Đồ dùng dạy học - Nhớ về Ninh Hòa

B ộ sưu tập: Ninh Hòa trong tôi ---- Nỗi nhớ Ninh Hòa -------------- Đỗ Công Trung

SÔNG DINH QUA THI CA
PHẦN 1: ĐÊM PHƯƠNG NAM

Âm Nhạc.
Buổi tối, hai gia đình: tôi và em tôi là Tấn Sơn rũ nhau đến quán ca nhạc
loại “hát với nhau nghe” nằm trên con đường tập trung nhiều hàng quán ăn
chơi có tiếng ở trung tâm Sài Gòn. Thỉnh thoảng vẫn thế, vì Sơn thích ca hát
và giọng tốt nên thường sưu tầm những địa chỉ “ tầm cở” để thử tài, và cứ
mỗi lần Sơn rũ là tôi không từ chối. Với máu nghề nghiệp và thích nghe
nhạc, đi chơi như vậy tôi được thưởng thức nhiều mặt. Được biết đây là một
quán mới mở, dành cho giới trẻ nên cách trang trí rất ấn tượng, hình khối,
đường nét mặt tiền mạnh mẽ, với hệ thống đèn nhiều màu rực rỡ. Bước vào
cửa đã nghe tiếng nhạc disco với âm lượng quá cở, tiếng cười nói của từng
nhóm bạn trẻ tạo một thứ tiếng ồn vượt mức chịu đựng ở cái tuổi trung niên
như tôi.
Gian phòng chữ nhật không đủ rộng, chính giữa một bar rượu hình oval
đã đầy các thanh niên nam nữ ăn mặc rất thời thượng đang ngồi trên các ghế
cao, hướng vào giữa. Hai bên, sát tường là các bàn nước đặt dọc ở trên nền
cao gần cả mét và đầu kia là một sân khấu nhỏ. Các hình thức, chi tiết nội
thất thể hiện như trong một chiếc tàu biển: - những mỏ neo treo lủng lẳng,
sợi dây thừng giăng đong đưa, chiếc vô lăng như bánh xe luân hồi to đùng
gắn cuối phòng, các ô cửa tròn và các nữ tiếp viên xinh đẹp, phơi phới với
trang phục như lính hải quân váy cực ngắn, đang rộn ràng trò chuyện với
khách. Mật độ trang bị nội thất và con người nơi đây khá cao. Vì đi với gia
đình nên chúng tôi tìm một nơi yên ổn, kín đáo ở góc cuối phòng và nhờ vậy
tôi có thể quan sát được rộng và đầy đủ.
Giờ hát với nhau đã đến, tiếng nhạc phát ra từ máy chợt tắt, tiếng cười
nói giảm đi, một số lớn khách đã đổi tư thế ngồi, quay về hướng sân khấu,
không khí tỉnh lại. Một MC nam đẹp trai, tuổi trên 35 bước ra sân khấu, rất

tự tin và tươi cười chào khán phòng, cùng lúc ban nhạc với vài nhạc công
cũng tiến đến nhạc cụ. Sau phần giới thiệu vào đầu chương trình ca nhạc
hằng đêm của quán, một khúc nhạc intro trổi lên như là thứ nhạc thiều riêng,
với âm lượng vừa phải và giai điệu rumba khoan thai quen thuộc, tôi cảm
thấy thật dễ chịu. MC vào đề rất tự nhiên, hàng loạt từ hoa mỹ được tung ra
để giới thiệu một ca khúc với tốc độ chóng mặt, tôi há hốc theo dõi với chút
kính nể khả năng phát thanh trôi chảy như thuộc bài của chàng MC này.
Mặc dù đã nói rất dài nhưng tôi vẫn chưa đoán được bài hát tên gì, chỉ biết
1
B ộ sưu tập: Ninh Hòa trong tôi ---- Nỗi nhớ Ninh Hòa -------------- Đỗ Công Trung

rằng đó là một chuyện tình lâm ly bi đát. Quay lại Sơn tôi hỏi :
– Chàng này ở đâu ra vậy ?
– Tên là HT, em có quen, làm ở nhà văn hóa quận X. chuyên hướng dẫn các
chương trình, ảnh mời em đến đây.- Sơn trả lời.
…. Và có dài thì cũng phải có đoạn kết, đó là bài “hoa sứ nhà nàng”… một
chàng tướng to, khỏe cở anh Vọi trong “trống mái” của Khái Hưng, mặc
chiếc áo rất hoa lá cành, ôm sát người, phơi lồ lộ những cơ bắp! rời bar rượu
từ từ tiến lên sân khấu với dáng vẻ hiên ngang như đi chiến đấu, khán giả vỗ
tay nồng nhiệt, một tín hiệu sinh động, lạc quan khởi đầu, mấy đứa nhỏ con
tôi và con Sơn thích chí vỗ tay hưởng ứng theo. Tôi thấy lùng bùng hai tai.
Có lẽ chàng này đi rất sớm và đã kiếm ngay xuất đầu tiên.
Câu vô đề -“đêm đêm ngưởi mùi h… mùi hương của nhà nàng” thấy
lạnh cả người, một chất giọng eo ẻo, pha cải lương đúng chất với bài hát
nhưng không tương ứng với tướng mạo của chàng lực sĩ tí nào, chàng say
sưa, rên rĩ diễn tả nỗi đau khổ, có thể xếp vào bậc thầy của sến …không khí
khán phòng tỏ ra nhẫn nại, chia xẻ, chờ phút cáo chung của khúc bi ca, thế
nhưng kết cục lại có hậu với tràng pháo tay như pháo tết và vài tiếng huýt
sáo inh tai, anh “Vọi” một lần nữa hiên ngang trở về bar rượu. MC lại xuất
hiện, rất hào hứng và chợt xuống giọng ra vẻ triết lý cao siêu đầy kịch tính,

nói về thân phận con người giữa cuộc đời ô trọc này…Một lần nữa tôi được
chứng kiến tài nghệ của MC - đúng là một cao thủ, chữ nghĩa có thừa, - à,
thì ra là một bài hát của Trịnh Công Sơn, bài “phúc âm buồn”. Một cô gái
khoảng hai mươi lăm, mặt đầy đặn, mắt đeo cặp kính cận nặng, bước lên sân
khấu..” người nằm co, như loài thú, khi mùa đông về...người nằm yên không
kêu than chết trên căn phần…người còn đứng như tượng đá…” khán phòng
trầm lắng, một chút chùng lòng vì lời hát thấm sâu, chất giọng alto khoẻ
khoắn, đầy dẫn dụ ngọt ngào, bài hát được kết thúc với sự ngưỡng mộ trân
trọng. Và không khí như nóng lên khi MC giới thiệu một tay chơi gầy gò,
mặc bộ Jean rách rưới bạc phết màu, điệu twist được trổi lên với bài “60
năm cuộc đời”, tôi chợt nhớ đến giai điệu kích động được phổ biến, ngự trị
trong các vũ trường và các phòng trà Sài gòn trong thập niên 60 với chiếc
quần ống túm là biểu tượng. “…ới..ới đời sống là thế không là bao, em ơi có
bao nhiêu 60 năm…” Chàng trai vừa hát vừa lắc theo twist rất điệu nghệ,
thỉnh thoảng chàng ứ…ứ nghe rất bốc (không thua gì Hùng Cường). Các
nhạc công được dịp cũng xã hết công suất.
Những bạn trẻ bị cuốn hút với những thân hình cựa quậy và tay chân
quờ quạng theo, với hậu quả là tiếng pháo tay, la hét dậy trời của đám cuồng
nhiệt. Sau trận bị trấn áp ngạt thở bằng âm thanh ấy tôi nghe ê ẩm cả người,
đến nhân vật thứ tư tôi không còn đủ sinh lực chăm chú theo dõi mà quay về
nói chuyện với gia đình, nhưng lần nữa lại phải quay về hướng sân khấu vì
2
B ộ sưu tập: Ninh Hòa trong tôi ---- Nỗi nhớ Ninh Hòa -------------- Đỗ Công Trung

có một chàng trông rất lãng tử không hát mà đang nói điều gì, khán phòng
bớt ồn. Nhìn cách ăn mặc có chút lè phè và cách diễn đạt lại lè nhè, tôi cảm
nhận chàng là một bợm nhậu hơn là ca sĩ, thử lắng nghe ??!,- thì ra chàng
muốn đọc thơ, môt bài thơ tự biên, tự diễn nói về một nghịch lý trong tình
yêu mà chàng đã trãi qua. Tôi phải quay người lại để nghe, một cảm giác
vừa khó chịu nhưng thích thú; khó chịu vì nơi này đâu phải là chỗ của thơ

thẩn, và thích vì đụng đến lãnh vực hảo của mình. Chiến hữu này xem chừng
bị lạc lõng nhưng vẫn tự tin, mắt lim dim đầy tâm trạng, chậm rãi và một
chút xuất thần, hai câu cuối chàng lại ngẫu hứng ngâm lên nghe thống thiết,
bài thơ dài vừa phải, đôi chỗ cảm thấy “phê” vì những ý tứ độc đáo, có thể
xếp vào loại khá. Thật ái ngại cho chàng,vì giữa chốn “đạn bom khói lửa”
thế này mà dám bay bổng như vậy, nhưng khán giả tỏ ra lịch sự và cho một
tràng pháo tay không kém phần nhiệt liệt, một nửa để khích lệ tiết mục lạ,
một nửa để tống tiễn cho nhanh?!.
Tưởng bở, chàng thừa thắng xông lên, quyết tâm không chịu rời micro
và tiếp tục giới thiệu cho khán giả thưởng thức thêm một tiết mục nữa, lần
này chàng hát chứ không phải đọc thơ. Chàng thật can đảm trước một lực
lượng “ca sĩ” hùng hậu nộp đơn xin hát đang hăm hở, chờ đợi đến lượt
mình, bài thơ vừa rồi đã làm nhụt chí và ngao ngán nhiều tay chơi nhưng
chàng nào có hay biết, vẫn ung dung tự tại, bình thản tiếp tục. Bài hát được
giới thiệu với tựa đề “ con sông quê hương”- nói về một con sông ở Bình
Định của nhạc sĩ Xuân An, thoáng qua tựa bài hát nghe không quen và tác
giả càng không biết, có chăng một nhận xét là chàng này thích hàng lạ, chỉ
trình diễn những cái người khác chưa biết. Vẫn hào hứng và tự tin, sau khi
dặn dò, chỉ vẽ các nhạc công, tiếng nhạc trổi lên, chàng cất tiếng ca: - “ bình
thường, bình thường thôi bạn ơi…” rất hồn nhiên và lạc quan.-“ vẫn núi
giăng mây, vẫn lúa xanh đôi bờ…”. Đến đây thì tôi thấy ngờ ngợ, bài hát
hình như đã nghe đâu đó, giai điệu và tiết tấu nhẹ nhàng, tha thiết, ca từ đơn
giản, gần gủi, một air nhạc xưa cũ ?! bài viết theo nhịp 2/4, không trang
trọng, tươi vui, thướt tha cho những dòng sông theo kiểu valse như “blue
Danube”, “Danube waves” hoặc “dòng An Giang” cũng không hào hùng
như “Bạch Đằng Giang” hay “Sông Lô”.
Tôi cố suy nghĩ để tìm những yếu tố quen thuộc của bài hát, nhưng
sinh hoạt ồn ào kiểu này thật khó mà moi lại ký ức, đang miên man tôi chợt
nghe Sơn lẩm bẩm – Uả, bài này của anh Phước Liên viết về con sông Dinh
đây mà. Vừa lúc ấy tôi chớt nhớ ra tựa bài hát “Ơi con sông Dinh” và Sơn

