Sáng kiến kinh nghiệm Biện pháp giúp học sinh lớp 4 làm tốt bài văn miêu tả

<span class='text_page_counter'>(1)</span><div class='page_container' data-page=1>

<b>SÁNG KIẾN KINH NGHIỆM </b>

<b>MỘT SỐ BIỆN PHÁP GIÚP HỌC SINH LỚP 4 VIẾT TỐT BÀI VĂN MIÊU </b>
<b>TẢ. </b>

<b>A. ĐẶT VẤN ĐỀ </b>

Như chúng ta đã biết, văn miêu tả là một trong những thể loại văn rất quen thuộc

và phổ biến trong cuộc sống cũng như trong các tác phẩm văn học. Đây là dạng
văn có tác dụng rất lớn trong việc tái hiện đời sống, hình thành và phát triển trí
tưởng tượng, óc quan sát và khả năng nhận xét, đánh giá của con người. Với đặc
trưng của mình, những bài văn miêu tả làm cho tâm hồn, trí tuệ người đọc thêm

phong phú, giúp ta cảm nhận được văn học và cuộc sống một cách tinh tế hơn, sâu
sắc hơn. Chính vì thế, văn miêu tả được đưa vào trường Tiểu học từ rất sớm ( ngay
từ lớp 2). Đề tài của văn miêu tả với các em là những gì gần gũi, thân quen với thế
giới trẻ thơ, các em có thể quan sát được một cách dễ dàng, cụ thể như: chiếc cặp,

cái bàn, những vườn cây ăn quả mình u thích, những con vật nuôi trong nhà,
những cảnh vật xung quanh các em, những con người thân quen với các em như
bạn bè, thầy cơ, người thân...Vì vậy, dạy tốt phân mơn Tập làm văn nói chung và
kiểu bài văn miêu tả nói riêng là vấn đề được nhiều giáo viên Tiểu học quan tâm.

Qua thực tế, nhiều năm giảng dạy lớp 4, tôi hiếm khi phát hiện thấy học sinh
giỏi môn Văn. Tại sao học sinh giỏi tập làm văn lại hạn chế nhiều như vậy, trong

khi Tiếng Việt là tiếng mẹ đẻ của chúng ta, các em lúc chưa trịn một tuổi đã biết
nói, năm, sáu tuổi đã biết đọc, đã biết viết Tiếng Việt ? Chúng ta tự hào Tiếng Việt

ta phong phú, giàu hình ảnh, đa dạng về nghĩa, có sức biểu cảm sâu sắc. Nhưng

một thực tế lại rất buồn vì học sinh giỏi Tiếng Việt nói chung, phân mơn Tập làm
văn nói riêng còn quá khiêm tốn. Khi chấm bài Tập làm văn, tôi thấy đa số học

sinh đã biến các bài văn miêu tả thành văn kể, liệt kê một cách khô khan, nghèo
nàn về từ, diễn đạt ý rườm rà, tối nghĩa. Cách dùng từ đặt câu chưa phù hợp, viết

</div>
<span class='text_page_counter'>(2)</span><div class='page_container' data-page=2>

ràng, cách chấm câu, cách sử dụng từ ngữ giàu hình ảnh chưa linh hoạt, chưa sinh
động. Mặt khác, một số em còn phụ thuộc vào bài văn mẫu, áp dụng một cách máy

móc, chưa biết sử dụng bài văn mẫu để hình thành lối hành văn riêng của mình,
biến lời văn người khác thành cách diễn đạt của mình. Phần lớn các em dùng lời
hướng dẫn của giáo viên để viết bài văn của mình một cách rập khn, máy móc.

Do đó, bài văn chưa đạt hiệu quả cao.

Là một giáo viên đứng lớp nhiều năm, tôi rất băn khoăn và trăn trở: Làm thế nào
để giúp các em học sinh lớp 4 học tốt phân môn Tập làm văn nhất là văn miêu tả

<i><b>con vật ? Với những lí do trên nên tôi đã mạnh dạn chọn đề tài :“ </b></i>
<i><b> . </b></i>

<b>B. GIẢI QUYẾT VẤN ĐỀ: </b>
<b>I. THỰC TRẠNG </b>

Qua quá trình giảng dạy cũng như qua việc dự giờ học tập chuyên môn ở các đồng
nghiệp, tôi nhận thấy việc dạy làm văn ở lớp 4 còn gặp một số khó khăn:

<i><b>1.Về ê : </b></i>

- Một số giáo viên còn ngại khi phải dạy phân môn tập làm văn nên khi dạy

còn nhiều lúng túng về phương pháp và nội dung hay hình thức tổ chức một tiết
dạy Tập làm văn dẫn đến hiệu quả các tiết dạy chưa cao. Điều này được thể hiện rõ

qua những tiết thao giảng, dự giờ chéo phân môn Tập làm văn ở trường.
- Phương pháp dạy của giáo viên cịn rập khn, thiếu sự dẫn dắt gợi mở cho học

sinh, chưa kích thích được sự sáng tạo tìm tịi, chưa chọn từ ngữ, hình ảnh, ý của
học sinh.

- Giáo viên ít quan tâm đến việc hướng dẫn các em phải tả như thế nào để bộc lộ
được nét riêng biệt của đối tượng mình đang tả, thốt khỏi việc tả một cách khn

</div>
<span class='text_page_counter'>(3)</span><div class='page_container' data-page=3>

- Giáo viên khi lên lớp còn truyền đạt “chay”, thiếu tranh ảnh, vật thật để hổ trợ
cho các em trong quá trình làm văn miêu tả.

- Giáo viên chưa hướng dẫn được cho học sinh tìm ra phương pháp làm văn miêu
tả thành công, bên cạnh năng lực quan sát còn cần sự liên tưởng, tưởng tượng và
vận dụng năng lực của bản thân vào bài viết.

- Một số giáo viên khi lên lớp chưa phát huy hết tính tự chủ đó là chưa biết thay
đổi đề bài cho phù hợp với đối tượng học sinh lớp mình để học sinh dễ hiểu và cảm
nhận một cách thực tế hơn.

