Bài giảng Văn hóa và đạo đức kinh doanh: Bài 1 - PGS.TS. Dương Thị Liễu

GIỚI THIỆU HỌC PHẦN VĂN HÓA VÀ ĐẠO ĐỨC KINH DOANH
•

•

Mục tiêu:
 Nắm vững những kiến thức cơ bản và kinh nghiệm trên thế giới về văn hoá và đạo đức
kinh doanh;
 Nhận thức được vai trò, ảnh hưởng của văn hoá và đạo đức kinh doanh như một nhân tố
quan trọng đối với sự phát triển kinh doanh, nâng cao tầm nhìn quản lý;
 Hiểu được sự phong phú, đa dạng của văn hoá và đạo đức kết tinh trong hoạt động
kinh doanh để xây dựng các mối quan hệ kinh doanh lành mạnh, hướng đến những lợi
ích bền vững;
 Nắm vững được phương pháp phân tích và ra quyết định kinh doanh theo cách tiếp cận
văn hóa và đạo đức để cạnh tranh thành công trong bối cảnh tồn cầu hóa; hình thành
năng lực thực hành các vấn đề quản lý có liên quan đến văn hóa và đạo đức.
Nội dung nghiên cứu của học phần:
 Bài 1: Tổng quan về văn hóa kinh doanh
 Bài 2: Triết lý kinh doanh
 Bài 3: Đạo đức kinh doanh
 Bài 4: Văn hóa doanh nhân
 Bài 5: Văn hóa doanh nghiệp

v1.0014105222

1


BÀI 1
TỔNG QUAN VỀ
VĂN HÓA KINH DOANH

PGS.TS. Dương Thị Liễu
Trường Đại học Kinh tế Quốc dân

v1.0014105222

2


TÌNH HUỐNG KHỞI ĐỘNG: Sự suy sụp của Vinashin
•

•

Tập đồn Kinh tế Vinashin là một Tập đoàn đa sở hữu, trong đó sở hữu Nhà nước là chi
phối, bao gồm các doanh nghiệp 100% vốn Nhà nước. Từ chỗ chỉ có 23 đơn vị thành
viên, đến năm 2006, Vinashin có 170 đơn vị, nhiều con tàu hiện đại ra đời, đưa tốc độ
tăng trưởng bình quân của Vinashin đạt con số ấn tượng 40%, đã xây dựng được đội
ngũ trên 70.000 cán bộ, cơng kỹ thuật, trong đó nhiều người có tay nghề khá, 28 nhà
máy đóng tàu đang hoạt động có trình độ cơng nghệ tiên tiến.
Tuy nhiên, đến 2010, Vinashin gặp nhiều khó khăn rất lớn, bộc lộ nhiều yếu kém, sai
phạm nghiêm trọng: đầu tư mở rộng quá nhanh, quy mô lớn, một số dự án trái với quy
hoạch được phê duyệt, dàn trải trên nhiều lĩnh vực, trong đó nhiều lĩnh vực kém hiệu
quả, có nhiều cơng ty, dự án thua lỗ nặng nề. Tình hình tài chính đứng trước bờ vực phá
sản: dư nợ lên tới khoảng 86.000 tỉ đồng, nợ đến hạn phải trả khoảng trên 14.000 tỉ
đồng; tỉ lệ nợ phải trả trên vốn chủ sở hữu gấp gần 11 lần, khó có khả năng tự cân đối
dòng tiền. Đến hết năm 2009, Vinashin khơng cịn bảo tồn được vốn Nhà nước giao, để
thâm hụt gần 5.000 tỷ đồng. Sản xuất, kinh doanh bị đình trệ; bị mất hoặc giảm nhiều
đơn đặt hàng; nhiều dự án đầu tư dở dang, không hiệu quả. Tình hình nội bộ diễn biến
phức tạp: hơn 70.000 cán bộ, công nhân viên lo lắng do việc làm và thu nhập giảm; đã có

khoảng 17.000 cơng nhân chuyển việc hoặc bỏ việc; 5.000 công nhân bị mất việc làm;
nhiều cơng nhân của một số nhà máy, xí nghiệp bị chậm trả lương trong nhiều tháng...

v1.0014105222

3


TÌNH HUỐNG KHỞI ĐỘNG: Sự suy sụp của Vinashin

1. Phân tích các nhân tố ảnh hưởng đến văn hóa kinh doanh của Tập đồn
Vinashin.
2. Từ tình huống Vinashin, rút ra bài học gì?

v1.0014105222

4


MỤC TIÊU
•

Trình bày được khái niệm, các yếu tố cấu thành và chức năng của văn hóa;

•

Phân tích được khái niệm, đặc trưng của văn hóa kinh doanh;

•

Làm sáng tỏ các nhân tố tác động và các nhân tố cấu thành văn hóa kinh doanh;

•

Phân tích được lợi ích của văn hóa kinh doanh trong hoạt động kinh doanh.

v1.0014105222

5


NỘI DUNG
Khái quát chung về văn hóa

Khái quát chung về văn hóa kinh doanh

v1.0014105222

6


1. KHÁI QUÁT CHUNG VỀ VĂN HÓA
1.1. Khái niệm văn hóa
1.2. Các yếu tố cấu thành văn hóa
1.3. Chức năng và vai trị của văn hóa

v1.0014105222

7

1.1. KHÁI NIỆM VĂN HĨA
•

Tiếp cận về ngơn ngữ:
Sự giáo hoá, vun trồng nhân cách con người (bao
gồm cá nhân, cộng đồng và xã hội lồi người).

