Tiềm năng và định hướng phát triển du lịch văn hóa ở tỉnh tây ninh

BỘ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO
TRƯỜNG ĐẠI HỌC SƯ PHẠM TP. HỒ CHÍ MINH

Trần Thế Hiển

TIỀM NĂNG VÀ ĐỊNH HƯỚNG PHÁT TRIỂN
DU LỊCH VĂN HÓA Ở TỈNH TÂY NINH

LUẬN VĂN THẠC SĨ ĐỊA LÍ HỌC

Thành phố Hồ Chí Minh – 2014


BỘ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO
TRƯỜNG ĐẠI HỌC SƯ PHẠM TP. HỒ CHÍ MINH

Trần Thế Hiển

TIỀM NĂNG VÀ ĐỊNH HƯỚNG PHÁT TRIỂN
DU LỊCH VĂN HÓA Ở TỈNH TÂY NINH

Chuyên ngành : Địa lí học
Mã số

: 60 31 05 01

LUẬN VĂN THẠC SĨ ĐỊA LÍ HỌC

NGƯỜI HƯỚNG DẪN KHOA HỌC:
TS. MAI HÀ PHƯƠNG

Thành phố Hồ Chí Minh – 2014


LỜI CAM ĐOAN
Tơi xin cam đoan đây là cơng trình nghiên cứu của riêng tơi.
Tất cả các số liệu trình bày trong luận văn là trung thực, có nguồn gốc rõ ràng.
Những kết luận khoa học của luận văn chưa từng được ai cơng bố trong bất kỳ cơng
trình nào khác.
Tác giả

Trần Thế Hiển


LỜI CẢM ƠN
Nhờ sự hướng dẫn, chỉ dạy tận tình của quý thầy cô Trường Đại học Sư phạm
TP. Hồ Chí Minh, sau hai năm học tập và nghiên cứu, tác giả đã hồn thành chương
trình đào tạo thạc sĩ chuyên ngành Địa lí học và thực hiện luận văn tốt nghiệp.
Trước hết, tác giả xin được gửi lời cảm ơn sâu sắc nhất đến TS. Mai Hà Phương,
người đã trực tiếp hướng dẫn và tận tình chỉ bảo tác giả trong suốt q trình nghiên
cứu, thực hiện và hồn tất luận văn.
Tác giả xin bày tỏ lòng biết ơn đến Ban Giám hiệu nhà trường, Phòng Sau đại
học, Khoa Địa lí và q thầy cơ Trường Đại học Sư phạm TP. Hồ Chí Minh đã tận tâm
giảng dạy, trang bị kiến thức và nhiệt tình giúp đỡ tác giả trong suốt thời gian học tập
tại trường.
Xin chân thành cảm ơn Ban Giám hiệu cùng các thầy cô, đồng nghiệp Trường
THPT Gia Định, đã tạo mọi điều kiện thuận lợi để tác giả yên tâm hoàn thành tốt việc
học của mình.
Tác giả cũng xin gửi lời cảm ơn đến các quý cơ quan: Sở Văn hóa, Thể thao và
Du lịch tỉnh Tây Ninh, Cục Thống kê tỉnh Tây Ninh, Ban Quản lý các khu di tích lịch
sử Cách mạng miền Nam,… và nhân dân địa phương đã nhiệt tình giúp đỡ tác giả

trong q trình thu thập tài liệu, thơng tin có liên quan đến nội dung nghiên cứu và
khảo sát thực tế.
Cuối cùng, xin cảm ơn gia đình, người thân và bạn bè đã động viên, giúp đỡ và
tạo mọi điều kiện thuận lợi nhất cho tác giả trong suốt thời gian học tập và thực hiện
luận văn.
Trân trọng.
TP. Hồ Chí Minh, ngày 26 tháng 09 năm 2014
Tác giả

Trần Thế Hiển


MỤC LỤC
Trang phụ bìa
Lời cam đoan
Lời cảm ơn
Mục lục
Danh mục các chữ viết tắt
Danh mục các bảng số liệu
Danh mục các biểu đồ, bản đồ
PHẦN MỞ ĐẦU ................................................................................................................ 1
1. Lý do chọn đề tài ............................................................................................................. 1
2. Mục tiêu, nhiệm vụ nghiên cứu ...................................................................................... 3
3. Giới hạn đề tài ................................................................................................................. 3
4. Lịch sử nghiên cứu đề tài ................................................................................................ 4
5. Quan điểm và phương pháp nghiên cứu ........................................................................ 6
6. Đóng góp của luận văn ................................................................................................. 10
7. Bố cục luận văn ............................................................................................................. 11
Chương 1. CƠ SỞ LÝ LUẬN VÀ THỰC TIỄN VỀ PHÁT TRIỂN DU LỊCH
VĂN HÓA .................................................................................................... 12

1.1. Cơ sở lý luận ............................................................................................................ 12
1.1.1. Các khái niệm và quan niệm ..........................................................................12
1.1.2. Một số vấn đề lý luận về phát triển du lịch văn hóa ......................................18
1.2. Cơ sở thực tiễn về phát triển du lịch văn hóa ........................................................ 38
1.2.1. Tình hình phát triển du lịch văn hóa ở Việt Nam ..........................................38
1.2.2. Tình hình phát triển du lịch văn hóa ở tiểu vùng du lịch Đông Nam Bộ ......40
Chương 2. TIỀM NĂNG VÀ THỰC TRẠNG PHÁT TRIỂN DU LỊCH
VĂN HÓA Ở TỈNH TÂY NINH............................................................... 44
2.1. Tổng quan về tỉnh Tây Ninh ................................................................................... 44
2.1.1. Lịch sử hình thành..........................................................................................44


2.1.2. Vị trí địa lí và giới hạn lãnh thổ .....................................................................45
2.1.3. Khái quát về tự nhiên .....................................................................................47
2.1.4. Khái quát về kinh tế - xã hội ..........................................................................49
2.2. Tiềm năng phát triển du lịch văn hóa ở tỉnh Tây Ninh ......................................... 52
2.2.1. Tài nguyên du lịch nhân văn ..........................................................................52
2.2.2. Cơ sở hạ tầng và cơ sở vật chất - kỹ thuật phục vụ du lịch ...........................78
2.2.3. Các nhân tố kinh tế - xã hội và chính trị ........................................................88
2.2.4. Đánh giá chung về tiềm năng phát triển du lịch văn hóa ở tỉnh Tây Ninh ....92
2.3. Thực trạng phát triển du lịch văn hóa ở tỉnh Tây Ninh ......................................... 95
2.3.1. Khái quát chung về hoạt động du lịch ...........................................................97
2.3.2. Thực trạng du khách ......................................................................................98
2.3.3. Thực trạng doanh thu .....................................................................................99
2.3.4. Hoạt động đầu tư và xúc tiến du lịch ...........................................................101
2.3.5. Các loại hình và sản phẩm du lịch văn hóa chủ yếu ....................................102
2.3.6. Các địa bàn hoạt động du lịch văn hóa chủ yếu...........................................106
2.3.7. Đánh giá chung về thực trạng phát triển du lịch văn hóa ở tỉnh Tây Ninh ..112
Chương 3. ĐỊNH HƯỚNG PHÁT TRIỂN DU LỊCH VĂN HÓA Ở TỈNH
TÂY NINH ĐẾN NĂM 2020 VÀ CÁC GIẢI PHÁP THỰC HIỆN .. 116

