Vài nét về hình ảnh Việt Nam trong sử sách cổ Trung Quốc

Bạn đang xem bản rút gọn của tài liệu. Xem và tải ngay bản đầy đủ của tài liệu tại đây (3.69 MB, 12 trang )

(1)<div class='page_container' data-page=1>

T ậ p chí K h o j h ọ c D H Q G H N , Khoữ h ụ c Xả hội v à N h â n v ản 24 (2008) 136-147

Vài nét về hình ảnh Việt Nam trong sử sách cổ Trung Qc

Dưcmg Bảo Quân*

H ọc viựn Q u a n h ệ Q u á c tế. D ại học Bắc Kinh, Bắc Kitth, TnơK Ị Q uoc 
N h ậ n n g à y 12 th á n g 5 n ả m 200S

T ó m tắ t. T ru n g Q u ố c v à Viột N a m là h a i q u ô c gia lán g g iổ n g g ấ n g ũ i, d o v ậ y g iừ a h a i n ư ứ c đ ã tổn
tại q u a n h ệ lịch s ừ lâ u dài. Trải q u a q u á trìn h tiế p x ú c lịch sừ . rấ t nhiửu tư llộu lịch s ừ vố hai q u ố c 
gia đ ã ra đ ờ í v ả tõn tại ch o dcVì n g à y n a y . Bài vitít n à y giói IhiC'u v ả n tắt vé* các t ư liộu lịch s ữ của
T ru n g Q u ô c liên q u a n á ò n cảc d ữ liệu lịch s ử củ a V ịẻt N am . N ộ i d u n g c ủ a cá c t u liýu [\ch s ử củo 
T ru n g Q u ô c liõn q u a n đc'n đ ịa lý, th ế c h ế c h ín h tri, k in h tẽ^ thói q u e n và tậ p q u á n x ả h ộ i c ủ a n g ư ò i

ViC't Nam... Các tác giả củng đâ thế hiộn các quan điốm và tình cảm cá nhân võ đãt nước nảy. Do
vậy, các tác phảm dã ÌTỞ thành ngũn tư liệu lich sù vô cúng quan trọng giúp ngưịì Trung Quốc

h icu biỏ't v ẽ Viột N a m . Bài viot c ũ n g cơ g ắ rìg chi ra các d ộ c đ ic m v à h in h ả n h cìiâ Vjột N a m m ô tà 
tro n g cá c tư liệu ỉịch s ử T ru n g Q u ố c q u a các giai d o ạ n lịch s ử k h á c n h a u v à cá c n g u y c n n h â n c ủ n g
d ư ợ c p h â n tỉch, Bài v iế t còn chi ra c h o các h ọ c g ià th ấy rà n g cá c n g h iê n c ử u v ẽ t ư liộu lịch s ử của

Trung Quốc dỏ' hiôu đưọc sự phát triế n của hình ảnh Víột Nam trong con mắt cùa người Trung

Quô'c SC là m ột cơ n g tr ìn h n g h iẽ n cử u k h o a h ọ c vô c ù n g ý n g h ĩa.

1. V ài n é t v ể s ứ iiệ u T r u n g Q u ố c có lié n
q u a n đ ế n V iệ t N a m

T r u n g QXẰÔC v à Việt N a m lâ hai n ư ớ c lả n g
g iế n g g ẩ n g ủi, n úi licn núi, s ô n g liển sông,
n h u m ơi với răng; có q u a n h ệ lịch s ử lâ u đời

v à k h ă n g

khít-T ro n g q u á trìn h g ia o lưu lảu d à i g iữ a hai
n ư ó c , s ừ s ác h c ú a hai n ư ó c đ ã g hi c h é p lại rất
n h iể u tư liộu v ể á ă i n ư ớ c b ạ n c ủ a m ìn h . Đặc
biệ t lâ d o m ô i q u a n h ệ m ậ t thict g iữ a h a i bên,
hai n ư ớ c d ã t h ư ờ n g x u v ê n tra o đ ổi s ứ t h ã n và
lu ô n liên hộ v ó i n h a u . C á c vị s ử t h i n đ ó tro n g
q u á trìn h đ ả m n h iệ m s ứ m ệ n h n g o ạ i g iâ o của
m ìn h t h ư ờ n g g hi lại n h ữ n g đ iẽ u tai n g h e m ắ t
th ấ y v ẽ m ọi m ặ t ở n ư ó c b ạ n tr o n g th ò i g ia n

Đ T: 0086*13501079424
E 'm a il: y a n g b đ ữ u n 9 1 6 3 .c o m

đ i sứ, t ừ n h ừ n g c o n đ ư ờ n g n ú i n o n h iế m trò,
c ả n h v ậ t v à con n g ư ò i đ ỏ h n h ử n g bài th o
p h ú n g ẳ m v ịn h đ ê d iễ n tả n h ử n g s u y n g h ĩ và
d á n h g iá c ù a m ìn h tr ư ó c n h ừ n g đ iê u d â n g h e
đ ã g ặ p , n h ử n g ỉác p h ấ m đ ó c ủ n g trò th à n h
n h ữ n g s ử liộu q u a n tr ọ n g n h ằ m tìm hiểu
n ư ớ c b ạ n c ù a m ìn h .

N ư ó c Việt N a m t ù k hi tự c h ù (n á m 968),
m ộ t chẻ* đ ộ m ới ra đ ò i đ ả c h ấ m d ứ t ih ò i kv
q u ậ n h u y ệ n (h a y c ò n g ọi là Ihòi kỳ Bắc thuộc)
c ù â Việỉ N a m , d ù h a i b ê n ihÌQ\ lậ p m ộ t q u a n
h ệ n ư ó c lớn v à n ư ớ c n h ỏ , n h ư n g v ẫ n g ia o lưu
với t ư cách co b ả n b i n h đ á n g vó i n h a u . Vì vây
n h ic u triếu d ạ i p h o n g kiêh T r u n g Q u ò c ln

lu ơ n c ừ đ ạ i s ú s a n g V iệt N a m . N h ử n g trư ớ c
tác c ù a các s ứ th ẩ n T r u n g Q u ố c đ ã c u n g cấp
rất n h iế u s ừ liệu c ơ b a n g i ú p n g ư ờ i T ru n g
Q u ô c h iể u v ẽ Việt N a m . T h í d ụ : MỘI sứ thẩn

</div>
(2)<div class='page_container' data-page=2>

ư>ưrm*ị B íh Q uàn / ĨỌỊĩ chi Khoa học D H Q C H N , Khoa học X â hội và Nhản 24 (2008) Ĩ36-Ĩ47 137

đ ờ i N g u y ê n lê n là T r ẵ n đ ã đi là m p h ó
s ử ớ V iệt Niim từ đ ẩ u đ ờ i N g u y ê n đ ô h n ă m
29 triổu N g u y ê n (1292), điĩ viết c u ố n sách Giai 
Châu cảo {bàn th à o v ế G iao C h ả u ) s a u đ ó đ â
biên sog n Ihtìnli hai c u ò n Trâu C ư ơ n ^ Trun<ị

/ i n N n m lụ c v à Tran Cinm*i Trun>Ị x u ă ì s ử thi, 
T r o n g N<^iíyân th i tiiiỉê h ( T h o c h ọ n lọ c d ờ i

N g u y ẻ n ) p h ẩ n lieu íru y ộ n đ ã đ á n h giá híìi
c u ố n đ ó !à " n h ữ n g bài ìh o trê n n h ữ n g néo
đ ư ờ n g lui tỏi Viộỉ N a m , đ ó ià n h ử n g h in h
ò n h kỳ lộ c u a n úi s ô n g n o n n ư ớ c , th a o mộc,
sinh v ậ l v à c o n n g ư ò i Việt N a m , k h ô n g th ế
k h ô n g gh i c h é p lại, h o ặ c c ủ n g g iố n g n h ư m ộ t
b ứ c t r a n h x ư a đ à p h ú bụ í thời gian^ c h u y ệ n
hay, d ò , xa g ẩ n k h ò n g t h ế k ế héV'.

