Quản lý thu bảo hiểm xã hội bắt buộc tại Bảo hiểm Xã hội huyện Chợ Mới, tỉnh Bắc Kạn

ĐẠI HỌC THÁI NGUYÊN
TRƢỜNG ĐẠI HỌC KINH TẾ VÀ QUẢN TRỊ KINH DOANH

TRẦN CHIẾN THẮNG

QUẢN LÝ THU BẢO HIỂM XÃ HỘI BẮT BUỘC
TẠI BẢO HIỂM XÃ HỘI HUYỆN CHỢ MỚI,
TỈNH BẮC KẠN

LUẬN VĂN THẠC SĨ THEO ĐỊNH HƢỚNG ỨNG DỤNG

NGÀNH: QUẢN LÝ KINH TẾ

THÁI NGUYÊN - 2020


ĐẠI HỌC THÁI NGUYÊN
TRƢỜNG ĐẠI HỌC KINH TẾ VÀ QUẢN TRỊ KINH DOANH

TRẦN CHIẾN THẮNG

QUẢN LÝ THU BẢO HIỂM XÃ HỘI BẮT BUỘC TẠI
BẢO HIỂM XÃ HỘI HUYỆN CHỢ MỚI,
TỈNH BẮC KẠN

NGÀNH: QUẢN LÝ KINH TẾ
Mã số: 8.34.04.10

LUẬN VĂN THẠC SĨ THEO ĐỊNH HƢỚNG ỨNG DỤNG

Ngƣời hƣớng dẫn khoa học: TS. Ngô Thị Mỹ

THÁI NGUYÊN - 2020


i

LỜI CAM ĐOAN
Tôi xin cam đoan bài luận văn với đề tài “Quản lý thu bảo hiểm xã
hội bắt buộc tại Bảo hiểm xã hội huyện Chợ Mới, tỉnh Bắc Kạn” là cơng
trình nghiên cứu của riêng tơi, số liệu và kết quả nghiên cứu trong luận văn
này là trung thực, chính xác.
Tơi cũng xin cam đoan các thơng tin trích dẫn trong luận văn đã được
chỉ rõ nguồn gốc.
Bắc Kạn, ngày 28 tháng 7 năm 2020
Tác giả luận văn

Trần Chiến Thắng


ii

LỜI CẢM ƠN
Để hoàn thành đề tài luận văn và kết thúc khóa học, với tình cảm chân
thành, tơi xin bày tỏ lòng biết ơn sâu sắc tới quý thầy, cô giáo Trường Đại học
Kinh tế & Quản trị kinh doanh Thái Ngun đã tạo điều kiện cho tơi có môi
trường học tập tốt trong suốt thời gian tôi học tập, nghiên cứu tại trường.
Đặc biệt tôi xin bày tỏ lịng biết ơn sâu sắc đến giảng viên TS. Ngơ Thị
Mỹ đã dành nhiều thời gian hướng dẫn nhiệt tình cho tơi trong q trình
nghiên cứu và hồn thành luận văn.
Tôi xin chân thành cám ơn đến Ban Lãnh đạo, tập thể viên chức Bảo

hiểm xã hội huyện Chợ Mới đã cung cấp tài liệu và giúp đỡ tôi trong thời
gian thực hiện luận văn.
Mặc dù đã có nhiều cố gắng để hoàn thành luận văn bằng tất cả sự nhiệt
tình và năng lực của bản thân, tuy nhiên luận văn khơng tránh khỏi những
thiếu sót, tơi rất mong nhận được ý kiến đóng góp chân thành của các thầy cơ,
bạn bè để bản luận văn được hồn thiện hơn.
Xin chân thành cám ơn!
Tác giả luận văn

Trần Chiến Thắng


iii

MỤC LỤC
LỜI CAM ĐOAN ............................................................................................. i
LỜI CẢM ƠN .................................................................................................. ii
MỤC LỤC ....................................................................................................... iii
DANH MỤC CHỮ VIẾT TẮT .................................................................... vii
DANH MỤC BẢNG BIỂU, SƠ ĐỒ ............................................................ viii
PHẦN MỞ ĐẦU .............................................................................................. 1
1. Tính cấp thiết của đề tài ................................................................................ 1
2. Mục tiêu nghiên cứu ...................................................................................... 2
3. Đối tượng và phạm vi nghiên cứu ................................................................. 3
4. Tổng quan tài liệu nghiên cứu ....................................................................... 3
5. Ý nghĩa khoa học và đóng góp của luận văn ................................................ 5
6. Kết cấu của luận văn ..................................................................................... 5
CHƢƠNG 1: CƠ SỞ LÝ LUẬN VÀ THỰC TIỄN VỀ QUẢN LÝ THU
BẢO HIỂM XÃ HỘI BẮT BUỘC................................................................. 6
1.1. Cơ sở lý luận về quản lý thu bảo hiểm xã hội bắt buộc ............................. 6

1.1.1. Khái quát về bảo hiểm xã hội.................................................................. 6
1.1.2. Quản lý thu BHXH bắt buộc ................................................................. 12
1.1.3. Nội dung của quản lý thu BHXH bắt buộc ........................................... 16
1.1.4. Các yếu tố ảnh hưởng đến quản lý thu BHXH bắt buộc....................... 22
1.2. Kinh nghiệm thực tiễn về công tác quản lý thu Bảo hiểm xã hội tại các
địa phương trong nước .................................................................................... 25
1.2.1. Kinh nghiệm của Bảo hiểm xã hội huyện Thăng Bình, tỉnh Quảng Nam
......................................................................................................................... 25
1.2.2. Kinh nghiệm của Bảo hiểm xã hội quận Đống Đa, thành phố Hà Nội . 27
1.2.3. Bài học kinh nghiệm rút ra cho Bảo hiểm xã hội huyện Chợ Mới ....... 28
CHƢƠNG 2: PHƢƠNG PHÁP NGHIÊN CỨU ........................................ 30


