50 Ý TƯỞNG VỀ TƯƠNG LAI

01. Giám sát mọi nơi
Nhà văn George Orwell đã đúng. Ơng ấy chỉ dự đốn sai
thời điểm. Người ta nói rằng hiện nay có đến 32 máy quay
CCTV (closed-circuit television – camera an ninh) trong phạm
vi 180 m xung quanh căn nhà cũ của Orwell tại số 27B, phố
Canonbury Square ở phía Bắc London. Tổng cộng có hơn 4
triệu camera an ninh trên tồn nước Anh, tính trung bình cứ
14 người dân thì có một camera. Một người Anh bình thường
xuất hiện trên màn hình 300 lần mỗi ngày và xu hướng này
đang dần hiện hữu ở những nơi khác.
Vương quốc Anh đang đứng trên tuyến đầu của một
thế trận dịch chuyển toàn cầu về giám sát và camera
an ninh chỉ mới là sự khởi đầu. Tại Vương quốc
Anh, bất kỳ ai bị bắt giữ khi bị tình nghi phạm tội
thì ADN của người đó sẽ được đưa vào một cơ sở dữ
liệu và được lưu trữ vô thời hạn, bất kể người đó có bị
kết án hay khơng. Trong năm 2009, chính phủ Anh
đã cố gắng để được phê chuẩn thành lập một cơ sở
dữ liệu khác nhằm ghi chép lại theo thời gian thực
các liên lạc điện tử của mọi cá nhân và chia sẻ cơ sở
MỐC THỜI GIAN
1932

1949

1973

2005

2012

Một thế giới mới
quả cảm (Brave
new world)
được xuất bản

Một chín tám
tư được xuất
bản

Máy quay an
ninh đầu tiên
xuất hiện ở
Quảng trường
Thời đại

Hệ thống nhận
diện biển số xe
tự động được
triển khai trên
toàn nước Anh

Các ứng dụng trên
điện thoại thông
minh cho trẻ em bí
mật dị vị trí và thu
thập hình ảnh


trên
g

m bí
thu

50 ý tưởng về tương lai

“

7

dữ liệu đó với 653 tổ chức
Trong lời tiên tri kiểu
của nước này. Đó có thể là
Huxley, khơng phải Anh Cả
các thư điện tử hằng ngày,
lựa chọn theo dõi chúng ta.
các cuộc điện thoại, tìm
Chính chúng ta lựa chọn dõi
kiếm Google và giao dịch
theo Anh Cả. Khơng cần phải
thẻ tín dụng. Kế hoạch
có quản giáo, những cánh
đó bị “cất vào ngăn kéo”,
cổng hay Bộ Sự thật.
nhưng sau đó lại xuất hiện
Neil Postman, nhà văn, nhà phê bình
vào năm 2012 trong các đạo
luật chống khủng bố mới;
sự khác biệt thực sự duy
nhất ở đây là thông tin sẽ được lưu trữ, ngay từ đầu, bởi các
nhà cung cấp dịch vụ điện thoại cố định, điện thoại di động và

băng thông rộng.
Các nước châu Âu khác cũng khơng chậm chân hơn nước
Anh. Chẳng hạn, nhóm Cố vấn về tương lai của Nội vụ châu
Âu đã soạn thảo một văn bản đề xuất giám sát: “Mọi đồ vật mà
cá nhân sử dụng, mọi giao dịch họ thực hiện và hầu hết mọi
nơi mà họ đến”. Điều này bao gồm cả thông tin thuế, hồ sơ lao
động, thông tin ngân hàng, việc sử dụng thẻ tín dụng, hồ sơ
khám bệnh, lịch sử du lịch và thậm chí cả tư cách thành viên
của các mạng xã hội. Trong khi đó, tại Ấn Độ, chính phủ đã
triển khai một kế hoạch mười năm để tạo ra cơ sở dữ liệu nhân
dạng lớn nhất thế giới. Về mặt lý thuyết, đây là một ý tưởng tốt
đẹp vì nó sẽ giúp chính phủ cung cấp các dịch vụ thiết yếu,
nhưng lịch sử lại chỉ ra rằng mục đích sử dụng những thơng