Q u a đ ó có thỏ’ th ấ y nhÙTìg bài th ơ đ ỏ có
ich biêt b a o c h o n g ư ờ i x ư a v à n a y tro n g việc
tỉm h iế u đ ịa lý và c ả n h v ậ t Viột N a m . N g o à i
ra đ à i n h à M in h cịn có các tác p h ẩ m c ủ a T ừ
M in h T h iệ n A n N a m hành ki) h o ặ c Tìtiên N a m

hành k\), lác p h a m c ù a Tiêu P h ư ơ n g N h a i S ứ 
<ỊÌao lục, tác p h ấ m của s ứ th ẩ n V ản T ừ
P h u o n g A n N a m hàtỉh k ý v à lác p h ẫ m kliuye't
d a n h N g u y ề n iriìỉh »ứ giao

Từ đ ị i M in h t r ò xVig, d o m ị ì q u a n hệ

T n i n g V i p t H i m r t r i O il 4 ì n h n h À

M i r h n h ie u lẩn p h á i s ứ th a n s a n g Viột N am ,
n ê n các tác p h í m v iế t v ể Việt N a m c ũ n g lă n g
lên nhicu . T r o n g sơ' đ ó có P h ụ tt^ $ứ A n Níini

ìh ù y trìnlí ĩìltật h ị ( N h ộ ỉ k ý đ i s ứ Viộl N a m
b ằ n g đ ư ờ n g Ihiiy) c ủ a H o à n g P h ú c , B in h định 
jỊĩao N a m lụ c c ủ a N h ạ c T icm , h o ặ c c ò n gọi lâ

D ịnh H tm g VíĩơĩtịỊ bìtth d ịn h giao N a m lụCr A n 
N am đơ chí ci‘ia Đ ặ n g T r u n g , S ứ ịỊÌao lụ c của
Tiển Bạc v à S ứ ỊỊÌao lụ c c ủ a N g ô Bá Tông...
C ù n g t r o n g th ờ i g ia n ây c ò n x u ấ t h iệ n m ộ t s ố
lư ợ n g lớn các tác p h ẩ m v iế t v ễ lịch s ứ v à địa

<*)TrảVi P h ù (1259»1309), ỉ ự là C ư c m g T n j n ^ h iệ u là V ậ t A m ,
c ỏ g h i im n g " N g u y ê n s ừ " ,

(Ỉ| V ế c é c ỉá c p h á m c ủ a c á c s ứ th ả n T r u n g Q u ô c S ân g V íệỉ
N a m v à ị\nh h in h V iộỉ N a m q u đ s ử s ả c h T r u n g Q u ố c . th a m
k h á o (h ẻm b à i vic^ c ú d H á T h ic n N ic n Ị11.

íý Việỉ N a m . T r o n g s ố đ ó c ó tác p h à m cùa Lý
V ăn P h ư ợ n g viêt v à o n h ử n g n ả m Gia Tỉnh
đ ò i M in h Việt kicu lục, g õ m 20 tập, là m ộ t tác
p h ẩ m s ừ h ọ c viết vẻ V iệt N a m tro n g sách xưa
cũ a T r u n g QucVc đ ư ợ c viơí tư ơ n g đơ ì hệ
th ơ n g v à đ ộ d à y đ á n g kể. T ro n g Lởi tựa của
cuô'n sách, tác giả đ ã viồi rõ bơì c ả n h s á n g tác
c ủ a m in h : Khi họ M ạc đ o ạ t n gỏi n h à Lý, triều
đ ì n h m u ô n câ't q u â n d i đ á n h , n h ư n g tro n g
triếu b à n tá n x ô n xao, tảc giã b è n viê*t c u ố n
sách n à v đ ể k h á o s á t p h o n g tục, n ú i s ô n g và
lịch s ử Việt N a m . C u ố n s ác h đ ư ợ c chia n h iếu
m ụ c n h ư đ u ò n g b iẻ n giới, nùi sô ng , chê đ ộ
ỉ h u ế k h ó a tạ p d ịc h , s ả n vật, p h o n g tụ c tậ p
q u á n , t h ư c hiêu , b iể u c h ư ơ n g , chê"độ, th ơ ca...
C ác h ọ c g iả T r u n g Q u ố c đ ế u n h ặ n đ ịn h rằng,
n h ữ n g s ự việc c ủ a V iệt N a m đ ư ợ c ghi tro n g
sách, v ể n ội d u n g râ‘t g iố n g vói c u ỏ h A n N am 
chí lĩỉợc cú a Lè Tắc, c u ố n sách d ự a v à o cuố n

C h í lược họ Lê, có b ố s u n g th e m m ộ l sô' s ự
kiện từ đ ẩ u đ ò i n h à M in h á è h n ã m G ia T ìn h ,

cu ô n sác h đ ó c ũ n g đ ã đố i đ ẵ u đ e là A n N am 
chi lirợc bó'. N h ư n g nộ i d u n g cuôn sách n à y rất
p h o n g p h ú , n h ữ n g s ử liộu đ ư ợ c th u t h ậ p v ể
A n N a m d ư ớ i t h à i n h à M in h rất cặn kẽ, có
t h ể b ố suriR n h ữ n g c h ồ b ấ t cạp c ủ a c u ố n M in h 
$ử - A n N a m truyệỉL N h ử n g sắc d ụ co m ậ t
đ ư ợ c b a n h à n h d ư ó i th ị i Vĩnh Lạc p h ẵ n lớn

c h ư a đ ư a v à o M in h Thái T ô n ^ th ự c lụ c c ũ n g là
n h ữ n g hJ liệu v ỏ c ù n g q u ý giá, đ ả trò th à n h
sác h ỉh a m k h â o q u a n tr ọ n g n h â t n g h iê n cứu
v ể lịch s ử A n N a m , c h o n c n đ ư ợ c n h ừ n g
n g ư ờ i đ ờ i s a u đ á n h giá ''v ừ a m ạ c h lạc v ừ a
n g ắ n gọ n, n ó i v ể gh i ch óp lịch s ử n ư ớ c láng
g iể n g có th è coi là h a y v ậ y " [2]. N g o à i ra còn

</div>
(3)<div class='page_container' data-page=3>

1 3 8 Dmmy* Bào / Tợĩ> chi Khoa hoc n ỉ ' Ỉ Q C f H N . Khoa hoc X â hội v à N h ỗ n 2 4 (2(X)8) 136 14.

CÓ A n Nữíì! truựện CÚÍI V ư ơ n g T h ẻ T rin h . Aĩi 
N a m chi c u a Tỏ Tiem Soạn, A n N a m cun\Ị dịch 
h ) s ự cùa C h u C hi Du {tú c T h u an T h u ỳ) m ộ t
di d â n cuôl đ à i n h à M inh; ... đ ê u là n h ữ n g tư
liệu th a m k h à o q u a n trọ n g v ế tìn h h ì n h Việt
N a m th ò i b ấ y giò.