- Việc chấm và sửa bài cho các em của một số giáo viên còn chung chung, chưa
sửa ý, câu hay cách dùng từ đặt câu,việc vận dụng các biện pháp nghệ thuật vào

bài văn của học sinh nhằm phát huy cho học sinh khi học, làm tập làm văn.
- Thiếu sự kết hợp, liên hệ giữa tiết dạy phân môn tập làm văn với các môn học

khác.

<i><b>2.Về : </b></i>

- Do khả năng tư duy của học sinh Tiểu học còn dừng lại ở mức độ tư duy đơn giản
trực quan, chất lượng cảm thụ văn học của học sinh chưa đồng đều dẫn đến chất
lượng làm văn chưa cao dẫn đến khi viết văn còn gặp khơng ít khó khăn.

- Khả năng quan sát miêu tả còn sơ sài, học sinh chưa biết sử dụng các giác quan
để quan sát, quan sát chưa theo một trình tự, thấy đâu tả đó.

- Học sinh dùng từ đặt câu chưa hay, chưa biết lựa chọn từ ngữ thích hợp, vốn từ
ngữ còn quá nghèo nàn, dùng từ địa phương nhiều, diễn đạt ý văn mà như nói
chuyện bình thường.

- Dùng văn mẫu một cách chưa sáng tạo (do sách tham khảo bán tràn lan trên thị
trường) các em rập khuôn theo mà chưa biết sáng tạo chọn lọc thành cái riêng của

</div>
<span class='text_page_counter'>(4)</span><div class='page_container' data-page=4>

- Một số em chưa biết nội dung, tác dụng của các biện pháp nghệ thuật vào bài văn
dẫn đến lời văn khơ khan, thiếu hình ảnh, thiếu tình cảm.

- Một số học sinh trung bình, yếu viết câu chưa thành thạo nên diễn đạt chưa mạch
lạc, các ý trong bài văn còn nhiều hạn chế.

<b>II. CÁC BIỆN PHÁP NÂNG CAO HIỆU QUẢ DẠY TẬP LÀM VĂN CHO </b>
<b>HỌC SINH. </b>

Để nâng cao chất lượng làm văn cho học sinh lớp 4, địi hỏi người giáo viên
phải kiên trì và bền bỉ vì đây là một cơng việc rất khó khăn.

Tuỳ theo nội dung yêu cầu của mỗi bài học và đối tượng học sinh mà bản

thân tôi đã áp dụng linh hoạt nhóm các biện pháp, hoặc một biện pháp chủ đạo và
kết hợp một số biện pháp hỗ trợ khác.

ụ thể như khi dạy học sinh lớp viết b i văn mi u tả con vật, bản thân tôi
đã chú trọng các biện pháp sau:

<b>1. Bồi dưỡng và tích luỹ vốn từ. </b>

<i>1.1. Làm giàu vốn từ ngữ thông qua các tiết học. </i>

Từ ngữ là nhân tố cơ bản để xây dựng câu văn, đoạn văn, bài văn. Nó có một vị trí

và ý nghĩa vơ cùng quan trọng. Hiểu, sử dụng đúng, sử dụng hay mới có thể diễn
đạt và diễn đạt tốt nội dung, ý kiến của mình. Vậy mà vốn từ của các em rất ít.
Điều này khiến tơi suy nghĩ nhiều. Những kiến thức lơ mơ, thiếu vốn từ làm thế

nào có thể viết văn hay được. Để viết được bài văn, đoạn văn hay, học sinh không
chỉ cần có cảm xúc, cảm nghĩ tinh tế mà cịn phải tích luỹ vốn từ phong phú, tạo

câu linh hoạt và đa dạng. Cách làm nhanh nhất là thông qua môn Tập đọc, Kể
chuyện, Tập làm văn,... Nhiều bài tập đọc, Kể chuyện, Tập làm văn là bài văn hay,
số lượng từ ngữ miêu tả ở các bài đó rất phong phú, sử dụng từ sáng tạo. Vì vậy

</div>
<span class='text_page_counter'>(5)</span><div class='page_container' data-page=5>

chỉ cho hs thấy những từ, cụm từ tác giả dùng để miêu tả ngoại hình của chị Nhà

<i><b>Trò ( ầy y u, ắ ù ù ,...), hoạt động của chị (k ó ỉ ê , ứ ở ,...): và </b></i>
<i><b>miêu tả hành động của Dế Mèn như : xòe a ra, đạ a </b></i>
<i><b>phách,...Thông qua bài tập đọc trên, học sinh đã tích lũy được một số vốn từ miêu </b></i>

tà về ngoại hình và hành động con vật.

<i><b>Hay, khi dạy bài kể chuyện “ Con vịt xấu xí” tôi cho học sinh thấy được một số từ, </b></i>
<i><b>cụm từ miêu tả như: Qu ỏ, y u ,...( ngoại hình), e, ắ ạ , ắ </b></i>
<i><b> ủ ,..(Hành động). </b></i>

<i><b>Khi dạy bài: “Cấu ạ ủa m êu ” thông qua bài tập các em cũng </b></i>
<i><b>sẽ tự tích lũy cho mình một số từ, cụm từ tả ngoại hình như: đ m, đỏ ía, </b></i>
<i><b>xa đe , mềm mạ ,...(hành động) như: , a ẹ , ắ ,... </b></i>

Giáo viên cần lưu ý cho học sinh bộc lộ tình cảm, thái độ của mình đối với con vật
u hay ghét, gắn bó hay khơng gắn bó... Để bài viết có sức biểu đạt gần gũi hơn,
học sinh cần biết liên hệ bản thân mình đã làm gì để chăm sóc con vật ? ...
<i>1.2. Bồi dưỡng vốn sống cho học sinh : </i>

Hiện nay, trong trường học, chúng ta dạy tập làm văn nói chung và bồi dưỡng
năng khiếu viết văn cho học sinh nói riêng thường thiên về các kĩ thuật làm bài mà

không cung cấp các chất liệu sống, cái tạo nội dung bài viết. Thường giáo viên ra
một đề bài và hướng dẫn kĩ thuật làm bài. Cịn học sinh thì gắng đọc thật nhiều bài
văn làm mẫu, thậm chí cịn có em bê y nguyên bài văn của người khác vào bài của

mình, thì được xem là bài viết khá, nghĩa là giỏi chép văn.

