Thực trạng và một số đề xuất về quản lí hoạt động giảng dạy ở trường trung học phổ thông ngoài công lập tại thành phố hồ chí minh
Bạn đang xem bản rút gọn của tài liệu. Xem và tải ngay bản đầy đủ của tài liệu tại đây (1.51 MB, 113 trang )
BỘ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO
TRƯỜNG ĐẠI HỌC SƯ PHẠM THÀNH PHỐ HỒ CHÍ MINH
…..…..
VÕ THANH VÂN
THỰC TRẠNG VÀ MỘT SỐ ĐỀ XUẤT VỀ QUẢN LÍ
HOẠT ĐỘNG GIẢNG DẠY Ở TRƯỜNG
TRUNG HỌC PHỔ THƠNG NGỒI CƠNG LẬP
TẠI THÀNH PHỐ HỒ CHÍ MINH
LUẬN VĂN THẠC SĨ QUẢN LÍ GIÁO DỤC
Thành phố Hồ Chí Minh - 2008
I
LỜI CẢM ƠN
Trong quá trình học tập, nghiên cứu và thực hiện luận văn thạc sĩ Khoa
Học Quản Lý Giáo Dục này, tác giả đã nhận được sự hướng dẫn, động viên và
giúp đỡ tận tình của q Thầy Cơ và các bạn đồng học. Tác giả xin bày tỏ lịng
trân trọng biết ơn đến:
Q Thầy Cơ tham gia giảng dạy khóa 16 – Cao học QLGD – Trường
ĐHSP thành phố Hồ Chí Minh.
Q Thầy Cơ khoa Tâm Lý trường ĐHSP thành phố Hồ Chí Minh.
Quý Thầy Cơ phịng Sau Đại Học trường ĐHSP thành phố Hồ Chí Minh.
Các bạn, các anh chị em học viên khóa 16 – Cao học QLGD – Trường
ĐHSP thành phố Hồ Chí Minh.
Đặc biệt, tác giả xin bày tỏ lịng trân trọng biết ơn và ghi nhớ công lao của
cô giáo hướng dẫn – TS, Nguyễn Thị Bích Hạnh – đã khơng quản ngại khó nhọc,
tận tâm chỉ bảo và hướng dẫn tỷ mỷ suốt tiến trình thực hiện luận văn.
Dù đã hết sức cố gắng nhưng chắc chắn luận văn này vẫn cịn nhiều thiếu
sót. Tác giả rất mong được học hỏi thêm từ quý thầy cô, các đồng nghiệp và các
bạn đồng học qua các ý kiến nhận xét, đánh giá và đóng góp để luận văn được
hồn thiện hơn.
Thành phố Hồ Chí Minh tháng 8 năm 2008
Võ Thanh Vân
II
DANH MỤC CÁC CHỮ VIẾT TẮT
BGH
ĐHSP
GD&ĐT
NCL
QLGD
THPT
THPTCL
THPTDL
THPTTT
THPTNCL
: Ban giám hiệu
: Đại học sư phạm
: Giáo dục và đào tạo
: Ngồi cơng lập
: Quản lí giáo dục
: Trung học phổ thơng
: Trung học phổ thông công lập
: Trung học phổ thông dân lập
: Trung học phổ thông tư thục
: Trung học phổ thơng ngồi cơng lập
III
MỤC LỤC
LỜI CẢM ƠN .......................................................................................................I
T
1
1T
DANH MỤC CÁC CHỮ VIẾT TẮT................................................................ II
T
1
T
1
MỤC LỤC ......................................................................................................... III
T
1
1T
MỞ ĐẦU .............................................................................................................. 1
T
1
1T
1. Lý do chọn đề tài ................................................................................................... 1
T
1
1T
2. Mục đích nghiên cứu ............................................................................................. 2
T
1
1T
3. Khách thể và đối tượng nghiên cứu ..................................................................... 2
T
1
T
1
4. Giả thuyết nghiên cứu ........................................................................................... 2
T
1
1T
5. Nhiệm vụ nghiên cứu ............................................................................................ 3
T
1
1T
6. Phương pháp nghiên cứu ...................................................................................... 3
T
1
1T
7. Phạm vi nghiên cứu ............................................................................................... 3
T
1
1T
Chương 1: CƠ SỞ LÍ LUẬN.............................................................................. 4
T
1
1T
1.1. Lịch sử nghiên cứu vấn đề ................................................................................. 4
T
1
1T
1.2. Khái niệm về quản lí giáo dục (QLGD) ........................................................... 6
T
1
T
1
1.2.1. Khái niệm về quản lí giáo dục ...................................................................... 6
T
1
T
1
1.2.2. Các chức năng của quản lí giáo dục ............................................................. 7
T
1
T
1
1.3. Quản lí trường học - Quản lí trường trung học phổ thơng (THPT) ............. 9
T
1
T
1
1.3.1. Khái niệm quản lí trường học ....................................................................... 9
T
1
T
1
1.3.2. Quản lí trường trung học phổ thơng (THPT) .............................................. 10
T
1
T
1
1.4. Quản lí hoạt động giảng dạy ........................................................................... 11
T
1
T
1
1.4.1. Khái niệm quản lí hoạt động giảng dạy ...................................................... 11
T
1
T
1
1.4.2. Các chức năng của cơng tác quản lí hoạt động giảng dạy .......................... 12
T
1
T
1
1.4.3. Nội dung quản lí hoạt động giảng dạy ở trường THPT .............................. 14
T
1
T
1
1.4.4. Quản lí các tổ chức và hoạt động liên quan trực tiếp đến hoạt động giảng
T
1
dạy ......................................................................................................................... 21
T
1
1.5. Hoạt động giảng dạy trong nhà trường THPTNCL ..................................... 25
T
1
T
1
1.5.1. Đặc điểm của loại hình trường THPTNCL ................................................ 25
T
1
T
1
1.5.2. Hoạt động giảng dạy trong loại hình trường THPTNCL............................ 26
T
1
T
1
IV
1.5.3. Nhiệm vụ và quyền hạn của Hiệu trưởng trong trường THPTNCL ........... 27
T
1
T
1
Chương 2: THỰC TRẠNG CÔNG TÁC QUẢN LÍ HOẠT ĐỘNG GIẢNG
DẠY Ở MỘT SỐ TRƯỜNG THPT NCL TẠI TP.HCM .............................. 30
T
1
T
1