Đ à i n h à T h a n h là thòi kv s ự lư u
T r u n g Viột d ư ợ c tả n g c ư ờ n g , q u a n hộ g iữa

hai n ư ớ c có n h ữ n g th a y đ ố i q u a n trọ n g , vì
vậy t h ư ti ch lịch s ử c ủ a T r u n g Q u ô c v iê t vể
Viột N a m c ũ n g tư ơ n g đ ỏ ì p h o n g p h ú . T ro n g

T ứ khõ‘(tẽụẽ'u c ò n g hi lai A n N a m SI/ sii* fa/ cùa
Lý Tiên C ăn, A n N ỉtm k ỷ d u c ủ a P h a n Đ in h
Q u è v à H ái ngoại k ỷ s ự c ủ a T hích Đ ại Sán. C ác
tác g ià đ ó đ ẽ u đ ă đ ô h Việt N a m , g h i lại
n h ữ n g đ iể u b à n th*in m ìn h tai n g h e m ắ t ỉhâv.
N g o à i ra cịn có A ỉi N a m kỳ ỉtrợc c ú a N h iệ m

Đ ô h g và Khãm D ịnlĩ A n N a m k ỷ lư ợc g ổ m 32
q u y ê n đ ư ợ c biên s o ạ n th e o lệ n h c u a C àn
L o n g n à m t h ứ 56 {tức n ă m 1791), 5Ố lư ợ n g
các sách tru y ệ n ký và lịch s ử d ịa lý Viột N a m
d ư ớ i thòi T h a n h íả n g lên n h iể u , v ể nội d u n g
c à n g n g à v càn g p h o n g phú- T hí d ụ n h ư c u ố n

T òng Việt N a m k ý của Ấ u D ư ơ n g Văn
T ĩnh, Việt N a m Tâĩĩ Vản lụ c c ù a V u a n g N g h ĩa

PhS’t. Art N.ini quihĩ finnfih In/ ìĩtợ r riM T rẩn
N g u y ê n N h iế p , A tĩ Níĩtn chí cú a D ư ơ n g T rọ n g
H ư n g (k è m th e o p h ụ b ả n A n N a m quoc 
thcìdiảo ỉirợc), S ứ tỊÌao k ỳ s ự cù a Ò H i c , S ứ ỊỊÌao 
u^â m c ù ^ C h â u X á n y i ệ t N ant cươĩt^Ị v ự c kỉiảo

c ú a N g u y N g u y c n , Viựt N a m th e h ệ (iién cách 
tư ợc cúa T ừ Diôn H ú c , Viậi N a m khảo lụ c cúa
C u n g Sài, Tiep hộ Việt N am lư ợ c cú a
G ià T rản và Việt N a m k ỳ lược c ủ a T h a m Lâirt
N hất...

C ãn nói rằ n g n h ử n g g hi c h é p c ủ a các s ứ
th ẩ n c ủ a n h iẻ u triếu đ ạ i T r u n g Q u ô c v ế Việt
N a m đ ẵ tạ o n ê n n e n ỉcing q u a n trọ n g tr o n g s ử
sách T r u n g Q u ố c v ể Việt N a m . N h ữ n g ghi
c h é p v ể Việt N a m tro n g s ử s ác h c h in h Ih ống
c ủ a T r u n g Q u ố c v à tr o n g n h iể u t h ư tịch cỏ
c ủ a T r u n g Q u õ ’c p h a n n h iế u đ ư ợ c trich d ẫ n

m ộ t cách trự c tiẽ*p h o ặ c g iá n Uôp từ c á c tiíc
p h ẵ m cùa các s ứ th ã n T r u n g Q u ỏ ’c đo, có sụ
gia c ỏ n g v à n â n g coo th ê m đ ế nội d u n g đ u ợ c
tậ p t r u n g v à tin h xác h ơ n , đ ó n g g ó p n liìm ị’
c ứ ì i ị u q u a n trọ n g c h o các h ọ c g iá n h â n v ă r
c ủ n g n h ư n g ư ờ i d à n b ìn h I h ư ị n g T ru n ^

Q u ô c t i m h i c u ỉ h ò m VC V i ộ t N a m . V ô ý n g h ĩ a ,

tro n g m ộ t c h ù n g m ự c n à o đ ó có th e n ói, đ ó lò
n g u õ n t h ô n g Hn c h u you đ e m lại n h ừ n g nh ận
th ú c cua n g ư ờ i T r u n g Q u ố c thòi ay v ế hinh
ả n h c ủ a đ ả t n ư ớ c Viột N a m .

D o n h iế u n g u y ê n n h â n , n g ư ò i viết bài này
c h ư a th ê tra c ứ u v à đ ọ c h ê \ các tá c p h â m cú a
n hiổu s ứ th ẩ n c ủ a các triốu đ ạ i viet v ế Viột
Niim. T u y nhiôn tôi c h o ră n g , rảt nhiốu
n h ừ n g g h i c h é p v e Việt N a m tro n g t h ư tịch
CỔ T r u n g Q u ỏc, tr o n g th ự c l ê 'c h ín h là n h ữ n g
g hi chóp, n h ữ n g đ ie u tai n g h e m ầ i íhăV cún
các s ứ th ẩ n ò các trieu đ ạ i h o ă c c ú a các nlìiì
b u ị n , k h á ch d u lịch đ ả từ n g đ ặ t c h a n tới Viột
N a m , n h ữ n g g hi ch óp đ ó đưu p h â n á n h
t u o n g đ ô i tậ p t r u n g h ìn h ả n h c ủ a d â t n ư ó c
Viộỉ N a m lúc b â y g iò tr o n g c o n m ă í cua
n g ư ờ i T r u n g Q u ố c đ ặ c b iệ t là ỉro n g c o n mól

cù a các v ă n n h â n T r u n g Q'c. C h ín h vì VỘS',
khi v iê í b à i này, nKimi viO't k h õ n g r â u n ê rằ n c

đ ó là tr ư ớ c tác cú a các s ứ th ẩ n m h cỏ ý monịí
m u ố n r ằ n g th ô n g q u n n h ù n g gh i ch óp tronp
n h ic u loại ih ư tịch cổ T r u n g Q u ố c vê' Vií*t
N a m cỏ n ộ i d u n g rảt p h o n g p h ú đ ỏ đ c quo n
sả t v à p h â n tích h ìn h ả n h Viột Ntim tronị’
lò n g n g ư ờ i T r u n g Q u ô c . N h ử n g d ẫ n c h ử n^
tro n g b à i n à y p h a n lởn đ ư ợ c trích d ẫ n tù
n h ữ n g g h i chóp v ể Viột N o m tro n g c u ố n 77iíi

v ự c cháu t i f lục d o N g h ic m T ò n g G iả n đ ô i nhvi
M in h v i ế t bịi vì tác giá c u ỏ n s á c h đ ó đ ả CC
m ộ t th ò i g ia n đ à i là m viộc ở "T y H à n h n h ả n '
đ ư ợ c lậ p tro n g c u n g đ ì n h n h à M in h c h u y ê r
th e o d õ i v iệc ngoại giao. O n g đ ă có đ iể u kiộr
tiê p c ậ n với nh iổ u tư liộu có liên q u a n đ é r
n ư ó c ngồi^ đ ư ơ n g n h i ê n b a o g o m cá các ìu

</div>
(4)<div class='page_container' data-page=4>

D«ư7ĩ^ fíào Quàn / Tọ}f chi KhíVĩ học D ỈIQ G IỈN , Khoa học Xã hội và Nhân vổỉì 24 (200S) 736-J47 139

n g h e các s ử Ihẩn t r ò v ế b á o c á o h o ặ c n h ũ n g
tin t u c các s ứ thiĩn đ ã v i ê t V| v ậ y tro n g
n h ử n g tư liộu đó, n lìử n g nội d u n g licn q u a n
đ ô h \ 'i ộ t N a m k h ỏ n g n h ử n g t ư ơ n g đ ơ ì p h o n g

p h ú v à to à n diộn, h ơ n t h ế tr o n g ỉh ự c lê' đ ả
p h ả n á n h râ‘l nhiổu h iể u bie't v à n h ậ n đ ịn h
cúa c i c s ứ thSn đ ã t ừ n g đ ô h Việt Nnm.