iv

2.1. Câu hỏi nghiên cứu .................................................................................. 30
2.2. Phương pháp nghiên cứu .......................................................................... 30
2.2.1. Phương pháp thu thập thông tin ............................................................ 30
2.2.2. Phương pháp xử lý, tổng hợp số liệu .................................................... 33
2.2.3. Phương pháp phân tích .......................................................................... 34
2.3. Các chỉ tiêu đánh giá công tác quản lý thu BHXH bắt buộc ................... 34
2.3.1. Nhóm chỉ tiêu phản ánh tình hình thu BHXH ...................................... 34
2.3.2. Nhóm chỉ tiêu phản ánh thực trạng quản lý thu BHXH bắt buộc ......... 35
CHƢƠNG 3: THỰC TRẠNG QUẢN LÝ THU BHXH BẮT BUỘC TẠI
BẢO HIỂM XÃ HỘI HUYỆN CHỢ MỚI, TỈNH BẮC KẠN.................. 37
3.1. Khái quát chung về Bảo hiểm xã hội huyện Chợ Mới............................. 37
3.1.1. Vài nét về điều kiện tự nhiên, kinh tế xã hội của huyện Chợ Mới ....... 37
3.1.2. Khái quát về Bảo hiểm xã hội huyện Chợ Mới .................................... 39
3.2. Tình hình thu chi BHXH tại huyện Chợ Mới, tỉnh Bắc Kạn ................... 44
3.2.1. Tình hình thu BHXH bắt buộc .............................................................. 44

3.2.2. Tình hình chi BHXH bắt buộc .............................................................. 45
3.3. Thực trạng công tác quản lý thu BHXH bắt buộc tại Bảo hiểm xã hội
huyện Chợ Mới................................................................................................ 47
3.3.1. Về công tác quản lý đối tượng tham gia bắt buộc ................................ 47
3.3.2. Về cơng tác quản lý mức đóng BHXH bắt buộc .................................. 53
3.3.3. Tình hình quản lý nợ BHXH bắt buộc .................................................. 57
3.3.4. Tình hình thanh tra, kiểm tra đóng BHXH bắt buộc tại Bảo hiểm xã hội
huyện Chợ Mới................................................................................................ 59
3.3.5. Tình hình tính lãi chậm đóng và lãi truy thu BHXH bắt buộc.............. 61
3.4. Phân tích các yếu tố ảnh hưởng tới quản lý thu BHXH bắt buộc tại Bảo
hiểm xã hội huyện Chợ Mới............................................................................ 61
3.4.1. Các yếu tố khách quan .......................................................................... 61
3.4.2. Các yếu tố chủ quan .............................................................................. 65


v

3.4.2.1. Năng lực, trình độ chun mơn của cán bộ thu BHXH bắt buộc ...... 66
3.4.2.2. Tình hình hiểu biết về pháp luật BHXH bắt buộc của người lao động
và người sử dụng lao động trên địa bàn. ......................................................... 67
3.5. Đánh giá chung về công tác quản lý thu BHXH bắt buộc tại Bảo hiểm xã
hội huyện Chợ Mới, tỉnh Bắc Kạn .................................................................. 70
3.5.1. Những kết quả đạt được ........................................................................ 70
3.5.2. Những hạn chế và nguyên nhân ............................................................ 71
CHƢƠNG 4: GIẢI PHÁP TĂNG CƢỜNG QUẢN LÝ THU BHXH BẮT
BUỘC TẠI BHXH HUYỆN CHỢ MỚI, TỈNH BẮC KẠN ..................... 74
4.1. Quan điểm, định hướng và mục tiêu ........................................................ 74
4.1.1. Quan điểm, định hướng ......................................................................... 74
4.1.2. Mục tiêu quản lý thu BHXH bắt buộc tại huyện Chợ Mới tỉnh Bắc Kạn
đến năm 2025, định hướng đến 2030 .............................................................. 75

4.2. Một số giải pháp tăng cường quản lý thu BHXH bắt buộc tại Bảo hiểm xã
hội huyện Chợ Mới. ........................................................................................ 76
4.2.1. Công tác quản lý, phát triển mở rộng đối tượng tham gia BHXH bắt
buộc ................................................................................................................. 76
4.2.2. Cơng tác quản lý mức đóng BHXH bắt buộc đối với doanh nghiệp .... 79
4.2.3. Công tác quản lý nợ BHXH bắt buộc ................................................... 81
4.2.4. Công tác thanh tra, kiểm tra thu hồi nợ đóng BHXH bắt buộc, lãi chậm
đóng. ................................................................................................................ 82
4.2.5. Cơng tác cải cách thủ tục hành chính trong thực hiện thu BHXH bắt
buộc. ................................................................................................................ 82
4.3. Một số kiến nghị....................................................................................... 84
4.3.1. Kiến nghị với Chính phủ ....................................................................... 84
4.3.2. Kiến nghị với Bảo hiểm xã hội Việt Nam ............................................ 84
4.3.3. Kiến nghị với Bảo hiểm xã hội tỉnh Bắc Kạn ....................................... 85
4.3.4. Kiến nghị với Ủy ban nhân dân huyện Chợ Mới, tỉnh Bắc Kạn ........... 86


vi

KẾT LUẬN .................................................................................................... 88
DANH MỤC TÀI LIỆU THAM KHẢO ..................................................... 90
Phụ lục 1 ......................................................................................................... 92
Phụ lục 2 ......................................................................................................... 96
Phụ lục 3 ......................................................................................................... 99


vii

DANH MỤC CHỮ VIẾT TẮT
QĐ

Quyết định

NĐ

Nghị định

CP

Chính phủ

BHXH

Bảo hiểm xã hội

BHYT

Bảo hiểm y tế

BHYT

Bảo hiểm y tế

BHTNLĐ-BNN

Bảo hiểm tai nạn lao động, bệnh nghề nghiệp

QLT

Quản lý thu

SDLĐ

Sử dụng lao động

NSDLĐ

Người sử dụng lao động

XHCN

Xã hội chủ nghĩa

NLĐ

Người lao động

DN

Doanh nghiệp

DNNN

Doanh nghiệp nhà nước

HCSN

Hành chính sự nghiệp

DNNQD

Danh nghiệp ngồi quốc doanh


viii

DANH MỤC BẢNG BIỂU, SƠ ĐỒ
I.

Hình, sơ đồ

Sơ đồ 1. Bộ máy tổ chức của bảo hiểm xã hội huyện Chợ Mới ..................... 43
Hình 3.1. Cơ cấu các khoản chi trả BHXH bắt buộc tại BHXH huyện Chợ
Mới giai đoạn 2017-2019................................................................ 47
II.

