Quá trình du nhập và tác động của đạo tin lành đến đời sống kinh tế, xã hội, văn hóa của người cơho chil ở tỉnh lâm đồng

ĐẠI HỌC QUỐC GIA TP. HỒ CHÍ MINH
TRƯỜNG ĐẠI HỌC KHOA HỌC XÃ HỘI VÀ NHÂN VĂN

MAI MINH NHẬT

QUÁ TRÌNH DU NHẬP VÀ TÁC ĐỘNG CỦA
ĐẠO TIN LÀNH ĐẾN ĐỜI SỐNG KINH TẾ, XÃ HỘI,
VĂN HÓA CỦA NGƯỜI CƠHO CHIL
Ở TỈNH LÂM ĐỒNG

LUẬN ÁN TIẾN SĨ DÂN TỘC HỌC

Thành phố Hồ Chí Minh – 2019


ĐẠI HỌC QUỐC GIA TP. HỒ CHÍ MINH
TRƯỜNG ĐẠI HỌC KHOA HỌC XÃ HỘI VÀ NHÂN VĂN

MAI MINH NHẬT

QUÁ TRÌNH DU NHẬP VÀ TÁC ĐỘNG CỦA
ĐẠO TIN LÀNH ĐẾN ĐỜI SỐNG KINH TẾ, XÃ HỘI,
VĂN HÓA CỦA NGƯỜI CƠHO CHIL
Ở TỈNH LÂM ĐỒNG
Chuyên ngành: Dân tộc học
Mã số: 62.22.70.01
LUẬN ÁN TIẾN SĨ DÂN TỘC HỌC
HƯỚNG DẪN KHOA HỌC:
PGS.TS. Nguyễn Văn Tiệp
PHẢN BIỆN ĐỘC LẬP:
1. PGS.TS. Vương Xuân Tình

2. PGS.TS. Lâm Nhân
PHẢN BIỆN:
1. PGS.TS. Trương Văn Chung
2. PGS.TS. Trần Hồng Liên
3. PGS.TS. Lâm Nhân

Thành phố Hồ Chí Minh - 2019


LỜI CAM ĐOAN
Tơi xin cam đoan cơng trình nghiên cứu này là của cá nhân tôi, được
thực hiện dưới sự hướng dẫn khoa học của PGS.TS. Nguyễn Văn Tiệp.
Những số liệu, kết quả nghiên cứu được trình bày trong luận án là trung thực.
Những tham khảo trong luận án được trích dẫn nguồn theo đúng quy định.

Thành phố Hồ Chí Minh, ngày 11 tháng 11 năm 2019
Nghiên cứu sinh
Mai Minh Nhật


LỜI CẢM ƠN
Tơi xin bày tỏ lịng biết ơn sâu sắc tới Thầy giáo hướng dẫn khoa học
PGS.TS. Nguyễn Văn Tiệp đã tận tâm giúp đỡ, chỉ bảo và hướng dẫn tơi
trong suốt q trình học tập, nghiên cứu và thực hiện luận án.
Tôi xin trân trọng cảm ơn Ban Giám hiệu trường Đại học Khoa học xã
hội và Nhân văn (Đại học Quốc gia Thành phố Hồ Chí Minh), Phòng Sau đại
học, Khoa Nhân học đã làm việc đầy trách nhiệm, tạo điều kiện thuận lợi cho
tôi trong quá trình học tập và hồn thành luận án.
Tơi xin trân trọng cảm ơn Lãnh đạo trường Đại học Đà Lạt, Khoa Lịch
sử - nơi tôi đang công tác đã tạo mọi điều kiện thuận lợi cho tơi trong suốt q

trình học tập và nghiên cứu.
Tôi xin được cảm ơn quý Thầy giáo, Cô giáo, các nhà khoa học thuộc
trường Đại học Khoa học xã hội và Nhân văn (Đại học Quốc gia Thành phố
Hồ Chí Minh), trường Đại học Đà Lạt, trường Đại học Văn hóa Thành phố
Hồ Chí Minh, Viện Khoa học xã hội vùng Nam bộ, Viện Dân tộc học đã có
những chia sẻ, đóng góp tâm huyết, trách nhiệm và định hướng để cơng trình
nghiên cứu của tơi được hồn thiện.
Tơi xin chân thành cảm ơn các cơ quan chính quyền, người dân ở những
địa bàn tơi nghiên cứu đã nhiệt tình ủng hộ, giúp đỡ tơi thực hiện cơng trình
này.
Xin được cảm ơn gia đình, bạn bè, đồng nghiệp đã luôn quan tâm, động
viên, chia sẻ với tôi trong suốt thời gian học tập và nghiên cứu.
Thành phố Hồ Chí Minh, ngày 11 tháng 11 năm 2019
Nghiên cứu sinh
Mai Minh Nhật


MỤC LỤC
DẪN NHẬP
1. Lý do và mục tiêu nghiên cứu ...................................................................................... 1
2. Lịch sử nghiên cứu vấn đề ........................................................................................... 3
3. Đối tƣợng, phạm vi nghiên cứu ................................................................................... 12
4. Câu hỏi nghiên cứu và giả thuyết nghiên cứu .............................................................. 13
5. Phƣơng pháp nghiên cứu .............................................................................................. 14
6. Những đóng góp mới của luận án ................................................................................ 16
7. Bố cục của luận án ....................................................................................................... 17
CHƯƠNG 1. CƠ SỞ LÝ LUẬN VÀ TỔNG QUAN
VỀ ĐỊA BÀN NGHIÊN CỨU
1.1. CƠ SỞ LÝ LUẬN ..................................................................................................... 18
1.1.1. Các khái niệm liên quan đến luận án ..................................................................... 18

1.1.2. Những hƣớng tiếp cận lý thuyết của luận án ......................................................... 24
1.2. TỔNG QUAN VỀ ĐỊA BÀN NGHIÊN CỨU ......................................................... 32
1.2.1. Khái quát về đặc điểm tự nhiên, dân cƣ của tỉnh Lâm Đồng ................................. 32
1.2.2. Khái quát về đạo Tin Lành ở Lâm Đồng .............................................................. 35
1.2.3. Tổng quan về cộng đồng Tin Lành ngƣời Cơho Chil ở Lâm Đồng và
các địa điểm nghiên cứu .......................................................................................... 38
CHƯƠNG 2. QUÁ TRÌNH DU NHẬP CỦA ĐẠO TIN LÀNH
VÀO CỘNG ĐỒNG NGƯỜI CƠHO CHIL
2.1. QUÁ TRÌNH DU NHẬP TỪ NĂM 1930 ĐẾN NĂM 1975 .................................... 53
2.1.1. Các giai đoạn phát triển.......................................................................................... 53
2.1.2. Đặc điểm phƣơng pháp truyền giáo ....................................................................... 64
2.1.3. Nguyên nhân phát triển .......................................................................................... 70
2.2. QUÁ TRÌNH DU NHẬP TỪ NĂM 1975 ĐẾN NĂM 2017.................................... 78
2.2.1. Các giai đoạn khủng hoảng, phục hồi và phát triển ............................................... 78
2.2.2. Đặc điểm phƣơng pháp truyền giáo ....................................................................... 92
2.2.3. Nguyên nhân phục hồi, phát triển .......................................................................... 93


2.3. ĐỜI SỐNG TƠN GIÁO TIN LÀNH CỦA TÍN ĐỒ NGƢỜI CƠ HO CHIL
HIỆN NAY....................................................................................................................... 97
2.3.1. Niềm tin tôn giáo .................................................................................................... 98
2.3.2. Thực hành tôn giáo................................................................................................. 100
2.3.3. Tổ chức tôn giáo ..................................................................................................... 104
CHƯƠNG 3. TÁC ĐỘNG CỦA ĐẠO TIN LÀNH ĐẾN
KINH TẾ, XÃ HỘI, VĂN HÓA CỦA NGƯỜI CƠHO CHIL
3.1. TÁC ĐỘNG ĐẾN KINH TẾ .................................................................................... 111
3.2. TÁC ĐỘNG ĐẾN XÃ HỘI ...................................................................................... 120
3.2.1. Tác động đến thiết chế gia đình ............................................................................. 121
3.2.2. Tác động đến thiết chế dịng họ ............................................................................. 124
3.2.3. Tác động đến thiết chế cộng đồng ......................................................................... 127

