Bạn đang xem bản rút gọn của tài liệu. Xem và tải ngay bản đầy đủ của tài liệu tại đây (161.95 KB, 7 trang )
<span class='text_page_counter'>(1)</span><div class='page_container' data-page=1>
<b>>v' </b> <i><b>^ </b></i>
<b>• • </b>
<b>• </b>
<b>TRAN KHANH* </b>
thuc.v.v. Tie'p de'n la cac va'n de lien quan
den chu nghia thUe dan va phong trao giai
phdng dan tdc; Lieu chu nghia thtic dan cd
phai la hien tflcing phd quat, ta't yeu cua
lich sii nhan loai hay chi la sif hflu rieng
cua chu tfl ban, de qud'c?, Trong boi canh
tien tdi "mdt the gidi phang" nhfl hien nay
thi cd can da'u tranh chdng lai chu nghia
thflc dan va duy tri ban sac qud'c gia-dan
tdc nfla khdng? v.v. Tren day la nhflng
cau hdi ldn, can dfldc day cdng nghien
cflu. Trong khudn khd bai viet nay chit
yeu de cap de'n va'n de xac dinh thdi diem
thiet lap che do thudc dia hay chu nghia
thuc dan cua phfldng Tay d Ddng Nam A,
tfl dd dfla ra mdt vai nhan xet lien quan
den lich sif can hien dai ciia khu vfle nay.
Thiet nghi, van de dfla ra la khong mdi,
nhflng van cdn cd y nghia khoa hgc va
thflc tien cao, ddng thdi cdn tie'p tuc gay
<b>1. Vai net lien quan den khai niem </b>
<b>"thuoc dia" va "chu nghia thiic dan" </b>
De cd the hieu rd hdn ve va'n de da neu,
trfldc het can Ifldt qua met so' khai niem.
<i>Trdn Khdnh - Vdn de xdc dinh thcYi diem thiel lap chit nghTa thifc ddn. </i> <i><b>11 </b></i>
<i><b>Tfl "thudc dia" b a t ngudn tfl chfl Latinh la </b></i>
<b>"Colonia" (Colony) cd nghia la mdt cum </b>
d a n cU dfldc h i n h t h a n h t r e n mdt vflng dat
mdi, ngoai l a n h thd dan tdc minh. Trong
<b>qua t r i n h p h a t trien, k h a i niem nay dfldc </b>
<b>hieu rdng ra la cac vflng dat, lanh thd bi </b>
ngoai b a n g xam chiem va cai tri. Tfl dd
<b>dien ra qua t r i n h thugc dia boa, tflng budc </b>
lam t h a y ddi vflng da't chiem dfldc. Toan
bd chfnh sach tfl xam chiem, rdi den khai
thac, nd dich, bien t h a n h thugc dia ciia
cac ldn, p h a t trien hdn ddi vdi cac nflde
<i>nhd, kem p h a t t n e n hdn ggi la "chii nghla </i>
<i>thiic ddn" (Colonialism). Tfl khi chu nghia </i>
<b>tfl ban ra ddi, chinh sach thdn tinh va cai </b>
tri cua cac nflde tfl ban, de qudc doi vdi
dan "ngoai vi" dfldc hoan thien n h a n h ,
<b>hinh thanh nen "chu nghia thflc dan" vdi </b>
<b>y nghia sau rdng va m a n g tfnh thdi dai. </b>
a) Chiem d u n g va bien t h a n h sd hflu
cua minh cac vflng dat mdi, nhflng ndi
chfla cd hoac khdng d a n g ke cd ngfldi sinh
sd'ng, va trfldc dd h a u nhfl chfla xac dinh
<b>quyen sd hflu vflng lanh thd dd thudc ve </b>
ai. 0 ndi 0 mdi nay, ca'u true xa hgi, n h a t
<b>la luat phap va Idi so'ng phfldng Tay dfldc </b>
ndi dai, ap d u n g h a u nhfl hoan toan d
<b>vflng dai mdi. Tieu bieu cho trfldng hop </b>
<b>nay gdm cd Bdc My, Otxtraylia, Niu-Dilan </b>
<b>va phan nao dd la d Nam Phi. Day la loai </b>
<i><b>dien hinh cua "thugc dia di ddn". 0 Dong </b></i>
Nam A hau nhfl khong tdn tai dang nay.