Bảng biểu

Bảng 3.1. Tình hình thu BHXH bắt buộc tại Bảo hiểm xã hội huyện Chợ Mới
giai đoạn 2017-2019 ....................................................................... 44
Bảng 3.2. Tình hình chi trả BHXH bắt buộc .................................................. 46
Bảng 3.3: Cơ cấu đơn vị tham gia BHXH tại BHXH huyện Chợ Mới .......... 48
Bảng 3.4. Đánh giá của cán bộ thu trong công tác lập kế hoạch phát triển đơn
vị tham gia BHXH .......................................................................... 49
Bảng 3.5. Cơ cấu lao động tham gia BHXH tại BHXH huyện Chợ Mới ....... 51
Bảng 3.6. Bảng tổng hợp lương tối thiểu vùng và lương cơ sở từ năm 2017
đến năm 2019 .................................................................................. 53
Bảng 3.7. Tổng quỹ lương trích nộp BHXH ................................................... 55
Bảng 3.8. Đánh giá của cán bộ BHXH về mức đóng, nhận thức của người
tham gia BHXH bắt buộc................................................................ 56

Bảng 3.9: Tình hình nợ đóng BHXH của các đơn vị sử dụng lao động ......... 58
Bảng 3.10. Tình hình kiểm tra đóng BHXH của BHXH huyện Chợ Mới ..... 59
Bảng 3.11. Đánh giá của cán bộ thu BHXH về công tác thanh tra, kiểm tra ..... 60
Bảng 3.12. Tiền thu lãi chậm đóng, truy thu BHXH ...................................... 61
Bảng 3.13. Đánh giá của cán bộ BHXH về hệ thống chính sách và cơ chế
quản lý thu....................................................................................... 62
Bảng 3.14. Đánh giá của cán bộ BHXH về sự phối hợp giữa các cơ quan chức
năng trong thực thi pháp luật BHXH .............................................. 64


ix

Bảng 3.15. Đánh giá của phụ trách công tác BHXH của đơn vị và người lao
động tham gia đối với trình độ cán bộ BHXH huyện ..................... 66
Bảng 3.16. Đánh giá của người phụ trách công tác BHXH của đơn vị về nhận
thức chính sách BHXH của người lao động ................................... 67
Bảng 3.17. Đánh giá của người lao động đang tham gia BHXH bắt buộc vị
nhận thức về chính sách BHXH ..................................................... 69


1

PHẦN MỞ ĐẦU
1. Tính cấp thiết của đề tài
Trong điều kiện phát triển kinh tế thị trường định hướng XHCN ở Việt
Nam, BHXH ngày càng giữ vai trò đắc lực trong việc góp phần đảm bảo cơng
bằng xã hội và phát triển xã hội một cách bền vững. Thực tế cho thấy, vai trị
của BHXH càng chiếm giữ vị trí quan trọng trong đời sống kinh tế - xã hội,
đảm bảo an sinh xã hội là chủ trương nhất quán và xuyên suốt của Đảng, Nhà
nước ta trong quá trình lãnh đạo, điều hành đất nước. Trong hệ thống an sinh

xã hội, BHXH là trụ cột chính, ngày càng khẳng định vị trí, vai trị quan
trọng, một cơng cụ đắc lực của Nhà nước nhằm mục đích chăm lo, bảo vệ và
phát triển con người, vì sự tiến bộ và cơng bằng xã hội. Nói cách khác, an
sinh xã hội là một trong những yếu tố quan trọng để phát triển bền vững, đồng
thời là vấn đề mang tính cấp bách cho sự ổn định chính trị của mỗi quốc gia.
Bảo hiểm xã hội là sự đảm bảo thay thế được bù đắp một phần thu nhập
cho người lao động khi họ bị mất hoặc giảm thu nhập do bị ốm đau, thai sản,
tai nạn lao động và bệnh nghề nghiệp, tàn tật, thất nghiệp, tuổi già, tử
tuất, dựa trên cơ sở một quỹ tài chính do sự đóng góp của các bên tham
gia BHXH, có sự bảo hộ của Nhà nước theo pháp luật, nhằm bảo đảm an
toàn đời sống cho người lao động và gia đình họ, đồng thời góp phần bảo
đảm an tồn xã hội. Bảo hiểm xã hội là trụ cột chính trong hệ thống an
sinh xã hội ở mỗi nước.
Trong những năm qua, công tác thu BHXH nói chung và thu BHXH
bắt buộc nói riêng ở Việt Nam đã đạt được những thành tựu nổi bật, hiện
có hơn 15 triệu người tham gia BHXH, tiến tới thực hiện BHXH toàn dân
theo tinh thần cải cách chính sách BHXH. Bên cạnh những mặt đã đạt
được, cơng tác thu, thu nợ và phát triển đối tượng tham gia chưa tương
xứng với tiềm năng.
Công tác thu BHXH bắt buộc luôn được Ban lãnh đạo Bảo hiểm xã hội


2

tỉnh Bắc Kạn chú trọng triển khai qua các năm, số người tham gia, số thu
BHXH bắt buộc năm sau đều cao hơn so với năm trước, ln hồn thành chỉ
tiêu được Bảo hiểm xã hội Việt Nam giao. Tuy nhiên, bước vào năm 2020 do
ảnh hưởng của đại dịch Covid - 19, các doanh nghiệp trên địa bàn gặp khó
khăn, chủ sử dụng lao động cố tình khơng đóng, đóng khơng đầy đủ BHXH
cho NLĐ thuộc diện phải tham gia. Tính đến hết năm 2019 số lao động tham