cũng gật đầu. Chàng ca sĩ rất thiết tha và tôi rời khỏi thực tại “…ơi con sông
Dinh yêu thương và tháng ngày em thơ ấu, sớm tối qua cầu dừng chân ngắm
xuồng câu, con sông quê hương chảy từ buồng tim của mẹ, ôm con chờ
chồng rồi hoá đá vọng phu….” Nhớ lại bài hát này lần đầu tiên tôi biết được
3
B ộ sưu tập: Ninh Hòa trong tôi ---- Nỗi nhớ Ninh Hòa -------------- Đỗ Công Trung

là nó xuất hiện trong tập bài hát mà Phước Liên in chung với nhạc sĩ Đỗ Trí
Dũng của hội văn học nghệ thuật Khánh Hòa xuất bản, Liên đã gởi tặng tôi
trong những năm tháng khi tôi còn mãi mê với những công trình xây dựng ở
Đồng Tháp. Sở dĩ tôi nhớ và có ấn tượng với bài này vì lần đầu trong đời tôi
thấy được một bài hát viết về con sông Dinh quê mình và tác giả lại là người
bạn thân. Khi ấy tôi đã phải viết thư tới Liên với nhiều lời lẽ ca ngợi và cám
ơn. Sau đó tôi cứ áy náy hoài về một ý sửa lưng bạn, vì trong bài hát có
câu“…Sớm tối qua cầu dừng chân ngắm xuồng câu…” tôi nói đùa rằng -
đứng trên cầu Dinh chỉ thấy ghe thôi chứ làm gì có xuồng mà ngắm”, ý tôi
muốn nói rằng phương tiện đi trên sông Dinh đoạn ấy người quê mình chỉ
gọi bằng ghe. Tôi mạnh dạn nói lên điều này vì Liên là bạn cùng xóm Rượu
với mình, không xa lạ với con sông Dinh, có đi đâu cũng phải theo con
đường Nguyễn Trường Tộ mà về, có nghĩa là từ thơ ấu đến lúc vào đời, dân
xóm Rượu cứ phải đi, về dọc theo sông Dinh nên hình ảnh gì của sông Dinh
cũng đều được chứng kiến và khắc sâu vào tâm trí mỗi người. Sau này khi
quay về Sài Gòn công tác và Tấn Sơn vào Sài gòn học, anh em ở chung nhà,
thỉnh thoảng tôi có nghe Sơn hát và được biết rằng bài hát này khá phổ biến
ở Ninh Hòa.
Cứ mãi suy nghĩ về chuyện cũ mà quên thực tại Saigon by night tạp
lục, tôi với Sơn còn miên man với chuyện bài hát thì may mắn quá, chàng
lãng tử đã nhường sân khấu lại cho MC và người khách được mời lên kế tiếp
chính là Tấn Sơn, tôi vội nói với Sơn là sẵn dịp này khéo léo đính chính lại
tên và tác giả bài hát mà vị khách vừa rồi nhầm lẫn. Sơn không vội vàng rời

chỗ ngồi và như đang do dự điều gì, bình thản một chút, Sơn từ từ bước về
sân khấu với phong thái chửng chạc và trịnh trọng tìm một vài lý lẻ hay đẹp
giới thiệu bài hát của mình. Bài hát “Xin còn gọi tên nhau” của Trường Sa là
bài hát tôi rất thích, cùng những bài hát quí hiếm khác của cùng tác giả như
“Mùa thu trong mưa”. Bài này tiết tấu sôi nổi nhưng thiết tha; lúc dồn nén,
lúc dàn trãi, tạo một hiệu ứng mạnh mẽ, phải récitatif và nhấn nhá như Lệ
Thu mới lột tả hết độ tuyệt cuả nó, nhất là những đoạn cao trào. Khánh Ly
tuy mượt mà và ngọt ngào ở bài này nhưng diễn đạt đều quá. Sơn trình bày
cũng khá. Tôi đã được nghe Sơn hát nhiều lần nhưng không nhàm chán, có
lẽ là một trong những bài ruột của sơn và hình như hôm nay Sơn ưu ái tặng
tôi món đặc sản này !? – Nhạc đã hay, lời và nội dung cũng không kém. “
Tiếng hát bay trên hàng phố bâng khuâng, chiều đông đưa những bước chân
đau mòn …còn ai giữa mênh mông đời mình, nỗi đau mù lấp trên tuổi thơ
….. rồi trong mưa gió biết ai vỗ về…..tình trong cơn ngủ mê, rồi phai trong
hàng mi.….” Một nỗi đau tình nhẹ nhàng, một đối xử thật vị tha và bao dung
với người yêu dù cuộc tình đã vỡ, lúc nào cũng lo toan cho một cánh chim
bay xa ….Khán giả vỗ tay rất nhiều khi Sơn hát xong, thế nhưng tôi vẫn cảm
thấy điều gì đó đang vướng víu, cả nhà vỗ tay rất dài để ủng hộ gà nhà
4
B ộ sưu tập: Ninh Hòa trong tôi ---- Nỗi nhớ Ninh Hòa -------------- Đỗ Công Trung

nhưng tôi lại lơ đễnh cho đến khi Sơn có vài lời đính chính :
- Thành thật cám ơn bạn vừa rồi đã trình bày rất hay bài hát ngợi ca con
sông quê hương chúng tôi, chúng tôi rất xúc động vì lâu lắm rồi mới được
nghe lại. Tác giả bài hát là người anh cùng xóm với chúng tôi tên là Hình
Phước Liên hiện đang sống tại Nha Trang, con sông mà bạn vừa hát tên là
sông Dinh chảy qua thị trấn Ninh Hòa một huyện của tỉnh Khánh Hòa, bài
hát ấy tên là ”ơi con sông Dinh…” (còn tiếp)
Dương Tấn Long
SÔNG DINH QUA THI CA

(kỳ 2)
PHẦN 1 : ĐÊM PHƯƠNG NAM (tiếp theo)
Sau những lời nhẹ nhàng phủ nhận toàn bộ cái “trật lất” của bạn một
cách tinh vi, Sơn đã “hoàn thành xuất sắc nhiệm vụ”. Tâm trạng phức tạp,
khó chịu trong tôi mới được giải tỏa, tôi nghĩ rằng - nhiều người, nhất là các
bạn trẻ nơi chốn ăn chơi, náo nhiệt như thế này có mấy ai để ý đến bài hát xa
lạ, bình thường hơn những gì bình thường ấy. Lẽ ra cũng chẳng cần đính
chính nhưng sao lúc ấy tôi vẫn muốn Sơn làm như vậy. Trên đường trở lại
chỗ ngồi Sơn ghé nơi vị khách hát nhầm nói điều gì rất lâu ra bộ vui vẻ,
đồng cảm. Tôi thấy mọi việc như vậy là ổn, đã không xãy ra phiền lụy gì.
Sơn về chỗ ngồi, cười mỉm và được vợ con khen nức nở pha chút khôi hài,
con gái tôi rút cành hoa hồng duy nhất đang cắm trên chiếc bình trang trí đặt
trên bàn đưa cho bé Khiêm tặng bố. Tôi định hỏi Sơn về cuộc kỳ ngộ vừa rồi
thì lại thấy một người đi về hướng bàn của mình, nhìn kỹ tôi biết là chiến
hữu ấy đang tìm đến.
- Chào các anh chị, em tên Định, các anh chị đều ở Nha Trang phải không ?
- Đúng rồi. Tôi cười trả lời và đưa tay, chàng ra vẻ kính cẩn đưa cả hai tay
nắm chặt
- Vừa rồi em giới thiệu tầm bậy quá, cũng may các anh nói cho em biết, chứ
hồi giờ em cứ nghĩ bài hát như vậy.
Nghe Định phân trần trong hơi men, tôi vội đỡ lời :
- Vui vẻ như vậy là sướng rồi, có gì quan trọng lắm đâu, ai biết đúng sai ra
sao, Định hát hay đấy chứ, ờ mà sao em biết bài hát ấy.
Chàng bắt đầu kể –… hồi em học Đại Học Thủy Sản Nha Trang có
thằng bạn ở chung phòng ký túc xá, nó hát bài ấy rất hay và em thích quá
nên nhờ nó chỉ em, nó nói xuất xứ bài hát như em giới thiệu trên sân khấu
vừa rồi, mình cũng ham vui, hay đi ca hát và bài này là bài ruột của em đấy,
anh thấy em hát bài này được không? .
- Tuyệt vời rồi còn gì, nếu chọn là bài ruột thì ráng mà nhớ tên tác giả, tên
5

B ộ sưu tập: Ninh Hòa trong tôi ---- Nỗi nhớ Ninh Hòa -------------- Đỗ Công Trung

bài hát, và thuộc lời đầy đủ nhé, lần sau mà còn trật nữa là kêu cảnh sát phạt
đấy.
- Định cười huề, xoa xoa vai tôi – tha cho em, như vậy là thuộc nhiều lắm
rồi !
- Định hát có hồn lắm, anh nghe mà nhớ nhà, nhớ quê hương Ninh Hòa, hồi
học ở ngoài đó Định có ra Ninh Hòa lần nào chưa?
- Em có nghe nói chứ chưa ra ấy bao giờ, tiếc quá !, nghe nói Ninh Hòa đẹp
lắm phải không anh? Hình như thằng bạn dạy em bài hát quê đâu ngòai đấy.
Tôi chẳng biết phải trả lời sao với câu hỏi ít vô tư và khá tế nhị này! Định
một thoáng nghĩ ngợi bồi thêm một câu rất tâm lý:
– Cảnh vật thiên nhiên và con người Khánh Hòa em thấy đều đẹp cả, các
anh chị đúng là người Khánh Hòa, em rất cảm mến…bữa nào em mời mấy
anh đi lai rai nói chuyện cho vui, em có mấy chỗ hay lắm.!
Qua tiếp xúc, tôi ghi nhận Định là một con người chân tình, có tâm hồn
nhưng ẩn chứa một chút hoang đàng. Rất biết ơn Định vì Định đã quay
ngược được dòng suy nghĩ của chúng tôi đến 180 độ trong một khung cảnh
khó mà những cảm xúc loại ấy xen vào. Buổi tối hôm ấy trên đường về tôi
cứ miên man vô cớ, vùng ký ức đang bị khuấy động, một cảm giác bâng
khuâng xen lẫn những hân hoan. Về đến nhà tôi đã phải điện thọai ngay ra
NhaTrang để chia xẻ một nỗi niềm rất thực nhưng cũng rất mơ hồ với Hình
Phước Liên dù đã gần 11 giờ đêm, đây cũng là cái cớ để tôi liên lạc với Liên
và nói một số chuyện vì vài tháng rồi không tin tức về nhau, tôi nghỉ rằng dù
có phải bị đánh thức lúc này chắc Liên không trách cứ gì tôi . Và rồi Liên có
mặt bên kia đầu dây. Sau những lời chào hỏi như mọi khi, tôi báo cho Liên
biết - rất mừng vì đã tìm được hai đĩa cd nhạc hải ngọai mà Liên giới thiệu là
album “Dòng sông Kỷ niệm” do Asia phát hành và Lâm Thúy Vân hát, trong
đó có bài “phố huyện chiều em nhớ” của Liên và album “Con gái” do Hạ Vy
thực hiện, trong đó có 2 bài của Liên là “Hồn nhiên như lá” và “Mưa xanh”,

