Loài vật trong sáng tác của Jack London và Ernest Hemingway

JOURNAL OF SCIENCE OF HNUE

Science., 2010, Vol. 55, N◦ . 5, pp. 57-63

LOÀI VẬT TRONG SÁNG TÁC
CỦA JACK LONDON VÀ ERNEST HEMINGWAY

Lê Lâm
Trường Dự bị Đại học Dân tộc Sầm Sơn

1.

Đặt vấn đề

Jack London (1876 - 1916) và Ernest Hemingway (1899 - 1961) là hai nhà văn
lớn của nước Mĩ và của nhân loại. Năm 1899, khi J.London có tác phẩm xuất hiện
trên các tạp chí cũng là năm E.Hemingway chào đời. Xét về tuổi tác, họ cách nhau
một thế hệ. Tuy nhiên hai nhà văn này có những điểm giống nhau cả về cuộc đời
và văn chương. Tại Việt Nam, đây là hai tác giả văn học nước ngoài có nhiều tác
phẩm được dịch, phổ biến, nghiên cứu, lựa chọn để giảng dạy trong các nhà trường
từ bậc phổ thơng đến đại học.

2.

Nội dung nghiên cứu

Hình tượng lồi vật từ lâu đã trở nên quen thuộc trong các sáng tác văn
chương. Chúng là những đối tượng mà văn học chiếm lĩnh để phản ánh hiện thực.
Tuy có thể có sự khác nhau trong phương thức thể hiện nhưng ở mỗi thời đại, mỗi
một quốc gia, hình tượng lồi vật vẫn tồn tại theo suốt quá trình hình thành và
phát triển của lịch sử văn học.

Ở các sáng tác của J.London và E.Hemingway, hình tượng lồi vật có tần suất
xuất hiện với số lượng lớn. Điều này không mới nhưng bằng tài năng và sự trải
nghiệm với cuộc sống, cả hai nhà văn đã tạo nên những phương thức thể hiện độc
đáo, qua đó chuyển tải ý đồ nghệ thuật của mình. Một số lồi vật đã trở thành
những hình tượng bất hủ trong các sáng tác của J.London và E.Hemingway.
Tiếng gọi nơi hoang dã là tác phẩm nổi tiếng của J.London. Lồi vật trong
tác phẩm này có nhiều đặc tính nổi bật giống với lồi vật mà E.Hemingway miêu
tả.
Dấu ấn hoang dã ở thế giới loài vật trong sáng tác của Hemingway rất đậm
nét. Đa phần những con vật mà ông thể hiện đều là thú hoang. Chúng tôi đã khảo
sát 33 tác phẩm của Hemingway có đề cập đến hình tượng lồi vật, chỉ có 6 tác
phẩm nhắc đến những con vật nuôi. Ngay cả những con vật nuôi này cũng mang
57


Lê Lâm

chất hoang dã. Đây là những con vật không thể thuần hoá, những “con vật bất
kham”. Để lý giải hiện tượng chênh lệch này, điểm đầu tiên phải xuất phát từ những
lý do: Hemingway là người sống gắn bó với thiên nhiên, cuộc đời ông gắn liền với
những cuộc săn (mà hiếm ai đi săn những con vật mình nuôi) nên dấu ấn hoang
dã luôn in đậm trong ông. Khơng những thế, Hemingway cịn là người ưa tự do
phóng túng (thậm chí báo Revolucion CuBa, số ra ngày 14/8/1961 cịn nhận định
rằng "Hemingway giống như một con thú khơng thể thuần hóa") nên những con
thú hoang và cuộc sống tự do của chúng đã để lại ấn tượng mạnh trong ông.
Đối với J.London, những con vật nhà văn lựa chọn đưa vào trong tác phẩm
bao gồm cả vật nuôi đã thuần chủng và loài vật hoang dã. Thế giới lồi vật trong
các sáng tác của J.London khơng đa dạng như trong các sáng tác của E.Hemingway.
Người ta thường biết đến J.London với hình tượng lồi chó (chó nhà và chó sói),
là lồi vật biểu tượng cho lịng trung thành (các nhà khoa học đã chứng minh chó