2. V i ệ t N a m tr o n g s ử H ệu T r u n g Q u ố c

T u y Việt N a m v à T r u n g Q u ô c n úi liển n ú i
s ò n g liẽn sông, n h ư n g th ò i cổ đ ạ i vói giao
t h ô n g lạc hậU; n è n đ ư ờ n g d i đ ê h hni nước,
n h ấ t là t h ủ đ ô là t r u n g t â m c h ín h írị c ú a hai
n ư ớ c v ẫ n xa lac xa lo, k h ò n g th u ậ n tiện c h ú i
nào. T h í d ụ , sử sách đ ò i n h à M in h d à ghi lại:
Kinh đ ỏ Việt N a m ỏ triểu H ậ u Lc, tứ c là vị Irí
H à N ộ i n g à y n a y " p h í a Đ ô n g g iá p biên Đ ông
(320 d ặ m ), p h ía T â y g iá p V ân N a m v à Lào
{567 d ặ m ) chủ đ ế n r a n h giới C h iê m T h à n h
(1900 d ặ m ), p h ía Bắc g i á p h u y ệ n Bằng
T u ờ n g , p h ủ T ư M inh , Q u ả n g T â y (400 dặ m ),
đ c h N a m Kinh (7700 d ặ m ), đ ế n Bắc Kinh
(h o n 11000 d ặ m ) m ọ i n g ư ò i đ i lại đ ố u phải
q u a n T rấ n N a m Q u a n , c h ã u B ằn g Tuòng"^^^
Iho i d o Le L ọì "xay d ụ n g h a i k m h d o U o n g
đ ò v à T â y đỏ, chia đ ô t n ư ó c thiình 13 đ ọ o là;
San N a m , Kinh Bắc, S o n Tây, H ả i Ducrng, An
Biing, L ạ n g Sơn, Thái N g u y ê n , M in h Q u a n g ,
L ạng H o á , T h a n h H oá, N g h ệ An, T h u ậ n H oá,
Q u ả n g N a m . ở m ỗ i đ ạ o lậ p 3 ty, g iỏ n g n h ư 3
ty c ù a T r u n g Q'c: T y ìh ừ ã c h in h , T y hiến
sảt, Ty tổ n g b in h sứ. Đ ơ n g đ ị ò p h ủ G iao
C h â u , T â y đ ỏ ò p h ù T h a n h

D o n ú i n o n v à b iế n c ả cách Irở, đ ư ờ n g đi
lại g iừ a h a i n ư ớ c T r u n g V iệt v ô c ù n g gian

n a n v ấ t cà. Đ ơì v ói các s ứ th ă n , đi s ứ n ư óc
Việt k h ỏ n g k h á c n à o b ư ó c v à o đ ư ờ n g gian

(ru ản . V ào nărTì ih ứ h a i đ òi M in h H ổ n g Vũ
(tứ c n ả m 1369), v u a Mir\h c ử T r ư a n g Dì
N in h , m ộ t v iê n q u a n h à n lâm có c h ứ c tri chê'
và Đ iến Bạc N g ư u L ư ợ n g đi s ứ An N a m , ô n g
''n g h ĩ r ằ n g A n N a m là đ ấ t n u ó c xa xơi héo
lánh, n oi s o n lả m c h ư ớ n g khí n ă n g nế, n g ư ò i
xưa coi đ ó là d ấ t h o a n g dã, noi q u á i n h â n
k h ô n g ò , n g ư ờ i h iể n k h ô n g đ ê h , chi lo
c h ư ó n g khí hại đ ê h th â n " , khi ò n g biẽ't các s ú
th ẩ n đ ã đ ê h đ ó b ìn h an v à là m xong s ứ m ệ n h ,
c h ằ n g n h ữ n g v u i m ử n g k h ô n xiơ't m à cịn làm
t h ơ m ừ n g , t r c n g đ ó có đoạn;

văìt^Ị hồn đa n g h ị thuyẽì,
CltướĩiỊỉ vâ n m ai th ụ tíh ư ợ cd ô i yŨ9ĩ,
Khanh sơ p h ụ n g m ệnh tiện tiẽtĩ b ơ ìi 
D ạo lộ k ỳ kh u th ự c thảm hôn.

V iiê n tđni th ụ mạo vién phi tấu,
Vọn hác photìịỊ sin h chướìì'Ị kh i hơìĩ.
N h ậ t m ộ íiiểu đ ề nhân bíĩĩ đáo,
N ỊỊuyệt thãm tirợ n^ hơhiỊ cìạ hồìĩ

Dịch nghĩa:

Các s ứ 'ịiả đi v ê bàn tán nhicu,
Cliướĩtg kỉĩi ÙỈ

1

ù n quấn chặt ỉãỳ câỵ.
X ư a khntĩlí ĩỉã n ^ ìị ĩlĩ hơn ha hái H<Ịoai,
D ư ờ tí^ sá >ih0p g h ênh não n u ộ l ỉòng.
D àn v ư ợ n bai/ nh ả y trêĩĩ ti<;;ọn cây cao,

C hư ớng k h í dập dờn trẽn ììlỉữỉi^ ao dâm.
S ớ m chiẽu chù n h ó t m à ngu ờ ĩ chằn<Ị đến, 
TiênỊỊ voi ỊỊãm đem lại hơi àhì đêm.

N h ữ n g c â u th ơ trê n đ ã p h à n á n h đ ẩ y đ ú
c á m n h ậ n c ủ a ỉẵ n g ló p q u a n lại đò i n h à M inh
v ề h o à n c ả n h đ ịa lý c ú a Việt N a m lú c b â y giị.

Vế khí h ậ u , âh t ư ợ n g s â u sắc n h ấ ì của
n g ư ờ i T r u n g Q u ô c đ ố i với Viột N a m là n ó n g
nực. C ác sác h lịch s ử đ ò i n h à T ô n g đ ễ ghi rõ:
" Đ ấ t n à y n ó n g n h iể u , k h ô n g cỏ k h ô n g khi

Nghiỏm Tòng Ciản (dời Minh), "Thư vực ch iu tư lực"/
quyến 6. “An Núm’']21.

M in h s ừ , q u ỵ c n 321 " U ộ t tru y C n " th ứ 209, p h ã n 2 "N g O ăi
q u ó c ” • “ A n N a m " .