nhận xét chung về những bài hát trên là những cảm xúc nhẹ nhàng, gợi tả
thật sinh động về vùng đất kỷ niệm, với nhiều chất Ninh Hòa, rất tiếc bài
“Phố huyện chiều em nhớ” giọng Lâm Thúy Vân yếu quá nên nghe không
rõ, nhất là ở những nốt xuống thấp, Liên nói - chất giọng như Lâm Thúy
Vân rất thích hợp với tính cách bài hát nhưng nếu được Ngọc Lan hát thì hay
hơn, giọng Ngọc Lan tuy mong manh nhưng vẫn rõ ràng, có khả năng len lỏi
đến tận cùng. Tôi có nói vui với Liên là - bạn chắc đã biết câu danh ngôn
“chỉ vì một cái má lúm đồng tiền mà phải cưới nguyên một cô gái “ và ở đây
“ chỉ vì một hai bài hát của bạn mà tôi phải mua đến 2 đĩa nhạc đấy nhé…”
tôi đã phải nghe tới, nghe lui để thắm thía, để mong tìm kiếm những gì sâu
kín, cho đáng đồng tiền bát gạo! (những năm tháng ấy đĩa nhạc CD xuất
hiện ở VN chỉ có con đường mang từ nước ngoài về và rất đắt cũng như rất
khó kiếm, nhất là những album nhạc không phải nằm trong thị hiếu của của
đông đảo người nghe, không phải được copy tại chổ nhiều và rẽ như hiện
6
B ộ sưu tập: Ninh Hòa trong tôi ---- Nỗi nhớ Ninh Hòa -------------- Đỗ Công Trung

nay, ngay cả lúc ấy Liên cũng không có những đĩa nhạc trên).
Liên kể lại việc ca sĩ Hạ Vy nhân chuyến về thăm quê, muốn tìm một
số nhạc phẩm viết về quê hương Khánh Hòa để ra album riêng, sau khi Liên
cho nghe một số bài hát, Vy thấy thích nên mang đi và những bài hát ấy xuất
hiện ở hải ngọai là do vậy (quê Hạ Vy ở xã Ninh Diêm, Ninh Hòa. Trước
khi sang Mỹ, Vy là ca sĩ của đoàn Hải Đăng- Khánh Hòa) . Cuối cùng tôi
nói về sự kiện đi ca hát tối nay, Liên lắng nghe tỏ vẻ thích thú, Liên nói rằng
bài hát “ơi con Sông Dinh” ra đời khoảng năm 1981. Ðó là một nội dung mà
Liên ấp ủ rất lâu, với tâm nguyện rằng mình là người Ninh Hòa, đã sáng tác
nhiều bài hát ca ngợi nhiều thứ nhưng chưa viết gì về Ninh Hòa, về sông
Dinh là không ổn, khi ấy Liên công tác ở Ninh Hòa và vợ Liên thì đang làm
việc ở Nha Trang nên nghĩ rằng một ngày nào đó sẽ phải vào Nha Trang để
ổn định cuộc sống gia đình và ngày đó phải giã từ vùng đất thân yêu, lìa xa

con sông Dinh yêu dấu và ý tưởng ấy đã thôi thúc Liên viết nên bài hát. Bài
này được trình diễn nhiều lần, nhiều nơi trong các chương trình văn nghệ ở
Ninh Hòa và được nhiều người Ninh Hòa trong giai đoạn ấy biết đến.
Liên nói thêm rằng anh Hình Phước Long có viết ca khúc “nhớ sông
Dinh” cũng rất hay. Chớp được thông tin đó tôi hỏi dồn - Liên có nhớ lời và
hát được không ? Liên với giọng khàn khàn đặc biệt, tuy hát không hay
nhưng thường các nhạc sĩ nắm bắt được ý tứ bài hát, có khả năng diễn đạt
tinh tế nên khi hát dễ tạo cảm xúc tốt “… có đi là đi trăm nẻo, có vượt là
vượt nghìn đèo,vẫn nhớ tới quê hương mình có dòng sông Dinh nho nhỏ,
vẫn nhớ bóng tre êm đềm, nghiêng mình soi bóng sông…” , nghe Liên hát
tôi cứ ngỡ những lời nhắc nhở của con sông quê. Cũng như Liên, nhạc sĩ
Hình Phước Long cũng gởi gấm tâm tư, nỗi lòng của mình, một lúc nào đó
sẽ phải ly hương, mang tâm trạng tha phương, tự nhủ lòng luôn nhớ về quê
nhà, điều ấy bắt gặp ở câu tâm đắc và chủ đạo nhất của bài hát “ơi con sông
Dinh” của Liên, như là thông điệp gửi đến tất cả những người con Ninh Hòa
xa xứ. Định vừa rồi đã hát thiếu hoặc sai chỗ nào đó nghe là lạ. Tôi đang
ngập ngừng chưa nhớ rõ hết thì Liên tiếp lời bài hát“… nhưng nếu tôi xa
dòng nước xanh quê nhà là trọn đời tôi sẽ nghèo đi nỗi nhớ, như con sông
phơi bãi cát hoang cằn khô…” thật đúng và ý vị cho sự so sánh này, vì
không gì buồn và thất vọng khi thấy dòng sông xinh đẹp ngày nào chỉ còn
trơ lên một vùng rong rêu, bùn cát giữa mùa khô hạn, những dáng vẻ thơ
mộng, những huyền hoặc vô hình chỉ tồn tại như là sự sống, như là phần hồn
khi dòng nước còn hiện diện, còn êm đềm trôi giữa tháng ngày. Ta thử nghĩ
một lúc nào đó, những hình ảnh quê nhà sẽ không còn nằm trong dòng chảy
của nỗi nhớ thì liệu một cuộc sống đích thực của quãng đời ly hương có tồn
tại, thân xác ta như bãi cát của lòng sông phơi trơ, như con sông đã mất đi sự
sinh động….Liên im lặng một lúc, rồi nói vu vơ vài ý không ăn nhập gì vào
7
B ộ sưu tập: Ninh Hòa trong tôi ---- Nỗi nhớ Ninh Hòa -------------- Đỗ Công Trung

những điều tôi mới gợi lên, có lẽ Liên muốn dấu cảm xúc sâu kín của mình,
phải chăng là một thứ hạnh phúc của người trồng hoa, dù chỉ là một thỏang
hương nhưng lại rất ngào ngạt tận sâu thẳm tâm hồn, nhất là thứ hương đồng
nội đã dễ gợi lên một vùng trời đầy hình ảnh của quê hương và kỷ niệm.
Nói về những ca khúc viết về sông Dinh, tôi còn nhớ buổi ra mắt tập
thơ “Bóng lá” của Phạm Dạ Thủy ở quán cà phê Phong Lan Ninh Hòa. Cái
đêm hôm ấy trời mưa từ buổi chiều nhưng khách mời ở xa vẫn đến đông đủ:
- từ Huế, Hà Nội, Nha Trang và tôi về từ Sài Gòn. Với những bài nhận xét
tinh tế, bình phẩm thơ rất xúc tích, khá bài bản với nhiều ngợi khen, cổ vũ
của những nhà thơ đi trước, có tên tuổi trong giới văn học Khánh Hòa và
Việt Nam. Hôm ấy cũng có nhiều giọng ngâm điêu luyện của câu lạc bộ thơ
nữ Khánh Hòa làm cho những bài thơ được bay bổng và ngào ngạt hơn.
Chắc chắn Phạm Dạ Thủy rất sung sướng và hạnh phúc, vì buổi ra mắt tập
thơ như vậy là thành công. Riêng tôi một cảm xúc mạnh mẽ được ghi nhận
khi Phạm Dạ Thủy giới thiệu bài thơ “Nhớ quê “ không nằm trong tập thơ vì
chị mới viết riêng tặng các bạn trong hội thân hữu Ninh Hòa tại Sài Gòn mà
tôi có mặt hôm đó. Baì thơ được nhạc sĩ Hình Phước Liên phổ nhạc rất xuất
sắc cũng để riêng tặng tôi cùng vài bạn. Bài hát được ca sĩ Kim Khánh, một
ca sĩ có giọng ca “dĩ vãng” như Ánh Tuyết, là ca sĩ nổi tiếng cuả thành phố
Nha Trang trình bày. Nôị dung bài hát vẫn trung thành với lời thơ :
“…………………………………
Thoắt đó tóc em giờ chớm bạc
Thơ ngây gởi lại cuối trời xưa
Nhớ quê mấy độ buồn em hát
Lời trôi lênh đênh trên sông mưa
……………………….
Tháng ngày tơ tưởng dòng sông cũ
Vạt cỏ mềm xanh mướt tuổi thơ
Cánh bướm thắm, con chuồn chuồn đỏ
Bay chập chờn trong những giấc mơ.