”

2015

2019

2020

2025

Bắt buộc lắp
đặt “hộp đen”
trong xe hơi
tại Mỹ

Lắp máy phát

hiện ý đồ xấu ở
hầu hết các địa
điểm công cộng

Hàng tỷ máy
quay tí hon
được lắp đặt ở
khắp mọi nơi

Các chính phủ nắm
giữ mẫu ADN của tất
cả cơng dân của mình
trên tồn thế giới


8

Richard Watson

“

tin ấy sẽ sinh sôi theo cấp số nhân,
Sự riêng tư đã chết,
cùng với sự phát triển của ngành
chấp nhận đi.
phân tích dữ liệu, và chính phủ
Scott McNealy, CEO,
sẽ thu được nhiều hơn đáng kể từ
Sun Microsystems
mối quan hệ đó so với người dân.

Những vật dụng tưởng như
vơ hại, như thẻ khách hàng thân
thiết của cửa hàng, lại là một hình thức giám sát cá nhân cơ
bản dựa trên danh nghĩa tích điểm thưởng. Một cơng ty lớn tự
hào thừa nhận sở hữu 40 terabyte thơng tin về thói quen của
24 triệu khách hàng cá nhân.

”

Hướng tới tương lai
Vậy thì việc giám sát sẽ như thế nào trong tương lai? Thẻ
RFID (nhận dạng bằng tần số vô tuyến) cho phép các hội
đồng và cơ quan chức năng theo dõi việc sử dụng thùng rác
của hộ gia đình, báo động cho họ khi những vật dụng không
phù hợp bị bỏ vào thùng rác tái chế. Còn về camera an ninh,
rất ít bằng chứng cho thấy chúng giúp giảm thiểu tội phạm.
Thay vào đó, camera an ninh chỉ ghi lại hành động của những
kẻ phạm tội, trấn an người dân đang tìm kiếm sự an tồn và
quyền kiểm sốt trong một thời đại đang trở nên bất ổn và
phức tạp hơn.
Nhưng chính những giới hạn này cũng đang bị vượt mặt
bởi những ý tưởng giống như từ tiểu thuyết khoa học viễn
tưởng hơn là từ cửa hàng điện máy địa phương. Những sản
phẩm sinh trắc học được sáng chế để sử dụng cùng với điện
thoại di động và một ngày nào đó chúng ta có thể nhìn thấy
hệ thống an ninh nhận dạng giọng nói, vân tay, vân bàn tay
và mống mắt hiện diện ngay trong căn nhà của mình do nhu
cầu củng cố an ninh cùng với sự giảm giá thành của những
hình thức cơng nghệ trên. Kwikset, một cơng ty chuyên sản

50 ý tưởng về tương lai

Họ biết, bạn biết
Giám sát ở mọi nơi thường được hiểu là camera an ninh chĩa
thẳng vào mặt người dân và thực sự thì điều này hoàn toàn
đúng, mặc dù trong tương lai camera an ninh sẽ bao gồm cả
các loại được cài trên điện thoại di động cá nhân có chức
năng nhận diện khn mặt. Vậy nên trong tương lai, nếu bạn
đang nằm dài trên một bãi biển nào đó, một người lạ mặt có
thể chĩa điện thoại về phía bạn, tìm ra bạn là ai và từ đó biết
được nơi bạn làm việc. Nếu bạn đã cho người khác biết các
kế hoạch làm việc sắp tới của mình thơng qua mạng xã hội,
những tên tội phạm có thể tiếp cận những thơng tin đó và nói
cho một kẻ khác tới viếng thăm và khoắng đồ nhà bạn.