3.3. TÁC ĐỘNG ĐẾN VĂN HÓA.................................................................................. 139
3.3.1. Tác động đến quan niệm về thế giới thần linh ...................................................... 140
3.3.2. Tác động đến nghi lễ, phong tục ............................................................................ 147
3.3.3. Tác động đến một số lĩnh vực khác trong đời sống văn hóa.................................. 162
3.3.4. Xung đột và hội nhập của văn hóa Tin Lành với các yếu tố văn hóa
truyền thống ........................................................................................................... 166
KẾT LUẬN ..................................................................................................................... 175
TÀI LIỆU THAM KHẢO ............................................................................................. 180
PHỤ LỤC ........................................................................................................................ 204
Phụ lục 1. Trích biên bản phỏng vấn sâu ......................................................................... 204
Phụ lục 2. Bản đồ ............................................................................................................. 255
Phụ lục 3. Hình ảnh .......................................................................................................... 258


DANH MỤC CÁC CHỮ VIẾT TẮT

BTG

:

Ban Tôn giáo

C&MA

:

The Christian and Missionary Alliance
( Hội Truyền giáo Phúc âm Liên hiệp)

CĐPL

:

Cơ đốc phục lâm

DTTS

:

Dân tộc thiểu số

FULRO

:

Front Unifié pour la Libération des Races Opprimées
(Mặt trận thống nhất đấu tranh của các dân tộc bị áp bức)

KHXH

:

Khoa học xã hội

KHXH&NV :

Khoa học Xã hội và Nhân văn

NXB

:

Nhà xuất bản

PVS

:

Phỏng vấn sâu

TLVNMN

:

Tin Lành Việt Nam (miền Nam)

tr

:

Trang

UBND

:

Ủy ban nhân dân


DANH MỤC CÁC BẢNG BIỂU

STT

NỘI DUNG

SỐ TRANG

1

Bảng 1.1. Bảng dân số và phân bố các nhóm địa phương của

40

người Cơho ở tỉnh Lâm Đồng
2

Bảng 1.2. Dân số người Cơho Chil ở Lâm Đồng

42

3

Bảng 1.3. Tình hình tơn giáo của người Cơho Chil ở Lâm

46

Đồng
4

Bảng 2.1. Tín đồ Tin Lành người Cơho Chil ở Lâm Đồng

90

phân theo huyện/thành phố và hệ phái
5

Bảng 2.2. Số lượng chi hội, điểm nhóm của người Cơho

90

Chil theo đạo Tin Lành ở Lâm Đồng phân theo hệ phái
6

Bảng 2.3. Chức sắc Tin Lành người Cơho Chil ở Lâm Đồng
phân theo hệ phái

91


DANH MỤC SƠ ĐỒ

STT
1

NỘI DUNG
Sơ đồ: 2.1. Mơ hình ấp chiến lược Đa Me

SỐ TRANG
60

1
DẪN LUẬN
1. Lý do và mục tiêu nghiên cứu
Hiện nay, trong đời sống tôn giáo của nhiều dân tộc thiểu số (DTTS) ở Việt
Nam, vấn đề truyền đạo và cải đạo sang các hệ phái Tin Lành đang là một hiện
tượng phổ biến, không chỉ tác động đến đời sống kinh tế, xã hội, văn hóa của các
cộng đồng tộc người, mà cịn đặt ra nhiều vấn đề về chính sách quản lý nhà nước và
công tác dân tộc - tơn giáo. Vì vậy, nghiên cứu những ngun nhân và tác động của
sự chuyển đổi tôn giáo sang đạo Tin Lành trong vùng DTTS là việc làm cần thiết,
có ý nghĩa khoa học và thực tiễn.
Từ năm 1929, quá trình truyền đạo Tin Lành vào các DTTS ở Tây Nguyên đã
được bắt đầu với sự kiện vợ chồng giáo sĩ người Mỹ H.A. Jackson thuộc Hội truyền
giáo Phúc âm Liên hiệp C&MA (The Christian and Missionary Alliance) đến Đà
Lạt thiết lập trụ sở truyền giáo đầu tiên ở khu vực này. Trải qua các giai đoạn thăng
trầm, đến năm 2015, đạo Tin Lành đã thu hút được hơn 450.000 tín đồ, chủ yếu là
người DTTS, trở thành một thực thể tơn giáo quan trọng, có ảnh hưởng nhiều mặt
đến đời sống kinh tế, xã hội, văn hóa của các DTTS ở Tây Nguyên (BTG Chính
phủ, 2015b, tr.1).
Cho đến nay, đã có nhiều cơng trình nghiên cứu về đạo Tin Lành ở vùng
DTTS Tây Nguyên trên những phương diện khác nhau. Kết quả nghiên cứu của
những cơng trình này đã khắc họa được khá tồn diện, nhiều khía cạnh về đạo Tin
Lành ở khu vực Tây Nguyên, cung cấp cơ sở khoa học cho việc hoạch định và triển
khai thực hiện các chính sách đối với đạo Tin Lành ở địa bàn Tây Nguyên và cả
nước. Tuy vậy, hầu hết các cơng trình nghiên cứu về Tin Lành ở Tây Ngun
thường có cách tiếp cận bao quát chung cho cả khu vực, khảo sát rộng trên nhiều
tộc người, cịn có ít cơng trình nghiên cứu sâu về q trình du nhập và tác động của
đạo Tin Lành vào một cộng đồng tộc người cụ thể. Ngoài ra, xuất phát từ những
nhu cầu cấp bách của thực tiễn, các nghiên cứu đã có chủ yếu tập trung khảo sát các
cộng đồng DTTS mới chuyển đổi từ tôn giáo đa thần truyền thống sang Tin Lành

một cách “nóng và bất thường” trong những thập niên gần đây, chưa có nhiều cơng
trình nghiên cứu sâu những cộng đồng có lịch sử theo đạo Tin Lành lâu dài, ổn định


2
như người Cơho Chil ở tỉnh Lâm Đồng. Về phương diện lý thuyết và phương pháp,
đa số các cơng trình này tiếp cận vấn đề nghiên cứu dưới góc độ tơn giáo học, triết
học, khoa học an ninh… ít có cơng trình nghiên cứu về đạo Tin Lành ở Tây Nguyên
tiếp cận dưới các lý thuyết và phương pháp của chuyên ngành dân tộc học/nhân học.
Xuất phát từ những lý do trên, chúng tơi đã chọn vấn đề Q trình du nhập và
tác động của đạo Tin Lành đến đời sống kinh tế, xã hội, văn hóa của người Cơho
Chil ở tỉnh Lâm Đồng làm đề tài luận án tiến sĩ chuyên ngành dân tộc học của
mình.
Luận án hướng đến các mục tiêu sau đây:
- Nghiên cứu quá trình du nhập của đạo Tin Lành vào cộng đồng người Cơho
Chil ở Lâm Đồng qua các giai đoạn lịch sử. Từ đó, lý giải, làm rõ những nguyên
nhân người Cơho Chil chuyển đổi từ tôn giáo đa thần truyền thống sang đạo Tin
Lành dưới góc nhìn nhân học/dân tộc học.
- Nhận diện, phân tích những tác động, ảnh hưởng của đạo Tin Lành đến
những biến đổi trong đời sống kinh tế, xã hội và văn hóa của người Cơho Chil, góp
phần tìm hiểu mối quan hệ giữa tơn giáo và tộc người ở khu vực Tây Nguyên.
Với việc nghiên cứu đạo Tin Lành trong cộng đồng người Cơho Chil – một
trong những cộng đồng được truyền giáo đầu tiên và có tỷ lệ theo đạo Tin Lành cao
nhất ở Lâm Đồng dưới góc độ lý thuyết và phương pháp nghiên cứu của ngành dân
tộc học, luận án sẽ có những đóng góp về lý luận và thực tiễn:
- Về mặt khoa học, luận án góp phần cung cấp những luận cứ khoa học trong
việc bổ sung, kiểm chứng cho những lý thuyết mà luận án sử dụng. Đồng thời, luận
án sẽ đóng góp nguồn tư liệu cho việc nghiên cứu đạo Tin Lành ở vùng DTTS nói
riêng và ở Việt Nam nói chung.
- Về mặt thực tiễn, luận án sẽ góp phần cung cấp những luận cứ khoa học cho