……………………………………………“
Vẫn là dòng sông Dinh lãng đãng trong thơ được âm nhạc chấp cánh
bay cao đã tạo một sức truyền cảm gấp nhiều lần. Bài hát thiết tha, đầm ấm,
tuy đượm chút buồn của hoài niệm nhưng vẫn là niềm tin yêu, hứa hẹn một
ngày mai sáng tươi. Nhạc của Phước Liên thường nghe rất gần gủi nhưng lại
rất khó diễn đạt, cách chuyển cung và những luyến láy thật khó chịu cho
những ai mớI đụng vào bài hát, phải chuẩn bị và xử lý kỷ bài hát mới mong
không lạc và khô cứng. Bài “nhớ quê” cũng vậy, Kim khánh ca không chê
vào đâu được nhưng khi tôi đề nghị Tấn Sơn hát bài này trong dịp họp cuối
năm 2002 của hội thân hữu Ninh Hòa thì Sơn lại không truyền cảm hơn vì
8
B ộ sưu tập: Ninh Hòa trong tôi ---- Nỗi nhớ Ninh Hòa -------------- Đỗ Công Trung

thiếu chuẩn bị, giọng Sơn thì khoẻ mạnh, đầy kỹ thuật nhưng thiếu chất
mượt mà, cứ “vô tư” mà hát thì không thể lột tả hết cái tình của bài ca. Chịu
khó vuốt ve một tí, đôi chổ sên sến mới đã ! vì âm giai những bài hát của
Liên có nhiều chất dân ca. Có thể nói Dạ Thủy đã chọn đúng nhạc sĩ để trao
việc phổ nhạc bài thơ ấy và Phước Liên đã chọn đúng ca sĩ để trình bày ca
khúc cuả mình. Ngoài Phước Liên, hôm ấy còn có thêm 3 bài thơ được phổ
nhạc với 3 nhạc sĩ khác cũng có mặt là Đỗ Trí Dũng - Nha Trang, Huỳnh
Liên - Ninh Hòa và một người nữa là anh Tân chủ quán Thiên Thanh ở
Lương Sơn nhưng không gây nhiều ấn tượng trong tôi và những bài ấy
không dính líu gì với sông Dinh . Trong bữa tiệc văn nghệ “bóng lá” linh
đình hôm ấy, món nào cũng ngon lành, nhưng món “nhớ quê” đã thực sự
làm tôi khóai khẩu và xúc động, vì món ấy được Dạ Thủy xào nấu bằng
nhiều nguyên liệu và gia vị quê nhà, trong đó mặc dù không nói rõ nhưng
“nước” của sông Dinh rất tràn đầy, ngọt ngào và thấm đậm.
Điểm lại số người sáng tác nhạc cuả Ninh Hòa chỉ cần dùng một bàn
tay đã đếm đủ vì đó là lãnh vực không phải ai muốn cũng làm được. Nó đòi
hỏi người viết phải có một khả năng, một trình độ nhất định về cảm xúc, về

thẩm âm, sự hiểu biết văn học và điều tiên quyết là phải biết nhạc thuật.
Chúng ta có thể điểm danh không khó lắm những nhạc sĩ của Ninh Hòa như:
Hình Phước Liên, Hình Phước Long, Bảo Anh, Huỳnh Liên và một vài anh
em không chuyên khác. Như vậy số bài hát viết về Ninh Hòa cũng không thể
nhiều hơn, và ca khúc viết về sông Dinh càng hiếm, chẳng khác nào đãi cát
tìm vàng.
Để kết thúc phần này, một lần nữa chúng ta lại cám ơn những người
nhạc sĩ đã góp lời ca tiếng hát vào khu vườn văn nghệ của quê hương Ninh
Hòa, dù những sáng tác ấy đã có nhưng âm vang bay xa, được nhiều người
biết đến hoặc lặng thầm như một lời nguyện cầu thì chúng ta cũng rất trân
trọng dành cả tấm lòng theo những cảm xúc của người nghệ sĩ, người con
Ninh Hòa viết và ngợi ca về quê nhà.
(còn tiếp - mời các bạn chờ xem phần 2 : Nước trôi ra bể lại quay về nguồn )
(còn tiếp)
Dương Tấn Long
SÔNG DINH QUA THI CA
(kỳ 3)
9
B ộ sưu tập: Ninh Hòa trong tôi ---- Nỗi nhớ Ninh Hòa -------------- Đỗ Công Trung

PHẦN 2: NƯỚC TRÔI RA BỂ LẠI QUAY VỀ NGUỒN
“bình thường, bình thường thôi bạn ơi….”
Tôi lại mượn một câu nhạc vào đầu của bài ca “ơi con sông Dinh” của
Hình Phước Liên để giới thiệu phần viết mới này - trong lãnh vực thi văn.
Đúng vậy! Sông Dinh rất bình thường như bao con sông khác nằm trên
giãi đất hình chữ S này. Sông Dinh không rộng, không dài hơn sông Hồng,
sông Cửu Long, cũng không thơ mộng hơn sông Hương, sông Cầu. Không
tiếng tăm, lẫy lừng như sông Lô, sông Đuống…nói tóm lại sông Dinh rất
khiêm tốn trong vị trí địa lý, và cả trên nhiều mặt khác.
Thế nhưng đối với người Ninh Hòa nó đóng một vai trò rất quan trọng

trong cuộc sống văn hóa và tinh thần. Nó như “tiếng lòng tôi” của Phạm
Duy, như một điểm tựa, là khởi điểm của suy tưởng khi Hòai niệm hoặc
muốn diễn họa về Ninh Hòa. Cho nên những sáng tác thơ văn của người
Ninh Hòa, từ những người nổi danh, chuyên nghiệp đến những người viết tài
tử, viết cho vui khi nói về Ninh Hòa mà không nhắc đến sông Dinh là một
thiếu sót lớn lao. Rất tự nhiên phải nghĩ và đề cập đến, có người nhắc đi
nhắc lại nhiều lần vẫn chưa thấy thỏa mãn. Thậm chí một dạo, có một người
Ninh Hòa là phóng viên của một vài tờ nhật báo ở Sài Gòn lấy tên Sông
Dinh làm bút danh để viết báo, để thể hiện tình yêu quê của mình.
Để minh chứng cho điều này chúng ta thử tìm hiểu người Ninh Hòa đã
nói gì về sông Dinh và sông Dinh có gì để nói. Nhưng trước khi muốn biết
mình thì thử xem người ngoài Ninh Hòa nói gì:
- Ngày ấy tôi 14-15 tuổi, học lớp đệ tứ (lớp 9), thầy Đặng Thành Thân là
giáo viên văn, người Phú Yên, mới bổ nhiệm về dạy tại trường trung học
Ninh Hòa. Buổi học đầu tiên chỉ nói chuyện làm quen, thầy rất đắc nhân tâm
với học sinh Ninh Hòa bằng cách nghiên cứu trước những đặc điểm của địa
phương, đến lớp thầy nói rất nhiều điều, nhưng điều làm cho tôi ghi nhớ
nhất là thầy đọc một bài thơ viết về sông Dinh. Thực sự với lứa tuổi ấy và
lần đầu tiên được nghe bài thơ viết về Ninh Hòa tôi rất mê và thán phục,
thầy ra vẻ đắc ý, ca ngợi quê hương Ninh Hòa rất giàu đẹp và nên thơ, nghe
mà thấy sung sướng và tự hào về quê hương mình.
Một thời gian sau tôi được biết những lời thầy Thân nói và bài thơ được
trích trong cuốn “xứ trầm hương “ của Quách Tấn, một cuốn sách nói về quê
hương Khánh Hòa. Vì Quách Tấn là một nhà thơ của nhóm 4 nhà thơ nổi
tiếng của trường thơ Bình Định gồm Hàn Mặc Tử, Chế Lan Viên, Yến
Lan… và Quách Tấn lại đang công tác tại tòa hành chánh tỉnh Khánh Hòa,
phụ trách sọan thảo” địa phương chí “ nên Quách Tấn có điều kiện để tìm
hiểu nhiều về Khánh Hòa .
10
B ộ sưu tập: Ninh Hòa trong tôi ---- Nỗi nhớ Ninh Hòa -------------- Đỗ Công Trung

Khi viết “xứ trầm hương” Quách Tấn rất “méo mó nghề nghiệp”. Tuy
không lý lẽ, siêu tưởng như Chế Lan Viên hoặc trữ tình, bi lụy như Hàn Mặc
Tử nhưng việc sáng tác văn thơ cho địa chí thì tài nghệ có thừa nên Quách
Tấn thường xen lẫn những bài thơ của mình vào để thi vị hóa, tạo hấp dẫn
người đọc. Quách Tấn thường lấy bút danh khác hoặc dấu tên, cứ nói lên
rằng của những tao nhân, mặc khách, của những nhà thơ phiêu lãng nào đó
viết nên, khi tình cờ đi qua vùng đất thấy cảnh vật, non nước hữu tình nên đề
thơ để lại. Lúc đó tôi rất tin về những giai thoại huyền hoặc và thầm khen
người xưa thật lãng mạn, tài tình cùng với quê hương mình cũng thật tuyệt
vời .
Nhưng ba mươi năm sau ta hãy nghe Quách Tấn thố lộ:
-“… Lại một bận khác, một ông bạn khác đến xem bài. Lúc ấy tôi vừa
viết xong con sông Cù ở Nha Trang và bước sang con sông Dinh ở Ninh
Hòa. Tôi mới viết đến ba ngọn nguồn của con sông và đang nghĩ một bài thơ
trang điểm cho phong cảnh nhưng chưa tìm ra ý. Ông bạn xem bài thơ về
con sông Nha Trang:
Sông Nha Trang, cát vàng nước lục
Thảnh thơi con cá đục
Lội dọc lội ngang
Đã nguyền cùng em giữ dạ đá vàng
Sao anh nỡ ham tách cà phê đen, ly sữa bò trắng
Mà phụ phàng nước non?!
Bớ anh ơi,
Nét bia Hòn Chữ chưa mòn
Lưỡi gươm rửa hận hãy còn mài trăng.
hỏi tôi: sông Nha Trang có thơ, sông Ninh Hòa chắc cũng có chứ?
ông bạn là người quen biết cũ. Trước kia bị tình phụ thường dùng rượu để
giải sầu. Nghe ông bạn hỏi, tôi liền nảy tứ, đáp:
- sông Dinh mà không có thơ thì chợ Ninh Hòa hết người đến uống

rượu. Xem đây…
Vừa dứt lời tôi đánh lốc cốc:
Sông Dinh có ba ngọn nguồn
Anh nhớ em băng đèo vượt suối
Nhưng không biết đường đến thăm em
Ghé vô chợ Ninh Hòa
Mua một xâu nem
Một chai rượu trắng
Anh uống cho say mèm để quên nỗi nhớ nhung
Rượu không say
Nghỉ lại ngại ngùng
11
B ộ sưu tập: Ninh Hòa trong tôi ---- Nỗi nhớ Ninh Hòa -------------- Đỗ Công Trung