</div>
<span class='text_page_counter'>(6)</span><div class='page_container' data-page=6>

<i><b>Vi dụ: Có một lần ,em được bố mẹ dẫn đi chơi vườn bách thú.Ở đó có rất nhiều </b></i>
<i>con vật,em viết một đoạn văn tả lại con vật mà em ấn tượng. </i>

Với đề bài này chắc chắn rằng nhiều học sinh khơng thể viết được. Bởi vì

trong thực tế nhiều học sinh chưa từng được trực tiếp đi tham quan vườn bách thú,
nếu như bắt các em áp dụng kiến thức lí thuyết để làm bài thì chắc chắn rằng nhiều

em sẽ khó viết thành bài văn theo đúng yêu cầu.

Nguyên nhân của tình trạng khơng có gì để viết là do học sinh thiếu hụt vốn sống
vốn cảm xúc. Vì vậy, thầy giáo cần đóng vai trị dẫn dắt, gợi mở, tạo nguồn cảm
hứng, khơi dậy suy nghĩ trong các em. Sau khi các em đã quan sát, làm quen với
đối tượng rồi thì cần phải viết những bài cụ thể về những gì đã quan sát được.

Ngoài ra giáo viên cần xây dựng cho học sinh có hứng thú và thói quen đọc sách.
Phải làm cho học sinh thích đọc và thấy được rằng khả năng đọc là có ích cho các

em suốt cả cuộc đời, thấy được đó là một trong những con đường đặc biệt để tạo
cho mình một cuộc sống trí tuệ đầy đủ và phát triển, sách báo sẽ giúp học sinh có
vốn từ ngữ phong phú,vốn sống, tầm nhìn, hiểu biết rộng hơn, giúp các em có khả
<i>năng phát triển sức sáng tạo....như người xưa nói " Trong bụng khơng có ba vạn </i>
<i>quyển sách, trong mắt chưa có núi sơng kì lạ của thiên hạ thì chưa học được văn". </i>
Định hướng cho học sinh lựa chọn sách báo để đọc, đọc nhiều khơng có nghĩa là
đọc một cách không chọn lọc. ần chọn những sách như thế nào ? Thầy giáo cần

giáo dục thái độ đọc cho các em. Kiên trì, chịu khó khơng chỉ đọc để giải trí, mà
đọc phải có suy nghĩ, liên hệ, rút ra những bài học bổ ích, ghi chép, thu hoạch về
nội dung, nghệ thuật, về những điểm nổi bật, gây ấn tượng còn đọng lại trong tâm

trí mình vào cuốn sổ tích luỹ.

<i>1.3. Xây dựng phong trào tích luỹ vốn từ </i>

</div>
<span class='text_page_counter'>(7)</span><div class='page_container' data-page=7>

điểm liên quan đến nội dung bài học hàng tuần, giáo viên cần tăng cường nhiều

hình thức khen thưởng để khuyến khích các em tích cực tìm được nhiều từ bằng
cách:

- Đầu tuần tôi phát động phong trào thi đua thu thập từ, cụm từ miêu tả giàu hình
ảnh.

- uối tuần tôi tổ chức cho học sinh báo cáo kết quả mình thu thập được bằng
nhiều hình thức như: trị chơi, hái hoa học tập,...

- Khen thưởng cho những em thu thập được nhiều từ, cụm từ liên quan đến phân

môn tập làm văn của tuần: Tặng 3 - 2 - 1 bông hoa học tốt theo số lượng từ mà các
em thu thập được. Sau đó tổng kết số bơng hoa, chọn học sinh có nhiều bơng hoa
học tốt để khen vào tiết sinh hoạt lớp cuối tuần.

<b>2. Sử dụng vốn từ để viết câu văn đoạn văn. </b>

<i>2.1. Bồi dưỡng cho các em cách d ng từ, đ c bi t là cách d ng từ gợi âm thanh và </i>
<i>từ gợi hình ảnh trong văn miêu tả con vật. </i>

Như chúng ta đã thấy vốn sống, tầm hiểu biết của các m chưa phong phú, các m
đang trong quá tr nh t m hiểu, cảm nhận thế giới xung quanh.

Từ các chi tiết quan sát được, học sinh cũng chưa biết chọn lọc từ ngữ gợi hình,
gợi cảm để vận dụng vào bài viết một cách linh hoạt, sáng tạo. Hầu hết, b i văn
mi u tả của các m còn thi n về kể lại sự vật, kh khan thiếu h nh ảnh. Bởi vậy để
giúp các m biết d ng từ đúng v hay, t i sử dụng các phương pháp sau đây:

Dạy tốt các dạng bài ôn tập từ, đặc biệt là từ gợi âm thanh, gợi hình ảnh, (để các

em thay thế tránh tình trạng lặp từ).

<b>Ví dụ: Tìm từ gợi âm thanh, gợi hình ảnh, từ đồng nghĩa để gợi tả con vật: </b>
<i><b>+ Từ gợi âm thanh: ủ ỉ , ì ò, ké kè e...e, ạ ,... </b></i>
<i><b>+ Từ gợi hình ảnh: k k ạ , rò ,... </b></i>

</div>
<span class='text_page_counter'>(8)</span><div class='page_container' data-page=8>

sinh tìm những từ gợi âm thanh, gợi hình ảnh có trong đoạn văn, trong tác phẩm
đó.