3.1. Định hướng phát triển du lịch văn hóa ở tỉnh Tây Ninh đến năm 2020 ............ 116
3.1.1. Cơ sở xây dựng định hướng .........................................................................116
3.1.2. Định hướng phát triển du lịch văn hóa ở tỉnh Tây Ninh đến năm 2020 ......118
3.2. Các giải pháp phát triển du lịch văn hóa ở tỉnh Tây Ninh đến năm 2020 ......... 133
3.2.1. Giải pháp về sản phẩm du lịch .....................................................................133
3.2.2. Giải pháp về cơ sở hạ tầng và cơ sở vật chất - kỹ thuật phục vụ du lịch .....134
3.2.3. Giải pháp về tổ chức quản lý và quy hoạch phát triển du lịch .....................135
3.2.4. Giải pháp về nguồn nhân lực .......................................................................136
3.2.5. Giải pháp về thị trường ................................................................................138
3.2.6. Giải pháp về vốn đầu tư ...............................................................................139
3.2.7. Giải pháp bảo vệ tài nguyên du lịch nhân văn .............................................140
KẾT LUẬN VÀ KIẾN NGHỊ ...................................................................................... 142


1. Kết luận .................................................................................................................. 142
2. Kiến nghị...................................................................................................................... 143
TÀI LIỆU THAM KHẢO ............................................................................................ 145
PHỤ LỤC


DANH MỤC CÁC CHỮ VIẾT TẮT
ĐHQG : Đại học Quốc gia
Nxb

: Nhà xuất bản

QL

: quốc lộ

THCS

: Trung học cơ sở

THPT

: Trung học phổ thông

TP.

: Thành phố

TP.HCM : Thành phố Hồ Chí Minh
UBND : Ủy ban Nhân dân


DANH MỤC CÁC BẢNG SỐ LIỆU
Bảng 2.1. Hiện trạng cơ sở lưu trú du lịch tại tỉnh Tây Ninh giai đoạn 2008 - 2012... 83
Bảng 2.2. Hiện trạng số dự án và vốn đầu tư phát triển du lịch tại tỉnh Tây Ninh
giai đoạn 2007 - 2012................................................................................... 92
Bảng 2.3. Thực trạng khách du lịch tỉnh Tây Ninh giai đoạn 2007 - 2012 .................. 98
Bảng 2.4. Thực trạng doanh thu du lịch tỉnh Tây Ninh giai đoạn 2007 - 2012 ......... 100
Bảng 2.5. Một số tuyến du lịch nội tỉnh đang được khai thác tại Tây Ninh .............. 107
Bảng 2.6. Một số tuyến du lịch quốc tế đang được các công ty dịch vụ lữ hành tại
Tây Ninh khai thác ..................................................................................... 108
Bảng 2.7. Thực trạng khách du lịch tại Khu Di tích lịch sử văn hóa - Danh thắng
và Du lịch núi Bà Đen giai đoạn 2008 - 2013............................................ 109
Bảng 2.8. Thực trạng khách du lịch tại khu di tích lịch sử Căn cứ Trung ương Cục
miền Nam, Căn cứ Mặt trận Dân tộc Giải phóng miền Nam Việt Nam
và Căn cứ Chính phủ Cách mạng Lâm thời Cộng hịa miền Nam

Việt Nam, giai đoạn 2008 - 2013 ............................................................... 110


DANH MỤC CÁC BIỂU ĐỒ, BẢN ĐỒ
1. Biểu đồ
Biểu đồ 2.1. Mức độ hài lòng của du khách về mạng lưới giao thơng và
chất lượng các loại hình vận tải đường bộ tại Tây Ninh ......................... 79
Biểu đồ 2.2. Mức độ hài lòng của du khách về các dịch vụ bưu chính - viễn thơng
tại Tây Ninh ............................................................................................. 81
Biểu đồ 2.3. Mức độ hài lòng của du khách về hệ thống cơ sở lưu trú du lịch tại
Tây Ninh .................................................................................................. 84
Biểu đồ 2.4. Mức độ đánh giá của du khách về hệ thống cơ sở vui chơi giải trí tại
Tây Ninh .................................................................................................. 86
Biểu đồ 2.5. Số lao động trong ngành du lịch tỉnh Tây Ninh giai đoạn 2007 - 2012 .. 89
Biểu đồ 2.6. Mức độ hài lòng của du khách về phong cách đón tiếp, phục vụ của
đội ngũ nhân viên du lịch tại Tây Ninh ................................................... 90
Biểu đồ 2.7. Cơ cấu khách du lịch nội địa tại Tây Ninh năm 2013 ............................. 99
Biểu đồ 2.8. Cơ cấu khách du lịch theo nghề nghiệp tại Tây Ninh năm 2013........... 100
2. Bản đồ
1. Bản đồ hành chính tỉnh Tây Ninh ............................................................................. 46
2. Bản đồ tài nguyên du lịch nhân văn tỉnh Tây Ninh .................................................. 53
3. Bản đồ các tuyến, điểm du lịch văn hóa tỉnh Tây Ninh ............................................ 96
4. Bản đồ định hướng tổ chức không gian phát triển du lịch văn hóa tỉnh Tây Ninh
đến năm 2020 .......................................................................................................... 119