là một trong những loài được con người thuần dưỡng sớm nhất). Tuy nhiên ngay ở
cả những con vật tưởng như thuần hoá một trăm phần trăm vẫn tồn tại “nỗi khao
khát hoang sơ” [1;373]. Khát vọng hoang dã luôn tiềm ẩn trong những con vật này,
chỉ chờ có cơ hội là trỗi dậy mạnh mẽ.
Dấu ấn hoang dã thể hiện rõ qua nhiều hình tượng lồi vật mà J.London và
E.Hemingway miêu tả. Tuy nhiên vấn đề khơng chỉ có vậy. Tiếng gọi hoang dã không
dừng lại ở các sáng tác của hai nhà văn này. Nhìn một cách tổng quát, đây là một
trong những đặc điểm dễ nhận biết ở các tác phẩm có đề cập đến hình tượng lồi
vật. Thế giới hoang dã chính là “cội nguồn nguyên thuỷ” [1;25]. Trở về với nó chính
là trở về với những gì tốt đẹp nhất. Đối với loài vật, thế giới hoang dã là thế giới
của tự do, của nguồn sống bất diệt. Tiếng gọi hoang dã là tiếng gọi đến với tự do.
Việc con người không thể tách con vật khỏi thế giới hoang dã trong các sáng
tác của Ernest Hemingway cũng như hành trình trở về với thế giới hoang sơ của
lồi vật trong sáng tác của Jack London có thể lí giải và chứng minh điều đó.

2.1.

Lồi vật và thế giới con người

Văn chương viết về con người, về cuộc sống. Lồi vật, kể cả vật ni và vật
hoang dã chính là một phần của cuộc sống. Vì vậy những tác phẩm văn chương có
đề cập đến hình tượng lồi vật cũng khơng có gì là lạ. Quan trọng là qua hình tượng
ấy nhà văn chuyển tải được ý đồ nghệ thuật gì.
- Cho họ (con người) những bài học: Không giống như truyện ngụ ngôn
mang đến những bài học ln lí từ những con vật được nhân hố, trong các sáng
tác của J.London và E.Hemingway, những con vật có đời sống riêng của giống lồi.
Lê Đình Cúc đã có nhận xét về các con vật trong sáng tác của J.London: “ở các tác
phẩm ông viết về tự nhiên, về động vật, ơng có một cách biểu hiện ý nghĩa nội dung
58