2.1. Khái quát về mẫu khảo sát .............................................................................. 30
T
1
1T
2.1.1. Sơ lược về trường THPT NCL ở thành phố Hồ Chí Minh ......................... 30
T
1
T
1
2.1.2. Sơ lược về tình hình của 4 trường khảo sát ................................................ 31
T
1
T
1
2.2. Cơng cụ nghiên cứu và cách xử lí ................................................................... 33
T
1
T
1
2.3. Thực trạng quản lí hoạt động giảng dạy ở trường THPT NCL tại thành
phố Hồ Chí Minh ..................................................................................................... 35
T
1
1T
2.3.1. Nhận thức tầm quan trọng của cơng tác quản lí hoạt động giảng dạy ........ 35
T
1
T
1
2.3.2. Thực trạng công tác quản lý hoạt động giảng dạy ...................................... 37
T
1
T
1
2.4. Những yếu tố gây khó khăn trong cơng tác quản lí hoạt động giảng dạy .. 52
T
1
T
1
Chương 3: BIỆN PHÁP QUẢN LÍ HOẠT ĐỘNG GIẢNG DẠY Ở
TRƯỜNG THPT NCL TẠI TP.HCM............................................................. 56
T
1
T
1
3.1. Nguyên tắc đề xuất các biện pháp .................................................................. 56
T
1
T
1
3.1.1. Đảm bảo tính hệ thống cấu trúc .................................................................. 56
T
1
T
1
3.1.2. Đảm bảo tính thực tiễn................................................................................ 56
T
1
1T
3.1.3. Đảm bảo tính hiệu quả ................................................................................ 57
T
1
1T
3.2. Một số biện pháp đề xuất................................................................................. 57
T
1
1T
3.2.1. Biện pháp 1 ................................................................................................. 57
T
1
1T
3.2.2. Biện pháp 2 ................................................................................................. 60
T
1
1T
3.2.3. Biện pháp 3 ................................................................................................. 63
T
1
1T
3.2.4. Biện pháp 4 ................................................................................................. 64
T
1
1T
3.3. Kết quả khảo cứu ............................................................................................. 66
T
1
1T
3.3.1. Tính cần thiết của các đề xuất ..................................................................... 66
T
1
T
1
3.3.2. Tính khả thi của các đề xuất ....................................................................... 67
T
1
T
1
3.3.3. Tính hiệu quả của các đề xuất ..................................................................... 68
T
1
T
1
KẾT LUẬN VÀ KIẾN NGHỊ .......................................................................... 71
T
1
1T
V
KẾT LUẬN .............................................................................................................. 71
T
1
1T
KIẾN NGHỊ ............................................................................................................. 73
T
1
1T
TÀI LIỆU THAM KHẢO ................................................................................ 76
T
1
1T
PHỤ LỤC ........................................................................................................... 80
T
1
1T
1
MỞ ĐẦU
1. Lý do chọn đề tài
Để thực hiện xã hội hóa giáo dục, từ năm 1989 đảng và nhà nước cho phép loại
hình trường NCL ra đời. Đây là một chủ trương rất đúng đắn, đúng lúc, họp với tình
hình đất nước và hợp quy luật nên loại hình trường NCL phát triển nhanh chóng và giữ
một vị trí nhất định trong hệ thống giáo dục quốc dân. Tuy nhiên, do loại hình trường
NCL đối với nước ta cịn khá mới mẻ nên hệ thống văn bản cũng như các tài liệu
hướng dẫn thực hiện đối với loại hình trường này chỉ mới hoàn thành ở bước đầu, ở
mức khung tối thiểu cần thiết. Những qui định cụ thể chỉ đạo lĩnh vực quản lí hoạt
động giảng dạy cho giáo viên ở cấp THPT NCL chưa đủ đáp ứng được tính đặc thù
của loại hình trường và tính đặc thù của đối tượng học sinh.
Vì lí do trên, trong lĩnh vực quản lí hoạt động giảng dạy của các THPTNCL ở
thành phố Hồ Chí Minh nói riêng và trên cả nước nói chung chưa có tính thống nhất.
Có những trường đã tự đề ra các qui định riêng trong quản lí hoạt động giảng dạy,
song cũng có những trường thì áp dụng quản lí hoạt động giảng dạy giống như cấp
THPT trong các trường cơng lập. Trong khi đó các điều kiện giảng dạy của trương
THPTNCL khác với trương THPTCL ở hai phương diện chính sau:
- Giáo viên giảng dạy ở trương THPTNCL được mời giảng từ nhiều nguồn khác
nhau, trình độ khác nhau, sinh hoạt chun mơn ở nhiều Hội đồng giáo viên khác nhau,
quan điểm nhìn nhận về loại hình trường NCL khác nhau nên khơng thể quản lí họ
giống quản lí tập thể sư phạm trong các trường công lập.
- Học sinh tuyển vào các trường NCL là học sinh không đủ điều kiện vào học ở
các trương cơng lập. Nói cách khác, những học sinh này thuộc loại yếu kém, là những
"hạt gạo dưới sàn"; do đó, các biện pháp quản lí hoạt động học tập đối với những học
sinh này khơng thể giống hồn tồn với học sinh trong các trường cơng lập.
Chính sự chưa thống nhất trên làm cho chất lượng giảng dạy của các trường NCL
không đồng đều, kết quả giáo dục của loại hình trường THPTNCL chưa đạt kết quả
đáng có. Điều đó làm cho chủ trương xã hội hóa giáo dục của Đảng và Nhà nước
2
khơng thể thành cơng đúng mức, và loại hình trường NCL ở cấp THPT chưa thể hiện
đúng vai trò của mình trong nền giáo dục quốc dân.