1

PHẦN MỞ ĐẦU
1. Lý do chọn đề tài

Từ xưa, du lịch đã được xem như một dạng hoạt động nghỉ ngơi tích cực, đồng
thời là một sở thích, một nhu cầu cần thiết trong cuộc sống hằng ngày của con người.
Ngày nay, cùng với sự phát triển mạnh mẽ về kinh tế - xã hội, du lịch được xác định là
một ngành kinh tế dịch vụ quan trọng của nhiều quốc gia trên thế giới. Với đặc tính
bao hàm nhiều nội dung văn hóa sâu sắc, có tính liên ngành, liên vùng và xã hội hóa
cao, việc phát triển du lịch không những chỉ đáp ứng được nhu cầu tham quan, nghỉ
dưỡng, giải trí,… của khách du lịch mà cịn tạo thêm nhiều việc làm, góp phần cải
thiện và nâng cao đời sống nhân dân, đồng thời góp phần nâng cao dân trí và phát triển
kinh tế - xã hội của đất nước. Ngồi ra, du lịch cịn góp phần giữ gìn và phát huy
những giá trị văn hóa truyền thống, làm đậm đà thêm bản sắc văn hóa của mỗi quốc
gia và dân tộc. Du lịch còn là một trong những nhân tố đặc biệt quan trọng trong việc
thiết lập các mối quan hệ ngoại giao, thắt chặt tình đoàn kết, hữu nghị giữa các dân tộc
trên thế giới. Chính vì vậy, du lịch đã và đang trở thành một ngành “cơng nghiệp
khơng khói” mang lại nhiều lợi nhuận và chiếm giữ vị trí ngày càng quan trọng trong
nền kinh tế của nhiều quốc gia, trong đó có Việt Nam.
Trong những năm gần đây, bên cạnh sự phát triển khá mạnh mẽ của loại hình du
lịch sinh thái thì du lịch văn hóa cũng là một hình thức du lịch rất phổ biến, hiện đang
thu hút được sự quan tâm của đơng đảo du khách có nhu cầu tìm hiểu, khám phá
những nét văn hóa đặc trưng, độc đáo, mang đậm bản sắc dân tộc của các nền văn hóa
trên phạm vi tồn cầu. Bên cạnh khả năng thỏa mãn được các nhu cầu tham quan, giải
trí cơ bản của khách du lịch thì du lịch văn hóa cịn giúp du khách nâng cao hiểu biết
về lịch sử, kiến trúc, kinh tế - xã hội, lối sống và phong tục tập quán,… ở những nơi
mà họ đến thăm. Có thể nói, nếu như du lịch sinh thái chủ yếu hướng đến việc bảo tồn
các hệ sinh thái tự nhiên và văn hóa bản địa thì du lịch văn hóa lại có vai trị quan
trọng trong việc bảo tồn, phát huy những giá trị văn hóa truyền thống và tinh hoa văn
hóa của nhân loại cũng như bản sắc văn hóa của mỗi dân tộc, mỗi quốc gia. Do đó, với
bề dày lịch sử hơn bốn nghìn năm dựng nước và giữ nước, lại nằm gần trung tâm khu


2

vực Đông Nam Á - nơi vốn được xem là cái nôi của nền văn minh lúa nước, đồng thời
là nơi giao thoa, gặp gỡ của nhiều nền văn hóa đa dạng từ các quốc gia và khu vực lân
cận cả trong quá khứ lẫn hiện tại, Việt Nam sở hữu nhiều điều kiện vô cùng thuận lợi
để phát triển đa dạng các loại hình du lịch văn hóa.
Là một tỉnh ở miền biên giới Tây Nam của Tổ quốc, Tây Ninh được sử liệu ghi
nhận xưa kia vốn là vùng đất thuộc Vương quốc Phù Nam, phát triển hưng thịnh vào
những thế kỷ đầu Công nguyên với nền văn hóa Ĩc Eo độc đáo. Khơng những vậy,
trong suốt những năm tháng kháng chiến chống Pháp và chống Mỹ, nhờ có vị trí chiến
lược quan trọng về mặt quốc phịng, Tây Ninh được chọn làm căn cứ địa cách mạng
trọng yếu của miền Nam, cùng với Phước Long, Bình Long, Sông Bé,… hợp thành
một miền Đông anh dũng trong chiến đấu và anh hùng trong lao động. Nhờ thừa
hưởng nhiều nét văn hóa đặc sắc cùng truyền thống cách mạng hào hùng từ quá khứ để
lại, Tây Ninh ngày nay có rất nhiều tiềm năng để phát triển du lịch, nhất là loại hình du
lịch văn hóa.
Tính đến cuối năm 2012, tồn tỉnh có 80 di tích lịch sử - văn hóa được xếp hạng,
trong đó có 23 di tích cấp quốc gia. Được sự quan tâm của Đảng, Nhà nước và lãnh
đạo các cấp, du lịch Tây Ninh đã không ngừng phát triển và gặt hái được những kết
quả đáng khích lệ khi tổng lượt khách du lịch đến với Tây Ninh và doanh thu du lịch
của tỉnh tăng liên tục trong giai đoạn 2000 - 2012, đóng góp đáng kể vào ngân sách
tỉnh nhà mỗi năm, góp phần cải thiện đời sống người dân địa phương. Trên địa bàn
tỉnh hiện đã hình thành khá nhiều điểm, khu du lịch có sức hấp dẫn lớn du khách như:
khu Di tích lịch sử văn hóa - Danh thắng và Du lịch núi Bà Đen, khu di tích lịch sử
Căn cứ Trung ương Cục miền Nam, Tòa Thánh Cao Đài, Di tích lịch sử - văn hóa tháp
Chót Mạt, Hội xn Núi Bà,…
Tuy nhiên, cho đến nay, du lịch Tây Ninh vẫn còn nhiều hạn chế so với mặt bằng
chung của cả nước. Hầu hết các điểm, khu du lịch văn hóa trên địa bàn tỉnh chưa được
đầu tư khai thác đúng mức, cơng tác quản lý cịn tồn tại nhiều bất cập, nội dung
chương trình du lịch chưa phong phú, sản phẩm du lịch còn đơn điệu, nguồn nhân lực
phục vụ du lịch cùng đội ngũ cán bộ quản lý về lĩnh vực này còn thiếu và hạn chế về

năng lực, cơ sở hạ tầng vật chất - kỹ thuật phục vụ du lịch cịn khá nghèo nàn, cơng tác


3

tuyên truyền quảng bá du lịch văn hóa chưa đạt hiệu quả như mong muốn,… Do đó,
hoạt động du lịch văn hóa hiện vẫn chưa phát triển tương xứng với những tiềm năng
và lợi thế to lớn của địa phương, chưa đáp ứng được yêu cầu phát triển chung của
ngành du lịch.
Vì thế, việc nghiên cứu, đánh giá tiềm năng và thực trạng phát triển du lịch văn
hóa ở tỉnh Tây Ninh, từ đó đề xuất định hướng cùng những giải pháp thiết thực, phát
triển hơn nữa du lịch văn hóa ở địa phương trong những năm sắp tới theo hướng bền
vững trên cả ba phương diện kinh tế, xã hội và môi trường là một vấn đề hết sức cấp
thiết. Là một người con của quê hương Tây Ninh, tôi quyết định chọn đề tài “Tiềm
năng và định hướng phát triển du lịch văn hóa ở tỉnh Tây Ninh” để thực hiện luận
văn tốt nghiệp Cao học với mong muốn được đóng góp cơng sức nhỏ bé của mình vào
sự phát triển chung của ngành du lịch tỉnh nhà.
2. Mục tiêu, nhiệm vụ nghiên cứu
2.1. Mục tiêu nghiên cứu
Trên cơ sở phân tích tiềm năng và thực trạng phát tiển du lịch văn hóa ở tỉnh Tây
Ninh giai đoạn 2007 - 2013, tác giả đề xuất định hướng và các giải pháp nhằm phát
triển du lịch văn hóa trên địa bàn tỉnh theo hướng bền vững đến năm 2020.
2.2. Nhiệm vụ nghiên cứu
Để đạt được mục tiêu nghiên cứu đã đề ra, luận văn tập trung giải quyết các
nhiệm vụ sau đây:
- Tổng quan cơ sở lý luận và thực tiễn về phát triển du lịch văn hóa.
- Phân tích tiềm năng phát triển du lịch văn hóa của tỉnh Tây Ninh.
- Phân tích thực trạng phát triển du lịch văn hóa của tỉnh Tây Ninh giai đoạn
2007 - 2013.
- Đề xuất định hướng phát triển du lịch văn hóa ở tỉnh Tây Ninh đến năm 2020

và các giải pháp thục hiện.
3. Giới hạn đề tài
- Về không gian:
Địa bàn nghiên cứu được giới hạn trong phạm vi tỉnh Tây Ninh, đặt trong mối
quan hệ với các tỉnh lân cận thuộc vùng Đông Nam Bộ.