các cấp có thẩm quyền hoạch định những chính sách kịp thời, hợp lý, có hiệu quả để
giải quyết tốt vấn đề dân tộc – tôn giáo, một trong những vấn đề có ý nghĩa chiến
lược đối với sự phát triển của một quốc gia đa dân tộc, đa tôn giáo như Việt Nam,
đặc biệt ở khu vực Tây Nguyên, nơi mà vấn đề chuyển đổi từ tôn giáo truyền thống
sang đạo Tin Lành đang nổi lên như một vấn đề thời sự trong những thập niên gần
đây.


3
2. Lịch sử nghiên cứu vấn đề
2.1. Tình hình nghiên cứu về đạo Tin Lành trong các tộc người thiểu số ở
Tây Ngun
Cho đến nay, đã có nhiều cơng trình khoa học nghiên cứu về đạo Tin Lành ở
Tây Nguyên. Căn cứ vào nội dung nghiên cứu của các công trình này, chúng tơi tạm
chia thành 4 nhóm: thứ nhất, nhóm các nghiên cứu về q trình truyền giáo và phát
triển của đạo Tin Lành; thứ hai, nhóm các nghiên cứu về vai trò và tác động của đạo
Tin Lành; thứ ba, nhóm các nghiên cứu về đặc điểm niềm tin, nhận thức, tâm lý,
nếp sống đạo của cộng đồng tín đồ Tin Lành; thứ tư, nhóm các nghiên cứu về việc
thực hiện chính sách quản lý nhà nước đối với đạo Tin Lành. Tuy vậy, sự phân chia
này chỉ mang tính tương đối. Trên thực tế, có một số cơng trình đề cập đến nhiều
khía cạnh liên quan đến đạo Tin Lành thuộc 4 nhóm vấn đề trên. Trong trường hợp
này, chúng tơi căn cứ vào nội dung chính yếu nhất được đề cập trong cơng trình để
phân chia, thuận lợi cho việc tổng quan về tình hình nghiên cứu. Cũng phải nói
rằng, khó có thể liệt kê, điểm luận hết những nghiên cứu về đạo Tin Lành ở Tây
Ngun, ở đây chỉ điểm luận những cơng trình tiêu biểu.
- Các nghiên cứu về quá trình truyền bá và nguyên nhân phát triển của đạo
Tin Lành trong vùng DTTS Tây Ngun
Trước khi có những cơng trình nghiên cứu của các nhà khoa học thì những
giáo sĩ, mục sư, truyền đạo ngoại quốc và người Việt trực tiếp truyền giáo ở Tây
Nguyên giai đoạn trước năm 1975 là những người đi tiên phong trong việc ghi chép,

nghiên cứu về chủ đề này.
Năm 1972, Mục sư Lê Hoàng Phu đã bảo vệ thành công luận án tiến sĩ sử học
Lịch sử Hội thánh Tin Lành Việt Nam (1911 – 1965) tại Đại học New York, Hoa Kỳ
(cơng trình này được Nxb Tôn giáo xuất bản vào năm 2010). Đây là chuyên khảo
khá hiếm hoi trước năm 1975 trình bày khá đầy đủ về quá trình du nhập và phát
triển của đạo Tin Lành ở Việt Nam từ năm 1911 đến năm 1965. Để thực hiện luận
án, tác giả Lê Hoàng Phu đã tham khảo nhiều nguồn tài liệu khác nhau, đặc biệt là
các tư liệu lưu trữ của các tổ chức Tin Lành trong và ngồi nước. Trong cơng trình,
tác giả cũng đã đề cập đến quá trình phát triển của đạo Tin Lành vào các tộc người


4
thiểu số ở Việt Nam, trong đó có sự ra đời và phát triển của trung tâm truyền giáo
Thượng ở Đà Lạt và ở Bn Ma Thuột (Lê Hồng Phu, 2010).
Cùng năm này, nhà nghiên cứu Tin Lành Đỗ Hữu Nghiêm đã bảo vệ thành
công luận văn cao học Sử học tại trường Đại học Văn khoa Sài gòn Phương thức
truyền đạo Tin Lành ở Việt Nam (1972). Luận văn đã đi sâu nghiên cứu về các
phương thức truyền giáo của đạo Tin Lành vào Việt Nam, trong đó có vùng DTTS
ở Tây Nguyên. Tiếp đó, vào năm 1995, trong cơng trình Đạo Tin lành nơi các dân
tộc ít người ở Nam Trường Sơn – Tây Nguyên 1928 – 1975, tác giả đã đi sâu
nghiên cứu quá trình du nhập của đạo Tin Lành vào các tộc người ở Nam Trường
Sơn – Tây Nguyên, trong đó có người Cơho ở Lâm Đồng giai đoạn trước năm 1975.
Ngoài ra, các ký sự truyền giáo của một số mục sư người Việt từng đóng vai
trị nịng cốt trong q trình truyền bá Tin Lành ở vùng DTTS Tây Nguyên như
Dâng trọn cuộc đời của ông bà mục sư Phạm Văn Năm (2011), Hạt giống – hồi ký
truyền giáo của ông bà mục sư Phạm Xn Tín - ngun Trưởng đồn truyền giáo
Thượng (2011) cũng là những tác phẩm khảo cứu có giá trị. Bên cạnh đó, một số
bài viết in trên các tạp chí truyền giáo như The Call of French – Indochina and East
Siem, Jungle Frontiers của Hội truyền giáo Phúc âm Liên hiệp, Thánh Kinh báo của
Hội thánh Tin Lành Việt Nam cũng có đề cập đến hoạt động truyền giáo trong các

tộc người thiểu số ở Tây Nguyên.
Trong điều kiện hiếm hoi về tư liệu nghiên cứu về đạo Tin Lành ở Tây
Nguyên trước năm 1975, đây là những tài liệu tham khảo quan trọng, giúp tác giả
luận án nghiên cứu về tình hình du nhập và phát triển của đạo Tin Lành vào các
DTTS ở Lâm Đồng trong giai đoạn này.
Từ sau năm 1986, đặc biệt là từ năm 2001, có nhiều tác phẩm nghiên cứu về
chủ đề này: “Thiên chúa giáo và đạo Tin Lành ở vùng các DTTS Tây Nguyên” của
Nguyễn Xuân Nghĩa (1989), Đạo Tin lành trong vùng đồng bào DTTS ở Lâm Đồng
của BTG tỉnh Lâm Đồng (1997), “Kitô giáo đối diện trước buôn làng” (2001) và
“Một số vấn đề về Tin Lành ở Tây Ngun” của Đỗ Quang Hưng (2011), “Góp một
góc nhìn về vấn đề đạo Tin Lành ở Tây Nguyên” của Phạm Đăng Hiến (2003), “Tại
sao người Tây Nguyên Việt Nam theo đạo Tin Lành” của O. Salemink (2004), “Sự
truyền bá của Kitô giáo đối với cư dân Tây Nguyên - tác động của chế độ thuộc địa