Con gái mười hai bến nước
Biết thủy chung bến nào?
Nhân câu chuyện xưa của ông bạn mà kéo được nem và rượu là món
đặc biệt ở Ninh Hòa vào để trang điểm cho sông Dinh thì thật là thú vị! Tôi
nghĩ nếu không có ai đến, hoặc có mà là một người khác chứ không phải ông
bạn say rượu vì tình kia, thì liệu có đem được nem và rượu vào làm gia vị
cho cảnh sông Dinh không? ”. (trên đây là đoạn hồi ký của Quách Tấn khi
nhớ lại giai đoạn viết Xứ trầm hương và có bài thơ về sông Dinh mà thầy
Thân đã đọc cho học sinh nghe)
Như vậy Quách Tấn cũng rất giỏi về quảng cáo, đã khéo léo dùng thủ
pháp kết hợp 3 in 1, có bao nhiêu đặc điểm của Ninh Hòa đã lôi tuột vào một
bài thơ ngắn, tưởng như rất súc tích, nhẹ nhàng và ý vị. Nhưng thật tội
nghiệp và kém may mắn cho cô gái sông Dinh được Quách Tấn mai mối,
giới thiệu cho một đệ tử của Lưu Linh quê ở buôn K’hô phải băng rừng vượt
suối và trên đường chàng tìm đến nhà người yêu ở cầu Sắt đã đi lạc về xóm
Rượu .!? khốn khổ thay chàng đệ tử của Lưu Linh lại mua phải rượu dỏm,

uống Hòai không say nên sinh ra cớ sự ngại ngùng như vậy. Con gái Ninh
Hòa rất thủy chung nhưng dễ gì chọn anh chàng nát rượu như thế !!!. Tôi có
hơi tự ái khi so sánh hai bài thơ viết cho hai dòng sông: - viết cho sông Cù
(sông Nha Trang hoặc sông Cái) thì Quách Tấn rất tình tự và hào khí nhưng
viết về sông Dinh Ninh Hòa thì cũng có tình đấy, nhưng lại khổ sở và trầy
trật quá.! Không nên để tình duyên cô gái sông Dinh lận đận như vậy. (bài
thơ này Quách Tấn lấy bút hiệu là Trường Xuyên)
Khá khen Quách Tấn đã gây “ân oán” cho quê hương Khánh Hòa nói
chung và Ninh Hòa nói riêng bằng những vần thơ rất lý thú, tuy để phục vụ
việc viết biên khảo của mình nhưng để lại trong lòng người đọc Ninh Hòa
những dấu ấn khó phai.
Tha nhân như vậy còn người bản xứ thì sao.? Đến đây tôi lại phải bật
mí và tạm khóa sổ để công bố một tổng kết: sau hơn 11 tháng theo dõi
website ninh-hoa.com ở các mục thơ văn, số “văn, thi sĩ” tham gia là 43 (kể
cả thơ văn trong mục các trường học) thì số “văn, thi sĩ” nhắc đến sông Dinh
là 27, tỷ lệ là 63%. Tổng số bài thơ, bài văn gửi đến ninh-hoa.com là 198 thì
số bài thơ, văn có nhắc đến sông Dinh là 45, tỷ lệ là 23%. Có thi sĩ nhắc đến
sông Dinh nhiều lần trong các bài khác nhau của mình như Đường Hào,
Nguyễn Văn Thành, Phạm Dạ Thủy, Vinh Hồ .vv,. Có người nói trực diện
và đích danh sông Dinh, có người nói gián tiếp qua bao nhiêu nỗi niềm, bao
nhiêu sự vật rồi mới liên hệ với sông Dinh, có người không nhắc đến tên
nhưng vẫn hiểu rằng không sông nào khác hơn là sông Dinh. Qua số liệu
như thế chúng ta kết luận được gì.? Đó là chuyện con số, ai hiểu sao thì hiểu,
còn chuyện con sông và con người mới là vấn đề cần phải tốn nhiều bút
mực. Qua đây chúng ta lại phải tri ân các anh trong website ninh-hoa.com đã
xây dựng nên một sân chơi cho người Ninh Hòa. Nhờ sân chơi này đã thu
12
B ộ sưu tập: Ninh Hòa trong tôi ---- Nỗi nhớ Ninh Hòa -------------- Đỗ Công Trung

hút, hội tụ được nhiều suy nghĩ, nhiều tâm tư, phản ảnh cho chúng ta khá rõ

nét và toàn cảnh những sinh họat nhân văn của người Ninh Hòa. Trang web
ngày càng được người Ninh Hòa lưu tâm đón đọc cũng như gởi nhiều bài vở
tham gia, đã nói lên tính hấp dẫn và sự quay về những giá trị tinh thần khi có
những điều kiện thuận lợi.
Qua sự việc trên tôi muốn giải thích ý nghĩa sâu sắc khi mượn câu thơ
“nước trôi ra bể lại quay về nguồn” trong bài “thề non nước” của Tản Đà
làm đề tựa cho phần này. Tuy bài thơ được viết bởi nhà một nhà thơ, một
thầy đồ đầu thế kỷ 20 nhưng vẫn rất thời sự, đầy lý tính, diễn giải khá tinh tế
một sự vận động của thiên nhiên, của đất trời nhưng điều đáng khâm phục
lại chính là tấm lòng của một người yêu tổ quốc, ẩn mình sau chuyện nước
non. Ta thấy mỗi người con Ninh Hòa sau những thăng trầm, nổi trôi của
mệnh nước hoặc một sự chuyển dịch, phát triển tự nhiên đã rời xa quê nhà,
đã hóa thân (nói như Trịnh Công Sơn là “xa đời” ). Dù ở một nơi nào trên
đất nước VN hoặc ở khắp năm châu bốn biển như là những ngọn nước,
những nhánh sông đã lìa xa nguồn cội, nhưng tâm tưởng và nỗi lòng hướng
về nước non Ninh Hòa vẫn không phai nhòa. Dù nó mong manh, hư ảo, mỗi
người mỗi kiểu, mỗi cảnh: Tây – Tàu, vinh - nhục, giàu – nghèo, thị thành –
quê mùa .v..v khác nhau. Hôm nay những ngọn nước, những nhánh sông ấy
dồn tụ, chảy về, hiện diện một cách rộn ràng, rất vui vẻ, với chân tình nói lên
nỗi lòng của mình về quê hương chẳng khác nào sự “..quay về nguồn” mà
Tản Đà đã lên tiếng gần 100 năm trước.
(Còn tiếp)
Dương Tấn Long
SÔNG DINH QUA THI CA
(kỳ 4)
PHẦN 2: NƯỚC TRÔI RA BỂ LẠI QUAY VỀ NGUỒN
Một nhà phê bình văn học có mặt trong đêm ra mắt tập thơ của Phạm Dạ
Thủy đã nói: - Người Ninh Hòa có nhiều khả năng trong lãnh vực sáng tác
thơ văn..., một nhà thơ lão thành nổi tiếng khác, viết lời bạt cho một tập thơ
của người Ninh Hòa cũng nói: - ...Ninh Hòa là một trong những địa phương

có truyền thống thơ ca... Tôi cảm thấy thích thú và ngạc nhiên khi nghe
những điều này.
Các nhà phê bình đưa ra nhận xét ấy cũng có thể là để lấy lòng người
Ninh Hòa. Nhưng ta thử xem xét mặt tích cực của vấn đề. Nếu khách quan
và để ý một chút chúng ta sẽ thấy ngay điều này khi mở trang web ninh-
hoa.com, chương thơ văn chiếm phần lớn, với số lượng người tham gia và số
lượng bài thơ văn không nhỏ. Già, trẻ, bé, lớn đều có mặt. Đó chỉ mới trong
13
B ộ sưu tập: Ninh Hòa trong tôi ---- Nỗi nhớ Ninh Hòa -------------- Đỗ Công Trung

một tỷ lệ nhỏ của những người Ninh Hòa có khả năng tham gia trang web vì
tiếp cận được phương tiện truyền thông hiện đại. Khi tôi đóng sổ ninh-
hoa.com và nắm trong tay “bộ sưu tập” những bài thơ, văn viết về sông
Dinh, tôi đã hớn hở, thỏa mãn vì thấy quá đủ dữ liệu để có thể tràng giang,
đại hải, nói không thiếu một thứ gì của sông Dinh. Nhưng cứ mỗi tuần lại
thấy bài viết về sông Dinh xuất hiện trên ninh-hoa.com, tôi lại thấy mình hớ
hênh, xót xa cả ruột gan, không cam lòng mà bỏ qua. Mặc dù chiếc ghe sông
Dinh đã chuyển tải rất nặng, rất đầy nhưng tôi không sợ chìm, cứ viết và cứ
cập nhật, cứ kéo vào, chèo chống để lội sang bờ. Bên cạnh ấy, chẳng biết có
phải do duyên nợ thế nào, tôi được các thi sĩ Ninh Hòa gởi tặng các tập thơ:
Lời ru gửi gió (Tường Hoài - xuất bản 8/2003), Sông tạnh (Điềm Ca – xuất
bản 3/2001), Mưa nguồn, trầm tích, chim và rêu (Điềm Ca, Hồ Tịnh Vinh
Điềm, TP Hoàng Điềm cùng in chung – xuất bản 8/2003) và mới nhất cũng
là tập thơ tôi mong đợi - Lời ru sông Dinh (nhiều tác giả - xuất bản 12/2003)
thì tôi mới biết sợ và cảnh báo rằng con thuyền mình đang đi sắp gặp giông
bão.
Chỉ cần nghe tựa các tập thơ đã thấy chới với. Tính đến cuối năm 2003
tôi đã có trong tay hơn 70 bài thơ, văn, biên khảo nói về sông Dinh, một số
lượng đáng nể! Chưa chắc gì những con sông lớn khác trên đất nước Việt
Nam có số bài thơ, văn nhắc đến nhiều như vậy. Rất may tôi chỉ chọn chủ đề

hạn chế là viết về sông Dinh, chứ tham lam viết rộng hơn về vùng đất Ninh
Hòa thì rõ là xem trời bằng vung và chắc sẽ sớm toi mạng vì quá gắng sức
hoặc bội thực.!
Vì lẽ gì người Ninh Hòa lại có thiên hướng về văn chương như thế thì
đó là điều cần suy ngẫm và tìm hiểu. Người xưa có nói - địa linh sinh nhân
kiệt, hoặc nói một kiểu nôm na khác - nơi nào có núi cao, sông sâu thì sinh
người tài giỏi. Với quan niệm đó, nếu đúng thì xứ Ninh Hòa đã và sẽ không
có nhân vật xuất chúng, nổi tiếng nào ghi trong lịch sử văn học nghệ thuật
hoặc lịch sử dựng nước, giữ nước như một số tỉnh bắc trung bộ hoặc miền
bắc nước ta. Vì Ninh Hòa không có sông sâu, núi cao.
Sông Dinh không sâu thì dễ biết, độ sâu trung bình của sông Dinh
không quá 2 thước, nhưng núi Ninh Hòa không cao thì ta phải so sánh.
Chẳng cần phải so sánh với những ngọn núi ở đâu xa, ta chỉ thử lấy 3 ngọn
cao nhất của các địa phương chung quanh Ninh Hòa sẽ thấy núi của Ninh
Hòa xếp vào hạng thế nào: Vạn Ninh có hòn Chảo (1564m), hòn Chát
(1519m), hòn Đại Đa Đa (1709m). Diên Khánh có hòn Giao (2010m), hòn
Gia Lo (1812m), hòn Ka Doung (1783m). Cam Ranh có MaRai (2356m),
Bakoum (1403m), Ta Lô (1304m). Và Ninh Hòa có hòn Bà ( 1361m), hòn
Long (1339m), hòn Giong hay Dung ( 1290m). Như vậy núi Ninh Hòa về độ
cao được xếp ở cuối bảng, nên lại không lạc quan lắm cho tiền đồ, tương lai
14
B ộ sưu tập: Ninh Hòa trong tôi ---- Nỗi nhớ Ninh Hòa -------------- Đỗ Công Trung

con cháu chúng ta.?!
Thế nhưng như anh Hồ Văn Thinh có nói và phân tích kỹ những đặc
điểm địa lý Ninh Hòa trong ninh-hoa.com và kết luận rằng: ”Tất cả những
điều nói trên có lẽ đã đủ để chúng ta tin rằng Ninh Hòa là một địa linh.”
Thôi thì cứ nói như kiểu Hình Phước Liên là “bình thường, bình thường
thôi...” chứ mãi tìm cách chứng minh cho Ninh Hòa là xứ sở địa linh sẽ sản
sinh ra những anh hùng hào kiệt hoặc những nhân tài xuất chúng thì quá khứ