Loài vật trong sáng tác của Jack London và Ernest Hemingway

khác với các tác giả trước đó viết về truyện ngụ ngơn... Tất cả bản tính của con
vật tự nhiên tàn khốc ấy được dựng lên làm cái phông cho cuộc đấu tranh vật lộn
khốc liệt để tồn tại của con người” [6;434]. Tuy nhiên, ngay cả bản tính vốn có của
lồi vật cũng mang đến cho con người rất nhiều những bài học. Những con chó mà
J.London miêu tả nhiều khi còn "người" hơn một số nhân vật là con người trong
các sáng tác của ông.
Điều này càng thể hiện rõ ở hình tượng lồi vật trong các sáng tác của Hemingway. Cái gọi là “bài học” của loài vật trong các sáng tác của ông phong phú và
đa dạng hơn. Những cá kiếm, sư tử... đã dạy cho con người về lòng trung thành,
dũng cảm, nỗ lực vươn lên để chiến thắng ...
- Phép thử lòng dũng cảm, nhân từ: Trong mối quan hệ với các con vật,
bản chất của con người luôn được bộc lộ một cách tự nhiên, khó có thể che đậy
được. Cả J.London và E.Hemingway đều có phương thức đặt con người trong mối
quan hệ đối đầu trực tiếp với những con vật hoang dã, hung dữ để qua đó làm nổi
bật lịng quả cảm, can trường của con người. Những cuộc đấu bò, săn thú dữ trong
các sáng tác của E.Hemingway cũng không khác các cuộc đấu giữa người với thú dữ
trong các sáng tác của J.London. Ngày nay, người ta thường coi các cuộc đấu, cuộc
săn này mang tính phi nhân. Tuy nhiên, trong sinh cảnh sống khắc nghiệt, có lúc cái
chết của kẻ này là tiền đề cho sự sống của kẻ khác (như con người và chó sói trong
Tình u cuộc sống) vẫn có thể chấp nhận chúng như những phần gai góc của cuộc
sống. Khơng có lịng dũng cảm chắc chắn con người sẽ bị loại bỏ. Chính vì vậy G.
Carey đã nhận xét về phương thức thể hiện hình tượng nhân vật của E.Hemingway:
“Hemingway thường đặt nhân vật của mình trong bối cảnh chiến tranh, các cuộc
đấu bị hoặc ở Châu Phi, nơi họ phải đối đầu với các con vật có khả năng giết chết
họ bất cứ lúc nào. Khi đó bản chất con người được phơ bày: sự lạnh lùng, sức hấp
dẫn, lòng dũng cảm, cách đối phó với những áp lực... Những ai chưa từng đối đầu
với cái chết, chưa từng đối mặt với hiểm nguy thì kẻ đó chưa được kiểm nghiệm”
[5;69]. Bản thân E.Hemingway cũng tự nhận thấy rằng: "Đừng bao giờ tin vào bất

cứ người nào cho đến khi anh đã thấy hắn bắn vào một con thú nguy hiểm nào đó
hoặc hắn thực sự muốn bắn ở cự li năm mươi yards hoặc dưới nữa. Không bao giờ
chấp nhận là hắn có giá trị cho đến khi anh thấy hắn bắn thú dữ ở cự li hai mươi
yards. Cự li ngắn cho ta thấy cái gì bên trong của họ. Những kẻ yếu kém sẽ luôn
hụt hoặc bắn lung tung ở cự li mà người thiện nghệ chỉ cần một phút là hạ gục con
mồi tức khắc" [7;62].
Mối quan hệ với thế giới lồi vật cũng đồng thời cịn làm bộc lộ những nét
nhân bản của con người. Đọc những tác phẩm của J.London ta thấy tình cảm của
những con người tình nghĩa như thẩm phán Milơ, Pêrơn, Frăngxoa, Thontơn là
những chiếc neo tinh thần giúp cho bản năng sói trong những con chó như Bấc,
59


Lê Lâm

Nanh Trắng không trỗi dậy. Ngược lại, Bấc cũng như một tấm gương chiếu yêu để
làm hiển lộ toàn bộ bản tính của những con người có quan hệ với nó: nhân từ, gian
manh, tham lam, độc ác, hèn nhát...
Tương tự ở E.Hemingway, những nhân vật của ông phần lớn là nhân vật hoạt
động hiện diện với tư cách là "con người cơ bắp" nhưng đồng thời họ lại là những
kẻ giàu lịng trắc ẩn và tình thương u. Khi thể hiện hình tượng lồi vật, khơng
phải lúc nào Hemingway cũng bộc lộ "con người cứng" của mình. Những con vật
mà ông miêu tả không chỉ thuộc về các cuộc đấu hay cuộc săn, ở xu thế đối đầu
loại trừ nhau. Nhiều khi đối với con vật, lòng nhân từ của con người được bộc lộ.
Ta có thể thấy được sự xót xa, thương cảm, thái độ nâng niu trân trọng hoặc trìu
mến mà con người dành cho con vật. Ở truyện ngắn Ông già bên cạnh cái cầu, giữa
khung cảnh ồn ảo của chiến tranh nổi bật lên hình ảnh một ơng già ngồi trầm tư
bên chiếc cầu. Ơng chưa muốn rời khỏi vùng chiến sự vì cịn lo cho mấy con vật
mà ơng u thương. Ơng trăn trở về số phận những con dê cái, những con chim bồ
câu, con mèo... Khơng có một dịng nào lên án chiến tranh nhưng tình thương yêu