Lĩnh vực quản lý hoạt động giảng dạy trong trường THPTNCL còn nhiều bất cập
như đã trình bày trên nhưng sự nghiên cứu về nó chưa được chú trọng, đặc biệt là ở
thành phố Hồ Chí Minh, một địa phương có nhiều THPTNCL nhất nước nhưng chưa
có đề tài nào nghiên cứu về vấn đề quản lí hoạt động giảng dạy của loại hình
THPTNCL.
Xuất phát từ ý nghĩa của vấn đề, thực trạng nghiên cứu vấn đề khiến tôi chọn đề
tài "Thực trạng và một số đề xuất về quản lí hoạt động giảng dạy ở trường trung
học phổ thơng ngồi cơng lập tại thành phố Hồ Chí Minh" để nghiên cứu.
2. Mục đích nghiên cứu
Trên cơ sở nghiên cứu lí luận về quản lí hoạt động dạy học và khảo sát thực trạng,
phân tích các ưu khuyết điểm trong quản lí hoạt động giảng dạy ở một số trường
THPTNCL tại thành phố Hồ Chí Minh để đề xuất một số biện pháp quản lí hoạt động
giảng dạy ở trường THPTNCL góp phần nâng cao chất lượng giáo dục của loại hình
trường THPTNCL tại thành phố Hồ Chí Minh.
3. Khách thể và đối tượng nghiên cứu
3.1. Khách thể nghiên cứu: Quản lí hoạt động dạy học ở trường phổ thông.
3.2. Đối tượng nghiên cứu: Quản lí hoạt động giảng dạy ở trường THPTNCL tại
thành phố Hồ Chí Minh.
4. Giả thuyết nghiên cứu
Hiện nay, cơng tác quản lí hoạt động giảng dạy ở loại hình trường THPTNCL
chưa có các nét đặc thù, chưa có tính thống nhất cao đã ảnh hưởng đến chất lượng giáo
dục ở loại hình trường này.
Cần đề xuất các biện pháp quản lí hoạt động giảng dạy phù hợp với những đặc
thù của loại hình trường THPTNCL góp phần nâng cao hiệu quả dạy và học trong loại
hình trường THPTNCL tại thành phố Hồ Chí Minh.
3
5. Nhiệm vụ nghiên cứu
5.1. Nghiên cứu một số cơ sở lí luận về quản lí hoạt động dạy học trong trường
THPT và quản lí hoạt động giảng dạy trong trường THPTNCL.
5.2. Khảo sát thực trạng cơng tác quản lí hoạt động giảng dạy ở một số trường
THPTNCL tại thành phố Hồ chí Minh.
5.3. Đề xuất một số biện pháp quản lí hoạt động giảng dạy cho loại hình trường
này.
6. Phương pháp nghiên cứu
6.1. Phương pháp luận: Quan điểm lịch sử, quan điểm hệ thống cấu trúc, quan
điểm hoạt động, quan điểm toàn vẹn.
6.2. Phương pháp nghiên cứu
- Phương pháp nghiên cứu lí luận: Phân tích, so sánh, trừu tượng hóa, hệ thống
hóa, khái quát hóa các tài liệu liên quan đến vấn đề nghiên cứu.
- Phương pháp nghiên cứu thực tiễn: Quan sát, phỏng vấn, điều tra bằng phiếu
câu hỏi, ý kiến chuyên gia, v.v. . .
- Phương pháp toán thống kê.
7. Phạm vi nghiên cứu
Về nội dung: Đề tài chỉ đi sâu nghiên cứu cơng tác quản lí hoạt động giảng dạy ở
loại hình trường THPTNCL.
Về phạm vi khảo sát và thực nghiệm: Đề tài chỉ khảo sát cơng tác quản lí hoạt
động giảng dạy ở bốn trường THPTNCL là trường THPHDL An Đông, trường
THPHDL Đăng Khoa, trường THPHTT Nguyễn Khuyến và trường THPHTT Việt
Thanh.
4
Chương 1: CƠ SỞ LÍ LUẬN
1.1. Lịch sử nghiên cứu vấn đề
Bậc trung học phổ thơng có vai trị quan trọng trong quá trình phát triển nhân
cách của học sinh vì đây là bậc học ảnh hưởng lớn đến xu hướng nghề nghiệp của các
em, đó là tham gia lao động sản xuất hoặc tiếp tục được đào tạo nghề bậc cao; định
hướng ngành nghề tương lai. ..
Hoạt động dạy học là hoạt động trọng tâm của nhà trường, là con đường căn bản
để phát triển nhân cách nói chung và nâng cao học vấn nói riêng cho mỗi học sinh. Vì
thế, nghiên cứu quản lí hoạt động dạy học nhằm nâng cao chất lượng dạy học và giáo
dục của nhà trường là việc cần thiết cho tất cả các loại hình nhà trường, đặc biệt là loại
hình trường NCL.
Nhiều tác giả trong nước đã nghiên cứu vấn đề này như Nguyễn ngọc Quang với
tác phẩm Những khái niệm cơ bản về lí luận quản lí giáo dục [32], Trần Kiểm với tác
phẩm Khoa học quản lí giáo dục [19], Hoàng Chúng, Phạm Thanh Liêm với tác phẩm
Một số vấn đề về lí luận quản lí giáo dục [12],v.v... Trong các cơng trình nghiên cứu
của mình, các tác giả đã đề cập và làm sáng tỏ các khái niệm, nguyên tắc quản lí giáo
dục và quản lí trường học. Về phương pháp, xu hướng quản lí trường học, quyền hạn
và nhiệm vụ của Hiệu trưởng, phương pháp và xu thế quản lí hoạt động giảng dạy
trong nhà trường cũng được bàn đến trong giáo trình "Quản lí giáo dục và trường
học"[20],…Tuy nhiên, các vấn đề quản lí giáo dục, quản lí trường học và quản lí hoạt
động giảng dạy mới chỉ được các tác giả đề cập ở bình diện tổng quát, mang tính
nguyên tắc, chưa nghiên cứu cụ thể cho cơng tác quản lí hoạt động giảng dạy trong
thực tiễn tại các trường THPTNCL.