xuất khóa hàng đầu tại Mỹ, đã chế tạo ra một hệ thống an ninh
nhận dạng vân tay dùng cho các hộ gia đình. Và bạn đừng nghĩ
mình an tồn hơn khi ở nơi làm việc: 75% các công ty Mỹ giám
sát thư điện tử của nhân viên và 30% theo dõi số lượt nhấn bàn
phím và lượng thời gian nhân viên sử dụng máy tính. Giám sát
hoạt động của nhân viên không phải là điều mới mẻ, nhưng nó
ngày càng phổ biến nhờ vào những cơng nghệ kỹ thuật số giúp
cho việc chụp, lưu trữ và tìm kiếm trở nên dễ dàng hơn.
Sản phẩm phụ khác của thời đại máy tính ít được để ý đến
là điện thoại di động. Hầu hết điện thoại bây giờ đều có gắn
camera, một ngày nào đó điện thoại di động sẽ được tích hợp
cơng nghệ nhận diện khn mặt. Điểm quan trọng nhất là con
người ngày càng lựa chọn giao tiếp với nhau thông qua các giao
diện số, vốn sẽ để lại một dấu vết số.

9


10

Richard Watson

Chẳng có gì là riêng tư
Hệ quả là hiện nay chúng ta có thể nhìn rất rõ những thứ mà
trước đây khơng thể quan sát được. Chẳng hạn, chính phủ Anh
đã lên kế hoạch kiểm soát tập trung các hồ sơ/dữ liệu của Cơ
quan Dịch vụ Y tế Quốc gia nhằm giúp các tổ chức dịch vụ xã
hội giám sát được mọi trẻ em trong nước Anh. Trong tương lai,
việc giám sát này có thể bao gồm cả việc theo dõi đồ chơi mà
cha mẹ bỏ tiền ra mua hoặc lượng khẩu phần hoa quả mà một
đứa trẻ ăn hằng ngày.
Tương tự như vậy, các công ty bảo hiểm một ngày nào đó
có thể giám sát khách hàng của mình và từ chối chi trả tiền bảo
hiểm cho họ dựa trên những hành vi đã quan sát được. Theo
Narayanan Kulathuramaiyer, một chuyên gia trong lĩnh vực
này, các công ty tham gia thu thập những dữ liệu như vậy đang
bán chúng cho nhiều cơ quan của chính phủ: “Ở một mức độ
mà bạn không thể tưởng tượng được.”

Sự riêng tư trong kỷ nguyên số
Nếu bạn đang đi dạo với một chiếc điện thoại di động đang bật,
bạn đang phát đi sự hiện diện của mình cho những người khác.
Trong tương lai, điện thoại sẽ thay thế ví, nhật ký và rốt cuộc là cả
chìa khóa nhà của bạn. Những thiết bị này vì thế sẽ thu thập một

loạt thơng tin số hữu dụng, cho phép các chính phủ và cơ quan hành
pháp có được các mảnh ghép để tạo nên một bức tranh chuẩn xác
về con người và suy nghĩ của bạn dựa trên hành trình địa lý, các mối
quan hệ với người khác và thói quen mua sắm của bạn. Nhưng mọi
chuyện khơng kết thúc ở đó. Thiết bị phát hiện ý đồ xấu cố gắng dự
đoán các hành vi trong tương lai dựa trên ngôn ngữ cơ thể, đọc thân
nhiệt từ xa và cử động của mắt. Những thiết bị này cũng như các hệ
thống tự động nhận diện biển số xe và hệ thống nhận diện khuôn
mặt trong đám đông đã được Bộ An ninh nội địa Mỹ sử dụng.


50 ý tưởng về tương lai

Đó mới chỉ là phần nổi của tảng băng chìm. Trong năm
2002, Lầu Năm Góc đã tìm kiếm nguồn quỹ cho một chương
trình mang tên Nhận thức thơng tin tồn diện với mục tiêu là
nhận diện “hành vi đáng nghi ngờ” bằng cách sử dụng các kỹ
thuật tìm kiếm thơng tin. Việc cấp vốn bị từ chối nhưng một số
hạng mục của dự án vẫn tiếp tục được thực hiện. Có người cho
rằng Vương quốc Anh, Trung Quốc, Pháp, Israel và Đức cũng
đang tiến hành những chương trình tương tự.
Trên lý thuyết, đây có thể là một điều tốt đẹp và hầu hết
mọi người dường như đều hào hứng từ bỏ chút ít tự do cá nhân
để đổi lấy sự bảo đảm về an ninh chung. Tuy nhiên, các chính
phủ thường sở hữu một bản thành tích tệ hại về việc giữ bí mật
hồ sơ tài liệu. Khi mà một công nghệ mới được đưa vào thực tế,
mục đích sử dụng của nó có xu hướng mở rộng ra.