đã mỏi mắt, còn tương lai thì mờ mịt lắm ?!
Thế thì địa linh của Ninh Hòa ảnh hưởng tới người Ninh Hòa ở lĩnh
vực nào?. Chắc chắn phải có cơ sở để dẫn dắt ta vào hệ luận đó. Rõ ràng là
môi trường khí hậu, vị trí địa lý, địa chất..v.v. và nhiều yếu tố thiên nhiên
khác đã tác động trực tiếp hoặc gián tiếp đến sinh hoạt, tâm tư, tình cảm của
con người sống trong môi trường đó. Có những tác động thấy rõ ảnh hưởng,
nhưng cũng có những tác động sâu xa, nhẹ nhàng và trừu tượng không phải
ai cũng có thể hiểu và lý giải được. Tôi thấy rằng: - Ninh Hòa là vùng đất có
nhiều núi xanh bao bọc chung quanh và chính giữa là đồng bằng, trong đó
tâm điểm của đồng bằng là nơi hội tụ của ba nguồn sông Dinh. Từ đó nguồn
nước chi phối và ảnh hưởng rất đều khắp, nó như quả tim của Ninh Hòa.
Hầu hết những vùng có đồng ruộng và cuộc sống trù phú của đồng
bằng Ninh Hòa đều có các nhánh sông Dinh chảy qua: - Đầu nguồn nhánh
Đá Bàn thì có Ninh Trung , Ninh Đông. Nhánh kế thì có Ninh Thượng, Ninh
Thân, Ninh Phụng. Nhánh sông Cái thì có Ninh Sim, Ninh Xuân, Ninh Bình
và khi hợp thành sông Dinh thì chảy qua Ninh Hiệp, Ninh Đa, Ninh Giang,
Ninh Phú. Nhờ có hệ thống thủy lợi thì nước sông Dinh đã vươn xa hơn như
Ninh Quang, Ninh Lộc, Ninh Hà, Ninh Hưng. Như vậy nước sông Dinh
mang phù sa đến hầu hết các thôn làng Ninh Hòa, đã nuôi sống ruộng vườn,
làm màu mỡ đất đai, tạo sự no ấm cho người dân. Mặc dù đồng bằng Ninh
Hòa không rộng lớn nhưng sản lượng thóc lúa, hoa màu vẫn đủ để Ninh Hòa
tự túc, kể cả cung cấp cho một số vùng phi nông nghiệp như Ninh Diêm,
Ninh Thủy, Ninh Hải…v.v.
Nói một cách khác, hầu như mọi người dân Ninh Hòa được sinh sống,
nuôi dưỡng, phát triển bằng hạt gạo lấy từ nước và phù sa của sông Dinh.
Nhưng điều đáng nói và liên quan đến nội dung của bài viết là dòng nước
sông Dinh đã gợi cảm, đã thấm sâu, đã vun bồi cái tâm thức của người Ninh
Hòa tạo thành những chất trữ tình, bởi sự ngọt ngào, hiền lành, êm thơ của
dòng nước, của đôi bờ rợp bóng, của bến sông dạt dào, của xóm làng yên vui
no ấm, bên cạnh núi xanh chập chùng là mây trời lãng đãng, là gió mát trăng

thanh, là mưa dầm gió bấc,.. cùng nhiều thứ khác kết tinh lại. Sông Dinh nói
15
B ộ sưu tập: Ninh Hòa trong tôi ---- Nỗi nhớ Ninh Hòa -------------- Đỗ Công Trung

riêng và sông ở miền trung nói chung có nhiều đặc điểm khác với sông ngòi
ở miền nam. Mặc dù sông ở miền đồng bằng Cửu Long rộng, sâu, nhiều và
chằng chịt nhưng lại không giàu tính “thơ”. Sông nước không có núi non
chẳng khác chi con mắt thiếu đi chân mày hoặc lông mi, trông rất trơ trọi .Vì
phương tiện giao thông chủ yếu bằng đường sông nên ghe, tàu, và nhiều loại
sinh hoạt khác rất nhộn nhịp, dòng sông không bao giờ êm đềm, lắng dịu.
Tiếng máy ghe tàu, xuồng dọc, đò ngang, sống vỗ ồn ào xôn xao sông nước,
tiếng người í ới bán buôn, vó lưới, giăng câu, các dụng cụ bắt cá lô nhô bến
bờ, thậm chí một số vùng có nhà cầu vệ sinh rải rác ven sông, đứng ngồi
thoải mái, nước sông không khi nào trong xanh và thường có mùi sình vì
con nước ảnh hưởng thủy triều khi ròng, khi lớn. Như vậy làm sao mà nên
thơ được.!!
Sự khác biệt đó phải chăng là địa linh của Ninh Hòa, đã sinh ra những
người giàu tưởng tượng, dễ xúc động, nhạy cảm và lãng mạn, thích vần điệu,
yêu thơ văn. Có phải mọi thứ đó bắt nguồn từ sông Dinh.? Những đặc điểm
trên cũng có thể có ở nhiều địa phương khác của Việt Nam nhưng Ninh Hòa
vượt trội hơn ở yếu tố nào đó. Tuy không sắc xảo, ồn ào để nổi đình, nổi
đám, để thành danh nhân nhưng người Ninh Hòa lại rất tình và điệu nghệ.
Nếu Ninh Hòa thực sự có một bản sắc văn hóa riêng thì tôi xin được gọi nó
là “văn hóa sông Dinh”.
Người Ninh Hòa không ai là không biết sông Dinh, nhưng biết tường
tận về sông Dinh không phải ai cũng dám khẳng định. Khi “địa lý sông
Dinh” của tôi xuất hiện trên ninh-hoa.com thì có ngay ý kiến của anh Vinh
Hồ rằng -“ Sông Lốt là đoạn đầu nguồn của sông Dinh, có dòng nước trong
quanh năm, nên bảo rằng sông Lốt còn gọi là sông Đục là không đúng...” tôi
không biết trả lời sao.! mặc dù điều này được in thành sách đã lâu.

Khi tôi viết “ vì sông chảy qua trước dinh quan trấn thủ Bình Khang
nên người dân gọi là sông Dinh..” thì sau đó tôi tự hỏi - “vậy dinh trấn thủ
Bình Khang nằm chổ nào?” tôi lại chào thua!. Chịu khó suy luận cũng chỉ
suy được rằng – dinh trấn thủ nằm trên giao lộ của “con đường cái quan”
thời xưa ấy, con đường mà cha ông ta đi từ bắc vào nam mở cõi, với dòng
sông. Như vậy dinh trấn thủ lẩn quẩn chung quanh cầu Dinh trong phạm vi
một bán kính nào đó??!..nằm ở góc rạp Vĩnh Hiệp chăng? Hay vực đất đối
diện. Nằm ở chùa Hội Quán hoặc chùa Triều Châu.? hoặc xa hơn nữa là nằm
ở chợ Dinh.??! Và cũng chỉ tự nghi vấn vậy thôi. Sau đó tình cờ đọc bài của
anh Hồ Văn Thinh lại rất khẳng định trong sử lược Ninh Hòa rằng “dinh
Bình Khang nằm bên tả ngạn sông Dinh”. Nghe gợi ý như vậy, đầu tôi sáng
lên ngay, nó mở cho tôi một hướng suy luận tích cực - Vì trên đường đi
chinh phục ấy, đội quân của thái thú Hùng Lộc do Nguyễn Phúc Tần đề cử
dư hiểu tính chiến lược của con sông nên lấy làm phòng tuyến hoặc ranh
16
B ộ sưu tập: Ninh Hòa trong tôi ---- Nỗi nhớ Ninh Hòa -------------- Đỗ Công Trung

giới và căn cứ đồn trú chắc chắn phải nằm bên này sông, gần hậu phương
miền bắc, để khi rút binh hoặc được chi viện sẽ dễ dàng hơn nên dinh nằm
bên tả ngạn là có cơ sở để tin tưởng.
Nếu phải quyết định chọn chính xác nơi nào thì tôi chọn dãi đất góc
phần tư từ rạp Vĩnh Hiệp qua phòng văn hoá (chi thông tin cũ), ngược về
phía đường Sắt Ninh Đông là nơi đặt dinh, thậm chí trại quân và các bộ máy
cai trị khác còn chiếm cứ một vùng kéo dài hơn nữa vì khu vực ấy phần lớn
hiện tại là đất công như bệnh viện Ninh Hòa, trường tiểu học Bình Hòa, chùa
Hải Nam, trường Pháp Việt (mặc dù trước đó hơn 200 năm, nhưng tính kế
thừa về sử dụng đất công vẫn có, tuy bất thành văn nhưng đất công thường
chẳng ai dám đụng tới). Vì nơi đó thế đất cao, rộng và bằng phẳng, hướng
cửa, mặt tiền của dinh Thái Khang và các công trình phụ trợ khác sẽ được
quay mặt về hai hướng tốt với thời tiết, khí hậu của phương nam là đông và

nam. Và tốt về quân sự vì hướng đông là con đường và nam là mặt sông, sẽ
có tầm quan sát tốt nhất và dễ kiểm soát. Còn một yếu tố nữa cũng rất có cơ
sở, cho ta xác định thêm tính đúng đắn của suy đoán trên là - con đường
Trần Quí Cáp - trục lộ xương sống qua thị trấn Ninh Hòa tương đối thẳng
nhưng không hiểu vì sao - từ chợ Ninh Hòa qua cầu Dinh vừa xuống dốc
phải quẹo phải một góc khá lớn rồi mới tiếp tục đi thẳng ,có phải chăng là vì
dinh trấn thủ án ngữ bên cạnh trái nên có một qui định (lệnh) của dinh trấn
hoặc nể sợ khu vực dinh nên người dân khi qua lại trước dinh phải né xa, tạo
một hướng đi khác như thế. Phải có một lý do mạnh mẽ nào đó mới bẻ lệch
nổi con đường cái quan như vậy?!. Qua đó chúng ta thấy rằng - lịch sử hình
thành sông Dinh nói riêng và vùng đất Ninh Hòa nói chung vẫn còn có nhiều
bí ẩn.
Việc phân tích, mổ xẻ sự kiện lịch sử trên nhằm lý giải chữ “Dinh” mà
người dân Ninh Hòa qua bao đời, đã được nghe từ khi mới lọt lòng cho đến
lúc lìa đời mà không có một cơ hội thắc mắc nào. Như vậy những yếu tố của
sông Dinh như các tên gọi, sự biến đổi dòng chảy, đổi thay của các lưu vực,
các chuyển biến nhân sinh chắc chắn đã không bất động qua thời gian. Rất
tiếc các bậc tiền nhân của Ninh Hòa ta đã không có điều kiện để ghi nhớ, để
lưu truyền cho đời sau cặn kẻ mà chúng ta chi biết một vài điểm chính yếu
và khái quát qua sử lược Việt Nam. Cũng may chữ “Dinh” có một tính gợi
hình và hàm ý rất cao để chúng ta còn dựa vào đó để truy nguyên, mà tìm ra
lý lẽ như trên.
(Còn tiếp)
Dương Tấn Long
17
B ộ sưu tập: Ninh Hòa trong tôi ---- Nỗi nhớ Ninh Hòa -------------- Đỗ Công Trung