Một số cơng trình mang đậm tính chuẩn tắc, gần gũi với đề tài luận văn này như
các cơng trình của PGS. TS. Trần Tuấn Lộ với Đề cương các bài giảng về Quản Lí
trường học [25], Tác giả Trần Kiểm với Giáo trình "Quản lí giáo dục và trường
học"[20 ],… nghiên cứu về các phương pháp, xu hướng quản lý trường học, các quyền
hạn và nhiệm vụ của Hiệu trưởng. Các các phương pháp, xu hướng này bao hàm các
phương pháp, xu hướng quản lý HĐGD trong nhà trường. Tuy gần gũi nhưng các đề
5
tài trên vẫn mang tính nguyên tắc và tổng quát, khơng có tính cụ thể của đề tài luận
văn này.
Nghiên cứu về hoạt động giảng dạy trong nhà trường cũng được triển khai trong
các luận văn thạc sĩ như "Thực trạng và biện pháp nâng cao hiệu quả công tác quản lí
việc giảng dạy tiếng Anh ở các khoa khơng chuyên ngữ tại trường ĐHSP Tp Hồ chí
Minh của Trần thị Bình [4], Thực trạng và biện pháp nâng cao hiệu quả cơng tác quản
lí việc giảng dạy tiếng Anh ở thị xã Ben Tre" của Lê Quang Dũng .... Song các cơng
trình này chỉ đề cập đến cơng tác quản lý hoạt động giảng dạy ở một môn học cụ thể.
Một số đề tài khác nghiên cứu chung về quản lí hoạt động dạy học của Hiệu
trưởng trong trường phổ thơng như Đồn thị Bẩy với "Quản lí việc dạy và học của
Hiệu trưởng các trường THPT thành phổ Cà Mau, tỉnh Cà Mau: Thực trạng và giải
pháp"[3], Nguyễn Mạnh Lâm "Thực trạng và biện pháp để góp phần nâng cao hiệu
quả quản lí hoạt động giảng dạy của hiệu trưởng các trường THPT tỉnh Đăk Lăk"[23],
v.v.... Song những cơng trình này cũng mới chỉ nghiên cứu cơng tác quản lí hoạt động
dạy học ở các trường THPTCL.
Một số cơng trình nghiên cứu về quản lí hoạt động giảng dạy ở trường THPT
NCL như "Thực trạng hoạt động đánh giá việc thực hiện nhiệm vụ người giáo viên
trong trường THPT bán cơng và giải pháp vươn đến sự hồn thiện"của Nguyễn Việt
Cường [13], "Các biện pháp xây dựng và phát triển đội ngũ giáo viên của hiệu trưởng
trường THPTBC trên địa bàn thành phố Hồ Chí Minh" của Vũ Thị Thu Huyền (LV
thạc sĩ) [15] nhưng vẫn chỉ dừng lại ở phạm vi nghiên cứu đánh giá giáo viên trong
trường bán công ([13]); hay chỉ nghiên cứu về hoạt động xây dựng và phát triển đội
ngũ giáo viên trong trường THPTBC của Hiệu trưởng, không đi sâu về quản lý hoạt
động giảng dạy trong trường THPTNCL.
Từ những phân tích trên, chúng tôi thấy cần phải nghiên cứu cụ thể cơng tác quản
lí hoạt động giảng dạy ở loại hình trường NCL thuộc bậc THPT tại thành phố Hồ Chí
Minh.
6
1.2. Khái niệm về quản lí giáo dục (QLGD)
1.2.1. Khái niệm về quản lí giáo dục
Quản lí là những hoạt động cần thiết phải được thực hiện khi con người kết hợp
với nhau thành một tổ chức, đó là một phương thức làm cho những hoạt động của tố
chức được hoàn thành với một hiệu suất cao; bao gồm 4 chức năng: Hoạch định, Tổ
chức, Điều khiển, Kiểm soát; và 3 vai trò: Vai trò quan hệ với con người, vai trị thơng
tin và vai trị quyết định.
Có thể tiếp cận khái niệm quản lí bằng nhiều cách khác nhau như tiếp cận kiểu
kinh nghiệm (hoặc theo trường hợp), tiếp cận theo hành vi quan hệ cá nhân, tiếp cận
theo hành vi của nhóm, tiếp cận hệ thống hợp tác xã hội, tiếp cận hệ thống kỹ thuật xã
hội, tiếp cận tác nghiệp [16]. . ., nên các tác giả khác nhau đưa ra những quan điểm
khác nhau. Có thể dẫn một số tác giả tiêu biểu như sau:
- Theo tác giả Trần Kiểm, Quản lí là những tác động của chủ thể quản lí trong
việc huy động, phát huy, kết họp, sử dụng, điều chỉnh, điều phối các nguồn lực (nhân
lực, vật lực, tài lực) trong và ngoài tổ chức ( chủ yếu là nội lực) một cách tối ưu nhằm
đạt mục đích của tổ chức với hiệu quả cao nhất [19].
- Theo tác giả Nguyễn Ngọc Quang, Quản lí là tác động có mục đích, có kế
hoạch của chủ thể quản lí đến những người lao động nói chung là khách thể quản lí
nhằm thực hiện được những mục tiêu dự kiến [32].
Từ các định nghĩa đã nêu, tác giả nhận thấy khái niệm quản lí có những đặc điểm
chung, đó là tác động có tính tự giác, tính mục đích, tính kế hoạch, và tính phương
pháp của chủ thể quản lí đến đối tượng quản lí nhằm đạt được mục đích đã đề ra.