gia BHXH bắt buộc là 2.076 lao động đến tháng 6/2020 đã giảm xuống chỉ
cịn 1.864 lao động tham gia. tình trạng nợ đọng BHXH cho người lao động
diễn ra khá phổ biến, đây là một trong những vấn đề gây bức xúc hiện nay.
Để khắc phục những hạn chế trên, nhằm mở rộng và tăng trưởng nguồn
thu BHXH bắt buộc, phát triển bền vững quỹ BHXH, rất cần có những giải
pháp thiết thực, hiệu quả trong thời gian tới. Từ nhận thức những vấn đề nêu
trên, học viên đã chọn đề tài “Quản lý thu Bảo hiểm xã hội bắt buộc tại Bảo
hiểm xã hội huyện Chợ Mới, tỉnh Bắc Kạn” hiện nay là rất cần thiết và có ý
nghĩa cấp bách đối với việc quản lý thu BHXH trên địa bàn huyện Chợ Mới,
tỉnh Bắc Kạn.
2. Mục tiêu nghiên cứu
2.1. Mục tiêu chung
Trên cơ sở các kết quả phân tích thực trạng đề tài sẽ đề xuất một số giải
pháp cơ bản nhằm tăng cường quản lý thu BHXH bắt buộc địa bàn huyện Chợ
Mới, tỉnh Bắc Kạn trong giai đoạn 2020 - 2025 góp phần đảm bảo an sinh xã
hội, ổn định kinh tế chính trị trên phạm vi tồn tỉnh.
2.2. Mục tiêu cụ thể
- Hệ thống hố những vấn đề cơ bản về lý luận và thực tiễn liên quan
đến quản lý thu BHXH bắt buộc.
- Phân tích, đánh giá thực trạng và các yếu tố ảnh hưởng đến quản lý
thu BHXH bắt buộc tại Bảo hiểm xã hội huyện Chợ Mới, tỉnh Bắc Kạn trong
giai đoạn 2017 - 2019; chỉ ra những kết quả đạt được, những khó khăn, hạn


3

chế, nguyên nhân và những vấn đề đang đặt ra hiện nay.
- Đề xuất một số giải pháp chủ yếu nhằm tăng cường quản lý thu
BHXH bắt buộc trên địa bàn huyện Chợ Mới, tỉnh Bắc Kạn trong giai đoạn
2020 - 2025.

3. Đối tƣợng và phạm vi nghiên cứu
3.1. Đối tượng nghiên cứu
Đối tượng nghiên cứu của đề tài là những vấn đề liên quan đến quản lý
thu BHXH bắt buộc tại BHXH huyện Chợ Mới, tỉnh Bắc Kạn.
3.2. Phạm vi nghiên cứu
+ Không gian: Luận văn tiến hành nghiên cứu trên địa bàn huyện Chợ
Mới, tỉnh Bắc Kạn.
+ Thời gian: Luận văn sử dụng các số liệu thứ cấp trong giai đoạn 2017
- 2019 để phân tích, đánh giá. Số liệu sơ cấp được thực hiện khảo sát thực tế
vào tháng 6/2020.
+ Nội dung nghiên cứu: Đề tài đi sâu nghiên cứu, phân tích, so sánh số
liệu và tổ chức điều tra, khảo sát để đánh giá thực trạng tình hình tham gia
BHXH bắt buộc của các đơn vị sử dụng lao động trên địa bàn huyện Chợ
Mới; làm rõ mức độ ảnh hưởng của các yếu tố đến công tác quản lý thu
BHXH bắt buộc; đề xuất một số giải pháp nhằm tăng cường quản lý thu
BHXH bắt buộc trên địa bàn huyện Chợ Mới, tỉnh Bắc Kạn trong thời
gian tới.
4. Tổng quan tài liệu nghiên cứu
Cho đến nay đã có một số nghiên cứu liên quan đến công tác thu
BHXH bắt buộc như sau:
- Nguyễn Trường Giang (2010) với Luận văn tiến sỹ “Hoàn thiện cơ
chế thu bảo hiểm xã hội ở Việt Nam” đã tập trung nghiên cứu, đánh giá thực
trạng cơ chế thu BHXH ở Việt Nam. Trên cơ sở những kết quả đạt được, tác


4

giả đã đưa ra một số định hướng cũng như các giải pháp nhằm hoàn thiện cơ
chế thu BHXH ở Việt Nam.
- Trong bài viết của Trần Xuân Nam (2020) với nội dung “Nguồn lực

phát triển BHXH toàn dân” đăng trên Tạp trí Bảo hiểm xã hội đã rút một số
bài học kinh nghiệm nhằm tiếp tục hồn thiện chính sách liên quan đến
BHXH vì mục tiêu phát triển bền vững.
- Hà Thanh Hoa (2013) với bài viết “Thực trạng tham gia BHXH của
các doanh nghiệp ngoài quốc doanh ở Thái Ngun” đăng trên Tạp trí Khoa
học và Cơng nghệ đã tập trung đánh giá thực trạng tham gia BHXH của một
số doanh nghiệp ngoài quốc doanh trên địa bàn tỉnh Thái Nguyên. Trên cơ sở
làm rõ những nguyên nhân của các hạn chế trong quá trình tham gia, tác giả
đã đưa ra các đề xuất kiến nghị đem lại hiệu quả trong quản lý thu BHXH đối
với các doanh nghiệp trên địa bàn tỉnh Thái Ngun.
Nhìn chung các cơng trình, bài viết trên, dưới những góc độ tiếp cận
khác nhau đã đề cập ít nhiều đến vấn đề quản lý thu BHXH bắt buộc ở trên
từng địa bàn. Tuy nhiên, trong thực tiễn công tác quản lý thu BHXH bắt buộc
trên địa bàn huyện Chợ Mới nói riêng, tỉnh Bắc Kạn nói chung, cịn phát sinh
một số vấn đề cần quan tâm giải quyết như: (i) Nhận thức, hiểu biết về pháp
luật BHXH của người sử dụng lao động, người lao động và nhân dân còn hạn
chế; Ý thức chấp hành pháp luật về BHXH bắt buộc chưa cao; (ii) Quá trình
quản lý thu BHXH bắt buộc đối với các đơn vị sử dụng lao động đặc biệt là
khối doanh nghiệp tư nhân cịn gặp khó khăn như: Việc quản lý đối với doanh
nghiệp và người lao động thuộc diện bắt buộc tham gia BHXH; những vi
phạm pháp luật về BHXH bắt buộc chủ yếu diễn ra tại các doanh nghiệp với
chiều hướng ngày càng gia tăng… Do đó, việc lựa chọn đề tài của tác giả đã
thể hiện được ý nghĩa nghiên cứu trên cả phương diện là lý luận và thực tiễn.