b) Di cfl va-cbiem d u n g nhflng vflng d a i
vdn da cd nen van m m h truyen tho'ng cua
cfl dan b a n dia vdi ca'u trflc n h a nflde kha
p h a t trien ma tieu bieu la cac nflde vflng
T r u n g va N a m My. 0 Ddng Nam A, kieu
thugc dia nay ft nhieu cd lien quan vdi
trUdng hdp Philippin. Ngudi Bd Dao Nha,
sau dd la Tay Ban N h a va My khong chi
c) Thugc dia boa nhflng vflng dai bet
sfle lac hau, r a t yeu kem ve phan boa
giai-ca'p xa hdi, gdn nhfl chfla binh t h a n h ca'u
trflc nha nflde. Dien binh cua dang nay la
p h a n ldn cac nflde d chau Phi, nhieu dao
cua Indonexia va Nam Thai Binh Dfldng.
Thiic dan phfldng Tay chu yeu chfl trgng
khai thac tai nguyen thien nhien, p h a t
trien thfldng mai, ke ca budn ban nd le.
Cuoc sd'ng cua thd dan It thay ddi. Nhieu
nhdm tdc ngfldi trd nen bdn cflng boa bdi
mdi trfldng sd'ng bi t a n pha. H a u qua cua
kieu bdc lot thugc dia nay cd tac dgng tieu
cflc lau dai ddi vdi cfl dan b a n dia. Day la
<i>dang thudc dia "nghieng ve khai thdc vd </i>
<i>ddng hod". </i>
<b>28 </b> <i>Nghien cdu Dong Nam A 5/2009 </i>
giau truyen thd'ng van hoa-van minh nay,
thflc dan phfldng Tay thfldng ket hdp
nhieu bien phap cflng mdt lflc, nhfl sif
dung vfl luc de bep sii chong ddi, buon ban
va ngoai giao ket hdp vdi mua chuoc, du
dd cac thu linh, quan lai ngUdi ban dia va
sau dd thilc hien "Au chau boa" tflng
phan, tflng bg phan cua ddi sd'ng kmh
te-xa hdi, chfnh tri va van hoa cac nflde hi
xam chiem. Khac vdi cac cac dang thugc
hoa d tren, dac biet la kieu 1 va 2, thi
ngfldi phfldng Tay cfl tru la cdng dong
thieu sd, chiem ty le nhd so vdi dan ban
dia. Trong khi tien hanh Au hoa, hg chu
trfldng duy tri mot phan ca'u true xa hdi
truyen thd'ng, ke ca sit dung md hinh quan
ly xa hdi cua ngfldi ban dia. Day la each
lam truyen thd'ng, dang dac trUng ma
ngfldi phfldng Tay thfldng ap dung vdi hau
bet cac nflde phfldng Dong, trong dd cd
Ddng Nam A. Vdi md hinh nay, chu nghia
thflc dan phfldng Tay dfldc bieu hien rd
net, mang tfnh tdng hdp va khai quat
nha't trdng ta't ca cac dang cua thudc dia
<i>hoa. Day la dang dien hinh cua "thudc dia </i>
<i>khai thdc". </i>
<b>2. Khi nao chu nghia thuoc dia </b>
<b>phifdng Tay difdc thiet lap d Dong </b>
<b>Nam A? </b>
Md dau cho sU xam nhap va thdn tfnh
thudc dia cua phfldng Tay ddi vdi Ddng
<i>Nam A la sfl kien Bd Ddo Nha chinh phuc </i>
Malacca vao nam 1511. Den gifla nhflng
nam 60-70 cua the ky XVI, Bd Dao Nha
md rdng budn ban va xay diing dflcic kha
nhieu cd sd thfldng mai cua minh d mien
Bac va mien Trung Philippin cung nhfl
mgt so'ndi khac thugc khu viic dao hfldng
lieu phfa Ddng- Nam Inddnexia ngay nay.