Vì thế, có thể tóm tắt khái niệm quản lí bằng sơ đồ 1.1
7
MƠI TRƯỜNG QUẢN LÍ
Chủ thể quản lí
MỤC
TIÊU
QUẢN LÍ
Đối tượng quản lí
Khách thể quản lí
Sơ đồ 1.1: Sơ đồ khái niệm quản lí
Quản lí giáo dục cũng được hiểu theo nhiều cấp độ: cấp độ vi mô và cấp độ vĩ
mô.
- Về cấp độ vĩ mơ, quản lí giáo dục được hiểu là quản lí một nền giáo dục, một
hệ thống giáo dục; là những tác động tự giác (có ý thức, có mục đích, có kế hoạch, có
hệ thống, hợp quy luật) của chủ thể quản lí đến tất cả các mắt xích của hệ thống nhằm
thực hiện có chất lượng và hiệu quả mục tiêu phát triển giáo dục.
- Về cấp độ vi mơ, quản lí giáo dục được hiểu là quản lí một nhà trường; là
những tác động của chủ thể quản lí vào q trình giáo dục (được tiến hành bởi giáo
viên và học sinh với sự hỗ trợ của đắc lực của các lực lượng xã hội) nhằm hình thành
và phát triển tồn diện nhân cách học sinh theo mục tiêu đào tạo của nhà trường [20]
Trong phạm vi đề tài, khái niệm QLGD được đề cập ở cấp độ vi mơ, theo đó,
QLGD được hiểu là các tác động của Hiệu trưởng đến tập thể giáo viên, công nhân
viên, tập thể học sinh, cha mẹ học sinh và các lực lượng xã hội trong và ngồi nhà
trường nhằm làm cho cơng tác giáo dục trong nhà trường được thực hiện với hiệu quả
cao nhất có thể có.
1.2.2. Các chức năng của quản lí giáo dục
Cũng như khoa học quản lí nói chung, QLGD cũng có 4 chức năng:
- Chức năng kế hoạch hóa (hoạch định).
8
- Chức năng tổ chức.
- Chức năng chỉ đạo (điều khiển).
- Chức năng kiểm tra.
Các chức năng này được thực hiện trên cơ sở các thơng tin quản lí và nhằm thực
hiện có hiệu quả mục tiêu quản lí như mơ tả ở sơ đồ 1.2:
THƠNG TIN QUẢN LÍ
HOẠCH ĐỊNH
TỔ CHỨC
MỤC
TIÊU
CHỈ ĐẠO
KIỂM TRA
Sơ đồ 1.2: Các chức năng quản lí
- Chức năng kế hoạch hóa thể hiện qua việc xác định mục tiêu, xây dựng chiến
lược và các chiến thuật cụ thể để hành động; Tập trung và vận dụng vật lực và tài lực
tác động cho mọi đối tượng quản lí hiểu rõ vai trị, nhiệm vụ và các phương pháp, biện
pháp cụ thể cần tiến hành . . . nhằm thực hiện có hiệu quả mục tiêu của tổ chức.
- Chức năng tổ chức bao gồm chức năng xây dựng và duy trì một cơ cấu về vai
trị, vị trí, nhiệm vụ của từng cá nhân, bộ phận cùng với mối quan hệ hữu cơ với các cá
nhân, bộ phận khác. Thực hiện chức năng tổ chức là thực hiện một quá trình gồm 5
bước:
Lập danh mục công việc cần làm để đạt mục tiêu.
Phân công lao động.
Phân chia bộ phận.
Thiết lập cơ chế quan hệ và thực hiện.
Kiểm tra và đánh giá và điều chỉnh.
9
- Chức năng chỉ đạo (điều khiển) thể hiện qua các quá trình đưa ra các quyết
định để tác động đến các đối tượng quản lí để họ phát huy hết các tiềm năng và phát
huy hết các mối quan hệ hữu cơ với chung quanh vào việc thực hiện các chức năng
của mình để tổ chức đạt được mục tiêu một cách hiệu quả nhất.
- Chức năng kiểm tra thể hiện qua các quá trình kiểm tra nhằm xác định mức độ
phù hợp với các quyết định quản lí đã ban hành của hoạt động của các đối tượng quản
lí. Q trình kiểm tra gồm 3 bước:
Xây dựng các tiêu chuẩn giáo dục .
Đo đạc việc thực hiện.
Điều chỉnh các sai lệch.
1.3. Quản lí trường học - Quản lí trường trung học phổ thơng (THPT)
1.3.1. Khái niệm quản lí trường học
Quản lí trường học là sự quản lí của Hiệu trưởng đối với tồn bộ những con
người, những hoạt động, những tổ chức và những phương tiện vật chất, kỹ thuật, tài
chính của trường để đạt cho được mục tiêu giáo dục và đào tạo học sinh loại trường đó
[25].
Con người trong trường học gồm:
Cán bộ quản lí các cấp dưới hiệu trưởng, như các Phó Hiệu trưởng, các Tổ
trưởng bộ mơn, Chủ tịch các hội đồng, Trưởng phịng giáo vụ.
Giáo viên.
Cơng nhân viên.
Học sinh.
Các hoạt động trong trường học bao gồm:
Hoạt động giảng dạy, giáo dục của giáo viên .
Hoạt động học tập và rèn luyện của học sinh
Hoạt động quản lí của các cấp quản lí dưới Hiệu trưởng .
10
Hoạt động phục vụ cho các hoạt động trên của công nhân viên.
Trong đề tài này, tác giả chỉ đề cập đến cơng tác quản lí của Hiệu trưởng đối với
ba đối tượng con người liên quan trực tiếp đến hoạt động giảng dạy, đó là P. Hiệu
trưởng chuyên môn, Tổ trưởng bộ môn và giáo viên; và hai hoạt động là hoạt động
giảng dạy của giáo viên và hoạt động tổ chức, quản lí hoạt động giảng dạy của P. Hiệu
trưởng chuyên môn và Tổ trưởng bộ môn.
1.3.2. Quản lí trường trung học phổ thơng (THPT)
- Vị trí của trường trung học
Trường trung học là cơ sở giáo dục của bậc trung học, bậc học nối tiếp bậc tiểu
học của hệ thống giáo dục quốc dân nhằm hoàn chỉnh học vấn phổ thông [6].