</div>
(5)<div class='page_container' data-page=5>

140 Dương BÀO Q iừ n ỉ TọỊf chi KỈỊoa hoc D H Q G H N , Kỉtoahọc X ã hội Nhồn ĨVÍ» 24 (2008) 136-147

lạnh; kê cả m ù a đ ô n g c ủ n g p h ả i ó m á o mil
p h e ph ây

Q u a g h i c h é p íro n g s ử sác h T r u n g Quo'c
thì Việt N a m " k h í h ậ u th ư ờ n g là ấ m , s ả n v ậ t
cíia x ứ s ờ n à v chi có lúa, k h ơ n g có lúa

“m ộ t n ă m b a vụ lúa, tả m vụ tă m Q u a
đ ó có thị th â y tr ơ n g lú a n ư ó c v à tr õ n g d â u

n u ô i tằ m là h o ạ t đ ộ n g n ô n g n g h i ệ p q u a n
trọ n g c ú a V iệt N a m . " Đ ấ t n ư ớ c n à y c ũ n g có
câc loại vải nh ẹ , có h à n g d ệ t b ô n g v à tơ và
lụa, n h ư lụ a tr ắ n g rộ n g trê n hai th ư ó c
có th ế nói c h ấ t lư ợ n g râ t tô't. N g o à i ra, Việt
N a m "có lợi t h ế v ế cá v à m u01 " í " d â n đ ã
c h ư n g n u ở c b iể n đ ể lấy m u ô i, câ't r ư ợ u b ằ n g
x u n g q u a n h n h à d â n "trÕ ng n h iể u
tre, m ía, d ừ a , m ù a n à o c ũ n g có q u a
đ ó có t h ế th ấ y n g ư ò i d ã n ò đ ả ỵ đ à tậ n d ụ n g
yếu tơ' thiên th ị i đ ịa lợi n h ư thê* n à o . Đ ổ n g
thời Việt N a m c ủ n g là x ứ sò rất p h o n g p h ú vê
sản v ậ t q u ý v à lạ, n h ư v àng, bạc, đ ổ n g , thiêc,
chi, n g à voi, lô n g chirri; quẽ^ n g ọ c trai,
đ ổi mổi, c h u sa, trẩ m h ư ơ n g , h ư o n g trẩm ,
d ẵ u th ự c vật, hổ tiêu, s ù n g lin h d ư ơ n g , tê
giác, h ư o i nai, íin h tinh , n g ọ c p h i th u ý , rắn.

ín n h lu n g (dơi ĩóng), ’*An Nam ky \w c " <dân Iheo 
Trương Tú Dản (2, ỉr,58)). 'T o n g sử", q u y ín 488, Uột truyện
thử 247, "ngoại quồc" 4: Giao Chi cò viỏ‘l: "Dịa vô hàn khỉ.
thảng 11 giáp y huv pKiến'*.

Lý Tiên Căn (đòi Thanh), "An Nam ỉạp ký",

La V iỏ \ Q u v n K " H à m T â n L ụ c " N a m D í C h ỉ, q u y ê n 6,

"An Nam" nhimg căn cứ vào "Minh sử" quyéVi 321, "Liệt
tr u y ệ n " th ứ 209, " N g o ạ i q u ỗ c " 2/ phâin g h i c h ó p VC A n N a m
lh’i "An Nam đả't nghèo, khi hâu nong, một t\ỏm chi hai rrìúa

lúa".

LýTiẻn Cản {dới Thanh), "An Nam lap ký".

(10J La Viéi Qưvnh (đờỉ Minh), "Hàm Tân Lực” Nam Di Chi,
quỵên b, “An Nđin" nhưng cản cừ vào "Mỉnh sứ* quyẽr 
321. tniỵện 209 trong "Liột truyẻn", "Ngoọi quốc" 2. ghi 
chóp vế An Nâm úủ "An Nam đâ( nghòo, khi hấu nóng, 
mộ( n ỉm chi hđỉ mùa lúđ*'.

I11J ng Đội Un (đờì Nguyên), "Đảo di chí lược", đoạn
nói vẽ "Giao Chi".

Lý Tiên Căn (đờí Tharứi}, '’An Nam u p ký".

Uông D^i Uyên (đờỉ Nguyên), ''Đáo dỉ chỉ lược", áoận 
nòi võ "Ciao Chi” .

tràn, kiôh d ă m m u ồ i, q u ả am -la, q u à m i t ô
mộc, k>

S ừ s ác h T r u n g Q u ô c c ũ n g c ỏ g h i c h é p
n h iể u v ế h o ạ t đ ộ n g b u ô n b á n c ú a Viột N a m ,
" h à n g h o á tra o đ ố i g ổ m lơ lụ a vài v ó c đú
m à u , vải đ e n , lu ọ c n g à , giâV m á, đ ổ n g thdu,
T ro n g s ử sác h đ ò i n h à T ốn g , khi
n h i c đ e h Việt N a m " c h ư a đ ú c đ ư ợ c ticn, t O i ì n

d ù n g tiến n h ó c ù a T r u n g Q u ố c , đ ế u la d o các
n h à b u ô n b ò ra N h ữ n g gh i c h é p tro n g

s ử sách đ ờ i n h à N g u y ê n đ ã nói rõ h ơ n ''sủ
d ụ n g ticn đ ổ n g tr o n g lư u th ô n g m u a bán.
T r o n g d ã n g ia n c ứ 67 đ ổ n g Ihì n g a n g m ộ t
lạ n g bạc, các q u a n thì q u y đ ị n h 70 đổng"^*^.
L ú c b â y g iờ 'c á c Ih u y ể n n h â n k h ô n g m u n
b á n đ ấ t, chi b u ô n b á n n g ấ m n g ẩ m n g a n g lắt,
k h ô n g m u ô n q u a c ử a quan^ chi lo n g u ò i
T r u n g Q u ô c th ấ y đ ư ọ c th ự c t r ạ n g c ủ a d â t
n ư ớ c minh"(i7).

Vì các s ứ Ihẩn đ ể u là n h ữ n p n g ư ờ i g á n h
trọ n g trá c h cùa c h ín h q u y ẽ n q u ò c gia n ê n họ
đ ể u g h i c h é p t ư ơ n g đ ơ ì ti mi n h ìr n g n h ậ n
đ ị n h v ể c h ế đ ộ c h ín h trị c ủ a Việt N a m . Thí
d ụ v ể c h ê 'đ ộ q u a n c h ứ c t ừ T r u n g ư ơ n g đì*h
đ ịa p h ư ơ n g v à các c a p q u a n lại, họ đ â ghi
n h ư s au : "Sáu b ộ (lục b ộ ) đ ế u có T h ư ợ n g ih u
‘l a thi lang, H ừ u thị lan g; b a u p h ò n g (liK*
k h o a ) đ ế u có các q u a n Đ ô c â p s ự tr u n g và
C â p s ự tru n g ; L ụ c t ự (tự là lên m ộ t c â p quiin)
có các q u a n tự k h a n h , thiôu k h a n h , tự thÌKi.

Nghiêm Tùng Cián (dịi Mirứì), "Thu vvc cháu tư \ụ\ 
quvcn 6 "An Nam ’.

Uôrtg Dai Uycr (địi Ngun). "Dào di chí lưọc", đ^Mí.
nói vẽ “Giao Chi".

Tnnh Tunp (đòi Tỗng), "An Nam kv lưực" (dẳn ỉhtK'
Tnnyng Tủ Dản [2, tr.59|. Tuy nhiên, qua bái VICÍ Tniưng Tu

Dán cho rin j; ghj chóp vẽ vảh đ ẽ "chưa dúc dược Ucn" la
không dùng Tử năm 981 đèn năm 9ft8, I.P Hoan đả đuL 
đõng liõti “Thlcn phúc chần bảo”, mặỉ MU có chữ LÊ. đó u 
đõng Hcn xưa nhâỉ cùa ViC*ỉ Nam. Đời nhà Lv chưa chắc đả
không đúc được tiẽn, nhim g VI tron^ nước Lhieu li õng, ncn
đúc một sơ'lượng ít mà thỏi.