5

5. Ý nghĩa khoa học và đóng góp của luận văn
Với kiến thức đã được tiếp thu trong chương trình học, với kinh nghiệm
công tác của bản thân tại BHXH huyện Chợ Mới sẽ tham gia nghiên cứu về

quản lý thu BHXH bắt buộc tại BHXH huyện Chợ Mới, từ đó có những đóng
góp mới mang tính khoa học, thực tiễn về hồn thiện quản lý thu BHXH bắt
buộc góp phần giúp lãnh đạo BHXH huyện Chợ Mới hoàn thành nhiệm vụ
thu BHXH bắt buộc của đơn vị, cụ thể như sau:
- Luận văn góp phần hồn thiện những vấn đề lý luận liên quan đến
quản lý thu BHXH bắt buộc trên địa bàn huyện.
- Luận văn phân tích được thực trạng và làm rõ những mặt tích cực, hạn
chế yếu kém, nguyên nhân và bài học từ công tác quản lý thu BHXH bắt buộc
tại BHXH huyện Chợ Mới, tỉnh Bắc Kạn.
- Từ chủ trương, định hướng của huyện Chợ Mới, luận văn đã đề xuất
một số giải pháp chủ yếu nhằm tăng cường quản lý thu BHXH bắt buộc tại cơ
quan Bảo hiểm xã hội huyện Chợ Mới nhằm góp phần phát triển bền vững
quỹ BHXH bắt buộc cũng như góp phần đảm bảo ổn định chính trị, xã hội,
thúc đẩy phát triển kinh tế, xã hội trên địa bàn huyện.
6. Kết cấu của luận văn
Ngoài phần Mở đầu, Kết luận và danh mục tài liệu tham khảo, luận văn
được kết cấu thành 4 chương với nội dung cụ thể như sau:
Chƣơng 1: Cơ sở lý luận và thực tiễn về quản lý thu bảo hiểm xã hội
bắt buộc.
Chƣơng 2: Phương pháp nghiên cứu.
Chƣơng 3: Thực trạng quản lý thu bảo hiểm xã hội bắt buộc tại Bảo
hiểm xã hội huyện Chợ Mới, tỉnh Bắc Kạn.
Chƣơng 4: Giải pháp tăng cường quản lý thu bảo hiểm xã hội bắt buộc
tại Bảo hiểm xã hội huyện Chợ Mới, tỉnh Bắc Kạn.


6

CHƢƠNG 1
CƠ SỞ LÝ LUẬN VÀ THỰC TIỄN

VỀ QUẢN LÝ THU BẢO HIỂM XÃ HỘI BẮT BUỘC
1.1. Cơ sở lý luận về quản lý thu bảo hiểm xã hội bắt buộc
1.1.1. Khái quát về bảo hiểm xã hội
1.1.1.1. Khái niệm về bảo hiểm xã hội
- Từ góc độ Pháp luật: BHXH là một chế độ pháp định bảo vệ
NLĐ, sử dụng tiền đóng góp của NSDLĐ, NLĐ và được sự tài trợ, bảo
hộ của Nhà nước, nhằm trợ cấp vật chất cho người được bảo hiểm và gia
đình họ trong trường hợp bị giảm hoặc mất thu nhập bình thường do ốm
đau, tai nạn lao động, thai sản, hết tuổi lao động theo quy định của Pháp
luật (nghỉ hưu) hoặc chết.
- Từ góc độ tài chính: BHXH là thuật (kỹ thuật) chia sẻ rủi ro và tài
chính giữa những người tham gia bảo hiểm theo quy định của Pháp luật.
- Từ góc độ chính sách xã hội: BHXH là một chính sách xã hội nhằm
đảm bảo đời sống vật chất cho NLĐ khi họ không may gặp phải các “rủi ro
xã hội”, nhằm góp phần đảm bảo an tồn xã hội…
- Theo Bộ Luật Lao động: BHXH là sự đảm bảo thay thế hoặc bù đắp
một phần thu nhập cho NLĐ khi họ bị mất hoặc giảm khoản thu nhập từ nghề
nghiệp do bị mất hoặc giảm khả năng lao động hoặc mất việc làm do những
rủi ro xã hội thơng qua việc hình thành, sử dụng một quỹ tài chính do sự đóng
góp của các bên tham gia BHXH, nhằm góp phần đảm bảo an tồn đời sống
của NLĐ và gia đình họ, đồng thời góp phần bảo đảm an toàn xã hội.
Khái niệm về BHXH được khái quát một cách đầy đủ nhất khi có Luật
BHXH, đó là: BHXH là sự bảo đảm thay thế hoặc bù đắp một phần thu nhập
của NLĐ khi họ bị giảm hoặc mất thu nhập do ốm đau, thai sản, tai nạn lao
động, bệnh nghề nghiệp, thất nghiệp, hết tuổi lao động hoặc chết, trên cơ sở


7

đóng góp quỹ bảo hiểm xã hội. BHXH bắt buộc là loại hình bảo hiểm xã hội

mà người lao động và người sử dụng lao động bắt buộc phải tham gia.
BHXH là quá trình tổ chức sử dụng thu nhập cá nhân và tổng sản phẩm
trong nước để thỏa mãn nhu cầu an toàn kinh tế của NLĐ và an toàn xã hội.
Mối quan hệ giữa các bên trong BHXH phát sinh trên cơ sở nền tảng là quan
hệ lao động giữa ba bên: Người sử dụng lao động, người lao động và cơ quan
BHXH thông thường là các cơ quan chuyên trách do Nhà nước lập ra và được
Nhà nước bảo trợ.
Về mặt xã hội, do có sự chia sẻ rủi ro của xã hội, NLĐ chỉ phải đóng
góp một khoản nhỏ trong thu nhập của mình cho quỹ BHXH, nhưng xã hội sẽ
có một lượng vật chất đủ lớn trang trải những rủi ro xảy ra. Ở đây, BHXH đã
thực hiện nguyên tắc “lấy của số đông bù cho số ít”.
* Các loại hình bảo hiểm xã hội:
Có hai loại hình BHXH là bắt buộc và tự nguyện, tùy theo từng loại đối
tượng, từng loại hình doanh nghiệp.
- BHXH bắt buộc: Theo quy định tại điều 3 Luật BHXH năm 2014:
BHXH bắt buộc là loại hình BHXH mà người lao động và người sử dụng lao
động bắt buộc phải tham gia.
- BHXH tự nguyện là hình thức BHXH mà đối tượng tham gia hồn
tồn tự nguyện đóng góp mức phí và thụ hưởng theo quy định.
1.1.1.2. Đối tượng của BHXH và đối tượng tham gia của BHXH
- Đối tượng của BHXH là thu nhập của người lao động. Bởi lẽ khi
NLĐ gặp sự cố hoặc rủi ro thì họ bị giảm hoặc mất khả năng lao động dẫn
đến thu nhập bị giảm hoặc mất hẳn, do đó tại thời điểm họ mong muốn có
một khoản tiền nhất định để chi trả cho những nhu cầu thiết yếu cũng như các
nhu cầu mới phát sinh.
- Đối tượng tham gia của BHXH là tất cả người lao động. Tại Việt Nam
đối tượng tham gia của BHXH là những NLĐ, làm việc ở tất cả mọi thành
phần kinh tế, người SDLĐ và cơ quan BHXH dưới sự bảo trợ của Nhà nước.