<b>Ví dụ: Hãy tìm từ gợi âm thanh, gợi hình ảnh miêu tả trong đoạn văn sau: </b>
<i>“ Mùa xuân cây gạo gọi đến bao nhiêu là chim... đàn đàn, lũ lũ bay đi, bay về...” </i>

<i> (Bài cây gạo – sách Tiếng Vi t lớp 3) </i>
<i><b>Ví dụ : Em hãy tìm những từ gợi âm thanh trong đoạn văn sau: </b></i>
Bầy gia cầm nhà bác Tám đang cho ăn giữa sân trông thật nhộn nhịp. Hàng
<i>chục chú gà con mới nở hơn tuần lễ lích nhích tranh nhau ăn hạt tấm bác tung ra. </i>

Ba con gà mái lại cục cục liên hồi, gọi con mình, chỉ mồi cho chúng. Một chú gà
<i>trống bống đâu nổi hứng vỗ cánh phành phạch vươn cổ Kéc Kè ke một hồi dài </i>
nhưng chẳng ai buồn để ý. Ở góc sân phía xa, mấy anh chàng vịt đang thời vỗ béo,
<i>cất giọng quạc quạc một cách uể oải ý chừng no mồi rồi nên không quan tâm đến </i>
<i>lũ gà đang tíu tít đằng kia. (Sưu tầm). </i>

Mục đích của kiểu bài này khơng chỉ đơn thuần yêu cầu học sinh xác định
được từ gợi âm thanh, gợi hình ảnh mà qua đó giúp các em thấy được giá trị, tác
dụng của các từ tượng thanh, tượng hình trong văn miêu tả, qua đoạn văn này các

em học được cách miêu tả đối với dạng đề tả con vật.

Ngồi ra cịn giúp các em biết phân chia từ gợi âm thanh, gợi hình ảnh phù
hợp với từng con vật. Do vậy trước khi chọn con vật để miêu tả bước đầu giáo viên

nên giúp các em hình dung xem có những từ ngữ gợi âm thanh, gợi hình ảnh nào
phù hợp với con vật mà mình định tả khơng ? Sau khi các em đã có kỹ năng nhuần
nhuyễn thì việc áp dụng vào các bài viết khác sẽ dễ dàng hơn.

<i>2.2. Giúp các em biết sử dụng từ đúng và hay: </i>

</div>
<span class='text_page_counter'>(9)</span><div class='page_container' data-page=9>

hay.

<i>Ví dụ: Cách dùng từ miêu tả âm thanh của các con vật trong bài: “Buổi sáng m a </i>
<i>hè trong thung lũng”. </i>

Rừng núi cịn chìm đắm trong màn đ m. Trong bầu khơng khí đầy hơi ẩm và lành
lạnh, mọi người đang ngon giấc trong những chiến chăn đơn. Bỗng một con gà
trống vỗ cánh phành phạch và cất tiếng gáy lanh lảnh ở đầu bản. Tiếp đó, rải rác
khắp thung lũng, tiếng gà gáy râm ran. Mấy con gà rừng trên núi cũng thức dậy

gáy te te. Trên mấy cành cây cao cạnh nhà, ve đua nhau kêu ra rả. Ngoài suối,
tiếng chim cuốc vọng vào đều đều. Bản làng đã thức giấc.

<i><b>2.3. Giúp các em viết câu đúng và biết viết câu hay: </b></i>

<i>*Viết câu đúng: Một câu văn đúng phải đảm bảo về cấu trúc ngữ pháp, diễn đạt </i>
được nội dung, suy nghĩ của người viết.

VD: Chú gà trống nhà em/ đã ra dáng một chú gà trống đẹp.

CN VN

<i>*Viết câu hay: Câu hay là câu được mở rộng các thành phần phụ, sử dụng các biện </i>
pháp nhân hoá, so sánh hoặc từ láy, từ gợi tả, gợi cảm.

<i>VD: Qua một thời gian chăm sóc chu đáo,giờ đây, chú gà trống nhà em đã trở </i>
<i>thành một chàng hi p sĩ trông thật oai v làm sao. </i>

Việc d ng từ ngữ gi u h nh ảnh, gợi tả, gợi cảm, các biện pháp so sánh,nhân hóa

khi viết văn sẽ giúp cho câu văn, bài văn trở nên sinh động hơn, mượt mà hơn, ý tứ
hơn và thu hút người đọc, người nghe.

Để giúp các em biết viết câu văn có hình ảnh, sử dụng biện pháp tu từ, tôi cho học

sinh làm dạng bài tập tìm hình ảnh so sánh, nhân hố trong đoạn thơ, bài thơ.
<b>Ví dụ: T m h nh ảnh so sánh trong câu thơ sau: </b>

</div>
<span class='text_page_counter'>(10)</span><div class='page_container' data-page=10>

<i>Chạy như lăn trịn </i>
<i>Trên sân trên cỏ.” </i>

(Trích b i Đ n g mới nở - Sách Tiếng Việt 2)
Y u cầu học sinh chỉ ra h nh ảnh so sánh trong đoạn thơ tr n ?

H nh ảnh so sánh : con mẹ - hòn tơ nhỏ ; chạy – lăn tròn

Đoạn thơ trên miêu tả những chú gà con lơng vàng óng mượt trơng như những hịn
tơ mềm mại. Do hình dáng nhỏ nhắn “ bé tý” lại giống “cuộn tơ” nên khi chạy
giống như lăn tròn. Việc sử dụng hình ảnh so sánh đã giúp đoạn thơ sinh động hơn,
đ n gà con được miêu tả cụ thể, giàu hình ảnh, gần gũi và đáng u.

<b>Ví dụ: hỉ rõ biện pháp nhân hóa đã được sử dụng trong b i thơ sau như thế n o? </b>
<b>Đám ma bác giun. </b>

<i>Bác Giun đào đất suốt ngày </i>
<i>Trưa nay chết dưới bóng cây sau nhà </i>

<i>Họ hàng nhà kiến kéo ra </i>
<i>Kiến con đi trước, kiến già theo sau </i>

<i>Cầm hương kiến Đất bạc đầu </i>
<i>Khóc than kiến Cánh khốc màu áo tang </i>

<i>Kiến Lửa đốt đuốc đỏ làng </i>

<i>Kiến Kim chống gậy, kiến Càng n ng vai </i>

<i>Đám ma đưa đến là dài </i>

<i>Qua những vườn chuối, vườn khoai, vườn cà </i>
<i>Kiến Đen uống rượu la đà </i>

</div>
<span class='text_page_counter'>(11)</span><div class='page_container' data-page=11>

<b> Trần Đăng Khoa </b>

Học sinh sẽ tự tìm ra các câu thơ có hình ảnh như: “Bác giun đ o đất suốt
ng y”; “Họ hàng nhà kiến kéo ra”;. ác con vật đó được nhân hóa bằng từ Bác- đào
đất ; họ hàng - kéo ra;...học sinh thấy cái hay của bài thơ ở chỗ, một mặt nhận ra
cảnh “đám ma” với tất cả các nghi lễ, một mặt nhận ra đặc điểm sinh động của
từng loài kiến. Nhà thơ đã có con mắt quan sát tinh tường nên đã ghép nhặt rất

chính xác đặc điểm của từng lồi kiến vơi các chi tiết trong một tang lễ : “Kiến đất

cầm hương” , “Kiến cánh khoác màu áo tang” ( vì kiến cảnh có bộ lơng ngồi
mỏng, trắng),...