- Nhiệm vụ và quyền hạn của trường trung học
Trường trung học có những nhiệm vụ và quyền hạn sau:
+ Tố chức giảng dạy, học tập và các hoạt động khác theo chương trình giáo dục
trung học do Bộ trưởng bộ GD&ĐT ban hành.
+ Tiếp nhận, vận động học sinh bỏ học đến trường, thực hiện kế hoạch phổ cập
giáo dục cơ sở trong phạm vi cộng đồng theo quy định của nhà nước.
+ Quản lí giáo viên, nhân viên và học sinh .
+ Quản lí, sử dụng đất đai, trường sở, trang thiết bị và tài chính theo quy định của
pháp luật.
+ Phối hợp với gia đình của học sinh, tổ chức và cá nhân trong cộng đồng thực
hiện các hoạt động giáo dục .
+ Tổ chức giáo viên, nhân viên và học sinh tham gia các hoạt động xã hội trong
phạm vi cộng đồng.
+ Thực hiện các nhiệm vụ và quyền hạn khác theo quy định của pháp luật [6].
- Nhiệm vụ và quyền hạn của Hiệu trưởng trường THPT
Hiệu trưởng trường THPT có những nhiệm vụ và quyền hạn sau đây:
11
+ Tổ chức bộ máy nhà trường.
+ Xây dựng kế hoạch và tổ chức thực hiện nhiệm vụ năm học.
+ Quản lí giáo viên, nhân viên và học sinh; quản lí chun mơn, phân cơng cơng
tác, kiểm tra, đánh giá việc thực hiện nhiệm vụ của giáo viên, nhân viên.
+ Quản lí và tổ chức giáo dục học sinh.
+ Quản lí hành chính, tài chính, tài sản của nhà trường.
+ Thực hiện các chế độ, chính sách của nhà nước đối với giáo viên, nhân viên và
học sinh; tổ chức thực hiện quy chế dân chủ trong hoạt động của nhà trường.
+ Được theo học các lớp chuyên môn, nghiệp vụ và hưởng các chế độ hiện hành
[6].
Nghiên cứu về quản lí ở bậc phổ thơng, trong tác phẩm Một số kinh nghiệm
lãnh đạo của hiệu trưởng trường phổ thơng V.A. Xukhomlinxki đã khẳng định:
Kết quả tồn bộ hoạt động quản lí của nhà trường phụ thuộc rất nhiều vào việc
tổ chức đúng đắn và hợp lí hoạt động giảng dạy của đội ngũ giáo viên.
Xây dựng và bồi dưỡng đội ngũ giáo viên là một trong những nhiệm vụ hết sức
quan trọng.
Tổ chức dự giờ, phân tích sư phạm bài giảng là địn bẩy nâng cao chất lượng
giáo dục của đội ngũ giáo viên [45].
Đây chính các lĩnh vực tác giả nghiên cứu, trong phạm vi các trường THPT NCL
tại thành phố Hồ Chí Minh.
1.4. Quản lí hoạt động giảng dạy
1.4.1. Khái niệm quản lí hoạt động giảng dạy
Hoạt động giảng dạy là hoạt động truyền thụ và điều khiển học sinh lĩnh hội tri
thức, kỹ năng, kĩ xảo và các giá trị, qua đó phát triển nhân cách.
Với cách hiểu như trên, khi nói đến hoạt động giảng dạy là muốn nói đến hoạt
động dạy của giáo viên và những hoạt động liên quan trực tiếp đến hoạt động dạy của
giáo viên trong trường học.
12
Từ sự phân tích trên, quản lí hoạt động giảng dạy được hiểu là sự quản lí của
Hiệu trưởng đối với hoạt động dạy của giáo viên và các hoạt động quàn lí của các cấp
liên quan trực tiếp đến hoạt động dạy nhằm thực hiện tốt các nhiệm vụ dạy học.
1.4.2. Các chức năng của cơng tác quản lí hoạt động giảng dạy
Quản lí hoạt động giảng dạy cũng mang đầy đủ các chức năng quản lí giáo dục
như chức năng hoạch định, chức năng tổ chức, chức năng điều khiển, chức năng kiểm
tra.
a. Chức năng hoạch định
- Đầu tiên, chức năng hoạch định được thể hiện qua các kế hoạch dài, trung và
ngắn hạn. Kế hoạch dài hạn có thể là các kế hoạch phát triển nhà trường trong 5 năm,
10 năm; kế hoạch trung hạn thường là kế hoạch giảng dạy, thực hiện chương trình
trong năm học; kế hoạch ngắn hạn thường thể hiện qua các phong trào chun mơn
trong trường. Trong đó, kế hoạch giảng dạy, thực hiện chương trình trong năm học là
nhiệm vụ pháp quy và là kế hoạch then chốt nhất trong công tác hoạch định.
- Ngoài ra, chức năng hoạch định trong quản lí hoạt động giảng dạy cịn thể hiện
cụ thể qua các công tác như:
* Khẳng định trách nhiệm của mỗi giáo viên trong công tác giảng dạy qua những
quy định cụ thể về 3 mặt thể hiện chất lượng giảng dạy:
- Hình thành thế giới quan khoa học, các phẩm chất đạo đức chân chính.
- Hình thành hệ thống tri thức phổ thông, cơ bản, hiện đại phù hợp với thực tiễn
Việt Nam; Rèn luyện các kỹ năng, kỹ xảo tương ứng.
- Phát triển năng lực nhận thức, năng lực trí tuệ và năng lực hành động.
* Lên kế hoạch phân công chuyên môn phù họp với thực trạng lực lượng chuyên
môn của nhà trường.
* Lập kế hoạch vận dụng các lực lượng khách quan phục vụ cho công tác giảng
dạy của trường.
13
* Lập kế hoạch xây dựng mối liên kết hỗ tương giữa các bộ phận trong trường
phục vụ cho công tác giảng dạy của trường.
b. Chức năng tổ chức
Chức năng tổ chức hoạt động giảng dạy trong trường THPT gồm các việc:
* Phân công chuyên môn theo hoạch định.