8

1.1.1.3. Đặc điểm của BHXH
BHXH là một hình thức bảo hiểm có tầm quan trọng đối với một quốc
gia, nó có một số đặc điểm cơ bản sau:
- Mục đích hoạt động của BHXH khơng vì lợi nhuận mà vì quyền lợi
của người lao động, của cả cộng đồng.
- Hoạt động BHXH nhằm huy động sự đóng góp của người lao
động và Nhà nước tạo lập tài chính để phân phối sử dụng nó đảm bảo bù
đắp một phần thu nhập nhất định nào đó cho người lao động khi có
những sự cố bảo hiểm xuất hiện như: tai nạn, ốm đau, hưu trí ... Điều đó
có nghĩa là mục đích của quỹ BHXH là lấy một phần thu nhập trong thời
gian lao động bình thường để giành đảm bảo cho cuộc sống trong những
ngày khơng lao động khơng có thu nhập.
- Việc phân phối sử dụng quỹ BHXH được chia làm hai phần:
+ Phần thực hiện chế độ hưu trí mang tính chất bồi hồn. Mức bồi hồn
phụ thuộc vào mức đóng góp vào quỹ BHXH.
+ Các chế độ cịn lại vừa mang tính chất bồi hồn, vừa mang tính chất
khơng bồi hồn. Nghĩa là người lao động trong q trình lao động khơng bị
ốm đau, tai nạn thì khơng được bồi hồn; khi bị ốm đau, tai nạn và theo quy
định trong Luật BHXH hiện hành.
+ Sự tồn tại và phát triển quỹ BHXH phụ thuộc vào điều kiện phát triển
kinh tế, xã hội của xã hội loài người nói chung, của từng nước nói riêng. Việc
vận dụng và thực hiện các chế độ BHXH do tổ chức quốc tế về lao động quy
định hoàn toàn phụ thuộc vào điều kiện kinh tế xã hội của từng nước, để vừa
ổn định đời sống của người lao động, vừa ổn định phát triển kinh tế xã hội của
đất nước.
1.1.1.4. Vai trị của BHXH
Là một hình thức bảo hiểm với mục đích xã hội, phi lợi nhuận, BHXH
vừa thực hiện vai trò chung của bảo hiểm, vừa thực hiện vai trị đặc biệt của

mình trong đời sống kinh tế, xã hội. Đó là các vai trị cơ bản sau:


9

- Vai trò của bảo hiểm xã hội đối với người lao động và gia đình của họ
+ BHXH có vai trò ổn định thu nhập cho người lao động và gia đình
họ: Khi tham gia BHXH, người lao động phải trích một khoản phí nộp vào
quỹ BHXH, khi gặp rủi ro, bất hạnh như: ốm đau, thai sản, tai nạn lao động
làm cho chi phí gia đình tăng lên hoặc phải ngừng làm việc tạm thời. Do vậy
thu nhập của gia đình bị giảm, đời sống kinh tế lâm vào tình cảnh khó khăn,
túng quẫn. Nhờ có chính sách BHXH mà họ được nhận một khoản tiền trợ
cấp đã bù đắp lại phần thu nhập bị mất hoặc bị giảm để đảm bảo ổn định thu
nhập, ổn định đời sống.
+ Ngoài việc đảm bảo đời sống kinh tế, BHXH tạo được tâm lý an tâm,
tin tưởng. Khi đã tham gia BHXH góp phần nâng cao đời sống tinh thần
cho người lao động đem lại cuộc sống bình yên, hạnh phúc cho nhân dân
lao động.
- Vai trò của BHXH đối với xã hội:
+ Tăng cường mối quan hệ giữa Nhà nước, người sử dụng lao động và
người lao động, mối quan hệ ràng buộc, chặt chẽ, chia sẽ trách nhiệm, chia sẽ
rủi ro chỉ có được trong quan hệ của BHXH.
+ BHXH thể hiện chủ nghĩa nhân đạo cao đẹp, BHXH tạo cho những
người bất hạnh có thêm những điều kiện, những lực đẩy cần thiết để khắc
phục những biến cố xã hội, hồ nhập vào cộng đồng, kích thích tính tích cực
của xã hội trong mỗi con người giúp họ hướng tới những chuẩn mực của
chân- thiện - mỹ.
+ BHXH thể hiện truyền thống đoàn kết, giúp đỡ lẫn nhau tương thân
tương ái của cộng đồng: Sự đoàn kết, giúp đỡ lẫn nhau trong cộng đồng là
nhân tố quan trọng cộng đồng, giúp đỡ những người bất hạnh là nhằm hoàn

thiện những giá trị nhân bản của con người, tạo điều kiện cho một xã hội phát
triển lành mạnh và bền vững.
+ BHXH góp phần thực hiện bình đẳng xã hội: trên giác độ xã hội,