Lưu ý: Giáo viên cho học sinh thấy rõ biện pháp nhân hoá khơng chỉ làm

cho câu văn giàu hình ảnh hơn, hay hơn mà nhờ biện pháp nhân hoá các con vật
tạo nên gân gũi với con người, trở thành một người bạn tốt của chúng ta.
Như vậy bài văn không chỉ đơn thuần là bài văn miêu tả mà trong đó cịn có tình
cảm của người viết . Có như vậy mới đạt được hiệu quả.

<b>Ví dụ: Em hãy viết một đoạn văn miêu tả con vật mà em thích trong đó có sử dụng </b>
phép nhân hóa hoặc so sánh.

Thơng qua các dạng bài tập đó tơi đã củng cố cho HS về so sánh, nhân hóa. Giúp
học sinh nhận ra cái hay của các câu thơ, bài thơ, câu văn, đoạn văn hay những tác
phẩm văn xi. Qua đó học sinh học được cách nhân hóa, so sánh và cách quan

sát, biết liên tưởng sự vật này với sự vật khác, biết vận dụng, chọn lọc những gì
qua sát được để viết các câu văn có hình ảnh, làm cho đoạn văn hay hơn.
<i>2.4. Hướng dẫn học sinh kĩ năng quan sát.. </i>

Như chúng ta đã biết quan sát là sử dụng các giác quan để nhận biết sự vật. Ở một

bài văn miêu tả chủ yếu các em phải sử dụng ba giác quan cần thiết là thị giác (mắt

</div>
<span class='text_page_counter'>(12)</span><div class='page_container' data-page=12>

<i><b>(Ca ay ấ , m ay ầy,...) , cho ta thấy hoạt động (Con gà khi đ ổ ườ </b></i>
<i><b> ể a , ị ư đ m ạ , ạ ạ ,...), Tai cho ta cảm giác về âm </b></i>

<i><b>thanh (Chú gà gáy Ị ó o... hay kéc kè ke e e...), Tay cho ta cảm giác về mềm ay </b></i>
<i><b> ứ ,... dạy cho học sinh quan sát chính là dạy cách sử dụng các giác quan để tìm </b></i>

ra các đặc điểm của sự vật và biết lựa chọn chi tiết đặc điểm riêng của con vật để
quan sát. Các con vật mà mình chọn để miêu tả phải có những nét nổi trội . Giáo
viên cần hướng dẫn học sinh tìm ra các đặc điểm tiêu biểu của con vật mình định
tả, để phân biết nó với các con vật khác giúp bài văn thêm sinh động hấp dẫn và
độc đáo.

<b>Ví dụ: Quan sát những đặc điểm nổi bật của con gà trống nhà em nó có gì </b>
khác so với con gà trống nhà hàng xóm.

Ngồi ra khi dạy văn miêu tả giáo viên cần định hướng cho học sinh cách quan sát

và quan sát có phương pháp:
- Lựa chọn trình tự quan sát:
+ Quan sát con vật từ xa đến gần.

+ Quan sát con vật từ cụ thể đến bao quát.

+ Quan sát thói quen sinh hoạt của con vật theo thời gian trong ngày.
+ Quan sát theo thời kỳ phát triển của con vật.

<i><b>Ví dụ: Khi tả con mèo giáo viên có thể hỏi “D ng tay sờ vào con mèo em có cảm </b></i>
<i>giác như thế nào?” </i>

Hướng dẫn cách thu thập các nhận xét do quan sát mang lại.

Khi học sinh trình bày kết quả quan sát, nên hướng các em trả lời bằng nhiều
chi tiết cụ thể và sử dụng ngơn ngữ chính xác, gợi hình. Sau đó giúp các em biết
lựa chọn, sắp xếp các chi tiết miêu tả quan sát được cho lơgíc.

</div>
<span class='text_page_counter'>(13)</span><div class='page_container' data-page=13>

thực. Để viết được những câu văn đó học sinh phải quan sát đối tượng một cách

tinh tế. Vì vậy tơi rất chú ý phương pháp quan sát, luôn rèn cho các em kĩ năng
quan sát cần thiết, biết chọn các chi tiết tiêu biểu để đưa vào bài văn .Khi hướng
dẫn quan sát, tôi luôn gợi cho các em vận dụng vốn hiểu biết, khả năng liên tưởng
cảm xúc và vốn ngôn ngữ, giúp cho việc quan sát, cảm nhận của các em được tốt
hơn. Tơi cịn gợi ý cho lớp cùng nhận xét, bình và chọn những từ ngữ, ý văn hay,

hình ảnh đẹp, phù hợp rồi ghi nhanh lên bảng làm cơ sở cho các em chọn lựa, vận
dụng chính những từ ngữ, câu văn, ý văn được lớp đánh giá cao theo ý thích của

riêng mình để thực hiện yêu cầu của bài tập.

Vì vậy để viết tốt bài văn miêu tả đòi hỏi người viết phải hiểu, biết về đối
tượng miêu tả. Hay nói cách khác là phải biết nhận dạng đúng và đầy đủ đối tượng

mình miêu tả. Để có được điều đó thì địi hỏi người viết phải biết cách quan sát,
biết chọn lọc các chi tiết quan sát được để vận dụng làm bài.

<b>3. Sử dụng bản đồ tư duy (mạng ý nghĩa), kết hợp với các phương pháp dạy </b>
<b>học tích cực. </b>

Sử dụng bản đồ tư duy (mạng ý nghĩa), kết hợp với các phương pháp dạy
học tích cực.(PP gợi mở, PP vấn đáp, PP thảo luận nhóm, ...)