của con người đã làm nổi bật lên cái phi lý và phi nghĩa của chiến tranh. Chàng
trai Enrique trong truyện ngắn Chẳng có ai chết trước khi bị giết bởi những loạt
đạn của kẻ thù đã thả con chim mocking ra khỏi chiếc lồng giam giữ nó: "Con chim
trong lồng lại khẽ kêu lên rồi cất tiếng hót, người đàn ơng trẻ nhìn nó. Rồi anh đứng
dậy, tháo chốt cửa, mở lồng ra. Con chim thị đầu ra ngồi ơ cửa mở, rụt vào rồi lại
thị ra, đưa mỏ mổ vào góc cửa. Bay đi, chàng trai khẽ nói. Khơng có cạm bẫy nào
dành cho mày đâu" [4:267]. Dường như khát vọng tự do của con người đã gửi gắm
cả vào đôi cánh bay của chú chim nhỏ bé. Chỉ một chi tiết tưởng chừng như đơn
giản này thôi, cũng đủ để thấy sự chính nghĩa ở những người chiến đấu cho tự do
như Enrique. Họ biết yêu quý và trân trọng sự sống, dẫu chỉ là sự sống của những
sinh linh bé nhỏ. Ở Sơng lớn hai lịng, ấn tượng với người đọc là hình ảnh Nick
tung con châu chấu nhỏ bé lên trời và thúc giục nó bay đi cùng hình ảnh Nick tháo
con cá hồi nhỏ ra khỏi lưỡi câu và thả nó xuống dịng nước. Những con người như
Nick, tưởng đã chai sạn đi bởi bom đạn và giết chóc của chiến tranh vẫn có những
hành động đẹp xuất phát từ cái gốc nhân bản của con người. Lòng trắc ẩn, tình
thương của con người trong sáng tác của Hemingway có lẽ biểu hiện rõ nhất trong
tiểu thuyết Ơng già và biển cả. Những phẩm chất tốt đẹp đó chủ yếu biểu hiện qua
mối quan hệ giữa con người và thế giới lồi vật. Chính bởi giàu tình thương u mà
trong nội tâm ơng lão Santiagơ có sự mâu thuẫn lớn vừa muốn giết con cá kiếm lại
vừa xót xa cho nó. Tuy vậy tình thương u của ơng lão không chỉ dừng lại ở đây.
Dường như ông trải lịng với tất cả những con vật mà ơng gặp trên biển (tất nhiên
là trừ một số loài như sứa, cá mập. . . ). Người ta thường ví Santiagơ với hình ảnh
chúa Jesus khi bình luận về nhân vật này nhưng chủ yếu là so sánh ở ngoại diện,
60


Loài vật trong sáng tác của Jack London và Ernest Hemingway

hoàn cảnh và hành động: "Cách Hemingway miêu tả lại bàn tay dang thành hình
chữ thập thâm bầm nứt nẻ của ơng già khiến có những người liên tưởng tới hình

ảnh Chúa bị đóng đinh câu rút" [8:721]. Theo chúng tôi, điểm giống nhau giữa ông
lão Santiagô và chúa Jesus cịn phải kể đến lịng nhân từ, tình thương u rộng lớn
của con người này.

2.2.