10

BHXH là một công cụ để nâng cao điều kiện sống cho người lao động. Trên
giác độ kinh tế, BHXH là một công cụ phân phối lại thu nhập giữa các thành
viên trong cộng đồng. Nhờ sự điều tiết này người lao động được thực hiện
bình đẳng khơng phân biệt các tầng lớp trong xã hội.
- Vai trò BHXH đối với nền kinh tế thị trường:
+ Khi chuyển sang cơ chế thị trường, thì sự phân tầng giữa các lớp
trong xã hội trở nên rõ rệt. Đồng thời tạo ra sự bất bình đẳng về thu nhập giữa
các ngành nghề khác nhau trong xã hội. Nhưng rủi ro xảy ra trong cuộc sống
không loại trừ một ai, nếu rơi vào những người có hồn cảnh kinh tế khó khăn
thì cuộc sống của họ trở nên bần cùng, túng quẫn. BHXH đã góp phần ổn
định đời sống cho họ và gia đình họ.
+ Đối với các doanh nghiệp, khi những người lao động khơng may gặp
rủi ro thì đã được chuyển giao cho cơ quan BHXH chi trả. Nhờ vậy tình hình
tài chính của các doanh nghiệp được ổn định hơn. Hệ thống BHXH đã bảo
đảm ổn định xã hội tạo tiền đề để phát triển kinh tế thị trường.
+ Khi tham gia BHXH cho người lao động sẽ phát huy tinh thần trách
nhiệm, gắn bó tận tình của người lao động trong các doanh nghiệp làm cho
mối quan hệ thị trường lao động được trở nên lành mạnh hơn, thị trường sức
lao động vận động theo hướng tích cực góp phần xây dựng và có kế hoạch
phát triển chất lượng nguồn nhân lực đáp ứng yêu cầu phát triển nền kinh tế
thị trường.
+ Quỹ BHXH do các bên tham gia đóng góp được tích tụ tập trung rất
lớn, phần quỹ nhàn rỗi được đem đầu tư cho nền kinh tế tạo ra sự tăng trưởng,

phát triển kinh tế và tạo công ăn việc làm cho người lao động.
+ BHXH vừa tạo động lực cho các thành phần kinh tế phát triển nhưng
mặt khác tạo ra sự bình đẳng giữa các tầng lớp dân cư thông qua hệ thống
phân phối lại thu nhập góp phần lành mạnh hóa thị trường lao động.


11

1.1.1.5. Chức năng của BHXH
- BHXH bảo đảm thay thế hoặc bù đắp một phần thu nhập cho người
lao động; BHXH thay thế hoặc bù đắp một phần thu nhập cho NLĐ tham gia
bảo hiểm khi họ bị giảm hoặc mất thu nhập do mất khả năng lao động hoặc
mất việc làm. Đây là chức năng cơ bản nhất của BHXH, nó quyết định nhiệm
vụ, tính chất và cả cơ chế tổ chức hoạt động BHXH.
- BHXH góp phần phân phối lại thu nhập; BHXH tiến hành phân phối
và phân phối lại thu nhập giữa những người tham gia BHXH. Tham gia
BHXH khơng chỉ có NLĐ mà cả những người sử dụng lao động. Các bên
tham gia đều phải đóng góp vào quỹ BHXH. Quỹ này dùng để trợ cấp cho
một số NLĐ tham gia khi họ bị giảm hoặc mất thu nhập. Số lượng những
người này thường chiếm tỷ trọng nhỏ trong tổng số những người tham gia
đóng góp. Như vậy, theo quy luật số đơng bù số ít, BHXH thực hiện phân
phối lại thu nhập theo cả chiều dọc và chiều ngang. Phân phối lại giữa những
NLĐ có thu nhập cao và thấp, giữa những người khoẻ mạnh đang làm việc
với những người ốm đau phải nghỉ việc… Thực hiện chức năng này có nghĩa
là BHXH góp phần thực hiện cơng bằng xã hội.
- BHXH kích thích, khuyến khích người lao động hăng hái lao động
sản xuất; Đối với NLĐ khi khoẻ mạnh tham gia lao động sản xuất, NLĐ được
chủ SDLĐ trả lương hoặc tiền công. Khi ốm đau, thai sản, tai nạn lao động,
hoặc khi về già đã có BHXH trợ cấp thay thế nguồn thu nhập bị mất. Vì thế
cuộc sống của họ và gia đình họ ln được đảm bảo ổn định và có chỗ dựa.

Do đó, NLĐ n tâm làm việc và tích cực lao động sản xuất làm nâng cao
năng suất lao động và hiệu quả kinh tế. Chức năng này biểu hiện như một địn
bẩy kinh tế kích thích NLĐ nâng cao năng suất lao động cá nhân và kéo theo
là năng xuất lao động xã hội tăng lên.
- BHXH phát huy tiềm năng và gắn bó lợi ích giữa người lao động và
người sử dụng lao động, giữa người lao động với xã hội; Thông qua BHXH,


12

những mâu thuẫn nội tại, khách quan về tiền lương, tiền cơng, thời gian lao
động… được điều hồ và giải quyết. Đặc biệt cả hai giới này đều thấy nhờ có
BHXH mà mình có lợi và được bảo vệ. Từ đó làm cho họ hiểu nhau hơn và
gắn bó lợi ích được với nhau. Đối với nhà nước và xã hội, chi cho BHXH là
cách thức phải chi ít nhất và có hiệu quả nhất nhưng vẫn giải quyết được
những khó khăn về đời sống cho NLĐ và gia đình họ, góp phần làm cho sản
xuất ổn định, kinh tế, chính trị và xã hội được phát triển an tồn hơn.
1.1.2. Quản lý thu BHXH bắt buộc
1.1.2.1. Khái niệm về quản lý thu bảo hiểm xã hội bắt buộc
Khi nói đến thu BHXH bắt buộc là nói đến các mối quan hệ khăng khít,
bao gồm quan hệ giữa Nhà nước, NSDLĐ, NLĐ và cơ quan BHXH. Thu
BHXH bắt buộc là một khái niệm phức hợp, bao gồm các định hướng, chủ
trương, phương pháp và biện pháp hữu hiệu nhằm nâng cao hiệu quả quản lý,
chỉ đạo, khuyến khích đẩy mạnh công tác thu BHXH bắt buộc. Như vậy, thu
BHXH bắt buộc là sự tác động của Nhà nước thông qua các quy định mang
tính pháp lý bắt buộc các bên tham gia BHXH phải tuân thủ thực hiện.
Như vậy, khái niệm về quản lý thu BHXH bắt buộc là “Quản lý thu
BHXH bắt buộc là việc nhà nước dùng nước dùng quyền lực của mình bắt
buộc các đối tượng phải đóng BHXH theo mức phí quy định hoặc cho phép
một số đối tượng tự nguyện tham gia, lựa chọn mức đóng, phương thức đóng