Như chúng ta đã biết qua một số kết quả nghi n cứu khoa học cho thấy việc
sử dụng bản đồ tư duy trong dạy học l m cho các m hiểu sâu, nhớ lâu v in đậm
điều m chính tự suy nghĩ viết ra th o ng n ngữ của m nh. V vậy, sử bản đồ tư

duy huyđộng tối đa tiềm năng bộ não, giúp học sinh học tập một cách tích cực, đó

chính l biện pháp đổi mới phương pháp dạy học có hiệu quả.

</div>
<span class='text_page_counter'>(14)</span><div class='page_container' data-page=14>

dụng bản đồ tư duy r n cho các m tư duy l gic để có thể vận dụng v o thực h nh
giao tiếp nói, viết trong cuộc sống.

Đặc biệt sử dụng bản đồ tư duy trong dạy học kiến thức mới, giúp học sinh
học tập một cách chủ động, tích cực và huy động được tất cả học sinh tham gia xây
dựng bài một cách hào hứng. Cách học này còn phát phát triển được năng lực riêng
của từng học sinh khơng chỉ về trí tuệ mà cịn có kĩ năng diễn đạt, hệ thống hoá
kiến thức hay huy động những điều đã học trước đó để chọn lọc các ý để ghi chép,
vận dụng kiến thức được lọc qua sách vở vào cuộc sống. Vận dụng bản đồ tư duy

trong dạy học sẽ dần hình thành cho học sinh tư duy mạch lạc, hiểu biết vấn đề một
cách sâu sắc có cách nhìn vấn đề có hệ thống, khoa học. Sử dụng bản đồ tư duy
(mạng ý nghĩa ) là cách thức giáo viên tổ chức cho học sinh suy nghĩ, diễn đạt một

cách chủ động và sáng tạo trong dạy Tập làm văn. Phương pháp này hướng đến
việc cụ thể hoá tối đa hoạt động viết và nói của học sinh sao cho sản phẩm làm văn
của mỗi em vừa đảm bảo được chuẩn mực cơ bản cả một thể loại văn bản vừa thể
hiện được bản sắc cái tôi của mỗi em, trên cơ sở khai thác kinh nghiệm và hiểu biết
của các em, cũng như những ý tưởng v ng n từ m các m đã chiếm lĩnh được
qua b i “tập đọc – kể chuyện”, “luy n từ v câu” v “Tập l m văn”. Th ng qua b i
học th o chủ điểm đã được học trong S K hay qua cuộc sống h ng ng y của các
m. Với vốn kiến thức các em đã được trang bị trên cơ sở khai thác kinh nghiệm và
hiểu biết, cũng như những ý tưởng và ngôn từ mà các em đã chiếm lĩnh qua các tiết
của phân môn Tiếng Việt hay qua cuộc sống hàng ngày, nhưng để các em biết cách
vận dụng tốt vào bài viết của mình đây cũng là một vấn đề nan giải. Để giúp các

em vận dụng tốt vốn kiến thức mà mình đã được trang bị thì bản thân tơi đã sử
dụng cách dạy trong tiết “Viết bài văn miêu tả” là: sử dụng bản đồ tư duy (mạng ý

nghĩa), kết hợp với các phương pháp dạy học tích cực, cụ thể là:

</div>
<span class='text_page_counter'>(15)</span><div class='page_container' data-page=15>

HS quan sát chọn một sơ đồ phận dụng làm bài.

<b>Hoạt động 1: Tìm hiểu đề. </b>

</div>
<span class='text_page_counter'>(16)</span><div class='page_container' data-page=16>

<b>*Hoạt động 2: Tìm ý. </b>

Như chúng ta đã biết, làm văn miêu tả khơng phải lúc nào cũng có đối tượng trước
mặt để thực hiện “ Bút cầm tay, ghi chép lại hiện trường”.

Vì vậy để viết được bài văn miêu tả thì học sinh phải sử dụng hồi ức, vận dụng
những hiểu biết, nhận xét cảm xúc đã có trong quá khứ về đối tượng miêu tả. Hồi
ức, tưởng tượng là cách nhìn gián tiếp sự vật, là phục hồi nhìn nhận bằng cách gợi
nhớ là cách nhìn “ thầm” để giúp các em làm bài vận dụng khả năng phục hồi kí
ức, tưởng tượng.Trong các tiết này, tôi luôn sử dụng cách trò chuyện, khơi gợi rồi
đề nghị các m nhắm mắt lại nhớ lại, nghĩ về con vật m nh định tả đã xác định
trong khung chủ đề v tự chọn lọc, viết ra những từ ngữ li n quan đến con vật đó.

<b>VD: HS suy nghĩ tìm được những từ, cụm từ liên quan đến chú gà: to khỏ , mào,ị </b>
ó o.., bộ lông, đu i, oai vệ, đ i chân,...ghi vào khung chủ đề:

</div>
<span class='text_page_counter'>(17)</span><div class='page_container' data-page=17>

mình thì sẽ giúp bài biết sinh động, phong phú hơn. Phải học hỏi xem người ta
trình bày bài viết như thế nào? Sử dụng từ ngữ ra sao ? Những câu văn hay, diễn tả
độc đáo, các em hồn tồn có thể ghi chép lại, hay áp dụng cấu trúc câu cho những

bài làm khác. Tuy nhiên cách áp dụng phải linh hoạt. Sách tham khảo có chỗ tốt,

có chỗ chưa tốt, chưa sát thực tế. Chúng ta phải làm cho nó cụ thể hơn, gần gũi
hơn, không nên viết quá xa vời, sáo rỗng, có gần gũi với đời sống thì bài viết mới
được đón nhận .

<i><b>Hoạt động 3: Lập dàn ý. </b></i>
Sắp xếp ý đã có vào sơ đồ.

- Hướng dẫn học sinh đánh số thứ tự cho các ý t m được sao cho các ý đó có thể
phát triển phù hợp với bố cục, nội dung bài văn miêu tả.

- ọi học sinh xem lại các ý trong mạng và đánh số thứ tự.