5
và chiến tranh” của nhóm tác giả Mathieu Guerin, Andrew Hardy, Nguyen Van
Chinh, Stan Boon Hwee (2004), “Một số vấn đề về Tin Lành của người DTTS tại
chỗ ở Tây Nguyên hiện nay” của Nguyễn Văn Minh (2006), “Về phương pháp
truyền giáo và phát triển tín đồ của các tơn giáo tại Tây Nguyên” của Ngô Văn
Minh (2011), Đạo Tin Lành ở Miền Trung – Tây Nguyên của Đoàn Triệu Long
(2013), “Đạo Tin Lành ở Tây Nguyên – quá khứ và hiện tại” của Nguyễn Thanh
Xuân (2013), “Nguyên nhân Tin Lành phát triển nhanh trong vùng đồng bào DTTS
ở Tây Nguyên hiện nay” của Vũ Thị Thu Hà (2014), “Truyền giáo Tin Lành vào
các DTTS ở vùng Nam Trường Sơn – Tây Nguyên từ khởi đầu cho đến năm 1975”
(2014) và Quá trình truyền giáo của đạo Tin Lành tại Việt Nam từ năm 1911 đến
năm 1975 của Nguyễn Xuân Hùng (2017)… Những nghiên cứu trên đây không đi
sâu vào một tộc người cụ thể mà trình bày chung về quá trình du nhập của Tin Lành
vào khu vực Tây Nguyên. Do đó, có mức độ khái quát cao, cung cấp bức tranh toàn
cảnh về những chặng đường phát triển của đạo Tin Lành vào khu vực này từ buổi

đầu truyền giáo cho đến nay. Các cơng trình trên đây cũng đưa ra nhiều phân tích,
lý giải nguyên nhân truyền bá thành công của đạo Tin Lành vào các tộc người thiểu
số Tây Nguyên: nhân tố lịch sử, kinh tế, chính trị, truyền thống văn hóa cộng đồng,
đặc điểm giáo lý tôn giáo…
- Các nghiên cứu về đặc điểm niềm tin, nhận thức, tâm lý, nếp sống đạo của
cộng đồng tín đồ Tin Lành người DTTS ở Tây Nguyên
Đến nay, đã có một số cơng trình tập trung nghiên cứu về nhận thức, đặc điểm
niềm tin, nếp sống đạo của tín đồ Kitơ giáo ở Tây Ngun: “Nhận thức về đạo Tin
Lành của tín đồ người DTTS Tây Nguyên” (Vương Thị Kim Oanh, 2005), “Vấn đề
theo đạo Tin Lành ở Tây Ngun hiện nay: nhìn từ góc độ của tâm lý học” (Vũ
Dũng, 2005), “Nhận thức của cộng đồng tín đồ các DTTS Tây Nguyên về đạo Tin
Lành” (Vũ Dũng, 2013), Nghiên cứu các đặc điểm tâm lý cơ bản của cộng đồng tín
đồ Tin Lành các DTTS ở Tây Ngun hiện nay (Vũ Dũng, 2014)... Các cơng trình
trên đây đã tập trung nghiên cứu về các đặc điểm tâm lý xã hội của cộng đồng Tin
Lành người DTTS ở Tây Nguyên (về nhận thức tôn giáo, niềm tin tôn giáo, hành vi
tơn giáo). Đồng thời, các cơng trình cũng chỉ ra mặt tích cực và hạn chế của các đặc
điểm tâm lý xã hội này ở các cộng đồng Tin Lành, sự ảnh hưởng của các đặc điểm


6
tâm lý này đến nhận thức, thái độ và hành vi của các tín đồ Tin Lành trong cuộc
sống thường ngày, ảnh hưởng đến sự ổn định và phát triển của khu vực Tây
Nguyên.
- Các nghiên cứu về vai trò và tác động của đạo Tin Lành đối với các DTTS
Tây Nguyên
Cùng với việc nghiên cứu về lịch sử truyền giáo Tin Lành, cho đến nay cũng
đã có nhiều cơng trình tập trung nghiên cứu ảnh hưởng tích cực và tiêu cực của tôn
giáo này đối với các DTTS ở Tây Ngun trên các mặt văn hóa, đạo đức, chính trị,
xã hội: “Đạo Tin Lành và ảnh hưởng của nó đối với một số lĩnh vực xã hội ở Tây
Nguyên” (Hồ Tấn Sáng, 2008), “Ảnh hưởng của đạo Tin Lành đối với thiết chế xã

hội truyền thống ở đồng bào các DTTS ở Tây Nguyên” (Nguyễn Văn Nam, 2008);
“Thực trạng đạo Tin Lành ở Tây Nguyên” (Đinh Văn Hạnh, 2010), “Hoạt động của
Tin Lành trên địa bàn tỉnh Kon Tum và một số vấn đề đặt ra trong bối cảnh hiện
nay” (Phạm Thị Trung, Trung Thị Thu Thủy, 2014), “Đa dạng tơn giáo và vấn đề
bảo tồn tín ngưỡng truyền thống các DTTS ở Tây Nguyên hiện nay qua khảo sát tại
hai tỉnh Đăk Lăk và Đăk Nông” (Nguyễn Thị Minh Ngọc, Nguyễn Minh Tùng,
2014), Giá trị và chức năng của Tin Lành trong vùng DTTS ở Việt Nam hiện nay
(Vũ Thị Thu Hà chủ biên, 2018)…
Ảnh hưởng của đạo Tin Lành đến sự phát triển bền vững của các tộc người
thiểu số ở Tây Nguyên cũng là một nội dung nghiên cứu quan trọng trong các cơng
trình nghiên cứu chung về kinh tế, xã hội, văn hóa của các địa phương ở Tây
Nguyên được xuất bản trong những năm gần đây: Thực trạng phát triển Tây
Nguyên và một số vấn đề phát triển bền vững (Bùi Minh Đạo, 2011), Một số vấn đề
cơ bản của xã hội Tây Nguyên trong phát triển bền vững (Bùi Minh Đạo, 2012),
Một số vấn đề kinh tế - xã hội và quan hệ dân tộc ở tỉnh Đăk Lăk (Nguyễn Văn
Tiệp, 2011), Văn hóa cổ truyền ở Tây Nguyên trong phát triển bền vững (Đỗ Hồng
Kỳ, 2012), Hướng tới phát triển bền vững Tây Nguyên (Lê Văn Khoa, Phạm Quang
Tú, 2014), Vấn đề tôn giáo trong phát triển bền vững Tây Nguyên (Chu Văn Tuấn,
2015). Trong những cơng trình này, các tác giả nhìn nhận và phân tích một cách
khách quan những đóng góp cũng như ảnh hưởng tiêu cực của tơn giáo này đến đời
sống kinh tế, xã hội, văn hóa của các tộc người tại chỗ Tây Nguyên.