4

- Về thời gian:
+ Thực trạng du lịch văn hóa ở tỉnh Tây Ninh được tập trung chủ yếu trong giai
đoạn 2007 - 2013.
+ Đề xuất định hướng và giải pháp phát triển du lịch văn hóa đến năm 2020.
- Về nội dung:
Đề tài tập trung phân tích tiềm năng và thực trạng phát triển du lịch văn hóa tại
tỉnh Tây Ninh, trên cơ sở đó đề xuất định hướng và các giải pháp chủ yếu phát triển
loại hình du lịch văn hóa ở địa phương trên quan điểm Địa lí học, khơng mở rộng sang
các loại hình du lịch khác.
4. Lịch sử nghiên cứu đề tài
Từ sau Thế chiến thứ hai, ngành du lịch ngày càng khẳng định vai trị quan trọng
của mình và mang lại nguồn lợi kinh tế to lớn đối với nhiều quốc gia trên thế giới. Tại
Việt Nam, phải đến những năm 90 của thế kỷ XX, khi mà nền kinh tế - xã hội nước ta
có sự chuyển biến tích cực, đời sống nhân dân từng bước được cải thiện thì ngành du
lịch mới thật sự được quan tâm. Kể từ thời điểm đó đến nay đã có nhiều cơng trình
nghiên cứu về sự phát triển của du lịch Việt Nam được thực hiện và công bố bởi các
nhà khoa học thuộc các lĩnh vực Kinh tế học, Kinh tế chính trị học, Địa lí học, Du lịch
học,…
So với nhiều tỉnh trong vùng Đơng Nam Bộ và cả nước, Tây Ninh nhìn chung
vẫn là một tỉnh nghèo và chậm phát triển, đời sống người dân dựa vào nơng nghiệp là
chủ yếu. Vì vậy, tuy ngành du lịch vẫn còn non trẻ nhưng phát triển du lịch, nhất là du

lịch văn hóa là một hướng đi đúng đắn nhằm khai thác tổng hợp tiềm năng lãnh thổ,
góp phần phát triển kinh tế - xã hội địa phương. Cho đến nay, đã có một số cơng trình
nghiên cứu về du lịch Tây Ninh được cơng bố. Tuy nhiên, các cơng trình nghiên cứu
về du lịch Tây Ninh, đặc biệt là du lịch văn hóa cịn khá khiêm tốn. Có thể kể đến một
số cơng trình nghiên cứu tiêu biểu đã được công bố như sau:
- Các Báo cáo hoạt động du lịch hằng năm và kế hoạch năm tiếp theo,
“Chương trình xúc tiến du lịch năm 2009” của Sở Văn hóa, Thể thao và Du lịch Tây
Ninh.


5

- “Điều chỉnh quy hoạch tổng thể phát triển du lịch tỉnh Tây Ninh đến năm 2010
và định hướng đến năm 2020” (2009), và gần nhất là “Quy hoạch tổng thể phát triển
du lịch tỉnh Tây Ninh đến năm 2020 và định hướng 2030” của Sở Văn hóa, Thể thao
và Du lịch Tây Ninh được Chính phủ phê duyệt vào cuối tháng 08/2013. Đây là cơng
trình có ý nghĩa to lớn, không những chỉ rõ tiềm năng, thực trạng du lịch của tỉnh nhà,
trong đó có loại hình du lịch văn hóa, mà cịn đề ra những quan điểm, mục tiêu và định
hướng và giải pháp phát triển du lịch địa phương đến năm 2020, tầm nhìn đến năm
2030, nhằm thúc đẩy sự phát triển của du lịch, góp phần đẩy nhanh tốc độ chuyển dịch
cơ cấu kinh tế, nâng cao đời sống của người dân địa phương.
Ngồi ra cịn có một số đề tài nghiên cứu của các học viên cao học và sinh viên
các trường đại học về du lịch Tây Ninh như:
- Tô Thị Thùy Trang (2009), “Phát triển hoạt động marketing trong du lịch quốc
tế tại tỉnh Tây Ninh giai đoạn 2010 - 2015”. Luận văn thạc sĩ, Trường Đại học Ngoại
thương TP.HCM.
- Phạm Thị Sương (2011), “Phát triển du lịch Tây Ninh đến năm 2020 trong
điều kiện hội nhập kinh tế quốc tế”. Luận văn thạc sĩ, Trường Đại học Khoa học Xã
hội và Nhân văn, ĐHQG Hà Nội.
- Nguyễn Thị Minh Thư (2011), “Phát huy các giá trị văn hóa Cao Đài trong

hoạt động du lịch (Qua nghiên cứu trường hợp Tòa Thánh Tây Ninh)”. Luận văn thạc
sĩ, Trường Đại học Khoa học Xã hội và Nhân văn, ĐHQG Hà Nội.
- Trương Thanh Quỳnh Thư (2012), “Lễ hội của đạo Cao Đài Tây Ninh với
việc phát triển du lịch địa phương”. Luận văn thạc sĩ, Trường Đại học Khoa học Xã
hội và Nhân văn, ĐHQG TP.HCM.
- Nguyễn Ngọc Hiền (2008), “Đánh giá các nguồn lực và định hướng phát
triển du lịch tỉnh Tây Ninh giai đoạn 2007 - 2015”. Luận văn thạc sĩ, Trường Đại học
Khoa học Xã hội và Nhân văn, ĐHQG TP.HCM.
- Nguyễn Trọng Hiếu (2011), “Phát triển du lịch tỉnh Tây Ninh thời kì hội
nhập”. Luận văn thạc sĩ, Trường Đại học Sư phạm TP.HCM.
Đa số các cơng trình nghiên cứu ở trên là báo cáo tổng quan hoạt động du lịch
hằng năm, kế hoạch cho năm tiếp theo, hoặc quy hoạch tổng thể phát triển du lịch tỉnh