</div>
<span class='text_page_counter'>(18)</span><div class='page_container' data-page=18>

<i><b>Hoạt động 4: Học sinh diễn đạt các ý trong mạng ý nghĩa thành bài. </b></i>

Hướng dẫn các em diễn đạt mỗi một từ ngữ xoay quanh mạng thành ít nhất
<i>một câu. Ví dụ: từ “Bộ lơng ”. Diễn đạt thành câu: Chú khốc một bộ lơng đỏ tía </i>

pha lấn màu xanh óng ánh khiến chú ta trở nên thật sang trọng, quý phái.

Hay: Bộ lông của chú mượt, mịn màng và rất dày.

Ở sơ đồ tư duy, cần lưu ý cho học sinh những chỗ có thể so sánh hay dùng
từ ngữ độc đáo thì có thể ghi chú.

<i><b>Hoạt động 5: Trao đổi sửa chữa và nhận xét. </b></i>

Đối với học sinh lớp Bốn việc sửa chữa và tự nhận xét bài cho nhau là việc

làm rất khó khăn, ít em tự thực hiện được. Việc tập cho các em biết tự kiểm tra, rà
soát lại bài viết về cả nội dung và cách diễn đạt, cách trình bày là rất cần thiết, nó

khơng chỉ giúp các em nâng cao khả năng làm văn, nâng cao chất lượng câu văn,
đoạn văn, bài văn của các em mà còn giúp cho các em rèn luyện kĩ năng trình bày,
diễn đạt vấn đề.

</div>
<span class='text_page_counter'>(19)</span><div class='page_container' data-page=19>

hồn thành bài tập, tơi thường tổ chức cho các em đọc lại bài, đối chiếu với yêu
cầu của đề bài để kiểm tra xem nội dung bài làm đã đảm bảo chưa? Câu văn, ý văn
đã rõ ràng, đủ ý chưa?...Thời gian đầu các em sẽ rất bỡ ngỡ, khó thực hiện, tơi tập

cho cả lớp cùng thực hiện chung trên một vài bài, sau đó là cùng thực hiện trong

nhóm, dần dần là mỗi cá nhân sẽ tự kiểm tra, rà sốt trên bài làm của mình. Ngay
trong q trình các em làm bài, tôi cũng theo dõi, giúp các em tự nhận xét, kiểm
tra, điều chỉnh kịp thời những chỗ chưa hay, chưa phù hợp, tập cho các em biết chú
trọng đến cách diễn đạt sao cho đúng, đủ, rõ ý.

Ngồi ra, tơi còn thường xuyên tổ chức cho các em nhận xét, đánh giá bài
của bạn (cách dùng từ, đặt câu, ...) rồi rút kinh nghiệm, vận dụng vào bài của mình

theo các bước:

+ họn đọc bài, câu văn của bạn và trao đổi, suy nghĩ tìm ý hay, cách chỉnh sửa
những ý chưa hay, chưa phù hợp.

+ Rút kinh nghiệm, học tập ở bài làm của bạn để bổ sung, chỉnh sửa bài làm của
mình.

<i><b>Hoạt động 6: Dựa vào bài viết nháp đã sửa, học sinh viết bài vào vở cho hoàn </b></i>
<i>chỉnh. </i>

Sau một năm nghiên cứu chương trình dạy Tập làm văn lớp 4. Bằng cả sự lao động

nỗ lực của thầy và sự rèn luyện chăm chỉ của trò. hất lượng học văn của lớp tôi

nâng cao rõ rệt. Từ chỗ học sinh chưa viết được những bài văn gãy gọn, mạch lạc,
các em đã xây dựng được những bài văn hay, câu văn giàu hình ảnh, đạt bài khá,

bài giỏi ngày càng nhiều. Tôi cũng xin đưa ra những bài văn điển hình của các học
sinh lớp tôi.

<i><b>B 1: Đề : V đ ạ uô r a đì ? </b></i>

Gâu ...gâu...gâu, đó là tiếng sửa ồm ồm khi có người lạ của chó mực nhà em.
Ngồi cái bụng trắng muốt, tồn thân chú đ n như mực tàu. Trơng chú ta mới bảnh

</div>
<span class='text_page_counter'>(20)</span><div class='page_container' data-page=20>

nghe ngõng. Mực có một bộ răng chắc khoẻ nhọn hoắt đặc biệt bón chân chú được
trang bị bộ móng vuốt và bọc một lớp nệm thịt giúp chú ta đi lại dễ dàng, không
gây ra tiếng động. Khi mặt trời chiếu xuống Mực ta nhanh chóng tìm cho mình một
nơi lý tưởng để sưởi ấm. Lúc đi học về khi nghe bước chân em ngoài ngõ chú ta

lao ra vẫy đu i rối rít. Đến bữa ăn em lại cho chú hai bát cơm cá đầy, chú ta nhìn
em với ánh mắt biết ơn, đu i ngốy tít .

Gia đ nh em rất yêu quý chú vì Mực đã bảo vệ sự bình yên cho mọi người.
<i><b>B 2: Đề : T đ mẹ đ ? </b></i>

Sáng sớm ông mặt trời tỉnh giấc, vươn vai, vén màn rọi những tia nắng ban
mai xuống làng quê, cảnh vật thay đổi, tươi tỉnh hẳn. hị Mái Mơ dẫn đ n con đi
kiếm ăn.

Đ n gà trông thật xinh xắn, chúng kêu liếp nhiếp chạy quanh chân mẹ giống
như cái kén vàng ươm biết cử động. Đ i mắt chúng ngơ ngác nhìn quanh tỏ vẻ lạ

lùng, giống như những em bé mới cất tiếng khóc chào đời. Đ i chân nhỏ xíu như
chiếc tăm màu hồng hồng. Cái mỏ như hai vỏ trấu chắp lại nhưng em chắc rằng

chúng phải cứng cáp hơn nhiều. Trông đ n gà con bé bỏng, tuổi thơ lại chợt hiện
về với bao ký ức đẹp đẽ. Con gà mái mẹ thì lo lắng để mắt đến con mình. Đ i mắt
ấy mới dịu dàng làm sao, nó cứ dõi theo từng bước chân của đ n con nhỏ. Chân chị
bước thong thả cho đ n con kịp theo. Thấy mẹ “lục tục”, đ n con ùa về chân mẹ để
được chia phần. Trên mặt chị Mái Mơ hiện rõ niềm vui. Khi mặt trời lên cao, đ i

cánh của chị đủ rộng che mát cho cả đ n con của mình. Chú trống choai thấy mẹ
con gà Mái Mơ đi kiếm ăn ở vườn lạ cũng đi theo. Thỉnh thoảng chú lại cất giọng
gáy lanh lảnh của mình cho tất cả cùng nghe. Gió nhẹ thổi làm cỏ cây rung rinh.
Trên cành cây chim hót véo von.