* Đảm bảo định mức lao động đối với giáo viên bộ mơn.
* Xây dựng thời khóa biểu họp lí.
* Tổ chức tốt phòng giáo viên, nơi làm việc, nghiên cứu chuyên mơn của giáo
viên; tổ chức tốt cơng tác thí nghiệm thực hành.
* Tổ chức tốt công tác phục vụ giảng dạy trong nhà trường, sự giúp đỡ của các
hội đồng, đoàn thể trong trường và các lực lượng xã hội.
c. Chức năng điều khiển
Chức năng điều khiển hoạt động giảng dạy trong nhà trường THPT thể hiện dưới
3 hình thức:
- Truyền đạt các mệnh lệnh, quy chế, quy định chuyên môn đến các giáo viên
bộ môn; tổ chức học tập và hội thảo chuyên đề các văn bản trên.
- Điều khiển hoạt động giảng dạy thường kỳ bằng những mệnh lệnh hàng tuần,
hàng tháng, các phong trào, các hoạt động trong những thời kỳ đặc biệt như kiểm tra
định kỳ, kiểm tra học kỳ, kiểm tra cuối năm ...
- Hướng dẫn, tạo điều kiện, khêu gọi lương tâm nghề nghiệp, kích thích vật
chất và tình thần để các giáo viên bộ mơn hồn thành tốt nhiệm vụ giảng dạy được
giao.
d. Chức năng kiểm tra
Kiểm tra hoạt động giảng dạy trong nhà trường THPT là một công tác hết sức
quan trọng, và là một công tác cần tiến hành thường xuyên hàng năm, hàng tháng.
Kiểm tra hoạt động giảng dạy trong nhà trường THPT nhằm:
14
* Theo dõi sát tình hình thực hiện cơng tác giảng dạy trong trường: Tiến độ và
chất lượng trong thực hiện chương trình.
* Ngăn chặn các tiêu cực có thể xảy ra.
* Kịp thời uốn nắn các sai phạm và sai sót trong việc thực hiện cơng tác giảng
dạy.
* Tạo khơng khí nghiêm túc trong cơng tác giảng dạy.
* Phát hiện và nhân rộng các ưu điểm để trình độ giảng dạy chung trong nhà
trường ngày càng được nâng cao.
1.4.3. Nội dung quản lí hoạt động giảng dạy ở trường THPT
a. Quản lí chương trình giảng dạy
Chương trình giảng dạy là văn bản do Bộ giáo dục và đào tạo ban hành, trong
đó qui định cụ thể mục đích, mục tiêu của mỗi môn học; phạm vi và hệ thống nội dung
môn học; số tiết dành cho môn học nói chung và dành cho từng phần, chương, bài của
mơn học.
Về cấu trúc, chương trình gồm 4 phần như vị trí, mục đích, nhiệm vụ và nội dung
mơn học; phân phối số tiết cho từng chương, từng bài kể cả số tiết ơn tập, kiểm tra.
Chương trình giảng dạy là căn cứ để Bộ giáo dục và đào tạo thực hiện việc chỉ
đạo, giám sát và thanh tra hoạt động giảng dạy của nhà trường, và còn là căn cứ để
mỗi cơ sở trường học, giáo viên triển khai hoạt động giảng dạy và học sinh tiến hành
học tập. Vì vậy việc nắm vững chương trình giảng dạy là nhiệm vụ của tất cả các cán
bộ quản lí nhà trường, của cả giáo viên và học sinh. Hiệu trưởng phải làm cho giáo
viên nắm vững chương trình, khơng được tùy tiện thay đổi, thêm, bớt hoặc làm sai
lệch nội dung chương trình giảng dạy.
Hiệu trưởng điều khiển hoạt động giảng dạy phải dựa vào nội dung chương trình.
Vì thế, việc nắm vững chương trình giảng dạy là tiền đề bảo đảm hiệu quả quản lí hoạt
động giảng dạy. Cụ thể, Hiệu trưởng cần nắm vững những vấn đề sau:
- Những nguyên tắc cấu tạo chương trình giảng dạy của cấp học.
15
- Ngun tắc cấu tạo chương trình mơn học, phạm vi kiến thức từng môn.
- Phương pháp giảng dạy đặc trưng của từng môn.
- Kế hoạch giảng dạy từng môn.
Quản lí việc thực hiện chương trình của giáo viên là quản lí việc dạy đúng,
dạy đủ chương trình qui định. Thực hiện yêu cầu này, Hiệu trưởng phải làm một số
việc sau:
- Yêu cầu giáo viên lập kế hoạch giảng dạy môn học. Kế hoạch sau khi xây dựng
cần trao đổi kỹ trong tổ chuyên môn.
- Bảo đảm thời gian qui định của chương trình (biên chế năm học). Nghiêm cấm
việc cắt xén chương trình để dành thời gian cho các hoạt động khác.
- Hiệu trưởng và Phó Hiệu trưởng phải theo dõi việc thực hiện chương trình hàng
tuần, hàng tháng của giáo viên.
- Sử dụng các phương tiện hỗ trợ cho việc theo dõi như biểu bảng, sổ sách, phiếu
báo giảng bài, sổ dự giờ, sổ ghi đầu bài hay lịch kiểm tra học tập, v.v...
b. Quản lí hoạt động giảng dạy của giáo viên
Quản lý hồ sơ giảng dạy
Hồ sơ giảng dạy gồm các loại được xếp theo thứ tự quan trọng đến kém quan
trong như sau:
- Kế hoạch dạy học bộ môn.
- Kế hoạch dạy học từng chương, bài.
- Đề cương bài giảng, tài liệu hướng dẫn tự học cho học sinh.
- Hướng kiểm tra, chuẩn và thang đánh giá.
- Nhật kí giảng dạy.
- Sổ điểm.
- Sổ dự giờ và rút kinh nghiệm giờ dạy.