6

Tây Ninh trong giai đoạn sắp tới. Còn hầu hết các luận văn đều dừng lại ở mức đánh
giá, phân tích tổng quan tiềm năng, thực trạng phát triển du lịch nói chung ở Tây Ninh,
khơng đi sâu nghiên cứu về loại hình du lịch văn hóa ở địa phương.
Do đó, trên cơ sở kế thừa những đóng góp của các cơng trình nghiên cứu đi
trước, đề tài “Tiềm năng và định hướng phát triển du lịch văn hóa ở tỉnh Tây Ninh”
tập trung nghiên cứu sâu, làm rõ tiềm năng và thực trạng phát triển du lịch văn hóa ở
Tây Ninh trong giai đoạn 2007 - 2013, từ đó đề xuất những định hướng và giải pháp
chủ yếu phát triển du lịch văn hóa trên địa bàn tỉnh đến năm 2020 từ góc độ Địa lí học.
5. Quan điểm và phương pháp nghiên cứu
5.1. Các quan điểm nghiên cứu
5.1.1. Quan điểm hệ thống
Tiềm năng du lịch văn hóa ở tỉnh Tây Ninh khá phong phú, mỗi loại tuy có đặc
điểm và chức năng riêng nhưng ln có mối quan hệ qua lại, tương tác lẫn nhau và vận
động theo quy luật chung của toàn hệ thống. Hơn nữa, du lịch văn hóa chỉ là một bộ

phận của du lịch nói chung. Vì thế, khi nghiên cứu du lịch văn hóa ở Tây Ninh cần
phải đặt trong bối cảnh phát triển của du lịch nói chung ở địa phương và xem xét thêm
trong mối quan hệ với các tuyến du lịch nối với các tỉnh trong vùng phụ cận.
Do đó, việc đánh giá các tiềm năng và nhất là phân tích thực trạng phát triển du
lịch văn hóa ở tỉnh Tây Ninh cần được xem xét trên quan điểm hệ thống để có cơ sở đề
xuất các giải pháp tồn diện, đồng bộ và phù hợp nhằm quản lý, khai thác và phát triển
du lịch văn hóa ở Tây Ninh một cách hiệu quả.
5.1.2. Quan điểm tổng hợp - lãnh thổ
Cùng với hệ thống lãnh thổ du lịch nói chung, hệ thống lãnh thổ du lịch văn hóa
cũng được xem là một hệ thống xã hội được cấu thành bởi nhiều yếu tố (tự nhiên, văn
hóa, lịch sử, con người,…) có quan hệ mật thiết, gắn bó chặt chẽ với nhau. Việc vận
dụng quan điểm tổng hợp - lãnh thổ cho phép xem xét tổng hợp các nhân tố ảnh hưởng
đến sự phát triển du lịch nói chung và du lịch văn hóa nói riêng trên một địa bàn cụ
thể, từ đó phát hiện ra quy luật phát triển, phân bố và xác định các tuyến điểm du lịch
phù hợp trong lãnh thổ ấy.


7

Chính vì vậy, tiềm năng và thực trạng phát triển du lịch văn hóa ở Tây Ninh được
nghiên cứu, xem xét một cách tổng hợp trên địa bàn tỉnh, để từ đó đề xuất khai thác có
hiệu quả những thế mạnh của địa phương, góp phần hình thành nên những tuyến điểm
du lịch hấp dẫn cũng như tạo ra các sản phẩm du lịch đặc trưng, độc đáo của tỉnh nhà.
5.1.3. Quan điểm lịch sử - viễn cảnh
Để đảm bảo tính cập nhật, tác giả tập trung nghiên cứu tiềm năng và thực trạng
phát triển du lịch văn hóa ở Tây Ninh trong một giai đoạn cụ thể, gần với thời điểm
thực hiện đề tài. Tuy nhiên, mỗi một hiện tượng địa lí kinh tế - xã hội nói chung và địa
lí du lịch nói riêng đều trải qua các quá trình phát sinh, phát triển trong những khoảng
thời gian nhất định.
Tây Ninh tuy là vùng đất giàu truyền thống cách mạng, nơi có bề dày lịch sử và

có nền văn hóa đậm đà bản sắc từ xa xưa nhưng trong khoảng hơn 10 năm trở lại đây
đã và đang có những bước chuyển mình mạnh mẽ. Chính vì vậy, các yếu tố liên quan
đến du lịch văn hóa trên địa bàn tỉnh cũng ln ln có sự biến đổi khơng ngừng theo
khơng gian và thời gian. Do đó, các nội dung trong đề tài luôn được xem xét trong mối
quan hệ với quá khứ, tương ứng với những hoàn cảnh lịch sử cụ thể. Việc này nhằm
đánh giá và phân tích một cách tồn diện tiềm năng và thực trạng phát triển du lịch văn
hóa ở Tây Ninh vào thời điểm hiện tại, làm cơ sở để đưa ra những dự báo khách quan,
đúng đắn cho tương lai.
5.1.4. Quan điểm kinh tế - sinh thái
Mục tiêu chính của phát triển du lịch nói chung và du lịch văn hóa nói riêng đều
nhằm mang lại hiệu quả kinh tế cao, đóng góp tích cực vào sự phát triển kinh tế - xã
hội của địa phương nhưng đồng thời phải bảo tồn được môi trường sinh thái. So với
các tỉnh, thành lân cận thì mức độ khai thác các tài nguyên du lịch nhân văn và mật độ
các tuyến điểm du lịch văn hóa ở Tây Ninh là khá cao. Vì vậy, các giải pháp đẩy mạnh
phát triển du lịch văn hóa trên địa bàn tỉnh được đề xuất trong đề tài ln đi đơi với
những chính sách bảo vệ mơi trường sinh thái và tài nguyên du lịch nhân văn nhằm
hướng đến sự phát triển du lịch hiệu quả, bền vững cả trong hiện tại và tương lai.
5.1.5. Quan điểm phát triển bền vững


8

Việc khai thác tài nguyên du lịch nhân văn, xây dựng, tổ chức các hoạt động du
lịch văn hóa ở Tây Ninh cần đảm bảo sự hài hòa giữa lợi ích kinh tế của chủ đầu tư, lợi
ích xã hội cho cộng đồng cư dân địa phương đồng thời không để hoạt động du lịch ảnh
hưởng tiêu cực đến môi trường tự nhiên và văn hóa xã hội của tỉnh. Vì vậy, các giải
pháp quản lý, khai thác và phát triển du lịch văn hóa ở Tây Ninh được đề xuất trong
giai đoạn sắp tới luôn đảm bảo sự bền vững về cả 3 mặt: kinh tế, xã hội và môi trường.
5.2. Các phương pháp nghiên cứu
5.2.1. Phương pháp thu thập tài liệu