Ý tưởng cô đọng
Anh Cả đang theo dõi quý vị

11


02. Nền dân chủ kỹ thuật số
“Chính phủ của dân và do dân”. Có thật sự là như vậy khơng?
Nền dân chủ được thiết kế để đại diện cho ý kiến của dân.
Nhưng nền dân chủ đã sớm biến thành cuộc dàn xếp do một
nhóm vài nghìn người, từ những quan chức và cố vấn thất
cử cho đến các nhà vận động hành lang chuyên nghiệp, điều
khiển. Trừ phi có rất nhiều thời gian và tiền bạc nhàn rỗi, các
cá nhân đơn độc hiếm khi có thể tranh luận hoặc chất vấn
những người cầm quyền. Tuy nhiên, điều này đang thay đổi.
Sự kết nối khắp chốn ngày nay cho phép ta hồn
tồn có thể hỏi ý kiến của nhiều người hơn với tần
suất lớn hơn. Điều này khơng hẳn có nghĩa là các
cuộc trưng cầu ý dân diễn ra liên tục, nhưng sự kết
nối ấy thực sự uy hiếp tính hợp pháp của một số
người tuyên bố mình đại diện cho nhân dân mà
hành động. Suy cho cùng, nếu chính phủ của một
quốc gia có thể kết nối ngay tức thì với người dân của
mình, tại sao lại phải phiền tối với một mớ những
kẻ trung gian chứ? (Ấn phím 1 rồi phím # nếu bạn
MỐC THỜI GIAN
2011

2016

2018

2019

Các cử tri xác định
những vấn đề ở
địa phương thông
qua các bản đồ
của Google

Dòng tweet bất
cẩn dẫn tới cú ngã
ngựa của tổng
thống Mỹ

Đánh giá tất cả
các dịch vụ công
theo kiểu đánh giá
trên eBay

Các chính phủ
chấm dứt việc sử
dụng giấy mực vì lo
ngại rị rỉ thông tin


o

50 ý tưởng về tương lai

13

“

Kỹ nghệ chính trị của thời đại cơng nghiệp đã
khơng cịn phù hợp với nền văn minh tiên tiến đang
dần hình thành xung quanh chúng ta. Nền chính trị
hiện nay của chúng ta đã lỗi thời.

”

Alvin Toffler, tác giả của Cú sốc tương lai (Future Shock)

đồng ý, phím 2 rồi phím # nếu bạn khơng đồng ý hoặc nếu bạn
muốn nói chuyện với tư vấn viên, vui lịng chờ máy.)
Trong tương lai, sự số hóa buộc các chính phủ sẽ phải lắng
nghe người dân sâu sắc hơn vì sẽ có nhiều cử tri phổ thơng có
khả năng đưa ra, truyền tải và góp ý cho các chính sách hơn
mà khơng cần đến tư cách thành viên của đảng ở địa phương
hay những nhà vận động hành lang chuyên nghiệp, các chiến
dịch truyền thông, các chiến dịch quảng cáo trên ti vi hay gửi
thư trực tiếp. Tương tự như vậy, sẽ càng ngày càng có nhiều
chính trị gia sử dụng các công cụ Web 2.0 để chạy quảng cáo
trên YouTube, thu thập các khoản quyên góp nhỏ qua PayPal
hoặc sử dụng điện thoại di động để tổ chức các cuộc đả kích tức
thời chống lại đối thủ. Điều này cũng có nghĩa là việc bỏ phiếu
trong siêu thị, trong các quán ăn McDonald's và trên xe bt
sẽ trở nên khả thi và thậm chí cịn được khuyến khích trong
tương lai.