7
Bên cạnh các sách, bài tạp chí, cơng trình nghiên cứu khoa học, trong những
năm qua, đã có một số luận án tiến sĩ ngành Triết học nghiên cứu ảnh hưởng và vai
trò của đạo Tin Lành trong đời sống kinh tế, xã hội, tinh thần của cộng đồng DTTS
ở Tây Nguyên trong thời kỳ Đổi mới: Đạo Tin Lành và ảnh hưởng của nó đến q
trình phát triển kinh tế - xã hội trong cộng đồng DTTS ở Tây Nguyên của Nguyễn
Văn Lai (2012), Ảnh hưởng của đạo Tin Lành đối với đời sống tinh thần của đồng

bào thiểu số ở Tây Nguyên hiện nay của Lê Hồng Phong (2014).
Đạo Tin Lành có ảnh hưởng lớn đến an ninh chính trị và trật tự an tồn xã hội
tại khu vực Tây Nguyên. Vì vậy, đây cũng là vấn đề được các cơ quan an ninh ở các
địa phương và trung ương quan tâm nghiên cứu, với hàng loạt các cơng trình:
Ngun nhân, điều kiện phục hồi và phát triển đạo Tin Lành trong vùng đồng bào
dân tộc Ja rai, Bahnar những năm 1989 – 1994 do Công an Gia Lai thực hiện vào
năm 1995, Thực trạng và giải pháp đối với sự phát triển đạo Tin Lành trong đồng
bào DTTS ở Kon Tum do Công an tỉnh Kon Tum thực hiện vào năm 1998, Nghiên
cứu thực chất phát triển đạo Tin Lành trong vùng DTTS ở Đăk Lăk do Công an tỉnh
Đăk Lăk thực hiện năm 1999, Đạo Tin Lành ở Đăk Lăk những vấn đề đặt ra đối với
công tác an ninh, trật tự do Viện Chiến lược và khoa học Bộ công an thực hiện năm
2005, Vấn đề đạo Tin Lành và công tác đấu tranh chống địch lợi dụng đạo Tin
Lành trong vùng đồng bào DTTS ở Lâm Đồng do Bùi Văn Sơn chủ nhiệm năm
2006… Dưới góc độ khoa học an ninh, những cơng trình này đi sâu đánh giá thực
trạng và tác động của việc phát triển ồ ạt đạo Tin Lành trong vùng DTTS đến an
ninh chính trị, trật tự an tồn xã hội ở các địa phương Tây Nguyên. Trên cơ sở đó,
đề ra các giải pháp cho cơng tác an ninh, chủ động phịng ngừa, phát hiện và đấu
tranh có hiệu quả với các âm mưu hoạt động lợi dụng việc phát triển đạo Tin Lành
vùng DTTS vì mục đích chính trị phản động, góp phần đấu tranh bảo vệ an ninh
chính trị và giữ gìn trật tự xã hội khu vực Tây Ngun. Những cơng trình này chủ
yếu được sử dụng làm tài liệu phục vụ nghiên cứu, học tập, giảng dạy và vận dụng
vào thực tiễn công tác đấu tranh bảo vệ an ninh chính trị và giữ gìn trật tự xã hội
trong lực lượng công an nhân dân, vì vậy, những đánh giá về đạo Tin Lành thường
nhấn mạnh đến những khía cạnh tác động tiêu cực về an ninh, chính trị của tơn giáo
này.


8
- Các nghiên cứu về thực hiện chính sách quản lý nhà nước đối với đạo Tin
Lành ở Tây Nguyên

Nghiên cứu về công tác quản lý Nhà nước đối với tơn giáo nói chung, đạo Tin
Lành trên địa bàn các tỉnh Tây Nguyên nói riêng cũng là một chủ đề được nhiều nhà
khoa học quan tâm. Đến nay, có nhiều cơng trình khoa học trực tiếp đề cập đến vấn
đề này: Q trình thực hiện chính sách dân tộc của Đảng đưa đồng bào các dân tộc
Tây Nguyên theo các đạo giáo đi lên Chủ nghĩa xã hội (Trần Quốc Long, 1997),
Đạo Tin Lành ở Tây Nguyên đặc điểm và các giải pháp thực hiện chính sách qua
các khảo sát tại tỉnh Đăk Lăk (Nguyễn Văn Nam, 2001), Quản lý Nhà nước về tôn
giáo ở các tỉnh Tây Nguyên (Ngô Văn Minh, 2010), Quản lý nhà nước đối với hoạt
động tôn giáo ở Lâm Đồng hiện nay - Vấn đề và giải pháp (Lê Minh Quang, 2000),
“Lâm Đồng đối với công tác quản lý nhà nước đối với đạo Tin Lành” (Ngơ Văn
Đức, 2010)... Các cơng trình trên tập trung đánh giá hiệu quả công tác quản lý nhà
nước đối với đạo Tin Lành ở Tây Nguyên, đặc biệt là trong vùng DTTS. Từ đó, đề
xuất những giải pháp nhằm nâng cao hiệu quả cơng tác này, góp phần ổn định tình
hình dân tộc, tơn giáo ở khu vực Tây Ngun.
Tóm lại, cho đến nay, đã có nhiều cơng trình nghiên cứu về các khía cạnh khác
nhau của đạo Tin Lành trong vùng DTTS ở Tây Nguyên. Mặc dù các cơng trình này
khơng đề cập cụ thể, trực tiếp đến đạo Tin Lành trong cộng đồng người Cơho nói
chung, người Cơho Chil ở Lâm Đồng nói riêng nhưng những cơng trình trên đây
cùng với những nghiên cứu khác về đạo Tin Lành ở Việt Nam là nguồn tài liệu có
giá trị để nghiên cứu sinh so sánh, đối chiếu, phân tích, rút ra những kết luận khách
quan cho những vấn đề nghiên cứu của đề tài luận án.
2.2. Tình hình nghiên cứu về đạo Tin Lành trong cộng đồng người Cơho
Chil
- Nghiên cứu về người Cơho Chil ở Lâm Đồng
Theo Danh mục các thành phần dân tộc Việt Nam do Tổng cục Thống kê Nhà
nước ban hành năm 1979, người Cơho Chil là một nhóm địa phương của tộc người
Cơho. Hiện nay, người Cơho Chil có số dân đơng thứ hai trong các nhóm địa
phương của tộc người Cơho (sau nhóm Cơho Srê), cư trú trải rộng trên địa bàn 6
huyện, thành phố của tỉnh Lâm Đồng. Trong các công trình nghiên cứu về người

9
Cơho ở Lâm Đồng, ít nhiều có đề cập đến một số nội dung liên quan đến các khía
cạnh kinh tế, xã hội, văn hóa của người Cơho Chil (Nguyễn Văn Diệu, 1978; Mạc
Đường, 1983; Phan An, 1983; Phan Ngọc Chiến, 2005; Bùi Minh Đạo chủ biên &
Vũ Thị Hồng, 2003; Linh Nga Niêkđam chủ biên, 2012…). Trong những năm gần
đây, có một số cơng trình nghiên cứu chun sâu về một số lĩnh vực kinh tế, văn
hóa, xã hội của nhóm Cơho Chil ở Lâm Đồng. Đáng chú ý có luận văn thạc sĩ của
Phạm Thanh Thơi Biến đổi trong hôn nhân của người Cơho Chil ở Lâm Đồng
(2009) đã nghiên cứu về truyền thống và biến đổi trong hôn nhân của người Cơho
Chil dưới tác động của các nhân tố khác nhau, trong đó có tơn giáo. Năm 2011, tác
giả này tiếp tục thực hiện đề tài Lịch sử di trú và sự biến đổi văn hóa xã hội của
người Cơho Chil ở Lâm Đồng, khảo sát về sự biến động địa bàn cư trú của người
Cơho Chil ở Lâm Đồng và tác động của yếu tố này đến sự biến đổi văn hóa, xã hội.
Ngồi ra, các bài viết của Nguyễn Thông (2002), Huỳnh Ngọc Thu (2005; 2017),
Honda M. (2010, 2011), Lê Đình Bá (2010, 2011), Võ Tấn Tú (2016), Nguyễn Hữu
Thành (2013)… cũng đã đề cập đến một số yếu tố liên quan đến đời sống kinh tế,
xã hội, văn hóa người Cơho Chil trong truyền thống và những biến đổi hiện nay.
Mặc dù không trực tiếp nghiên cứu về đạo Tin Lành trong cộng đồng người
Cơho Chil nhưng những cơng trình nghiên cứu về người Cơho Chil kể trên đã cung
cấp những tư liệu khá toàn diện về địa bàn cư trú, dân số, dân cư, thành phần tộc
người, một số đặc điểm truyền thống và biến đổi kinh tế, văn hóa, xã hội của người
Cơho Chil, thuận lợi cho việc nghiên cứu đối tượng chính của luận án là đạo Tin
Lành trong cộng đồng cư dân này.
- Nghiên cứu về đạo Tin Lành trong cộng đồng người Cơho Chil ở Lâm Đồng
Cho đến nay, chưa cơng trình nghiên cứu tồn diện, chun sâu về quá trình
du nhập và tác động của đạo Tin Lành đến đời sống kinh tế, xã hội, văn hóa của
cộng đồng người Cơho Chil ở Lâm Đồng. Tuy vậy, trong các cơng trình nghiên cứu
chung về đạo Tin Lành ở Lâm Đồng, các nhà nghiên cứu đều ít nhiều có đề cập đến
đạo Tin Lành trong vùng người Cơho Chil.