Những con vật phi thường, kì ảo

Những con vật mà E.Hemingway và Jack London dụng công miêu tả nhất đều
có sự phi thường: đẹp một cách phi thường, to lớn một cách phi thường, thông minh
một cách phi thường... J.London đã thể hiện rất thành công hình tượng những chú
chó “siêu cẩu” (chữ dùng của Lê Huy Bắc). Bấc và Nanh Trắng là loại chó “trong
một ngàn con mới được một con như thế, thậm chí một vạn con mới được một con
như thế”. Cá kiếm, sư tử, trâu rừng. . . của E.Hemingway cũng thuộc kiểu “siêu động
vật”. Hành trình chinh phục con vật trong sáng tác của E.Hemingway thậm chí cịn
được ví như hành trình đi tìm chiếc bình thiêng của Chúa. Đây là lời mà nhân vật
Miss Mary lý giải với chồng mình trong hành trình săn đuổi con sư tử: "Em biết
có người nghĩ là em điên. Nhưng ngày xưa có những người đi tìm chiếc bình thiêng
hay đi tìm bộ lơng cừu vàng mà họ đâu có bị coi là ngớ ngẩn. Một con sư tử hùng
tráng vẫn tốt hơn chiếc cốc hay bộ lơng cừu chứ" [7;150].
Chất kì ảo của loài vật trong sáng tác của hai nhà văn này được tạo nên từ
chính những nét phi thường của hình tượng loài vật mà họ tạo dựng. Ở Hemingway
chất “ảo” cịn biểu hiện ở chỗ ơng để cho lồi vật (đặc biệt là sư tử) xuất hiện nhiều
trong các giấc mơ của nhân vật. Francis Macomber (Cuộc đời hạnh phúc ngắn ngủi
của Francis Macomber - The short happy life of Francis Macomber ), Santiago (Ông
già và biển cả - The Old Man and the Sea ), Miss Mary (Từ ánh sáng đầu tiên True at first light)... đều có giấc mơ kì lạ về sư tử. Đến mức kì quái là giấc mơ của
Miss Mary: “ Một con sư tử có học thức cao và lịch sự có thừa. Nó tự giới thiệu là
đã tốt nghiệp Đại học Oxford, nó nói tiếng Anh giọng chuẩn của đài BBC! Em chắc
rằng mình đã gặp chàng sư tử ở một nơi nào đó. Thế rồi bỗng dưng chàng ta ngấu
nghiến em” [7;96].

Chính phương thức thể hiện này đã làm nên những nét đặc sắc riêng trong
các sáng tác của J.London và E.Hemingway khi thể hiện hình tượng lồi vật.

2.3.

Thủ pháp miêu tả nội tâm đặc sắc

Lồi vật khơng biết nói nên khi miêu tả chúng nhà văn phải nói thay “tiếng
nói” của chúng. J.London, E.Hemingway và nhiều nhà văn nữa đều áp dụng phương
thức này. J.London đã nói thay tiếng nói của lồi chó, phơ diễn một cách tài tình
thế giới tâm lí của chúng lên các trang viết của mình. Trong Tiếng gọi nơi hoang
61


Lê Lâm

dã, đã khơng ít lần người đọc bắt gặp những “dịng tâm tư” của chú chó Bấc: những
giấc mơ, những “suy nghĩ”,... khơng thể phủ nhận đây chính là những trang viết có
sức lơi cuốn nhất. Chính vì vậy có ý kiến cịn nhận định rằng Tiếng gọi nơi hoang
dã đã kết hợp trong nó nhiều loại tiểu thuyết: tiểu thuyết phiêu lưu, tiểu thuyết
lãng mạn, hiện thực... và quan trọng hơn, đấy là cuốn tiểu thuyết tâm lí” [3;359].
Hemingway thường miêu tả lồi vật với cái nhìn khách quan (là một mảng của
cuộc sống như đã nói ở trên). Tuy vậy, đã khơng ít lần nhà văn nhập thân vào loài
vật để phản ánh nội tâm, đời sống tâm lí của chúng. So với J.London, E.Hemingway
khơng có nhiều trang miêu tả tâm lí nhân vật lồi vật nhưng những dịng miêu tả
nội tâm của lồi vật thực sự là những dòng đặc sắc nhất trong những trang viết về
lồi vật của E.Heminway. Để thể hiện tâm lí của lồi vật, ở một số tác phẩm ơng
thể hiện chúng qua sự “dự đốn” của con người. Nick trong Sơng lớn hai lịng (Big
two – hearted river) đã đặt mình vào vị thế của con cá hồi bị mắc câu: “Anh đoán
con cá sẽ giận dữ... Trước lúc rời đi, anh cảm nhận như thể chính mình nuốt phải