•

Hiểu theo nghĩa hẹp:
Văn hố nghệ thuật, văn hố ẩm thực, văn hóa kinh
doanh, trình độ văn hố, nếp sống văn hố; văn hố
Nam Bộ, văn hố Phương Đơng; văn hố Việt Nam,
văn hố đại chúng.

•

Hiểu theo nghĩa rộng:
Là một tổng thể phức tạp gồm tri thức, tín ngưỡng,
nghệ thuật, đạo đức, luật lệ, phong tục và tất cả những
khả năng, thói quen, tập quán.
Là tổng thể nói chung những giá trị vật chất và tinh
thần do con người sáng tạo ra trong quá trình lịch sử.

v1.0014105222

8

1.2. CÁC YẾU TỐ CẤU THÀNH VĂN HĨA

Ngơn ngữ
Tơn giáo và
Tín ngưỡng

Khía cạnh
vật chất
Giáo dục

Thẩm mỹ

v1.0014105222

VĂN HĨA

Thói quen
và cách
ứng xử

Giá trị và
thái độ
Phong tục
và tập quán

9


1.3. CHỨC NĂNG VÀ VAI TRỊ CỦA VĂN HĨA
Chức năng:

•

Giáo dục;

•

Nhận thức;

•

Thẩm mỹ;

•

Giải trí.

Vai trị :
•

Là mục tiêu của sự phát triển xã hội;

•

Là động lực của sự phát triển xã hội;

•

Là linh hồn và hệ điều tiết của phát triển.

v1.0014105222

10


2. KHÁI QUÁT CHUNG VỀ VĂN HÓA KINH DOANH
2.1. Khái niệm văn hóa kinh doanh
2.2. Các đặc trưng của văn hóa kinh doanh
2.3. Các nhân tố tác động đến văn hóa kinh doanh
2.4. Vai trị của văn hóa kinh doanh

v1.0014105222

11


2.1. KHÁI NIỆM VĂN HĨA KINH DOANH
•

Theo nghĩa rộng:
Văn hố kinh doanh (business culture) là toàn bộ các
giá trị vật chất và các giá trị tinh thần do chủ thể kinh
doanh sáng tạo và tích lũy qua q trình hoạt động
kinh doanh, trong sự tương tác giữa chủ thể kinh
doanh với mơi trường kinh doanh.

•

Theo nghĩa hẹp:
Văn hóa kinh doanh là một hệ thống các giá trị, các
chuẩn mực, các quan niệm và hành vi do chủ thể kinh

doanh tạo ra trong quá trình kinh doanh, được thể hiện
trong cách ứng xử của họ với xã hội, tự nhiên ở một
cộng đồng hay một khu vực.

v1.0014105222

12


2.1. KHÁI NIỆM VĂN HÓA KINH DOANH
Các nhân tố cấu thành văn hóa kinh doanh

VĂN HĨA KINH DOANH

Triết lý

Đạo đức

Văn hóa

Văn hóa

Văn hóa ứng xử

kinh doanh

kinh doanh

doanh nhân

Những phản ứng,

Những

Các nguyên tắc,

Các giá trị,

tư tưởng

chuẩn mực điều

các chuẩn mực,

chỉ dẫn cho

chỉnh,đánh giá,

các quan niệm

Hoạt động

hướng dẫn, kiểm

và hành vi

kinh doanh.

soát hành vi

của doanh nhân

kinh doanh.

trong quá trình

doanh nghiệp
Các giá trị, các
chuẩn mực, các
quan niệm và hành vi
của doanh nghiệp,
chi phối hoạt động
của mọi thành viên
trong doanh nghiệp
và tạo nên bản sắc
riêng của
doanh nghiệp.

lãnh đạo
và quản lý
doanh nghiệp.

cách cư xử
thể hiện
bằng thái độ,
hành động,
cử chỉ, lời nói
đối với kh. hàng,
đối tác, với cấp
trên, cấp dưới,

với đồng nghiệp
và công chúng.

v1.0014105222

13


2.2. CÁC ĐẶC TRƯNG CỦA VĂN HĨA KINH DOANH
•

Tính tập qn;

•

Tính cộng đồng;

•

Tính dân tộc;

•

Tính chủ quan;

•

Tính khách quan;

•

Tính kế thừa;

•

Tính học hỏi;

•

Tính tiến hố.

v1.0014105222

14


2.3. CÁC NHÂN TỐ TÁC ĐỘNG ĐẾN VĂN HÓA KINH DOANH
1. Nền văn hoá xã hội;
2. Thể chế xã hội;
3. Sự khác biệt và sự giao lưu văn hoá;
4. Quá trình tồn cầu hố;
5. Khách hàng;
6. Các yếu tố nội bộ doanh nghiệp.