Năm 1997, BTG tỉnh Lâm Đồng thực hiện đề tài khoa học cấp tỉnh Đạo Tin
Lành trong vùng đồng bào DTTS ở Lâm Đồng. Cơng trình này nghiên cứu nhiều
phương diện khác nhau về đạo Tin Lành trong vùng đồng bào DTTS trên địa bàn


10
Lâm Đồng: quá trình du nhập, hiện trạng sinh hoạt đạo, tác động của tôn giáo này.
Với dung lượng 50 trang, lại đề cập đến nhiều vấn đề nên nội dung cơng trình
khơng đi sâu vào từng tộc người mà nghiên cứu ở mức độ khái quát. Tuy vậy, đây
là nguồn tư liệu có giá trị để nghiên cứu về đạo Tin Lành ở Lâm Đồng giai đoạn
trước khi được Nhà nước công nhận tư cách pháp nhân.
Năm 2011, trong bài viết “Đạo Tin Lành ở Lâm Đồng giai đoạn 1929 – 1975”
in trên tạp chí Cơng tác Tơn giáo, tác giả Lê Minh Quang, một cán bộ công tác ở
BTG tỉnh Lâm Đồng đã tổng quan về các giai đoạn phát triển của đạo Tin Lành ở
Lâm Đồng giai đoạn trước năm 1975, trong đó có sự phát triển trong cộng đồng
người Cơho.
Năm 2014, Công an tỉnh Lâm Đồng chủ trì thực hiện đề tài khoa học an ninh
Đạo Tin Lành và việc ổn định phát triển trong vùng đồng bào DTTS ở Lâm Đồng
do Đại tá Nguyễn Đức Hiệp làm chủ nhiệm. Dù cơng trình khơng đi sâu nghiên cứu
về đạo Tin Lành trong từng tộc người, nhóm địa phương cụ thể nhưng kết quả
nghiên cứu của đề tài đã cung cấp nhiều tư liệu quan trọng liên quan đến tình hình
đạo Tin Lành trên địa bàn tỉnh Lâm Đồng hiện nay cũng như quan điểm, biện pháp
quản lý của chính quyền địa phương đối với tơn giáo này.
Ngoài ra, trong những bài viết của các tác giả Trần Hồng Liên (2005), Lê
Minh Quang (2007, 2011a, 2011b), Ngô Văn Đức (2010) cũng đã trình bày một số
nội dung về Công giáo, Tin Lành trong cộng đồng người Cơho ở Lâm Đồng. Trong
một số bài viết về biến đổi xã hội người Cơho Chil ở Lâm Đồng, Phạm Thanh Thơi
(2014), Honda M. (2008, 2010) cũng có đề cập đến vai trò, ảnh hưởng của đạo Tin
Lành đến tổ chức xã hội của người Cơho Chil. Những nội dung có liên quan đến
đạo Tin Lành được trình bày trong các cơng trình này có dung lượng khơng nhiều

nhưng cũng là nguồn tài liệu tham khảo giá trị cho luận án.
2.3. Nhận xét về tình hình nghiên cứu những vấn đề liên quan đến luận án
Thông qua việc điểm luận về tình hình nghiên cứu liên quan đến đề tài luận
án, chúng tôi rút ra một số nhận định sau:
- Thứ nhất, trong những thập niên qua, đặc biệt từ năm 2001 đến nay, vấn đề
đạo Tin Lành trong vùng DTTS Tây Nguyên đã được nhiều học giả quan tâm
nghiên cứu trên các khía cạnh khác nhau: q trình truyền giáo và phát triển của đạo


11
Tin Lành; vai trò và tác động của đạo Tin Lành đối với các lĩnh vực đời sống người
dân; đặc điểm niềm tin, nhận thức, tâm lý, nếp sống đạo của cộng đồng tín đồ Tin
Lành; hiệu quả việc thực hiện chính sách quản lý nhà nước đối với đạo Tin Lành.
Những cơng trình nghiên cứu trên đây đã cung cấp một bức tranh tổng thể về các
giai đoạn truyền giáo cũng như hiện trạng Tin Lành ở Tây Nguyên hiện nay, cũng
như ảnh hưởng của tôn giáo này đến tình hình kinh tế, xã hội, văn hóa, đặc biệt là
đối với tình hình an ninh, chính trị ở khu vực chiến lược này. Những cơng trình
khoa học này là nguồn tài liệu tham khảo có giá trị, bổ ích, được luận án kế thừa,
tiếp thu trong quá trình so sánh, phân tích và giải quyết các vấn đề nghiên cứu được
đặt ra.
- Thứ hai, các cơng trình nghiên cứu về đạo Tin Lành trong cộng đồng các dân
tộc thiểu số ở Tây Nguyên chủ yếu được tiếp cận dưới góc độ tơn giáo học, triết
học, chính trị học, khoa học an ninh. Số lượng các cơng trình nghiên cứu tiếp cận
dưới góc độ lý thuyết và phương pháp nhân học/dân tộc học cịn khá khiêm tốn.
Bên cạnh đó, các cơng trình nghiên cứu đã có chưa quan tâm đầy đủ đến tiếng nói
của chính cộng đồng chức sắc, tín đồ người DTTS và thiên về đánh giá những tác
động tiêu cực của đạo Tin Lành, nhất là trên lĩnh vực an ninh, chính trị. Cho đến
nay, vẫn cịn ít những cơng trình nghiên cứu tồn diện về tác động của đạo Tin Lành
đến các lĩnh vực đời sống kinh tế, xã hội, văn hóa của các DTTS ở Tây Ngun.
- Thứ ba, hầu hết các cơng trình nghiên cứu về đạo Tin Lành ở Tây Nguyên

hoặc có phạm vi nghiên cứu khá rộng, bao quát cả khu vực, bao gồm nhiều tộc
người khác nhau hoặc tập trung cho những tộc người, những khu vực mà hiện tượng
chuyển đổi sang Tin Lành diễn ra một cách nóng và bất thường trong những thập
niên gần đây. Việc nghiên cứu những cộng đồng Tin Lành đã có lịch sử theo đạo
lâu dài, ổn định từ trước năm 1975 chưa được quan tâm thích đáng.
Vì vậy, việc vận dụng các phương pháp và lý thuyết nhân học để nghiên cứu
về quá trình truyền giáo và những tác động của đạo Tin Lành đến đời sống kinh tế,
xã hội, văn hóa của cộng đồng người Cơho Chil – một cộng đồng có lịch sử theo
đạo lâu dài, đã khá định hình về đời sống tơn giáo là một việc làm cần thiết, góp
phần bổ sung, làm phong phú, toàn diện thêm những tri thức khoa học về đạo Tin
Lành ở Tây Nguyên.