Tren thiic te, khoang tren dUdi mgt the
ky, Bd Dao Nha chu yeu dflng lai d mflc do
"tham hiem", bfldc dau ky ket mdt sd'tboa
thuan thfldng mai vdi cac tieu qud'c Hdi
giao trong vflng. Ngay ca d Malacca, thugc
dia "kieu mau" ciia hg cflng chf gidi ban
trong quy md nhd, khu vfle trung tam ngi
thanh sat cang bien vdi kie'n trflc va loi
sd'ng kieu chau Au thdi dau can the. Con
cac khu vfle lan can, anh hfldng cua
phUdng Tay hau nhfl khdng dang ke. Luc
dd Bd Dao Nha cflng chfla kiem soat dflgc
cac tieu Hdi qud'c xung quanh, ma mdi chi
thiet lap dfldc mgt so' diem budn ban tren
mgt sd' dao ctia cac nflde Ddng Nam A hai
dao,
<i>Trdn Khdnh - Vein de xdc dinh thdi diem thiel lap chii nghia thifc ddn. </i> 29
la d dao Luzon va dao Visayas) trong the
ky XVI-XVIII chu yeu gdn lien vdi sfl
b a n h trfldng cua m a u dich t h u y e n m a n h
ldn do n h a nflde (hoang gia) Tay Ban Nha
q u a n ly, trong dd Philippin (chu yeu la
Manila) trd t h a n h diem t r u n g chuyen Idn
t r e n con dUdng thfldng mai gifla Ddng A
va Mehied. Nhflng t h a y ddi ldn trong
chinh sach k i n h te cua xfl thugc dia nay
chi b a t dau tfl h a i t h a p nien cudi cua the
ky XVIII, khi chfnh quyen thugc dia ndi
long sti ca'm doan trong ndng nghiep (cho
ndng dan dfldc tfl Ifla chgn vat nudi, cay
trdng cua minh), khuye'n khfch ngfldi dan
trdng cac cay hoa m a u t h u nhieu lgi
n h u a n nhfl thud'e la, mfa dfldng, gai
dau.v.v. Ve cdng nghiep khuye'n khfch md
rdng cac n g a n h che bien va k h a i thac md
cung nhfl bd ddc quyen cua n h a nflde
trong thfldng mai (sfl ddc quyen cua n h a
nflde trong budn b a n b a n g t h u y e n m a n h
chi dflcic bai bd vao n a m 1815; ddng thdi
de'n 1834 mdi chfnh thflc cdi trdi t a i ca cac
b a n che tfl do thfldng mai ddi vdi tfl b a n
trong va ngoai thugc dia cita hg). Hdn
nfla, tfl cudi the ky XVIIl- dau the ky
XIX, hinh thflc bdc lot tien tfl ban, trong
dd cd ca budn b a n no le mdi dflcic t h a y the
dan b a n g h i n h thflc tfl b a n chu nghia (vf
Tay B a n N h a t r e n h a u h e t cac lanh thd
ciia da't nflde nay, mac ddu qua trinh Au
hoa, nha't la ve v a n hoa da dien ra h a n g
t r a m n a m trfldc dd. Cflng tfl thdi gian
nay, tac dgng cua thflc tien thugc dia doi
vdi sfl t h a y ddi ca'u trflc xa hgi truyen
tho'ng cua Philippin mdi thflc sU dien ra
m a n h me; Cd cau k i n h te - xa hgi dang
thugc dia mdi dUdc h i n h t h a n h .