</div>
(6)<div class='page_container' data-page=6>

fíno Q tú íí / Tạ;> chi iOioa học D ĩiQ C H N , Khoa học Xả hội và Nhân vàỉĩ 24 (200S) ĨỊ6-U7 141

Ty th ị n g c h ín h có T h ò n g c h ín h sứ, T h ô n g
c h ín h p h ó sú; ỉại N g ự s ử đ à i có Đ ô n g ự sử.
P h ó đ ơ n g ự sử , T h id n đ ô n g ự sử, Đê' h ìn h ,
T h ậ p ta m đ ạ o g iá m sát; ờ V iễn Đ ỏ n g các có
Đ ô n g các đ ạ i học sĩ, Đ ô n g các h ọ c sĩ; V iện
H à n lâm cỏ C h ư ó n g viện, T h ừ a chi, Thị
giảng, T hị đ ộ c Biên hi; Hiộu th ư, K iểm thảo;
ờ T r u n g t h ư g iá m cỏ T r u n g ỉ h ư xá nhân,
C h ín h tự, H o a vản; các Ty trự c th u ộ c 6 b ộ thì
có L ang tr u n g , Viòn n g oại lang; tại Ty ngoại
t h ù a c h ín h ỉhì có T h ừ a c h ín h sứ, T h a m chính,
T h a m nghị; tại Ty H iế n s á t thi cỏ H iế n s á t sứ,
H iế n sál p h ó sú ; các q u a n th ù lìn h thì c ỏ Kinh
lịch, Lục sự , Tri bạc, S u y q u a n , C h ủ sự; quaiì
trự c tiếp cai trị d à n (xưa gọi là m ụ c d â n q u a n ,
ví d â n n h ir s ú c v ậ t q u a n là n g ư ờ i c h ă n giắt)
thì có Tri p h ú . Đ ổ n g tri p h ủ , Tri h u yện,
H u y ệ n c h ư ò n g , Tri c h ả u , Đ ổ n g tri c h âu ; tại
các p h ủ h u y ộ n írụ c th u ộ c {trực lộ) (hì có Phù
d o ă n , T h ie u d o ả n , Trị tru n g , H u y ộ n úy;
T h ô n g p h á n . C ác c h ứ c dDiìh q u a n võ N g ũ

phủ,... có S ở p h ú d ô đ ỏ c , Tả đ ô đốc, H ử u đ ô
đốc, Đ ổ n g tri, T hiỏn s ự ; tại Đ iộn T r ự c Kim
Q u a n g có hai đ ội (còn g ọi là vệ) C a m y , Kim
N g ơ thì có C h ư ở n g vộ Đ ỏ chi h u y sứ. Đ ổ n g
tri; Thiên sự; Tại 3 Ty c ủ a D i ị n T h ẩ n Vù H iệu
Lọp Ihi co co Ué đ o c I h a m đ o c t>0 kiem
điếm , Tả v à H ữ u k iê m đ ie m ; C ác đ ội (vệ) ở
p hién trấ n thì có T ổ n g b in h , S ứ tổ n g binh,
Đ ổ ng t á T h ic n sự; tại T y thị vộ ỉr o n g nội các
thì cỏ C h i h u y sứ, Đ ô n g tri, T hiòn sự; C ảc đội
thị vệ tại n g o ạ i thi có T h iê n hộ, Bá hộ, T h ố n g
chế; tai n g o ạ i thì có Q u à n lă n h vũ úy ; các s ó ó
v ù n g b iê n giói thi có K inh lư ọ c sứ, Kinh lược
đ ổ n g tri, T h iê n sự. Lại c ò n đ ặ ị ra 5 tuỏc: công,
hãu, bá, từ, níim. Đ ó là c h ế đ ộ q u a n v ă n võ.
Các q u a n c h ử c k hác ó các ty, các g iá m và các

c h ứ c q u n n n h ò k h á c c ò n n h i c u l ắ m , k h ô n g

th e nao g h i c h é p hỏ't T r o n g s ác h s ử

ii") N g h ô m T ò n g C ú n (d ử i M in h ), " T h ù v ự c c h ằ u í ư lự c " , 
qu y O h \ " A n N a m " , Ih e o s á c h i n c u h ic h c h ư ơ n g loại

đ ờ i n h à M in h c ò n g h i rõ: ' T h o n g tụ c cúa họ
trọ n g võ, v ư ợ t tư ớ c vị gọi là q u ậ n cơng, có
đ ế n h ơ n 100 n g ư ò i, d ư ớ i tư ớ c h ầ u thì k h ơ ng
tính , cịn q u a n v ă n chi n ắ m v ă n ỉ h ư c ố s ự m à
C ũ n g có n h ữ n g sác h ghi c h é p rằng:
V iệt N a m "gọi q u ý n h â n là c n g ư à , ơ n g trà có

n g h ĩa là q u a n C ũ n g có sách viẻ't " p h ấ m
Irật tro n g q u a n ch ẻ' Việt N a m g iô n g n h ư
n g ư ò i H á n , áo m ù c ủ n g

T r o n g lự a c h ọ n v à đ ể b ạ t các q u a n " đ ế u
đ ặ t lệ thi cừ , đ ị n h các h ệ q u a n v ă n v õ ", ''chê*
đ ộ k h o a c ừ thi c6 thi H ư o n g , ìh i H ội. Thi
H ư c m g đ ư ợ c tổ c h ứ c v à o m ù a th u các n ă m
Tý, N g ọ , M ão, D ậ u , d ồ ta m tr ú ờ n g gọi là sinh
đổ, đ ỗ tứ t r ư ở n g gọi là c ố n g sinh- C ò n thi Hội
đ ư ợ c ỉổ c h ứ c v à o các n ả m Thìn, T ư ấ i, Sửu,
M ù i v à o m ù a x u â n , đ ổ ỉứ trư ờ n g đ ư ợ c p h o n g
Đ ổ n g tiến sĩ x u ấ t th â n , đ ỏ lìgũ t r u ờ n g đ ư ọ c
p h o n g T iêh sĩ c ậ p độ. Lại cịn có ta m khôi: Độ
n h ấ t d a n h , Độ n hị d a n h , Độ la m v ể
nội d u n g thi " c h ọ n n g ư ò i theo hai kh oa kinh
n g h ĩa v à thi phú"<^^ tr o n g đ ó '"đệ nhâ't trư ờ n g
d ù n g v ă n c ủ a c ừ u k in h ; đ ệ r h ị tr ư ờ n g Ihi vằn
c hicu, tê' bicu; Uim tr ư ờ n g thi v ă n th o p h ú ; tú
tr ư ờ n g thi loại v ă n đ ôi sách; n g ủ t r ư Ị T ì g phái

c h í" c ù a n h ủ s ừ h ọ c ViOl N a m T h a n H u y C h ủ , y h ã n v ic ỉ ve 
" Q u a n c h ữ c ' g h i rỏ n i m t h ứ n h ả ỉ đ ò i L ẽ H ó n g D ứ c (1470),
m ú a th u " đ ì á ị x r a q u đ n c h e tr o n g triẽ u ... c ó lụ c b ộ , lụ c tụ , 
lụ c k h o a , n g ự s ử d à i. H ả n lâ m v ic n , O ô n g c á c Q u ỏ c ỉư
g iá m , Q uO c s ừ viC*n« PKu d o â n . P h u c u n ^ s ư (tứ c q u o n D ô n g 
C u n g ) . T ư T h i ô n g iả m , T h à i y V IW ữi I h u g i i n , T r u n g Ih ư 
g iá rv H o â v ả n g iã n đ c ư Ih ư ò c c á c c h ừ c c o v u n ộ i b ộ T h ừ a
tu ỵ è n , P h u h u y v n . c á c n h â m ò n d c h â u [Ậ n h ừ n g c h irc q u ủ n 
g â n đ á n (các q u a n k h u v c n n ơ n ^ đ ó d i ẽ u ) '\

cỏ Ih ô th ả y s ử

s i c h T r u n g Q u ổ c c h é p k h á d ú riR v à ti mi.