12
3. Đối tƣợng, phạm vi nghiên cứu
- Đối tượng nghiên cứu
Đối tượng nghiên cứu của đề tài là những vấn đề liên quan đến quá trình du
nhập và tác động của đạo Tin Lành đến đời sống kinh tế, xã hội, văn hóa của người
Cơho Chil. Đời sống kinh tế, xã hội, văn hóa bao gồm nhiều phương diện khác
nhau. Tuy vậy, luận án không khảo sát tác động của đạo Tin Lành đến toàn bộ các
lĩnh vực của đời sống kinh tế, xã hội, văn hóa mà tập trung nghiên cứu và trình bày
một số khía cạnh mà ở đó tác động của đạo Tin Lành là tương đối nổi trội và rõ nét:
nhận thức và hành vi kinh tế, tổ chức xã hội, đời sống văn hóa tinh thần.
Đối tượng khảo sát của luận án là cộng đồng tín đồ Tin Lành người Cơho Chil
ở Lâm Đồng. Cộng đồng người Cơho Chil theo đạo Tin Lành ở Lâm Đồng chủ yếu
thuộc hai hệ phái Tin Lành Việt Nam (miền Nam) (TLVNMN) và Cơ Đốc Phục
Lâm (CĐPL). Trong đó, hệ phái TLVNMN là hệ phái chủ đạo, chiếm 85% tổng tín
đồ Tin Lành người Cơho Chil. Vì vậy, luận án chủ yếu tập trung đi sâu tìm hiểu,
nghiên cứu về cộng đồng Cơho Chil theo hệ phái TLVNMN. Tuy vậy, trong q
trình trình bày chúng tơi cũng có đề cập đến cộng đồng Tin Lành theo hệ phái

CĐPL với dung lượng vừa phải để so sánh, đối chiếu.
- Không gian nghiên cứu
Cộng đồng tín đồ Tin Lành người Cơho Chil ở Lâm Đồng phân bố trải rộng
trên địa bàn 05 huyện Đức Trọng, Lâm Hà, Lạc Dương, Đơn Dương, Đam Rông và
thành phố Đà Lạt với hơn 120 chi hội, điểm nhóm (BTG tỉnh Lâm Đồng, 2018). Do
địa bàn nghiên cứu khá rộng nên chúng tôi chọn một số điểm để nghiên cứu, khảo
sát sâu nhằm thu thập tư liệu cụ thể, sâu sắc về vấn đề nghiên cứu. Về mặt lý tưởng,
cần phải chọn 01 cộng đồng có lịch sử theo đạo lâu dài và chịu tác động mạnh mẽ
của đạo Tin Lành, 01 cộng đồng mới theo đạo trong thời gian ngắn, chịu tác động ở
mức độ trung bình, 01 cộng đồng vẫn giữ tơn giáo tín ngưỡng truyền thống, không
chịu tác động của đạo Tin Lành. Tuy vậy, trên thực tế hiện nay, đại bộ phận người
Cơho Chil ở Lâm Đồng đã chuyển đổi sang đạo Tin Lành (chiếm khoảng 95%), có
một bộ phận nhỏ theo Cơng giáo (khoảng 5%). Vì vậy, để thực hiện nghiên cứu của
mình, đối với hệ phái TLVNMN, chúng tơi chọn 03 cộng đồng Tin Lành có lịch sử
theo đạo vào những thời kỳ khác nhau: 01 cộng đồng đã theo đạo từ thập niên 1930,


13
gắn với giai đoạn Tin Lành mới được truyền giáo vào Lâm Đồng (chi hội Kon Đố,
xã N’Thôl Hạ, huyện Đức Trọng), 01 cộng đồng theo đạo trong thời kỳ dồn dân lập
ấp chiến lược thập niên 1960 (chi hội Đạ Long 4, xã Đạ Long, huyện Đam Rông)
và 01 cộng đồng theo đạo giai đoạn sau năm 1975 (chi hội Đạ Chais, xã Đạ Nhim,
huyện Lạc Dương). Bên cạnh đó, chúng tơi cũng chọn 01 chi hội CĐPL để khảo sát
sâu (chi hội Bia Rây ở xã N’Thôl Hạ, huyện Đức Trọng) (xem bản đồ 3 ở Phụ lục
bản đồ). Bên cạnh việc khảo sát sâu tại các địa điểm nghiên cứu đã lựa chọn trên
đây, chúng tôi cũng mở rộng nghiên cứu thêm tại một số cộng đồng Cơho Chil theo
đạo Tin Lành trên địa bàn tỉnh để so sánh, đối chiếu, bổ sung thêm nguồn tư liệu,
nhằm đảm bảo tính tồn diện trong việc nghiên cứu đạo Tin Lành trong cộng đồng
Cơho Chil ở Lâm Đồng.
- Thời gian nghiên cứu

Phạm vi thời gian nghiên cứu của đề tài từ năm 1929 đến 2018. Năm 1929 là
thời điểm vợ chồng giáo sĩ H.A. Jackson lên Đà Lạt thiết lập trụ sở truyền giáo đầu
tiên ở Tây Nguyên, khởi sự công cuộc truyền bá Phúc âm cho các tộc người thiểu số
tại đây, trong đó người Cơho Chil là cộng đồng đầu tiên theo đạo. Năm 2018 là thời
điểm kết thúc nghiên cứu, đây cũng là mốc thời gian mà các số liệu liên quan đến
Tin Lành ở Lâm Đồng được cập nhật và sử dụng trong luận án. Tuy vậy, khung thời
gian này chủ yếu được sử dụng để nghiên cứu lịch sử các giai đoạn truyền giáo Tin
Lành. Khi nghiên cứu những tác động của đạo Tin Lành đến đời sống kinh tế, xã
hội, văn hóa của cộng đồng người Cơho Chil, luận án chủ yếu nghiên cứu từ thập
niên 1960 đến nay, khi đại bộ phận người Cơho Chil đã trở thành tín đồ Tin Lành
và những tác động của tôn giáo này đã được thể hiện tương đối rõ nét để có thể
nhận diện và phân tích.
4. Câu hỏi nghiên cứu và giả thuyết nghiên cứu
Xuất phát từ mục tiêu nghiên cứu của luận án, chúng tôi đặt ra những câu hỏi
làm trọng tâm nghiên cứu:
- Quá trình du nhập của đạo Tin Lành vào cộng đồng người Cơho Chil đã diễn
ra như thế nào?
- Những nguyên nhân chính nào dẫn đến người Cơho Chil chuyển đổi từ tôn
giáo đa thần truyền thống sang đạo Tin Lành?


14
- Đạo Tin Lành có tác động, ảnh hưởng như thế nào đến kinh tế, xã hội, văn
hóa của cộng đồng cư dân này?
Từ những câu hỏi nghiên cứu trên đây, chúng tôi xây dựng một số giả thuyết
nghiên cứu chính để kiểm chứng thơng qua q trình thu thập và xử lý tư liệu như
sau:
- Quá trình du nhập đạo Tin Lành vào cộng đồng người Cơho Chil trải qua
nhiều giai đoạn. Bên cạnh những điểm tương đồng, mỗi giai đoạn cũng có những
đặc điểm riêng về bối cảnh, lực lượng, quy mô và phương pháp truyền giáo.