2020

2022

2023

2025

Bỏ phiếu ngay
trong cửa hàng
McDonald’s (“Bạn
có muốn một lá
phiếu kèm khoai
tây rán khơng?”)

Nhà sản xuất
chương trình Nhân
tố bí ẩn được mời
làm cố vấn cho
cuộc bầu cử nghị sĩ
Nghị viện châu Âu

Lượt “Thích” trên
Facebook được
cơng nhận là lá
phiếu bầu cử hợp
pháp

Tất cả các quảng
cáo chính trị đều
nhắm đến từng cá
nhân riêng biệt

14

Richard Watson

Mặt tích cực
Người ta hy vọng rằng những sự đổi mới như thế sẽ khiến
chính trị trở nên thú vị hơn và các chính trị gia sẽ trung thực
và đáng tin cậy hơn. Sẽ khơng cịn thời của các phát ngơn được
đưa ra trong những căn phịng chật hẹp “cấm ghi âm, ghi hình”
với một niềm tin tuyệt đối rằng những phát ngơn đó khơng bị
một nhóm phóng viên truyền hình ghi lại. Ngày nay, nhờ vào
những thiết bị di động, truyền thông hiện hữu ở khắp nơi. Tức
là chúng ta sẽ kiểm chứng được tính xác thực của những điều
các chính trị gia đã hứa hẹn, đồng thời cảnh tỉnh những chính
trị gia khác về bất kỳ sự thiếu trung thực nào; và đây là một tin
rất đáng mừng. Từ bao đời nay, các chính trị gia ln là những
bậc thầy thao túng sự thật, còn các phương tiện truyền thông
truyền thống, đặc biệt là vô tuyến truyền hình, thì cổ xúy cho
việc này. Chính trị gia có thể lén lút giấu mình sau một hình
ảnh đã được đánh bóng và các phát ngơn đã được biên soạn.
Chuyện đó sẽ khơng xảy ra trong tương lai. Sự kết nối tồn cầu
địi hỏi tính xác thực tức thời và đẩy mạnh sự minh bạch toàn
diện. Mọi người đều là giới truyền thông.
Như nhà hoạt động Khaled người Syria đã nói trong một
cuộc phỏng vấn trên tạp chí Financial Times: “Các chế độ
chuyên chế tưởng rằng giới trẻ xa rời chính trị. Họ khơng biết
rằng tự thân những người trẻ đã tự kết nối với nhau”.
Mạng Internet đã làm thay đổi đáng kể cuộc sống của

chúng ta trong một khoảng thời gian tương đối ngắn, nhưng
đáng chú ý nhất có lẽ là khả năng tập hợp ý kiến tức thì của
nó, một tiện ích rất lý tưởng cho tiến trình dân chủ. Hơn nữa,
chẳng có lý nào việc tập hợp ý kiến trực tuyến lại bị giới hạn
trong phạm vi một quốc gia. Nếu cả thế giới được tiếp cận với
các cơng cụ kỹ thuật số thì tại sao cả thế giới không thể bỏ
phiếu cho những vấn đề quan trọng, chẳng hạn như biến đổi
khí hậu? Tại sao quyền năng mới được khai phá này bị giới hạn


50 ý tưởng về tương lai

“

Một mối liên hệ đang chờ được tạo dựng giữa sự
giảm sút mức độ tham gia dân chủ và sự bùng nổ
những phương thức truyền thông mới.
Robin Cook, cựu Ngoại trưởng và
người đứng đầu Hạ viện Vương quốc Anh

”

trong vấn đề chính trị của một quốc gia? Tại sao tất cả chúng
ta không thể bầu ra Chủ tịch Liên minh châu Âu hay Tổng thư
ký Liên Hợp Quốc bằng cách sử dụng công cụ kỹ thuật số mà
mình có thể tiếp cận?
Hơn nữa, ngun lý đó cịn có sức ảnh hưởng vượt ra ngồi
lĩnh vực chính trị. Trước kia, nếu muốn khiếu nại một nhà cung
cấp năng lượng, một bệnh viện hay một cái máy thu phí đỗ
xe, bạn có thể gọi điện tới bộ phận chăm sóc khách hàng hoặc