SÔNG DINH QUA THI CA
(kỳ 5)
PHẦN 2 : NƯỚC TRÔI RA BỂ LẠI QUAY VỀ NGUỒN (tt)

Như tựa của bài viết “sông Dinh qua thi ca” thì ý tôi chỉ mô tả, nói
những đặc điểm, phân tích những sự việc và kể chuyện sông Dinh bằng thơ
văn của người Ninh Hòa. Tôi trích lọc, hệ thống lại những câu thơ, những
đoạn văn có liên quan theo từng nội dung, từng cảnh vật để minh họa về
sông Dinh, kể cả những sử lược hoặc mổ xẻ, phân tích những điều sâu xa
như bài kỳ 4, chứ tôi không có tham vọng bình phẩm tất cả thơ văn của
người Ninh Hòa viết về sông Dinh, vì làm như vậy chẳng khác nào chuyện
“đội đá vá trời”. Làm sao tôi có thể lý giải, kể lể cho hết những uẩn khúc
trong tâm tư, tình cảm, nỗi lòng rất phong phú, đa dạng của người Ninh Hòa
rung động trước sông nước quê hương. Chỉ làm cách này mới có khả năng
giới thiệu đầy đủ những đoạn thơ văn và những tác giả nói về sông Dinh,
qua đó tôi muốn biểu dương lực lượng thực sự về mối quan hệ của người
Ninh Hòa với sông Dinh. Thậm chí trước ngôn từ, bài vở đông đảo của nền
“văn hóa sông Dinh” tôi chỉ cầu mong làm sao nhặt không sót và công bằng
trước tình cảm của người Ninh Hòa, dù đó là chữ nghĩa của tác giả chuyên
nghiệp hay “tài tử”, bất kể là ai, mong hoàn thành “nhiệm vụ nặng nề “ mà
đề tài đặt ra.
Mặc dù người Ninh Hòa viết về sông Dinh rất phong phú và đa dạng
nhưng tựu trung tôi phân loại, hệ thống lại với những đề mục chủ yếu theo
thứ tự như sau: Ðịa lý, Duyên dáng sông Dinh, Cây cầu, Bến sông, Yêu
thương và hoài niệm. Cuối cùng là một chút riêng: - Sông Dinh và tôi.
Ðịa lý:
Viết về địa lý sông Dinh chúng ta có thể tìm đọc bài Ðịa Lý Ninh Hòa
của anh Nguyễn Văn Thành trong mục Non Nước Ninh Hòa, qua cung cấp
tài liệu của anh Hồ Văn Thinh, hoặc bài “Sông Dinh” của Dương Tấn Long
trong mục Cầu Dinh/Cầu Sắt ở trang web ninh-hoa.com.
Dù là con sông quê nhưng có mấy ai là người Ninh Hòa đã đi qua tất cả
3 nhánh của thượng nguồn sông Dinh và theo sông ra tận cửa biển. Mỗi
người trong khả năng của mình, khi còn ở quê nhà chỉ có thể biết một phần
hoặc vài phần chứ nào dám nhận mình biết toàn phần và đầy đủ về địa lý

sông Dinh. Nhưng nhờ có tài liệu của những nhà biên khảo cũ về địa chí
Khánh Hòa như Quách Tấn, Nguyễn Ðình Tư tôi sưu tập lại, cùng với lời kể
của những người hiểu biết nhiều về sông Dinh hiện tại, cộng với những bản
đồ địa lý Ninh Hòa và bức không ảnh. Tôi nghĩ rằng ngay trên trang web
18
B ộ sưu tập: Ninh Hòa trong tôi ---- Nỗi nhớ Ninh Hòa -------------- Đỗ Công Trung

này và ngày hôm nay người Ninh Hòa có tương đối đầy đủ tài liệu về sông
Dinh. Chúng ta có thể đọc và nhìn sông Dinh một cách tổng thể, có trật tự và
dễ hiểu.
Chúng ta cứ mãi dài giòng văn tự bên địa lý, lịch sử sông Dinh thì
Phan Ðông Thức đi theo một con đường êm ả hơn. Viết về địa lý sông Dinh
bằng văn xuôi là chuyện thường tình, biết nhiều về sông Dinh và viết hành
trình của con sông từ đầu nguồn đến cuối bãi bằng thơ thì quả là một người
rất yêu mến, tâm huyết và tài tình. Phan Ðông Thức đã làm được chuyện đó
bằng bài thơ dài 32 câu ở ninh-hoa.com. Rất thoải mái cùng người em sông
Dinh tung tăng, uốn lượn trên những làng xóm của dãi đất Ninh Hòa, mặc kệ
ai lý sự, ai kiếm tìm xa xôi:
Em sinh ra giữa Trường Sơn bát ngát
Chảy xuôi về mãi tận biển Ðông
..................................................................
Chị em tôi họp mặt một giòng sông
..................................................................
Ðến Khánh Dương thác nguồn cuộn chảy
Về Lam Sơn sóng soải chờ trăng
..................................................................
Qua Bến Gành em tên Sông Cái
..................................................................
Chào tạm biệt em đổi tên sông Lốt
...................................................................

Ðến Mỹ Hiệp em tên gọi sông Dinh
Ngoan ngoãn chậm nguồn bên bờ Vĩnh Phú
..................................................................
Chào Phước Ða chào Mỹ Chánh Thanh Châu.
Giòng sông tình tự
Phan Ðông Thức đã khéo nhân cách hóa, và cũng không cách nào làm cho
con sông xinh đẹp, tình tự hơn khi ví nó như người con gái, khi ấy mới diễn
đạt được hết sự sinh động và gởi gấm tình cảm của mình vào đó.
Ta cũng thấy những khái lược khác : -
Ba con sông Hòa chung về biển
Giòng sông Dinh lắm bến đợi chờ
Hàng tre nghiêng bóng đôi bờ
Gởi người sông Dinh - Ðổ Anh Tịnh
19
B ộ sưu tập: Ninh Hòa trong tôi ---- Nỗi nhớ Ninh Hòa -------------- Đỗ Công Trung

ba hòn bao bọc giữ quê Ninh
ba nhánh xuôi về một sông Dinh
Giòng Lốt ngợi ca bao chiến tích
Vọng phu ghi tạc những thiên tình
Ninh Hòa - Hồ Văn Thinh
Sông Dinh, sông Lốt, tên sông ấy
Ai đặt chi hai để nặng lòng
Sông ấy - Vinh Hồ
Duyên Dáng Sông Dinh
Giòng sông Dinh
Sóng cũng vỗ thành thơ
Hình ảnh để lại - Hồng Thị Vinh
Sông Dinh như tôi đã viết : “giòng sông Dinh vào mùa khô thì cạn,
trong xanh và trôi lững lờ, có những nơi phơi bày cả đáy lòng sông với

những bãi cát vàng phẳng mịn, hai bên bờ, những hàng tre xanh và cây vườn
soi bóng xuống giòng nước, trông con sông xinh đẹp như người thiếu nữ với
những vẻ duyên dáng , hiền hòa...” đúng là giòng sông chỉ đẹp khi đã qua
mùa mưa bão. Giòng sông Dinh dịu dàng, êm ả, đã làm vướng bận biết bao
tâm hồn. Hình ảnh sông Dinh trôi “lững lờ” là đặc điểm đáng yêu của con
sông mà ta bắt gặp trong nhiều ý thơ , hình ảnh ấy thường rơi vào cuối đông
đến những ngày xuân tươi thắm họăc nắng hạ rực rỡ và kéo dài đến đầu thu.
Mùa xuân qua, hạ đến
Lững lờ trôi
Giòng sông Dinh, nước sông Dinh
Sông Dinh tình nhớ mãi không nguôi- Ðỗ Công Quý
Sông Dinh lờ lững xuôi giòng chảy
Vẫn hiền như ngày ta đi xa
Với sông Dinh - Phạm Dạ Thủy
Giòng sông “lờ lững” đã tạo một ấn tượng đẹp để Dạ Thủy phải hai lần nhắc
đến trong hai bài thơ khác nhau.
Sông Dinh chảy lững lờ trong câu hát
Tắm mát một thời trẻ dại hồn nhiên
Người say quê tôi nem chua rượu bọt
Tôi say quê tôi một nhánh sông hiền
20
B ộ sưu tập: Ninh Hòa trong tôi ---- Nỗi nhớ Ninh Hòa -------------- Đỗ Công Trung

Tình quê - Phạm Dạ Thủy
từ cái lờ lững và dịu dàng ấy, người Ninh Hòa cho rằng sông Dinh “Hiền” là
sự suy dẫn hợp tình. Tuy sông Dinh vẫn có lúc “hung dữ” ngắn ngủi, nhưng
dù gì thì cái tình vẫn cho người Ninh Hòa luôn cảm nhận cái hiền của sông
Dinh là cố hữu.
Giòng sông Dinh hiền như một câu thơ
Ai phổ nhạc hát lên lời yêu mến