Su r a ddi ciia Cdng ty Ddng An cua
Anh, Ha L a n d ddu the ky XVII va cua
P h a p vao nifa sau the ky XVII md ra giai
doan canh t r a n h quyet liet trong thUdng
mai va thdn tfnh thugc dia ciia phUdng
Tay t r e n p h a m vi toan the gidi, trong dd
cd Ddng N a m A. Tfl nhflng t h a p nien dau
<i>ciia the ky XVII, Hd Lan da thay the Bd </i>
<b>30 </b> <i>Nghien cim Dong Nam A 5/2009 </i>
manh me cua hai tieu Hdi qud'c tren dao
Java la Bantam d phia Tay va Maratam d
Trung tam va phfa Ddng, ngUdi Ha Lan
danh dfla ngUdi ciia hg len cai tri ca hai
tieu vfldng nay va tfl dd dao Java va nhieu
ndi khac cua Inddnexia trd thanh muc
tieu thiet lap che do cai tri trflc tiep ciia
ngfldi Ha Lan. O nhflng ndi cai tri trflc
tiep, ngfldi ndng dan huge phai trdng cay
phuc vu cho xua't khau. Chfnh vi vay, tfl
nita sau the ky XVIII, ca phe, dUdng mfa
va cay cham trd nen quan trgng ngang vdi
gia vi. Tfl thdi diem nay mdi bat dau hinh
thanh nen mgt so'nganh cdng nghiep che
nhflng 30 cua the'ky XIX, khi chfnh quyen
thudc dia thi hanh "che do trdng trgt".
<i>Trdn Khdnh - Van de xdc dinh llidi diem thiet lap chii nghla thuc ddn. </i> 31
cita hg luc dd la md rdng thfldng mai, ho
trd cho phdng thti thudc dia d An Dd va
tim each chiem ddc quyen thfldng mai tai
T r u n g Qud'c, chfl khdng phai la chiem
thudc dia d Ddng N a m A. Tuy nhien tfl
nfla sau the ky XIX, dac biet tfl nhflng
n a m 70 trd di, khi thflc d a n P h a p tang
cfldng sfl hien dien va gia t a n g canh t r a n h
thudc dia tai k h u vfle nay thi thflc dan
Anh mdi rao riet day n h a n h qua t r i n h
thdn tinh cac vflng da't khac bdng viec
bien toan bg M a l a y a va Mien Dien t h a n h
xfl thugc dia ciia minh. Tfl thdi diem nay,
tac ddng cua chu nghia thflc dan Anh ddi
vdi Malaya, Mien Dien mdi thflc sfl bieu
hien rd net t r e n ta't ca cac phfldng dien, tfl
kinh te-xa hdi den cd ca'u chinh tri-quyen
lflc va van boa d a n tgc.
Tfl the ky XVII, dac biet tfl nifa sau the
ky XVII, ddu the ky XVIII, ngfldi P h a p da
tfch cflc ddm ngd s a n g phfldng Ddng. Tuy
nhien, ngay tfl dau, ngfldi P h a p hi ngfldi
Ha Lan, s a u dd la Anh chen ep. Cong ty
Ddng An cua P h a p t h a n h lap vao n a m
1664 cflng cd chflc n a n g tfldng tfl nhfl
VOC va EIC, nhflng khong cd nhieu
quyen h a n h bdi sfl chi phcl va can thiep
<b>Ha Lan va ngfldi Anh trong giai doan ddu </b>
<b>tim kiem thudc dia, Tfl nifa sau the ky </b>
XIX, n h a l la tfl cudi the ky XIX, ngfldi
P h a p vdi sfle m a n h q u a n sfl, kinh te va
khoa hgc ky t h u a t d a n g trdi day da n h a n h
chdng chiem dfldc n h i e u thugc dia d Dong
Nam A. Tuy cham, nhflng chu nghia thilc
dan cua P h a p dUdc trien k h a i mgt each
dong bg vdi quy md ldn t r e n mgi mat cua
ddi sd'ng xa hgi cac nUdc thugc dia. Chinh
dieu nay da lam t h a y ddi tUdng ddi n h a n h
chdng cd ca'u k i n h te-xa hdi ciia cac nude
Ddng Duong trong nhflng t h a p nien dau
ciia the ky XX.