P h a n Đ m h Q u ô ( d ò j T h a a h ỵ " A n N .im k y d ư "
Lý T iê n C ă n (đ ờ i T h a r\h ), " A n N a m ì ậ Ỵ t k ỷ "

Phan Đinh Quc (dời Thanh). "An Nam kỳ du^'. Tronj»
" l .ịrh triõ u h i r n r h u a n g lo a i c h í" c ủ n g v ie ỉ ’T h ấ m p h u c ih õ i
L ý , T r ẩ n õ n ư ó c V iộ i p h ẩ n lử iì g ỉơ h g th ị i T ố n g , th ờ i Lê
c ũ n g ả p d ụ n g n h ư v ậ y " .

Nghiêm Tòng Giàn (dời Minh), 'Tì\ù vực châu lư ly c ',
q u y ế n 6, " A n N a m " .

</div>
(7)<div class='page_container' data-page=7>

142 Dirơìíg Bào Quản / Tap chi Khoa học D H Q C ỈÌN , Klĩoa học X à ỉtội và Nhản t>ân 24 (2008) Ĩ36’Ỉ47

v à o c u n g thi trư ớ c m ặ t nhiì v u a v à p h à i d ù n g
v ă n dỏ ỉ C ó s ác h c ị n g h i '"D ù ng kh oa
c ử đ è c h ọ n n g ư ờ i tài, c ũ n g k h ô n g k h á c gi
g iá o d ụ c c ú a T r u n g Q u ố c x ư a đ iế u
đ ó đ ă nói lỏn m ơ ì liên h ệ g iữ a k h o a c ử Việl
N a m vó i k h o a c ử T r u n g Q uốc.

V ế c h ẽ ' đ ộ q u â n đ ộ i của Việỉ N a m , Irong
s ử sach T r u n g Quỏ'c c ũ n g g hi c h é p rất ti mi.
Thời n h à T ô h g , các đ ô th à n h Việt N a m đ ẽ u
" tro n g t h à n h k h ô n g có dâiì; chi có h à n g tră m
k h u trại lín h đ ư ợ c d ự n g n h à tra n h . C á c phủ;
sò c ủ n g c h ậ t họ p, trê n c ử a đ ể M in h Đ ứ c M ôn,
chi h u y v à b i n h lính g ầ n 3000 n g ư ò i, trê n trán
có x à m 3 c h ữ 'T h i ê n t ừ q u â n ''. L ư ơ n g th ự c

đ ư ợ c c ấ p th ó c h à n g n g à y , h ọ p h ả i t ự g iả đ ế
ăn. Binh k h í thì có c u n g nò, m ộ c bài, s ú n g gỗ,
s u n g tre, n g ư ờ i y c u k h ỏ n g t h ể s ử d ụ n g
đưọc"^^^^ Đ ế n đ ò i M in h "cảc ty v à v ệ nội và
vệ ng oại, m ỗ i vệ, ty có 6 sở: tru n g , tiến, h ữ u ,
tà, hậ u , s ủ n g , m ỗ i s ờ có 15 đội, m ỗ i đ ộ i 55
ngư ờ i, t h ư ờ n g 6 n ã m m ộ t lẩn c h ọ n các trá n g
đ in h , n h ừ n g n g ư ờ i k h ó e m ạ n h đ ể s u n g v à o
q u ầ n n g ũ , n h ữ n g n g ư ờ i y ê u thì v ẽ v ó i dâ n .
N h ũ n g n g ư ờ i s ứ c k h ỏ e th ậ t tô'l thì s u n g v à o
đ ộ i "K iêu d ũ n g q u â n " th u ộ c cảc vệ, là đội
q u â n c h iêh đ â u kh i đ ấ t n ư ớ c h ữ u s ự ; sức
khò e loại 2 thì s u n g v à o Kỳ q u â n n g ũ , đ ó là
đội q u â n v ậ n c h u y ể n lư ơ n g thực. L ín h đ ă ỏ
lâu t r o n g q u â n n g ù có t h ế trờ v ề q u ê c à y cấy

là m ăn, lo n g h i ệ p n h à . M ỗi lầ n th iê t ỉriẽu, các
vệ p h ả i đ i ể m danh^ K iêu d ũ n g q u â n p h ả i trự c
ỏ v ệ sở, s ứ c k h ó e loại 2 thì n ộ p tiế n đ ư ợ c trở

N g h iê m T ò n g G ià n ( d ờ i M in h ), " T h ù v ự c c h â u ÌKĨ lụ c " ,
q u y ẽ n 6, " A n N a m " .

T rư ơ n g N h ic p , " Đ ò n g T â y d ư ^ g k h ả o " , q u y ế n 1: " G ia o
C h i" .

" T ổ n g s ừ " q u y c ’n 4 S S , U ộ l ir u y ệ n 50*247, " N g o ạ i q u ó c ' 4:
" C ia o C h i', T r ị n h L ậ p ( đ ò i T ô h g ). T r o n g “ A n N a m k ý lư ợ c "
c ủ n g cỏ đ o ậ n g h i t i n m g tự : 'T r o n g th à n h n o i k h ô n g c ó d â n
c ư , có m â y ỉr ả m k h u n h à b a n g ir e tr ú c d ù n g lâ m d o a n h trạ i

c ủ a lin h - C ù a p h ủ c ó g h i " M in h Đ ử c " ... B in h k h í Ih i c ó c u n g ,
n ò , m ộ c b á i, s ủ n g ír e " ( d ẳ n th e o T r ư ơ n g T ú D ẵ n [2 |).

v ế n h à , n h ư n g lúc h ữ u s ự thì tại bị đ iể u đ ộ n g
s ừ d ụ n g .

M ộ t v ệ d ư ợ c gọi là m ộ t d o a n h , m ộ t sở

đ ư ợ c gọi là m ộ t kỳ, đ ó là th e o b in h chê' củ.
Khi đãiì n ư ớ c lo ạ n lạc thi q u â n độ i p h â n tản
ra các th ô n ấp. đ iể u đ ộ n g rấ t c h ậ m c h ạ p , khó
lị n g ứ n g biến, lại íạ m th ị i á p d ụ n g chẽ đ ộ
q u ả n n g ù n ô n g th ô n kiểu cha con {phụ tử
binh). M oi m ộ t ty h à n h c h ín h b ố tri m ộ l viên
q u a n cai quản^ m ỗ i p h ú m ộ t p h ó d ơ tư ó n g ,
m ỗ i h u y ệ n , ch âu bơ' trí m ộ t p h ỏ tư ớ n g , b a o
g ô m cá s o d ự bị b ố s u n g . C ác ch âu, h u y ệ n lớn
đ ư ợ c c h ọ n m ộ t n g h ìn lính tin h n h u ệ ; h u y ệ n
v ừ a thì c h ọ n 800; h u y ệ n v à c h â u n h ó thì ch ọn
600 h o ặ c 500, T h ê m v à o đ ó m ộ t lính v à htii

n g ư ò i v ậ n c h u y ế n lư ơ n g thực, s ố n g ư ò i còn
lại p h ả i n ộ p lư ơ n g th à o . Khi m ộ t n oi n à o đ ó
c ó đ á n h n h a u thì đ iể u d ộ n g đ ê h m ứ c cao
n h ấ t, n ê u k h ơ n g có việc gì thì trả tất cả vể.
K hi cỏ g iặ c tiêh g ầ n b iê n giới thì l ự b ả o vộ
n h a u . N h ữ n g v ù n g đằ'ỉ ỉh u ộ c h u y ệ n , ch âu
m ìn h , n ê u là n o i x u n g y ê u c ẩ n tă n g th ê m
q u â n đ ế trấ n g iữ, v ớ i b in h lín h trấ n g i ữ đ ỏ
th à n h , c ủ n g có ché' đ ộ đ ô i với m ớ i và cù.