v1.0014105222

15


2.4. VAI TRỊ CỦA VĂN HĨA KINH DOANH

•

Văn hố kinh doanh là phương thức phát triển sản xuất kinh doanh bền vững;

•

Văn hố kinh doanh là nguồn lực phát triển kinh doanh;

•

Văn hố kinh doanh là điều kiện đẩy mạnh kinh doanh quốc tế.

v1.0014105222

16


GIẢI QUYẾT TÌNH HUỐNG
1. Các nhân tố ảnh hưởng đến văn hóa kinh doanh của Tập đồn Vinashin:
• Đạo đức, năng lực lãnh đạo của lãnh đạo Tập đoàn: thiếu trách nhiệm, tùy tiện, cá nhân,
báo cáo không trung thực, cố ý làm trái, vi phạm pháp luật; có nhiều khuyết điểm, sai lầm
trong tổ chức, quản lý, điều hành.
• Thể chế chính trị: Yếu kém, khuyết điểm của Chính phủ trong lãnh đạo, quản lý, điều hành,
giám sát tập đồn.
• Thể chế kinh tế: mơ hình tập đồn cịn đang trong giai đoạn thí điểm, chưa có sơ kết, tổng
kết, đánh giá hiệu quả; thể chế, cơ chế còn thiếu hoặc chưa đồng bộ, khơng có một khung
pháp lý chuẩn mực điều chỉnh.
• Thể chế hành chính: cơng tác thanh, kiểm tra thiếu kịp thời, khơng hiệu quả.
• Tồn cầu: do khủng hoảng tài chính và suy thối kinh tế thế giới gần đây đã ảnh hưởng

nặng nề đến phát triển ngành cơng nghiệp đóng tàu, vận tải biển, trong đó có Vinashin.
2. Từ tình huống Vinashin, rút ra bài học:
• Tăng cường trách nhiệm cá nhân; nâng cao năng lực quản lý của lãnh đạo doanh nghiệp.
• Nâng cao hiệu quả của công tác giám sát, kiểm tra và phản biện xã hội.
• Phải giám sát chặt chẽ các tập đồn kinh tế, khơng được q ưu đãi với những đặc quyền
đặc lợi.
v1.0014105222

17


CÂU HỎI TRẮC NGHIỆM 1
Văn hóa kinh doanh là:
A. tồn bộ các giá trị văn hóa trong kinh doanh.
B. các thói quen, tập quán kinh doanh.
C. sự tuân thủ pháp luật.
D. sự gương mẫu của lãnh đạo doanh nghiệp.
Trả lời:
•

Đáp án đúng là: A. toàn bộ các giá trị văn hóa trong kinh doanh.

•

Giải thích: B, C, D chỉ phản ánh được một phần nhất định của văn hóa kinh doanh.

v1.0014105222

18

CÂU HỎI TRẮC NGHIỆM 2
“Đề cao thứ bậc trong xã hội” được thể hiện rõ nét trong văn hóa kinh doanh của:
A. người Mỹ.
B. người Úc.
C. người Việt Nam.
D. người Đan Mạch.
Trả lời:
•

Đáp án đúng là: C. người Việt Nam.

•

Giải thích: Đây là đặc điểm khơng phổ biến ở 3 nước kia, mà rất phổ biến ở Việt Nam.

v1.0014105222

19


TĨM LƯỢC CUỐI BÀI
•
•

•
•
•

•

•

Văn hóa có vai trị to lớn trong đời sống xã hội. Các nhà nghiên cứu khẳng định mạnh
mẽ rằng thế kỷ 21 là thế kỷ của văn hóa.
Các yếu tố chính cấu thành văn hóa là ngơn ngữ, tơn giáo và tín ngưỡng, giá trị và thái
độ, phong tục và tập quán, thói quen và cách cư xử, thẩm mỹ, giáo dục… Các yếu tố
này hàng ngày tác động rất mạnh mẽ vào hoạt động kinh doanh.
Văn hố kinh doanh là tồn bộ các giá trị văn hoá được chủ thể kinh doanh sử dụng và
tạo ra trong hoạt động kinh doanh tạo nên bản sắc kinh doanh của chủ thể đó.
Bản chất của văn hố kinh doanh là làm cho cái lợi gắn bó chặt chẽ với cái đúng, cái tốt
và cái đẹp.
Văn hóa kinh doanh được cấu thành và được biểu hiện phong phú qua triết lý kinh
doanh, đạo đức kinh doanh, văn hóa doanh nhân, văn hóa doanh nghiệp, văn hóa ứng
xử trong kinh doanh.
Văn hóa kinh doanh là văn hóa của nghề kinh doanh, là văn hóa của cộng đồng kinh
doanh, là văn hóa của giới doanh nhân.
Vai trị, tác dụng của văn hóa kinh doanh khơng chỉ trong cơng tác quản trị nội bộ mà
còn cả trong các quan hệ của doanh nghiệp, doanh nghiệp với xã hội.

v1.0014105222

20