Nhìn đ n gà con đáng yêu lòng em tràn ngập niềm vui. Em mong sao các

</div>
<span class='text_page_counter'>(21)</span><div class='page_container' data-page=21>

<i><b>Hoạt động 7: Nhận xét - tuyên dương. </b></i>

- Tuyên dương trước lớp đối với bài viết xuất sắc và những bài viết có tiến bộ.
- Tặng bơng hoa học tốt cho những bài làm hay.

- Khuyến khích học sinh học tập cách diễn đạt của những bạn có bài viết tốt.

- Giáo viên chỉ ra cho những em viết chưa tốt lỗi ở đâu ? ần sửa như thế nào ?
Cịn thiếu yếu tố gì ?

<b>III. HIỆU QUẢ NGHIÊN CỨU: </b>

Với những biện pháp như đã trình bày ở trên đã giúp cho cả giáo viên và học

sinh tự tin, chủ động hơn trong các tiết học tập làm văn (văn miêu tả). Các giờ Tập
làm văn cũng trở nên nhẹ nhàng, sinh động hơn. Học sinh khơng cịn lúng túng
trong việc lập dàn ý cho mỗi bài văn; việc viết một đoạn văn, hay bài văn của các
em trở nên dễ dàng hơn. Các em đã biết miêu tả một số đặc điểm của một sự vật cụ
thể theo yêu cầu, biết viết câu văn đúng ngữ pháp, rõ ý; biết sử dụng những từ ngữ

sát nghĩa, có tác dụng gợi tả, gợi cảm; bước đầu biết sử dụng biện pháp tu từ đơn
giản khi viết văn. Lời văn, ý văn của các em khơng cịn nặng tính liệt kê hay kể lể
nữa, nhờ vậy mà chất lượng phân môn Tập làm văn cũng như môn Tiếng Việt đã

nâng lên rõ rệt.

<b>C- KẾT LUẬN. </b>

Trong quá trình thực hiện và đưa vào thực tế trong phạm vi đề tài ở tiết Tập
làm văn miêu tả lớp 4. Bản thân tôi đã rút ra nhiều kinh nghiệm và khẳng định đây
là hình thức dạy học làm chuyển hố q trình học tập của học sinh. Như vậy cần
phải thực hiện một số giải pháp sau:

Giáo viên hướng dẫn học sinh quan sát tìm ý: quan sát bằng nhiều giác quan:
mắt, mũi, tay, tai… qua đó học sinh phát hiện, khám phá đầy đủ các đặc điểm của
sự vật, làm cho chúng hiện ra đầy đủ, rõ ràng tránh được những bài văn miêu tả

</div>
<span class='text_page_counter'>(22)</span><div class='page_container' data-page=22>

Khi hướng dẫn học sinh quan sát cần gợi mở, dẫn dắt theo một trình tự hợp
lý, để học sinh tự mình quan sát, tự mình cảm nhận tính chất mn hình mn vẻ
của sự vật. Đây là điều kiện chủ yếu làm nền tảng giúp cho bài viết trở nên chân
thật, tự nhiên và đây cũng là cơ sở cho sự phát huy trí tưởng tượng và năng lực

sáng tạo của học sinh (sáng tạo trong cách nhìn, cách nghĩ, cách diễn đạt nội

dung…).

Đặc biệt, giáo viên phải sử dụng tranh. ảnh trong văn miêu tả cụ thể, từng vùng,
từng miền khác nhau mà giáo viên lựa chọn tranh ảnh cho phù hợp để cho các em

quan sát tốt hơn.

Tích luỹ và lựa chọn vốn từ ngữ khi miêu tả cũng là biện pháp không kém
phần quan trọng giúp cho học sinh nhớ lại một từ ngữ, một hình ảnh, biết lựa chọn
từ ngữ hay, thích hợp, phong phú vào bài văn để thêm phần hấp dẫn.

Bài văn miêu tả hay thì khơng thể thiếu cảm xúc của người viết, có thể hiện
được cảm xúc trong bài văn thì mới thu hút người đọc, người nghe.

Song, để q trình đó diễn ra tốt, địi hỏi người giáo viên phải nắm vững yêu
cầu cơ bản và biết vận dụng linh hoạt sáng tạo trong từng tiết học với từng đối
tượng được tả. Bởi vậy, dạy tập làm văn giáo viên không chỉ dựa vào sách giáo

khoa mà còn cần đến những tư liệu tham khảo để mở rộng hiểu biết về nội dung
phương pháp và vốn từ ngữ trong từng văn cảnh để cung cấp gợi ý cho học

sinh. Có như vậy thì chất lượng giáo dục mới từng bước nâng lên.

Trên đây là bài học mà bản thân tôi đã rút ra trong quá trình nghiên cứu và
trải nghiệm trong các năm học bản thân tôi dạy học sinh lớp 4. Tôi sẽ đ m

kinh nghiệm này tiếp tục áp dụng để giảng dạy phân môn Tập làm văn ở các
năm sau với mong muốn lớn nhất của tôi là giúp học sinh học tốt môn Tập

làm văn ở tiểu

</div>
<span class='text_page_counter'>(23)</span><div class='page_container' data-page=23>

sinh mà giáo viên cần vận dụng một cách khéo léo, sáng tạo. Với kinh
nghiệm giảng dạy chưa nhiều nên trong bài viết chắc chắn không tránh khỏi
thiếu sót, tơi rất mong nhận được các ý kiến đóng góp, bổ sung của các thầy

cơ trong hội đồng chấm thi để đề tài ngày càng hoàn thiện và áp dụng có
hiệu quả hơn.

</div>

<!--links-->