Những cuộc nổi dậy di động
Mùa Xuân Ả Rập có lẽ là một lời nhắc nhở kịp thời về việc điện
thoại di động, và đặc biệt là mạng xã hội, có thể được sử dụng để
truy cập và tuyên truyền các nguồn tin tức khác nhau, đồng thời
phát động các cuộc biểu tình và bày tỏ sự bất đồng quan điểm
nhanh chóng đến mức nào. Theo lý thuyết, điều này thể hiện một
cuộc đấu tranh quyền lực giữa hệ thống phân cấp kiểm soát và ra
lệnh cứng nhắc (ví dụ: chính phủ và các tổ chức nhà nước) với các
mạng lưới linh động, thường không có lãnh đạo, của những người
bình thường. Tại Trung Đơng, nó đã diễn ra như một cuộc chiến
giữa các chính thể chuyên chế, chống dân chủ và những người
dân yêu chuộng tự do, nhưng không hẳn trường hợp nào cũng như
vậy. Khơng có lý do gì mà một nền dân chủ không thể viện đến
các phương tiện tương tự đã lật đổ một chính phủ được bầu cử hợp
pháp và thay thế bằng một nhà độc tài dân túy.

15


16

Richard Watson

thậm chí gửi thư cho CEO của cơng ty; nhưng tiếng nói của bạn
vẫn lẻ loi và đơn độc. Bây giờ, bạn có thể tìm và tham gia với
hàng ngàn, thậm chí là hàng triệu người khác gặp vấn đề tương
tự ở khắp nơi trên thế giới và cùng nhau gây sức ép thật sự lên
doanh nghiệp đó. Việc này minh chứng cho một sự chuyển dịch
quan trọng trong cán cân quyền lực từ các tổ chức sang phía

những cá nhân. Và nó cịn là biểu hiện của câu nói: “Một cây
làm chẳng nên non, ba cây chụm lại nên hịn núi cao”.

Sự liên kết chính trị
Liệu những bước phát triển này sẽ thay đổi bộ mặt chính trị?
Chúng ta cịn phải chờ xem, nhưng về lý thuyết thì mọi thứ có
thể trở nên minh bạch hơn rất nhiều trong tương lai. Thực vậy,
Web 2.0 là cơng cụ hồn hảo để khích động chính trị bởi nó
khuyến khích người ta tham gia đời sống chính trị và cho phép
các cá nhân có cùng niềm tin chính trị tìm đến nhau để rồi
sau đó khích động sự thay đổi. Cơng cụ này cũng cho phép các
chính trị gia bỏ qua phương thức truyền thông truyền thống
và tiến hành đối thoại trực tiếp với cử tri địa phương. Ít nhất
thì lý thuyết là vậy. Trên thực tế, nhiều tổ chức truyền thơng
xã hội thuộc sở hữu của những tập đồn lớn, nhiều tập đoàn
cũng là chủ của các tờ báo, đài truyền hình và có khi của chính
các chính trị gia. Hơn nữa, thay vì bị phương tiện truyền thơng
truyền thống phớt lờ, các cá nhân với những quan điểm độc
đáo và khơng chính thống có thể bị sự bạo ngược của số đông
trên mạng vùi dập.
Chúng ta đã và đang kết nối với tài khoản Twitter của nhiều
tổng thống và có lẽ viễn cảnh bầu thủ tướng qua Facebook sẽ
khơng cịn q xa xơi, đặc biệt là khi các chính trị gia muốn
khuyến khích thế hệ trẻ tham gia bỏ phiếu. Thế nhưng sự kết
nối có tác động cả hai chiều. Nếu chúng ta lắng nghe họ cẩn
trọng hơn thì có thể họ cũng quan sát chúng ta kỹ lưỡng hơn.