16
Hồ sơ giảng dạy thể hiện sự chuẩn bị, quá trình đầu tư nghiên cứu và quá trình
hoạt động giảng dạy của giáo viên. Do đó quản lí tốt hồ sơ giảng dạy giúp Hiệu trưởng
nắm được trình độ chuyên mơn, nhiệt tình và trách nhiệm đối với nghề nghiệp, với
hoạt động giảng dạy của giáo viên. Để quản lí hồ sơ giảng dạy tốt, Hiệu trưởng cần
phải:
+ Xây dựng các quy định thống nhất về hồ sơ chuyên môn, lập bộ hồ sơ mẫu.
+ Xây dựng các tiêu chuẩn đánh giá, xếp loại hồ sơ.
+ Kiểm tra định kỳ và đột xuất việc lập và sử dụng hiệu quả hồ sơ.
❖ Quản lý hoạt động dạy
Hoạt động giảng dạy bao gồm các công đoạn như lập kế hoạch bài dạy, triển
khai kế hoạch bài dạy ở trên lớp và kiểm tra, đánh giá kết quả học tập của học sinh. Vì
thế, quản lí hoạt động dạy buộc phải quản lí từng cơng đoạn của qui trình giảng dạy
của giáo viên trong đó cơng đoạn đầu tiên là việc chuẩn bị lên lớp thơng qua kế hoạch
bài dạy.
* Quản lí công tác chuẩn bị giảng dạy - thiết kế kế hoạch bài dạy
Trên cơ sở nghiên cứu kĩ chương trình, kế hoạch giảng dạy; đọc và phân tích kĩ
nội dung môn dạy, Hiệu trưởng cần hướng dẫn giáo viên các việc làm dưới đây nhằm
quản lí tốt việc lập kế hoạch bài dạy:
- Nhận dạng bài dạy (bài dạy lí thuyết hay bài dạy kĩ năng).
- Viết mục tiêu bài dạy (kết quả cần đạt đến của bài dạy).
- Lựa chọn và tổ chức nội dung bài dạy.
- Lựa chọn phương pháp, phương tiện, hình thức tổ chức dạy học để triển khai
bài dạy trên lớp.
- Chỉ đạo tổ chuyên môn tổ chức thống nhất hệ thống mục tiêu, chuẩn kiến thức
bài dạy, trao đổi phương hướng giảng dạy từng bài dạy, những bài khó, những tư liệu
mới cần bổ sung vào bài dạy, những thiết bị cần thiết cho bài dạy.
Tác giả giới thiệu một mẫu kế hoạch bài dạy như sau:
17
Mẫu kế hoạch bài dạy
1. Chủ đề/bài
2. Thời lượng
3. Đối tượng
4. Địa điểm
5. Người dạy
6. Mục tiêu. Sau khi học xong chủ đề / bài này, người học phải:
- Về tri thức
- Về kĩ năng
- Về thái độ
7. Phương pháp và phương tiện
8. Nội dung
ĐỀ MỤC
NỘI DUNG/
NGUỒN
PHƯƠNG PHÁP, PHƯƠNG
T.GIAN
TIỆN (hoạt động của thầy và trò)
A. KHỞI ĐỘNG
– MỞ BÀI
B. PHÁT TRIỂN
I…..
1.1……
……
……
II…..
2.1…..
C. KẾT THÚC
* Quản lí giờ lên lớp của giáo viên
Giờ lên lớp phản ánh chất lượng kế hoạch bài dạy và kĩ thuật giảng dạy của giáo
viên trong tình huống lớp học cụ thể.
Quản lí giờ lên lớp góp phần quản lí việc thực hiện nghiêm túc chương trình, kế
hoạch giảng dạy của giáo viên và chất lượng giảng dạy trên thực tế. Để quản lí giờ lên
18
lớp một cách hiệu quả, Hiệu trưởng cần xây dựng tiêu chuẩn đánh giá cho từng loại
bài dạy đối với từng môn.
Đây là công việc chung của tập thể sư phạm nhà trường, nhất là tổ chuyên môn.
Tiêu chuẩn đánh giá khoa học vừa giúp đánh giá đúng bài dạy, vừa giúp giáo viên
nâng cao tay nghề, dù cho đó là những tiêu chuẩn qui định tối thiểu, cơ bản, cần thiết.
Cần vận dụng linh hoạt, cụ thể các tiêu chuẩn đánh giá trong từng tình huống lớp học.
Cần xây dựng các tiêu chí và chuẩn đánh giá cho từng loại bài dạy (bài dạy khái
niệm và bài dạy kĩ năng). Tác giả giới thiệu hai ví dụ về mẫu thông tin phản hồi cho
bài dạy như sau:
Mẫu thông tin phản hồi về trình diễn dạy khái niệm, ngun lí
Người trình diễn: .........................................................
Tiêu chí
Tốt
1. Giọng nói:
Phát âm rõ ràng
Âm lượng vừa đủ
Tốc độ nói vừa phải
Dừng đúng lúc trong khi nói
Có thay đổi tốc độ và âm lượng
2. Sử dụng đúng từ và ngơn ngữ:
Thích hợp
Dễ hiểu
Đúng
Giải thích các thuật ngữ kỹ thuật
3. Ngôn ngữ không lời (ngôn ngữ cơ thể)
Giáo tiếp mắt
Sự thay đổi qua nét mặt khi diễn đạt
Tư thế thoải mái
Chọn vị trí thích hợp trong phịng
Thân thiện
Nhiệt tình
Tự tin
Di chuyển nhẹ nhàng
Người trình diễn đã:
Có
4. Lựa chọn khái niệm/ nguyên lí phù hợp với
kỹ năng
5. Gắn khái niệm/ nguyên lý với kinh nghiệm
của học sinh
6. Định nghĩa các thuật ngữ và đưa ra những
thông tin cơ sở
7. Chắc chắn tất cả các phương tiện trong tầm
Chấp nhận được
Cần cải thiện
U
U
U
Không