Để đảm bảo tính khách quan và khoa học của đề tài thì việc thu thập tài liệu cùng
tất cả những thông tin liên quan đến du lịch văn hóa ở Tây Ninh là hết sức quan trọng.
Do đó, trong q trình thực hiện đề tài này, tác giả đã sưu tầm và tham khảo một lượng
lớn tài liệu từ nhiều nguồn khác nhau, bao gồm các giáo trình, các cơng trình nghiên
cứu, báo cáo khoa học, số liệu thống kê của các cơ quan, ban ngành; một số luận văn,
luận án đã nghiên cứu trước đó; các văn bản pháp luật, nghị quyết, nghị định; các bài
báo, tạp chí và thơng tin liên quan trên mạng Internet, Tivi,… Nguồn tài liệu thu thập
có độ tin cậy cao và được xử lý khoa học nhằm nâng cao giá trị của luận văn.
5.2.2. Phương pháp phân tích, tổng hợp, so sánh
Phương pháp này được sử dụng trong đề tài thơng qua việc phân tích, tổng hợp
và so sánh rất nhiều thông tin và số liệu về du lịch văn hóa ở Tây Ninh từ những nguồn
khác nhau. Do đặc điểm nguồn tài liệu thu thập được vẫn còn hạn chế và chưa đồng bộ
nên khâu xử lý tài liệu, đặc biệt là số liệu khá phức tạp. Từ các số liệu thô thu thập
được, tác giả đã xử lý, phân tích và tổng hợp thành các bảng số liệu tinh hoặc thể hiện
qua biểu đồ. Tất cả những tài liệu và số liệu đã qua xử lý đều trở thành căn cứ đáng tin
cậy để từ đó đưa ra những đánh giá cụ thể về tiềm năng cũng như phân tích, nhìn nhận
đúng với thực tế khách quan về thực trạng phát triển du lịch văn hóa trên địa bàn tỉnh
Tây Ninh.
5.2.3. Phương pháp tiếp cận và phân tích hệ thống
Hệ thống lãnh thổ du lịch nói chung và du lịch văn hóa nói riêng được cấu thành
bởi nhiều phân hệ (phân hệ khách du lịch; phân hệ tổng thể tự nhiên, văn hóa - lịch sử;
phân hệ cơ sở vật chất - kỹ thuật phục vụ du lịch; phân hệ cán bộ công nhân viên phục


9

vụ,…) tuy khác nhau về bản chất nhưng lại có mối quan hệ mật thiết với nhau. Việc
vận dụng phương pháp tiếp cận và phân tích hệ thống trong nghiên cứu đề tài cho phép
đánh giá toàn diện các tiềm năng phát triển du lịch văn hóa ở Tây Ninh cũng như phân
tích đúng thực trạng phát triển du lịch văn hóa tại địa phương để từ đó đưa ra định

hướng và đề xuất các giải pháp phát triển du lịch văn hóa trong tương lai một cách phù
hợp.
5.2.4. Phương pháp nghiên cứu thực địa
Đây là phương pháp truyền thống của Địa lí học, là cơ sở quan trọng để khẳng
định giá trị thực tiễn của kết quả nghiên cứu. Vì vậy, phương pháp nghiên cứu thực địa
được sử dụng rộng rãi và thường xuyên trong Địa lí du lịch để thu thập trực tiếp những
số liệu, thông tin ban đầu với độ chính xác cao trên địa bàn nghiên cứu. Trong nhiều
trường hợp, đây còn là phương pháp duy nhất để thu thập được những nguồn thông tin
đáng tin cậy, làm cơ sở cho việc xây dựng ngân hàng tư liệu cho các phương pháp
khác.
Việc tiến hành khảo sát thực địa được tác giả thực hiện thông qua việc đến các cơ
quan, ban ngành trên địa bàn tỉnh Tây Ninh thu thập các tài liệu, số liệu thống kê, báo
cáo khoa học, cơng trình nghiên cứu,… đồng thời đến một số điểm, khu du lịch văn
hóa điển hình ở các huyện, thị nội tỉnh để tìm hiểu những thơng tin liên quan từ khách
du lịch, người dân địa phương và chụp ảnh tư liệu.
5.2.5. Phương pháp bản đồ và hệ thống thơng tin Địa lí (GIS)
Đây là một trong những phương pháp đặc trưng của Địa lí học. Bản đồ không chỉ
là phương tiện phản ánh những đặc điểm khơng gian của các đối tượng địa lí du lịch
mà cịn là cơ sở để tiếp cận những thơng tin mới, vạch ra tính quy luật hoạt động của
tồn hệ thống. Phương pháp sử dụng hệ thống thông tin địa lí (GIS) cho phép kết hợp
thơng tin với các đối tượng trên bản đồ, tạo ra những mối quan hệ mới có thể được sử
dụng cho nhiều mục đích ứng dụng khác nhau, qua đó góp phần tạo mối liên kết không
gian, quản lý và phát triển du lịch bền vững.
Trong quá trình thực hiện đề tài, tác giả đã sử dụng bản đồ như một tư liệu cần
thiết khi đánh giá tiềm năng và phân tích thực trạng phát triển du lịch văn hóa ở tỉnh
Tây Ninh. Ngồi ra, các thông số về tiềm năng và thực trạng phát triển du lịch văn hóa


10

trên địa bàn tỉnh phần lớn được thể hiện qua các biểu đồ. Bên cạnh đó, tác giả cịn ứng
dụng công nghệ GIS để thành lập các bản đồ về tài nguyên du lịch nhân văn, các
tuyến, điểm du lịch văn hóa tỉnh Tây Ninh,… Tất cả khơng nằm ngồi mục đích làm
tăng tính trực quan, sinh động cho cả người nghiên cứu lẫn người đọc đồng thời đảm
bảo tính khoa học, khách quan của đề tài.
5.2.6. Phương pháp điều tra xã hội học
Phương pháp này có vai trị quan trọng trong nghiên cứu Địa lí du lịch vì tính
chất xã hội của đối tượng nghiên cứu. Để thu thập các thơng tin có liên quan nhằm
phục vụ nội dung đề tài, tác giả đã sử dụng phương pháp hỏi ý kiến gián tiếp thông qua
các phiếu khảo sát khách tham quan tại hai điểm, khu du lịch văn hóa trọng yếu trên
địa bàn tỉnh, đó là Khu Di tích lịch sử văn hóa – Danh thắng và Du lịch núi Bà Đen
(75 phiếu), Tòa Thánh Cao Đài (25 phiếu). Sau khi được tổng hợp và xử lý, các thông
tin, số liệu thu được từ cuộc khảo sát đã trở thành một trong những cơ sở thực tiễn để
đánh giá tiềm năng và thực trạng phát triển du lịch văn hóa ở Tây Ninh. Đây cũng là
căn cứ cho việc xây dựng định hướng phát triển và đề ra các giải pháp thực hiện phù
hợp, có tính khả thi cao đối với hoạt động du lịch văn hóa ở địa phương.
5.2.7. Phương pháp dự báo
Đây là tập hợp các phương pháp tính tốn nhằm phân tích, lập kế hoạch và dự
báo sự phát triển của hệ thống lãnh thổ du lịch trong tương lai căn cứ vào khối lượng,
cơ cấu nhu cầu, tài nguyên du lịch, sức chứa của cơ sở vật chất - kỹ thuật phục vụ du
lịch,… Do đó, trong phạm vi đề tài, phương pháp dự báo được sử dụng để nghiên cứu
một cách toàn diện các yếu tố khách quan và chủ quan, các điều kiện trong nước và
ngoài nước, nội tỉnh và ngoại tỉnh, những thuận lợi và khó khăn có ảnh hưởng đến
hoạt động du lịch văn hóa. Trên cơ sở đó, có thể đưa ra dự báo về các chỉ tiêu phát
triển du lịch, đề xuất hướng tổ chức lãnh thổ du lịch, các dự án, tuyến điểm du lịch văn
hóa cần ưu tiên đầu tư, xác định các sản phẩm du lịch văn hóa đặc thù,… ở địa phương
trong những năm tới.
6. Đóng góp của luận văn
Một số đóng góp chủ yếu từ kết quả nghiên cứu của luận văn:

11

- Hệ thống hóa và góp phần làm sáng tỏ một số vấn đề lý luận về phát triển du
lịch văn hóa để vận dụng vào thực tiễn nghiên cứu phát triển du lịch tỉnh Tây Ninh.
- Đánh giá tổng hợp những tiềm năng phát triển du lịch văn hóa của tỉnh Tây
Ninh trên quan điểm Địa lí du lịch.
- Phân tích thực trạng phát triển du lịch văn hóa ở tỉnh Tây Ninh, rút ra những
thành tựu và hạn chế nhằm bổ sung cơ sở thực tiễn cho việc đề xuất các định hướng
cùng giải pháp phát triển du lịch văn hóa trên địa bàn được hiệu quả hơn.
- Đề xuất định hướng phát triển du lịch văn hóa ở tỉnh Tây Ninh đến năm 2020
và các giải pháp thực hiện.
- Kết quả nghiên cứu của đề tài là tài liệu tham khảo hữu ích cho các cơ quan
quản lý du lịch và chính quyền tỉnh Tây Ninh trong cơng tác quản lý, chỉ đạo phát triển
du lịch nói chung và du lịch văn hóa nói riêng nhằm nâng cao hiệu quả khai thác tổng
hợp lãnh thổ, góp phần thúc đẩy sự phát triển toàn diện của nền kinh tế - xã hội tỉnh
nhà.
7. Bố cục luận văn
Ngoài phần mở đầu và phần kết luận, nội dung chính của đề tài gồm 3 chương:
- Chương 1: Cơ sở lý luận và thực tiễn về phát triển du lịch văn hóa.
- Chương 2: Tiềm năng và thực trạng phát triển du lịch văn hóa ở tỉnh Tây Ninh.
- Chương 3: Định hướng phát triển du lịch văn hóa ở tỉnh Tây Ninh đến năm
2020 và các giải pháp thực hiện.
Ngoài ra, trong luận văn cịn có 8 bảng số liệu, 8 biểu đồ, 4 bản đồ và phần phụ
lục (gồm 3 bảng số liệu, 1 mẫu phiếu khảo sát, 10 hình ảnh và 1 bản đồ).


12

Chương 1. CƠ SỞ LÝ LUẬN VÀ THỰC TIỄN

VỀ PHÁT TRIỂN DU LỊCH VĂN HÓA
1.1. Cơ sở lý luận
1.1.1. Các khái niệm và quan niệm
1.1.1.1. Du lịch
Cho đến nay, vẫn chưa có một định nghĩa chính thống về “du lịch”. Cho đến đầu
thế kỷ XX, đi du lịch hầu như vẫn được xem là đặc quyền của giới quý tộc nên người
ta chỉ coi du lịch là một dạng hoạt động không được phổ biến trong đời sống kinh tế xã hội lúc bấy giờ.
Đến năm 1925, Liên hiệp Quốc tế các tổ chức lữ hành chính thức (International
of Union Official Travel Organization - IUOTO) đã đưa ra định nghĩa:
Du lịch được hiểu là hành động du hành của từng cá nhân hoặc một nhóm
người rời khỏi chỗ ở của mình trong khoảng thời gian ngắn đến một nơi
khác với địa điểm cư trú thường xuyên của mình, nhằm mục đích khơng
phải để làm ăn, tức khơng phải để làm một nghề hay việc kiếm tiền sinh
sống [10].
Tại hội nghị lần thứ 27 (năm 1993), Tổ chức Du lịch Thế giới (World Tourism
Organization - UNWTO) đã đưa ra định nghĩa:
Du lịch là hoạt động về chuyến đi đến một nơi khác với môi trường sống
thường xuyên của con người và ở lại đó để tham quan, nghỉ ngơi, vui chơi
giải trí hay các mục đích khác ngồi các hoạt động để có thù lao ở nơi đến
với thời gian liên tục ít hơn một năm [27].
Theo nhà địa lí người Belarus, I. I. Pirojnik (1985):
Du lịch là một dạng hoạt động của dân cư trong thời gian nhàn rỗi, liên
quan với sự di chuyển và lưu lại tạm thời bên ngoài nơi cư trú thường
xuyên nhằm nghỉ ngơi, chữa bệnh, phát triển thể chất và tinh thần, nâng
cao trình độ nhận thức, văn hóa hoặc thể thao kèm theo việc tiêu thụ những
giá trị về mặt tự nhiên, kinh tế và văn hóa [25].


13

Theo Luật Du lịch Việt Nam (2005) thì: “Du lịch là các hoạt động có liên quan
đến chuyến đi của con người ngồi nơi cư trú thường xun của mình nhằm đáp ứng
nhu cầu tham quan, tìm hiểu, giải trí, nghỉ dưỡng trong một khoảng thời gian nhất
định” [30].
Như vậy, có thể thấy các quan niệm về du lịch dần được hồn thiện theo thời
gian và nhìn chung, các định nghĩa về du lịch đều đề cập đến các khía cạnh khác nhau
về bản chất của du lịch. Đó là các hoạt động tham quan, nghỉ dưỡng, vui chơi giải trí
của con người ở ngồi nơi cư trú trong một khoảng thời gian nhất định nhằm khôi
phục và phát triển thể chất, tinh thần.
1.1.1.2. Văn hóa
Từ “văn hóa” có nhiều nghĩa, nó được dùng để chỉ những khái niệm có nội hàm
khác nhau. Văn hóa là một từ mà theo Raymond H. Williams (1921 - 1988) - tiểu
thuyết gia, nhà xã hội học, nhà phê bình nổi tiếng người Xứ Wales, là “một trong hai
hay ba từ khó nhất trong ngơn ngữ tiếng Anh”. Theo Raymond H. Williams thì:
Văn hóa có ba phần chính đó là: thứ nhất, nó như một sự tiến trình tổng
hợp trí tuệ, tinh thần và phát triển thẩm mỹ; thứ hai, nó như là một sự biểu
lộ của một lối sống đặc biệt; và thứ ba là nó như những cơng việc và thực
tiễn hoạt động trí tuệ và thẩm mỹ [6].
Nhà nhân học người Anh, Edward B. Tylor (1832 - 1917) trong cơng trình
“Primitive Culture” (năm 1871) đã định nghĩa: “Văn hóa là một tổng thể phức hợp,
bao gồm tri thức, tín ngưỡng, nghệ thuật, đạo đức, pháp luật, phong tục, cũng như mọi
khả năng và thói quen khác mà con người như một thành viên xã hội tiếp thu được”
[6].
GS. TSKH. Trần Ngọc Thêm đã định nghĩa: “Văn hóa là một hệ thống hữu cơ
các giá trị vật chất và tinh thần do con người sáng tạo và tích lũy qua q trình hoạt
động thực tiễn, trong sự tương tác giữa con người với mơi trường tự nhiên và xã hội
của mình” [19].
Trên cơ sở những quan điểm trên, ta có thể hiểu văn hóa là tồn bộ các giá trị vật
chất và tinh thần do con người sáng tạo, tích lũy qua quá trình hoạt động thực tiễn,
trong sự tương tác giữa con người với môi trường tự nhiên và xã hội.