lưỡi câu ấy” [4;56]. Có thể coi đây là một sự nhập thân toàn vẹn. Khảo sát sơ bộ
những sáng tác của E.Hemingway, chúng tơi thấy những dịng miêu tả tâm lí loài
vật xuất hiện rõ nhất ở hai truyện ngắn Người bất khả bại (The Underfeated) - diễn
biến tâm lí của con bị tót và Cuộc đời hạnh phúc ngắn ngủi của Francis Macomber
(The short happy life of Francis Macomber) - diễn biến tâm lí của con sư tử. Đây là
một đoạn miêu tả tâm lí con sư tử: “Macomber ra khỏi chỗ khoét cong trên thành
xe bên cạnh chỗ ngồi phía trước, đặt chân lên bậc rồi bước xuống đất. Con sư tử
vẫn đứng im kiêu hãnh và thản nhiên nhìn vật ấy (chiếc xe), vật mà mắt nó nom
tựa một con tê giác đặc biệt nào đó” [4;226]. Lồi vật sống trong thế giới loài vật và
“tư duy” theo kiểu lồi vật nên nhìn chiếc xe con sư tử nghĩ ngay đến con tê giác.
Sự tinh tường của nhà văn biểu hiện ngay ở những chi tiết tưởng như đơn giản.
Dung lượng miêu tả diễn biến tâm lí của lồi vật, mức độ nhập thân ở hai nhà
văn có khác nhau. Điều này tuỳ vào mục đích chuyển tải ý đồ nghệ thuật của từng
cá nhân. Tuy nhiên không thể phủ nhận rằng cả J.London và E.Hemingway đều đã
rất thành công ở phương thức thể hiện này.

3.

Kết luận

Xây dựng hình tượng lồi vật trong các sáng tác của mình, cả J.London và
E.Hemingway đã tìm thêm được một phương thức thể hiện quan điểm nghệ thuật
và chuyển tải hiện thực cuộc sống. Có thể lấy nhận định của Lê Huy Bắc để khẳng
định: “Việc phát hiện ra những nét cao quý trong phẩm chất của cả con người lẫn
thú vật góp phần làm rõ đâu là điểm giống nhau về bản năng, đâu là điểm khác
nhau về ý chí và lòng quả cảm của con người” [2;22].

62

Loài vật trong sáng tác của Jack London và Ernest Hemingway

TÀI LIỆU THAM KHẢO
[1] Nguyễn Kim Anh, 2005. Thiên nhiên đặc trưng trong thi pháp tiểu thuyết
của Jack London. Luận án Tiến sĩ.
[2] Lê Huy Bắc (biên soạn), 2001. Hemingway những phương trời nghệ thuật.
Nxb Giáo dục, Hà Nội.
[3] Lê Huy Bắc, 2002. Văn học Mỹ. Nxb Đại học Sư phạm.
[4] Lê Huy Bắc, Đào Thu Hằng (tuyển dịch), 2001. Tác phẩm Ernest Hemingway. Nxb Văn hóa thơng tin, Hà Nội 2001.
[5] Gary Carey, 1991. The sun also rises notes. Cliff notes, New York.
[6] Lê Đình Cúc, 2004. Tác gia văn học Mĩ. Nxb Khoa học Xã hội.
[7] Phan Quang Định (dịch), 2002. Từ ánh sáng đầu tiên (True at first light).
Nxb Hội nhà văn, Hà Nội.
[8] Nhiều tác giả, 1997 (tái bản). Văn học Phương Tây. Nxb Giáo dục.
ABSTRACT
Animals in the works of Jack London and Ernest Hemingway
Jack London and Ernest Hemingway are the two novelists who wrote a lot
of works based on animals. Several animals actually became the main characters
and special images of art in their works. Through the animal images, London and
Hemingway, with creative talent and life experiences, created the original modes
which helped them express their intention of their art form.

63