Ninh Hòa - Trần Việt Kỉnh
Lặng lẽ sông Dinh
Dâng bờ xanh ngút ngát
Cánh chim chiều tím một dáng núi xa
Ninh Hòa đoản khúc - Lê Khánh Mai
Hòn Hèo rợp bóng dáng mây che
Sông Dinh nước chảy nhè nhẹ sóng
Quê tôi - Nguyễn Thục
Trãi nghìn đời vẫn lặng lẽ như tờ
Sông Dinh chảy mãi ngày đêm trông ngóng
Bất động - Hoàng Thy
Ta cũng thấy Tường Hoài và Vinh Hồ mượn cái lững lờ để làm chất liệu cho
tình duyên của mình.
Giòng sông Dinh tháng ngày trôi lờ lững
Nối đôi bờ mấy nhịp cầu duyên
Cho Vĩnh Phú ngàn năm thương Mỹ Hiệp
Miếng trầu cau cho đượm thắm đôi tình
Về thăm Ninh Hòa-Nguyễn Tường Hoài
Chiều chiều ra đứng bến sông
Thương người em gái má hồng Thanh Minh
Phương tôi lờ lặng sông Dinh
Như tình thơ tím- Vinh Hồ
Vào mùa mưa lũ, giòng nước cuồn cuộn chảy, luôn có những khóm lục
bình (người Ninh Hòa vẫn thường gọi là cây bèo) trôi theo giòng. Ta hãy
nghe Nguyễn Văn Thành kể : -” tôi còn nhớ nước sông Dinh thời ấy có lần
lên cao hơn bảy thước, nước đục ngầu chảy mạnh mang theo nhiều lục bình
21
B ộ sưu tập: Ninh Hòa trong tôi ---- Nỗi nhớ Ninh Hòa -------------- Đỗ Công Trung

và cây cối trôi cuồn cuộn theo giòng nước lũ ...”. Qua mùa mưa lũ ấy, những

khóm lục bình lưu lạc, cư ngụ dọc bến bờ đã để lại nhiều cảm xúc:
Bạn bè ơi
Xin gởi cho tôi
Một cánh lục bình trôi trên sông Dinh
tôi lớn lên theo nhịp thở của Ninh Hòa - Trương thị Ninh Hòa
Bèo sông Dinh trông đẹp lắm
Tím xanh nụ vàng nhè nhẹ trôi
Ðầy sông bèo nổi đưa theo gió
Bèo sông Dinh - Nguyễn Phương Linh
Bến sông Dinh một ngày ta trở lại
Ðã không còn những cánh lục bình xanh
ngày trở lại Sông Dinh - Nam Kha
Sóng lăn tăn tít tắp xa bờ
Khóm lục bình gió đùa nghiêng ngã
Trên bờ sông Dinh - Nam Kha
Cũng cầu Dinh với giòng nước hữu tình
Giữa giòng hoa tím lục bình dễ thương
Những nẻo đường trong mơ - Nguyễn Trần Sơn Nết
Ước nào hái được bèo sông Dinh
Nhưng giữa sông hoa bèo nằm ngắm nắng
Tím xanh nụ vàng nhè nhẹ trôi
Bèo sông Dinh - Nguyễn Phương Linh

Nhưng khi giòng nước êm ả, lững lờ trôi mà mang theo lục bình là có sự
bất thường nào đó? một bến sông nào bị khuấy động hay là cơn mưa mùa
lướt qua thị trấn đã làm xôn xao mặt nước?
Bến nước sông Dinh lục bình trôi lặng lẽ
Trên giọt mưa mùa qua phố quạnh hiu
Khu phố cũ- Linh Vũ
Mưa rơi tầm tả gió thổi nhẹ

Hiu quạnh gió đưa bèo sông Dinh
Ninh Hòa Phong Vũ - Nguyễn Phương Linh
22
B ộ sưu tập: Ninh Hòa trong tôi ---- Nỗi nhớ Ninh Hòa -------------- Đỗ Công Trung

Thân phận lạc loài, vô định của một loài hoa tím, nằm trên giai điệu
lững lờ không biết trôi dạt về bờ bến nào, đó là hình ảnh thơ và đẹp nhất của
sông Dinh!
Nắng chiều
Hắt xuống sông Dinh nhợt nhạt
Cây cầu cũ
Giờ vắng bóng người qua
Nước lững lờ trôi đưa những lục bình tím ngắt
Dạt về đâu
Trong mơ- Ðỗ Thảo Nguyên
Nhưng ban đêm, Quan Dương còn nhìn thấy được lục bình trôi cũng là
một điều kỳ lạ - “...tôi ngồi với nàng suốt đêm bên bờ sông Dinh đề chờ trời
sáng. Giòng nước đen xanh dưới những chòm sao lấp lánh, thấp thoáng một
vài đám lục bình trôi dật dờ không biết giạt về đâu..” Lá rụng về cội , chắc
chắn hình ảnh ấy cho một cảm giác ghê sợ, nhưng ngồi với nàng thì sẽ thừa
can đảm để vượt qua mọi thử thách...
Như bao thị tứ của Việt Nam, thường hình thành và phát triển kề bên
một con sông nào đó. Vì phương tiện giao thông xa xưa thích dụng với sông
ngòi, con người lệ thuộc nhiều vào thiên nhiên, bám theo nguồn nước để
sinh sống:- nước để ăn uống, sinh hoạt, canh tác...kể cả môi trường vi khí
hậu và cảnh quan. Thị trấn Ninh Hòa cũng thế, nó gắn liền với sông Dinh vì
nguồn nước là chính chứ không trên bến dưới thuyền như một số thị tứ miền
Nam, cho nên sông Dinh rất im ắng ngay cả sát chợ Dinh, không nhộn nhịp
bán buôn. Hầu như chỉ có chiếc ghe nhỏ bằng tre là phương tiện để đi giăng
câu của một ít người ven sông sử dụng, lâu lâu mới xuất hiện. Cho nên qua

bao nhiêu bài thơ, văn viết về sông Dinh, hình ảnh chiếc ghe thật hiếm
thấy?! một hình tượng đầy tính thi họa cho những vùng sông nước ở địa
phương khác lại không cho nhiều ấn tượng trong lòng người Ninh Hòa, thật
tiếc thay ! có lẽ vì không là phương tiện sinh sống chủ yếu nên người dân
Ninh Hòa không chịu chăm chút, yêu quí để ca ngợi hoặc cả dáng hình của
chiếc ghe cũng quá đơn giản. Tuy hiếm nhưng vẫn có một đoạn thơ của
Nguyễn Từ Chung viết về sông Dinh rất cô đọng, có nhắc đến chiếc thuyền
câu.
....mẹ cha còn đó bên bờ sông Dinh
sớm chiều mây phủ vọng phu
Sữa tuôn từ núi ngọt giòng sông sâu
Ðôi bờ bãi lúa nương dâu
Lững lơ giòng nước thuyền câu buông chèo
Bên bờ sông Dinh
23
B ộ sưu tập: Ninh Hòa trong tôi ---- Nỗi nhớ Ninh Hòa -------------- Đỗ Công Trung

Nếu phố chợ Dinh là dung nhan của người con gái thì sông Dinh là
mái tóc thề tô điểm cho thị trấn thêm xinh đẹp và duyên dáng, con sông đã
làm mềm đi hoặc thướt tha hơn cho sinh hoạt chợ Dinh và thị trấn Ninh Hòa
Sông Dinh như thoáng buồn vương
Chút gì thiếu nữ phố phường chiều hôm
Ninh Hòa - Ngô Quang Trung
Sông Dinh hiền hòa năm tháng
Thị trấn vươn mình phố rợp hoa
Ninh Hòa tự khúc - Phạm Duy Tân
Phố chợ và con sông Hòa quyện như bóng với hình.
Quê tôi thị trấn bên giòng
Sông Dinh xanh bóng phố hồng cánh mây
Ninh Hòa sông Dinh quê tôi - Ðổ Công Quí

Giòng sông Dinh vắt ngang qua phố
Con nước hiền như người dân quê tôi
Tình quê - Phạm Dạ Thủy
Trăng đợi sông Dinh phố ngẩn ngơ
Buồng tim nước tưới ruộng đôi bờ
Ðây sông Dinh - Ðiềm Ca
Ðặc điểm của sông Dinh là dọc hai bờ những hàng tre rợp bóng, tre
từng hàng, từng khóm xanh rì, kéo dài ngút ngàn, ôm ấp những xóm làng và
nghiêng ngã trên sông. Giòng sông Dinh hữu tình và thâm trầm cũng vì đặc
điểm này. Tre chạy từ thượng nguồn đến tận hạ lưu. Ngay như khi ngang
qua thị trấn Ninh Hòa, nơi phố thị với nhiều nhà cửa nhưng đứng trên cầu
Dinh ta vẫn thấy một màu xanh chập chùng. Ta nghe Thụy Nguyên mô tả:
”dọc hai bên sông Dinh là những bụi tre mọc tương đối chằng chịt xen lẫn
vài tàng cây cổ thụ to lớn...” bên chân cầu sắt - Thụy Nguyên.
Cùng với bao nhiêu lời thơ mô tả về đặc điểm này
Con sông hiền như em gái quê hương
Tre tỏa bóng đôi bờ xanh mát
Con nước đầy vơi hoa mua tím ngát
Da em trắng ngần bởi tắm nước sông Dinh
Sông Dinh - Nguyễn Gia Nùng
24
B ộ sưu tập: Ninh Hòa trong tôi ---- Nỗi nhớ Ninh Hòa -------------- Đỗ Công Trung

Sông Dinh xanh biếc đôi bờ
Hàng tre soi bóng nghiêng thơ vào lòng
Ði qua mấy nhịp cầu cong
Nhớ sông Dinh - Phạm Duy Tân
Con sông Dinh dập dềnh sóng gợn
Hàng tre xanh lả ngọn trên giòng
Còn đó tình yêu - Hồ Dạ Thảo

Nghiêng đời em xuống đời anh
Hàng tre nghiêng bóng sông Dinh mơ màng
Mái chèo nghiêng xuống nhặt khoan.
Nghiêng xuống đời nhau - Tường Hoài
Phút giao mùa, sắc lá tre vàng rơi đầy trên sông cũng dễ gây màu
nhung nhớ.
Sông Dinh
Ngày trở gió
Là tre vàng rụng kín giòng trong
Nhà tôi ở ven sông
Mùa xuân vàng hoa cải
Ðừng lở sông ơi - Phạm Duy Tân
Cũng như bao vùng sông nước khác, nếu có điều kiện để được thấy
ánh trăng phản chiếu trên mặt nước vào những đêm trăng sáng, chắc chắn đó
là những hình ảnh đẹp, trăng sông Dinh cũng vậy, chúng ta hãy nghe những
người Ninh Hòa có kỷ niệm với hình ảnh ấy mô tả : :- “ánh đèn điện của phố
nhỏ Ninh Hòa không đủ sức mạnh lấn áp ánh sáng huyền diệu của trăng như
ở đây. Trăng sông Dinh vằng vặc nghiêng mình soi bóng tận đáy nước...”
Phùng Phương - trăng quê nhà
Quan Dương với tình cảm của mình, thông qua lăng kính tình yêu
nhìn đêm trăng sông Dinh rất tuyệt vời, nhưng trước khi ca ngợi vẫn không
quên dùng lý trí nhắc lại điểm yếu của giòng sông: - “những mảng rêu xanh
dưới giòng sông Dinh bình thường trông dơ dáy như thế, nhưng có tình yêu
vào rồi thì ban đêm nhìn xuống dưới ánh trăng, trông lấp lánh như màu ngọc
bích.” -Những đoạn tình quanh quẩn cầu Dinh.
Tuy không quá thể như Lý Bạch chết vì trăng nhưng rõ ràng cảm giác
của đêm trăng trên sông Dinh dưới mỗi góc nhìn khác nhau có những rung
25