- Trong gần một thế kỷ, đạo Tin Lành đã du nhập một cách thành công vào
cộng đồng người Cơho Chil. Sự thành cơng đó xuất phát từ tổng hịa nhiều ngun
nhân khác nhau, cả chủ quan và khách quan: những biến đổi của bối cảnh chính trị
và kinh tế xã hội, sự suy giảm vai trị của hệ thống tơn giáo đa thần truyền thống,
nhu cầu chuyển đổi tôn giáo của cộng đồng, các chính sách và chiến lược truyền
giáo, thời điểm và bối cảnh truyền giáo, chính sách quản lý của Nhà nước đối với
vấn đề truyền giáo Tin Lành... Mỗi ngun nhân có một vị trí nhất định, trong đó,
những thay đổi của bối cảnh kinh tế, xã hội, văn hóa dẫn đến nhu cầu phải chuyển
đổi tơn giáo nhằm khắc phục những hạn chế của tôn giáo đa thần truyền thống và
đáp ứng tốt hơn nhu cầu tâm linh là nguyên nhân quan trọng nhất.
- Tôn giáo là một tiểu hệ thống trong toàn bộ hệ thống xã hội, vì vậy, việc
chuyển đổi từ tơn giáo đa thần truyền thống sang đạo Tin Lành đã có tác động làm
biến đổi nhiều khía cạnh trong đời sống kinh tế, xã hội, văn hóa của cộng đồng
người Cơho Chil.
5. Phƣơng pháp nghiên cứu
Để thu thập, xử lý tư liệu và giải quyết những vấn đề nghiên cứu, chúng tôi sử
dụng các phương pháp nghiên cứu định tính, bao gồm:
- Phương pháp phân tích nội dung: được sử dụng để phân tích, xử lý các
nguồn tư liệu thư tịch liên quan đến đề tài: Kinh Thánh, giáo lý, hồi ký của những
nhà truyền giáo, sách báo Tin Lành, tạp chí truyền giáo, các cơng trình nghiên cứu
khoa học về q trình truyền giáo và lịch sử hoạt động của đạo Tin Lành trong vùng
DTTS Tây Nguyên và Lâm Đồng… Ngoài ra, chúng tơi cịn tham khảo hệ thống
các văn bản liên quan đến công tác quản lý nhà nước về đạo Tin Lành của trung


15
ương và địa phương, các số liệu thống kê, các báo cáo của Ban Tôn giáo (BTG),
Ban Dân tộc, cơ quan thống kê và các cấp chính quyền xã, huyện, tỉnh. Những tư
liệu này được chúng tơi phân tích và xử lý nhằm có một cái nhìn tồn diện về đạo
Tin Lành trong vùng DTTS ở Lâm Đồng cũng như tình hình phân bố dân cư, đặc

điểm tơn giáo, thực trạng kinh tế, xã hội, văn hóa của người Cơho Chil ở Lâm
Đồng.
Tuy nhiên, cũng cần nhấn mạnh thêm rằng, xuất phát từ quan điểm chính thức
của Nhà nước xem người Cơho Chil là một nhóm địa phương thuộc tộc người Cơho
nên trong cơng tác quản lý, có địa phương, cơ quan đã thống kê riêng người Cơho
Chil nhưng cũng có nơi nhập chung vào số liệu thống kê người Cơho. Vì vậy, số
liệu về dân số, tình hình tơn giáo trong cộng đồng người Cơho Chil cũng có độ vênh
nhất định giữa các số liệu thống kê khác nhau, ở các văn bản khác nhau và mang
tính chính xác tương đối. Vì vậy, chúng tơi phải kết hợp, đối chiếu giữa các số liệu
khác nhau, kết hợp với kết quả khảo sát thực tế tại cộng đồng.
- Điền dã dân tộc học là hoạt động nghiên cứu quan trọng nhất để thu thập tư
liệu phục vụ việc nghiên cứu luận án. Trong quá trình tiến hành điền dã, chúng tôi
sử dụng các phương pháp chuyên ngành dân tộc học/nhân học: quan sát tham dự,
phỏng vấn sâu, phỏng vấn lịch sử qua lời kể nhằm thu thập thông tin tại thực địa,
chú trọng tiếng nói và quan điểm của chính cộng đồng Tin Lành người Cơho Chil.
Quan sát – tham dự: khi nghiên cứu đề tài này, chúng tôi đã tiến hành 04 đợt
điền dã dài ngày và nhiều đợt điền dã ngắn tại một số cộng đồng Tin Lành người
Cơho Chil, trong đó tập trung tại 4 địa điểm nghiên cứu được lựa chọn. Trong thời
gian đi điền dã, chúng tôi đã tham dự vào các thực hành tôn giáo của tín đồ Tin
Lành người Cơho Chil ở khơng gian gia đình và nhà thờ. Các thơng tin thu thập
được bằng phương pháp này được ghi chép một cách tỷ mĩ, cẩn thận, khách quan
dưới hình thức Nhật ký điền dã. Bên cạnh đó, trong Nhật ký điền dã, tác giả luận án
cũng chú thích những cảm nhận, nhận thức, suy nghĩ, đánh giá của mình đối với các
sự việc, hiện tượng quan sát được trong suốt quá trình quan sát – tham dự.
Trong quá trình điền dã, chúng tôi đã tiến hành nhiều cuộc phỏng vấn sâu đối
với các tín đồ nam và nữ thuộc các lứa tuổi khác nhau, các chức sắc (mục sư, mục
sư nhiệm chức, truyền đạo), chức việc (những người trong Ban chấp sự chi hội Tin


16

Lành, những người đứng đầu các ban chuyên trách theo lứa tuổi, giới tính). Thơng
qua các cuộc phỏng vấn, chúng tôi thu thập được nhiều thông tin về đời sống tôn
giáo của cộng đồng Tin Lành người Cơho Chil trong bối cảnh đương đại cũng như
về các hoạt động truyền đạo ở thời kỳ Tin Lành mới xâm nhập, về các hoạt động
tơn giáo tín ngưỡng trong truyền thống hiện nay đã mai một, không thể quan sát
được mà chỉ có thể tìm hiểu thơng qua tư liệu hồi cố. Ngồi ra, thơng qua các cuộc
phỏng vấn sâu, tác giả có thể nắm bắt được nhiều vấn đề liên quan đến niềm tin tôn
giáo, nhận thức về giáo lý, thực hành tơn giáo của tín đồ Tin Lành cũng như những
cảm nhận, đánh giá của họ về vai trò, vị trí của đạo Tin Lành trong đời sống tinh
thần, tâm linh và tác động của tôn giáo này đến kinh tế, xã hội, văn hóa của chính cá
nhân, gia đình và cộng đồng của mình.
Ngồi ra, những cuộc phỏng vấn cán bộ quản lý cấp xã, cán bộ chuyên trách
công tác quản lý nhà nước về tôn giáo ở cấp huyện, cấp tỉnh cũng giúp tìm hiểu về
tình hình đạo Tin Lành và công tác quản lý tôn giáo của Nhà nước đối với cộng
đồng người Cơho Chil nói riêng, các DTTS trên địa bàn tỉnh Lâm Đồng nói chung.
- Phương pháp so sánh dân tộc học được chúng tôi sử dụng phổ biến trong quá
trình thực hiện luận án, bao gồm so sánh lịch đại và so sánh đồng đại. So sánh lịch
đại được sử dụng để so sánh đời sống kinh tế, xã hội, văn hóa của người Cơho Chil
giai đoạn hiện nay với truyền thống, trước khi có sự xâm nhập của đạo Tin Lành. So
sánh đồng đại sẽ cho phép so sánh cơ cấu tổ chức, thực hành tôn giáo và những mức
độ ảnh hưởng của đạo Tin Lành lên các cộng đồng người Cơho Chil thuộc các chi
hội ở những địa phương khác nhau, hệ phái khác nhau.
6. Những đóng góp mới của luận án
- Luận án đã nghiên cứu quá trình phát triển của đạo Tin Lành ở nhóm Cơho
Chil qua các giai đoạn lịch sử, với những đặc điểm tương đồng và khác biệt về quy
mô, lực lượng và phương pháp truyền giáo. Qua đó, cho thấy cái nhìn tồn diện về
đạo Tin Lành ở cộng đồng của một tộc người thiểu số tại Tây Nguyên.
- Luận án đã đóng góp những luận giải về nguyên nhân dẫn đến sự truyền bá
thành công của đạo Tin Lành vào vùng DTTS ở Việt Nam dưới góc độ tiếp cận của
lý thuyết chức năng và lý thuyết lựa chọn duy lý của ngành nhân học.