14

1.1.1.3. Du lịch văn hóa
“Du lịch văn hóa” là một thuật ngữ được cấu thành bởi hai yếu tố: “du lịch” và
“văn hóa”. Ngay bản thân mỗi yếu tố “du lịch” và “văn hóa”, nếu đứng từ những góc
nhìn khác nhau, người ta cũng đã đưa ra các khái niệm và định nghĩa khơng giống
nhau. Do đó, nếu dựa trên quan điểm của nhiều ngành khoa học và các ngành kinh tế
liên quan (Văn hóa học, Địa lí học, Khảo cổ học, Du lịch học,…) thì hiện nay đang tồn
tại khá nhiều định nghĩa về “du lịch văn hóa”.
Theo GS. TS. Greg Richards thì: “Du lịch văn hóa là sự di chuyển của những
người ra ngoài nơi cư trú thường xuyên của họ tới khu vực hấp dẫn về văn hóa với ý
định thu thập những kinh nghiệm và thơng tin mới để thỏa mãn những nhu cầu văn
hóa của họ” [6]. Theo cách hiểu này, du lịch văn hóa là hoạt động nhằm thỏa mãn nhu
cầu tìm kiếm các thông tin mới cũng như hưởng thụ những giá trị văn hóa tại khu vực
ngồi nơi cư trú thường xun của họ.
Trong bài phát biểu tại Hội nghị Phát triển du lịch văn hóa ở Anh tổ chức ngày
16/12/2003, TS. Richard Prentice, Giáo sư Trường Đại học Nottingham (Anh), đã cho
rằng: “Du lịch văn hóa là hoạt động du lịch được xây dựng, được dâng hiến hoặc
được tiêu thụ như sự nhận thức cao của văn hóa” [6]. Như vậy, Richard không đưa ra
khái niệm theo kiểu mô tả khái quát hoạt động của các đối tượng, hay nêu tóm tắt các
mục tiêu của du lịch văn hóa mà chỉ cho rằng sự hình thành của hoạt động này được
xuất phát từ động cơ nhận thức văn hóa.
Trong cuốn “Identify and Cultural Tourism” (năm 2006), GS. TS. Robert A.
Stebbins, chủ tịch Liên đoàn Khoa học Xã hội Canada, đã nêu: “Du lịch văn hóa là
một loại hình du lịch đặc biệt hấp dẫn dựa trên sự nghiên cứu và tham gia vào những
trải nghiệm văn hóa sâu sắc, mới lạ, đó là thẩm mỹ, trí tuệ, cảm xúc hay tâm lý”. Như
vậy, Stebbins đã dựa vào mục đích du lịch (trải nghiệm văn hóa sâu sắc, mới lạ) và
loại hình du lịch (thẩm mỹ, trí tuệ, cảm xúc hoặc tâm lý) để đưa ra định nghĩa du lịch

văn hóa [6].
Đứng ở góc độ của một tổ chức chuyên ngành, Hội đồng quốc tế về những cơng
trình kỷ niệm và khu di tích ICOMOS (International Council On Monuments and
Sites) đã đưa ra định nghĩa về du lịch văn hóa như sau:


15

Du lịch văn hóa là một hình thức du lịch mà mục đích và đối tượng chủ yếu
của nó là khám phá những cơng trình kỷ niệm, những khu di tích cùng
nhiều mục tiêu khác. Nó đưa vào sử dụng những mặt ảnh hưởng tích cực từ
quá khứ hiệu quả tới mức vừa thỏa mãn những mục đích cá nhân của du
khách, vừa góp phần duy trì và bảo vệ chính các đối tượng mà nó khai thác.
Hình thức du lịch này bênh vực, ủng hộ những nỗ lực trong thực tiễn được
cho là nhằm duy trì và bảo vệ những nhu cầu của cộng đồng nhân loại bởi
những lợi ích về mặt kinh tế, văn hóa - xã hội mà nó dành cho tất cả những
người có liên quan [6].
Bên cạnh chức năng tất yếu của du lịch nói chung là thỏa mãn các nhu cầu của du
khách thì định nghĩa này còn nêu bật được vai trò quan trọng hơn của du lịch văn hóa
đó là thơng qua việc khai thác những mặt tích cực của quá khứ để giáo dục nhận thức,
đồng thời bênh vực, duy trì và bảo vệ những nhu cầu, lợi ích chính đáng cho cộng
đồng. Định nghĩa này nhìn nhận du lịch văn hóa như là một hình thức du lịch thanh
cao, lịch sự và mang tính bền vững.
Tại khoản 20, điều 4, chương I - Luật Du lịch Việt Nam (2005) đã nêu: “Du lịch
văn hóa là hình thức du lịch dựa vào bản sắc văn hóa dân tộc với sự tham gia của
cộng đồng nhằm bảo tồn và phát huy các giá trị văn hoá truyền thống” [30].
Từ những định nghĩa đã nêu trên, có thể đưa ra một định nghĩa tóm lược về du
lịch văn hóa như sau: Du lịch văn hóa là loại hình du lịch nhằm mục đích hưởng thụ,
trải nghiệm những giá trị văn hóa của các vùng đất, quốc gia nơi mình đến, đồng thời
giúp nâng cao ý thức giữ gìn, bảo vệ và phát huy những giá trị ấy.

1.1.1.4. Tài nguyên du lịch nhân văn
Tài nguyên du lịch nhân văn do con người tạo ra. Theo Luật Du lịch Việt Nam
(2005):
Tài nguyên du lịch nhân văn gồm truyền thống văn hóa, các yếu tố văn hóa,
văn nghệ dân gian, di tích lịch sử, cách mạng, khảo cổ, kiến trúc, các cơng
trình lao động sáng tạo của con người và các di sản văn hóa vật thể, phi
vật thể khác có thể được sử dụng phục vụ mục đích du lịch [30].