phù hợp với thu nhập của mình. Trên cơ sở đó hình thành một quỹ tiền tệ tập
trung nhằm mục đích đảm bảo cho các hoạt động BHXH”. Quản lý thu
BHXH bắt buộc thực chất là quá trình phân phối lại một phần thu nhập của
các đối tượng tham gia BHXH bắt buộc, phân phối và phân phối lại một phần
của cải của xã hội dưới dạng giá trị, nhằm giải quyết hài hòa các mối quan hệ
về mặt lợi ích kinh tế, góp phần đảm bảo cơng bằng xã hội. Theo khái niệm
thì thu BHXH bắt buộc là việc Nhà nước bắt buộc các đối tượng phải đóng
BHXH theo mức phí nhất định được quy định bởi Luật BHXH.


13

1.1.2.2. Nguyên tắc quản lý thu BHXH bắt buộc
- Một là thu đúng, thu đủ, thu kịp thời
+ Thu đúng, là đúng đối tượng, đúng mức, đúng tiền lương, tiền cơng
và đúng thời gian quy định: mọi NLĐ khi có HĐLĐ hoặc giao kết lao động
theo quy định, được trả cơng bằng tiền đều là đối tượng đóng BHXH bắt
buộc. Việc xác định đúng đối tượng, đúng tiền lương, tiền cơng, căn cứ đóng
BHXH của NLĐ là cơ sở quan trọng để đảm bảo thu đúng; việc thu đúng phụ
thuộc vào tính chất hoạt động của đơn vị SDLĐ để xác định đúng đối tượng,
mức thu, phương thức thu.
+ Thu đủ, là thu đủ số người thuộc diện tham gia BHXH bắt buộc và số
tiền phải đóng BHXH bắt buộc của NLĐ, người SDLĐ.
+ Thu kịp thời, là thu kịp về thời gian khi có phát sinh quan hệ lao động,
tiền cơng, tiền lương mà những quan hệ đó thuộc đối tượng, phạm vi tham gia
BHXH bắt buộc. Chế độ BHXH thường xuyên thay đổi để phù hợp với phát
triển kinh tế - xã hội từng thời kỳ, ở mỗi thời điểm thay đổi đó cần phải tổ chức
thực hiện thu BHXH bắt buộc của người SDLĐ và NLĐ đảm bảo kịp thời,
không để tồn đọng tiền thu, không bỏ sót lao động tham gia BHXH.
- Hai là, tập trung, thống nhất, công bằng, công khai

Cơ chế thu BHXH bắt buộc được quy định thống nhất, nguồn thu
BHXH bắt buộc tập trung quản lý, điều tiết ở Trung ương là BHXH Việt
Nam. Việc tham gia BHXH bắt buộc của NLĐ, người SDLĐ đảm bảo công
khai, thực hiện công bằng ở các thành phần kinh tế. Các đơn vị tham gia
BHXH bắt buộc đều phải công khai minh bạch số lao động phải đóng BHXH
bắt buộc và số tiền đóng theo đúng quy định, có sự kiểm tra, thanh tra, kiểm
sốt của Nhà nước và giám sát của các cơ quan chức năng và các tổ chức
chính trị - xã hội. Tính cơng bằng được thể hiện trong việc thu nộp BHXH bắt
buộc, không phân biệt đối xử giữa các thành phần kinh tế, tức là đều có tỷ lệ
phần trăm thu BHXH bắt buộc như nhau.


14

- Ba là an toàn, hiệu quả
Thực hiện quản lý chặt chẽ tiền thu BHXH bắt buộc theo chế độ quản
lý tài chính của Nhà nước và sử dụng nguồn thu đúng mục đích. Nguồn thu
BHXH bắt buộc do được tồn tích cộng đồng, nên thường có khối lượng tiền
nhàn rỗi tương đối lớn chưa sử dụng cần được đầu tư tăng trưởng, vừa nâng
cao hiệu quả sử dụng, vừa an toàn tiền thu BHXH bắt buộc về mặt giá trị do
yếu tố trượt giá. Vì vậy, thơng qua cơ chế quản lý nghiêm ngặt về thu BHXH
bắt buộc để tránh lạm dụng; thất thoát; đồng thời nghiên cứu các lĩnh vực đầu
tư để đảm bảo thu hồi được vốn và có lãi; tức là hiệu quả sử dụng nguồn thu.
1.1.2.3. Sự cần thiết phải quản lý thu BHXH bắt buộc
- Xuất phát từ đòi hỏi của sự phát triển kinh tế thị trường định hướng xã
hội chủ nghĩa:
Đường lối phát triển kinh tế của đất nước đã được Đảng ta khởi xướng
từ Đại hội VI tiếp tục được khẳng định qua các Đại hội VII, VIII, IX và Đại
hội X: Đó là đường lối phát triển kinh tế nhiều thành phần theo cơ chế thị
trường có sự quản lý của nhà nước.

Trong những năm qua, nền kinh tế thị trường ở nước ta đang được hình
thành một cách rõ nét, sự phát triển của các thành phần kinh tế trở nên mạnh
mẽ hơn bao giờ hết. Cùng với sự phát triển mạnh mẽ của các thành phần kinh
tế thì nhà nước đã đóng một vai trị khơng thể thiếu nhằm giúp cho mục tiêu
phát triển kinh tế không đi chệch mục tiêu XHCN mà Đảng, Bác Hồ và nhân
dân ta đã chọn. Tuy nhiên, sự phát triển mạnh mẽ, đa dạng và phức tạp của
nền kinh tế thị trường đã đặt ra nhiều thách thức và thử thách như: sự lựa
chọn, đào thải lao động của thị trường dẫn đến mất việc làm và thất nghiệp
của người lao động, sự biến động phức tạp của thị trường và sản xuất kinh
doanh đưa đến cho người lao động những rủi ro ốm đau, tai nạn lao động,
bệnh nghề nghiệp ngày một gia tăng. Để bảo vệ lợi ích của người lao động
đòi hỏi nhà nước ta cần tăng cường vai trị quản lý của mình hơn nữa trong