[) là nhung net dae thù éa ềe
tlan toc ị mien Tay riuia Ihien - ll. 1 rt)ng eie Ihtii ky lidi su vùa tpia.
\iing dal

này là moi trong iibtrng \iiiig dal eo nliieii bien titiiig, (Tiieii

tranh dK)ng Pbap. cluaig M\ tla làm \;ÌM imn du tioj imb bmb |)ban l^o
dan e u à \ ù n g dal tià\, Ntitrng tran e.\n (|uel. tlol làng. don dan eiia ké lliu
tià buoe nguoi dan [)hài tlt)i làng. b(i ntia di lini tIat ni'd lam an

Nbirng

khi tlt'd làng tio eba\" giae, lia\ tie tini dal inén sinti co lap ngliirp. nhiriig


nguòi dong ttjc này vàn gàn bt) vtii nhau, sinh ttV et) nhau. Vièe di ebu\ én

làim hav iru lai
P>ieit 7
!

l't)c iigiroì

Dia han cir ini

I

IIn\en

' \ Vàn Kien

Phong Dien
: Hiraiig 1 Iniy

! 1 Cfy44i
I
I
!
i

A L.troi
Nani Dong
'
I

Xa
. 1 . Phong My

i 1 . Xnan I,ịe

;

] 1 . Hirig l à m
2 . 1 lucìig Ngn\'en
. 1 . Hift/ng Ihrn
2 . 4 Inria ] .o]]<\

i
^
\

'

•

^

'

•

I

i

I 3 . 1 hirig Nhat

I

'

'

I
ì

1
I

, t . linrtiìig C^naug
' 3 . 1 hirt.^ìig 1 o

'

'

O

i
' I la Oi
I
j
;
i
j
i

i

^ Hiroìig Tra
.
I A biroi
I

I

t
i

TT

' e-

"

i

0 . Hircìig .Scìi
1 . binh Dieu

I
i
i
j

•

'
1 I . Dong Si

: ^ • Ht^ug Ihiu'
O 1 ie>iig \'an
. 1 . Ht^iig 1 niiig
' -^ . liae Snìi

'

!

I

; 0 . HtMig Nani

i

'

]
•

\

I
j

'
I

"

^
I
!

'
I
'

' 7 . lltìiig 1 hiroug

8 , A Koaug
^> . A Doi

:

10. Hong Ihài

!

\

ll.ANgo

!

;

, 12. Nham

j

;

n . IIt>iig Kim
,

1 f. HtMig C^nàiig

eùa ho deu mang linh eong tiong eat). lai} nhién nlurng iMén ttong \ e mal
e u l n i eung tl;i làm mal tb nhieu net et) Irtneti 1rt)ng eir Ini eùa tbaig bào
Nhùng net xua eu ln)iig eaii tuie

làng bàn tia pbai

ino iibieii itieo lln)i

gian. Dù \ à y bien lai eluing la \ a n eo tlie nhan ra duoe làng
tlàn tàe iiào ni ita \-àt) tilurmi ti a e Imb \ a n boa liemi eon nwì' lai

iiào là éa


24

Sau nani 1975. khi mien Nani dà hoàn loàn giài phtuig. mien ntii
44iùa 4'hién - Hue ed khà nhiéu thay dtii. Dong bàt) Tà Oi. (i) Tu. Bm Vàn Kiéu dà lù mng sàu, lù ben kia tlày I rutàiig san ve song dinh eir noi
nhùng vùng thap cùa càc huyén. (Vie bàn làng dà song tàp trung \ à dii
dinh trong eàe diém dhih eanh dinh eu. linh Irang song phaii làn. biel làj)
dang ngày mot duac khàe {)bue. Ben eanh dt) bang lt)at etr diìn lù vùng
xuoi lén làm an va nhàt là vièe iiuV ràng giao luu kinh le. nuà mang van
hoà ...dà làm ebo tinh hinh song xen cu ngày mot phàl trién.

b) ve et)' bàli eàe dàn tàe à mien 4'ày 4 bua Ihièn - I lue ttéu lay kinh
tè iiire^iig ray làm nguon st)iig dui yéu. Xuai pliat lù kinh tè lurotig ray
vài dae linh tu* eung, tu eàp, dàng kiii. eéie cjuaii he xà bịi éa mtd tlan tàe
nt)i tlày du'ịiig nhir ehi bi ehi pbtii bài iilunig cpiaii be nói lai. i.Y) thè ntii
xà boi eùa eie dàn toc là Oi, (àvlu.J^ru - Vàn Kieu [)liàl Irien iigaiig bang
nhau, giting nhau lù bà may Iti dure eùa làng ( Vii, VeP Val ). déii sir
phàn hồ giàii nglico, eung nhu ềe ciiian bè xà boi khàe ....
Cliùng ta bièi ràng hién lai ò tbung lùng A st) - A Puoi tTtiiig bàt) 4ià
Oi va Van Kieu eo tièii liànb làm liia ntrtie moi nani bai vii, et') eban nuoi
tran bò lay sua... ò Nani Dong dong bàt) (\1 1 u eo trong mot sd eay eong
nghiép, eay an qua iigan ngà\\.. nhung nbin ebung nen kinh té éa ềe
tlan tàe Oo' lai, 4à Oi, Bru - Vati Kieu \ an là nen kinh té nutyng ra\. Kriib
le ntrotig ray \'t)"i vice trong eas' lùa kho moi nani mot \ u là wen kinh té ea
bàn libai eùa doim bàt). Nbirnu san [)liaiii iren lurtum ra\ nlur lua. n*io,
khoai. san. eliiioi... là nbirng lini tuu)i song tlVnig bàt) ur bao tlòi n a v l i à i
qua mài tpia trinh làm niroìig ia\ lau tiài dong l\ào là Oi. ' ' o 'lu. PaiiVaii Kieu tlà lidi luy dutK' ntiieu kinh ngbieni san \u;il (jux
eht)n tlal, i)tial. tlt)l. tifa, uiet) bai tien dia ni btni \ a lini lio;idi

1^;ÌII

ht- iir ktil

Ntnnn' do