<b>3. N h a n x e t c h u n g </b>
Tfl cd sd ly l u a n va thflc tien lich sif da
dien ra, cd the di den mdt vai n h a n xet sd
bd nhfl sau:
<b>32 </b> <i>Nghien cdu Dong Nam A 5/2009 </i>
<i>Thd hai, thfldng mai gifla phfldng Tay </i>
va Ddng Nam A trong thdi ky dau xam
nhap va thdn tfnh thugc dia mang tfnh
chat bat can xflng, nhflng dfla lai mgt
nguon ldi nhuan khdng 15 ddi vdi phfldng
Tay. Hg chit yeu dfla Vang, Bac, cac loai
vfl khf de ddi lay cac nong phdm, hfldng
lieu quy cua vflng nhiet ddi. Cdn cac mat
hang khac nhfl dd gd'm sfl, do td lua chi la
mat hang thfl yeu, trong do Ddng Nam A
chu yeu ddng vai trd trung gian, tram
chuyen tiep tren con dfldng budn ban gifla
phfldng Tay vdi Trung Qud'c, Nhat Ban va
An Do.
<i>Thd ba, tfl the ky XIX, nha't la tfl nifa </i>
sau the ky XIX, qua trinh xam chiem va
ap dat che dg cai tri bang chfnh tri, luat
phap phfldng Tay dfldc xfle tien manh me
tren toan cdi Dong Nam A, tfl vflng hai
dao cho den luc dia. Tfl thdi gian nay, chu
nghia thflc dan phfldng Tay mdi thflc sfl
bieu hien met each rd net tren tai ca cac
mat vdi toe do va quy md ldn. Tac ddng
cua khai thac thudc dia mdi bat dau cd sfle
lan toa ldn ca chieu sau va chieu rdng.
ca'u trflc xa hdi va chinh tri truyen thd'ng
nflde Ddng Nam A liic dia, cac nflde tieu
vfldng qud'c thudc Malaixia ngay nay thi
qua trinh nay dien ra mudn hdn, chfnh
xac hdn la tfl niia sau the ky XIX. Thdi ky
thudc dia cua phfldng Tay keo dai tdi tan
gifla the ky XX, khi hdu het cac qudc gia
trong khu vfle gianh dflcic ddc lap.
<i>Thd tu, tfl tac ddng thflc tien ciia thugc </i>
dia, d hau het cac nflde Ddng Nam A vao
cudi the ky XlX-ddu the ky XX xua't hien
cac tdng Idp, giai cap mdi cua ngfldi ban
dia, trdng dd cd dgi ngfl tri thflc dfldc dao
tao 0 cac trfldng Tay va tang Idp ddanh
nhan. Tdng Idp tinh hoa nay khdng chi
gdp phan quan trgng thflc tinh tinh than
dan tdc chu nghia, ma la Iflc Ifldng chinh
lanh dao phong trao ehd'ng thflc dan,
phong kien d nhieu nflde Ddng Nam A,
nha't la trong thdi ky "Thflc tinh chau A".
Cac phong trao nhfl "khai sang" va each
mang Philippin do Rizal lanh dao; cai
each mang tfnh tfl san d Thai Lan dfldi
thdi vua Chulalongcon, phong trao Hdi
giao cap tien Sarekat Islam d Inddnexia,
sfl hinh thanh Hiep hdi Thanh nien Phat
Giae Mien Dien (YMBA) va phong trao
Dong kinh nghia thtic d Viet Nam v.v. la
nhflng minh chflng ve sti ndi len ctia
phong trao dan tdc chu nghia d Ddng Nam
A d cudi the ky XlX-nhflng thap nien dau
Nam A mdi chfnh thflc bfldc vao lich sif
can dai cua minh, Lich sfl can dai ctia
Dong Nam A cdn dfldc tiep dien ke ca tfl
sau 1945. Day chi la y kien ca nhan. Van