Q u ằ n t h ư ờ n g trự c v à các v õ sĩ d ù n g m ả n h
đ ể u h ư ở n g lư ơ n g q u a n lại v à c h u y ê n d ư ợ c
g íữ \ạì \a n \ vệ (^ u ã n ô duiỉnỉk Vc iiau
d o Sự p h â n chia N a m Bắc nôn h a i b ê n đ e u
t u â n th e o c h ê đ ộ ây. B in h lín h p h ả i d ũ n g cảm
n h a n h n h ẹ n , p h ả i th iệ n chiêh. Đ á n h n h a u nếu
t h u ậ n lọi thi th ừ a th ắ n g Iruy đ u ổ i, nô'u k h ò ng
t h u ậ n lọi thì rú ỉ v ế c ă n c ứ h iể m yêu. L ính g iữ
th à n h v à l ín h cơ đ ộ n g đ ế u n h ư v ậ y c ả " ^ .

M ộ t S Ố g hi c h é p d u ớ i th ò i n h à M in h lại

ch o r ằ n g Việt N a m " k h ô n g có th à n h quách,
q u â y p h á o là m t ư ờ n g th à n h , q u â n đ ội và d â n
ở xen lẫ n v ói n h a u " . " Q u â n c h ế k h ô n g có
đ ị n h m ứ c , k hi g ió i chi d ù n g p h á o hòa, đ a o
k iế m lâ t h ứ y ê u ". " Q u ô c g ia coi n h iề u voi

M g h ié m T ò n g C iả n ị é ờ ỉ M in h ), 'T h ù v ự c c h ầ u lư \ụ c",

</div>
(8)<div class='page_container' data-page=8>

i?rto Ọíí/7íỉ / TọỊf chi K)kVĩ }iọc D H Q C ĩiN . K)ioa hoc X âhội vồ Nhâỉi I>ởn 24 (2008) Ĩ3 6 'Ĩ4 7 143

n h iế u linh là m ọ n h , liVy s ố lư ợ n g đ á n h giả, voi
mổi c o n k h ô n g quií 3CX)0, linh th ư ờ n g g iữ sô'
10 v ạ n , t u a n j ; Iru y e n d o P h ụ c Bn ỉư ớ n g q u à n
đ ặ t ra l ị ấy, Di d ọ c s ô n g q u a n h th à n h k h o à n g
50-60 d ạ m , các chiỏh t h u v í n lúc g ặ p tin h the
hiem n g u y thi g iấ u t h u y ổn v à o bờ- N h ử n g
th u v c n đ ó s ư n đ ỏ s a n v à n g , c h u ả n bị n g ư ò i
đ ã y đ ủ , cỏ lè n u á c ây m u ố n k h o a tr ư ơ n g sức

L m h m ă c m ộ t h o ặ c hai áo m à u
xanh tay rộnj;, Iròi n ó n g íhi cịi ìĩS n , k h ò n g c ỏ
m ù sắl. Binh khi thi cò s ú n g h o a m ai, khiên,
dao... lú c căn k h ô n g đ u

L ú c c h iêu m ộ b in h linh, ''b iê n c h ế đ ội n g ủ
d ự a v à o lu ậ t \ ị th u th u ê n g h e n ô n g , c h o n ê n
p h o n g tụ c c ù a h ọ sinh c o n g á i thì m ù n g ; sinh
con ỉ rai ỉhi lo. N a m xõp v à o là đ in h , đòii m ú c
q u y đ ị n h phủi v à o q u ả n n g ũ và p h á i cạo lóc ở
trán k h o ả n g m ộ t tâc dò p hiĩn biột v ói th ư ờ n g

Nhim^; ^’lìi c h é p tr o n g s ử sác h T ru n g

Q u õ c vô m ặ ỉ Viin h ó a g i ả o d ụ c c ũ n g r â t

p h o n g p h ú . Ròt n h iê u sú liộu đ e u đô c ậ p đến
viVr đ e s ứ d ụ n g c h ữ l l n n ờ Viột N a m , có tal

liÍỊv viị\: N u õ c nnv '\1ếu d ù n g c h ừ H á n cua
'I r u n g k h ò n g q u ư n dimj» c h ừ c u a các

n i m c t h a đ ọ c S t i c h , đ à m đ ạ o

iriot ly, Icìc vatì c h u ư n g d e u g a n gio ng
‘I r u n g Q u òc, chi cỏ iời p h á t ô m h a i khác, lạ

C ỏ tịi livu rIìì r ằ n g " v ă n tự RÌịhị; n h ư
I r u n g Ọ u ỏ c . H ọ còn s á n g tạ o th ò m m ộ t s ố

<'hù, p h â n Itm lhi*m bộ th ỏ ò b ê n trái, n h ư n g
trén các \'àn ihir tra o đ ỏ i v ó i sứ th â n í hi
k h ơ n g d ù n g n l n m g c h ữ đ iế u đ ỏ rỏ
rnng lã nói tỏi c h ù N ò m c ủ a Viột N a m . Sú
sacK đ òi T ỏ n g còn ghi "Viột N a m chuti làm

I*hdn D in h Q u c (din H u n h ) , " A n N a m ky d u " .
Lỳ Tiơn C í n (đờ i l l i a n h ) , " A n Nđm l j p ký".
• P h an O í n h Q u c (dc» ĩì in n h ) , " A n N d m k ý d u " .

ịiit Sghiôm Tnn^ Cĩian (đứi Sĩinh), "Thù vưc châu ỉư lục".

^Ịuyèn t . ’ A n N a m "

u ỏ n n D ai U yOn (d ứ i N ^ u v c n ) , " D ũ o d ỉ c h i lư ợ c ', p h ẩ n
" C ia o C h i " .

{iìt L ý q ặ ị^ T h a n h ) , " A ĩ \ N a m l a p k v ".

đ ư ợ c giây v à b ú t, t h ư ờ n g p h à i tìm ở điVt
khác"<^\ Đ iểu đ ó nói rỏ r ằ n g ih à i ây, Viộl
N a m t h ư ò n g p h á i qiui đ ấ t Q u á n g Tây, Q u ả n g
Đ ô n g đ ế m u a giây, b ủ l v à các đ ổ d ù n g vản
p h ò n g khác. N h ư n g , n g h ệ t h u ậ t t h ư p h á p
Việt N a m c ũ n g có n h ừ n g n é t đ ặ c sắc c ú a nó.
T h e o gh i c h o p c ủ a P h a n Đ in h Q u c \ m ộ t n gư òi
đ ã Kmg đ e n Việt N a m ỉhi n ư ớ c n à y " th ư
p h á p Iheo k ie u tố n g the, c ác h v ic t c ủ a mọi
n g ư ờ i đ c u g iô n g n h a u , rât k h ó p h ả n biệt đ ẹ p
xâu. T òi đ ả t ử n g đ à m đ ạ o v ớ i các sì p h u đê

tim n g u y ê n do, p h S n lá n đ o u n ó i n g ư ị i nư ó c
tơi h ọ c c h ừ đ ể u h ọ c c ách g h é p th à n h m ộ i chữ,
cách k hác tách n é t l ừ n g chữ, ià m c h o n é t chù
k h ò n g có gì k h á c n h a u , sau đ ó g h é p th à n h
m ộ t chủ, đ ó c ũ n g là m ộ l cách v ậ y . Khi viết
h ọ c ngổi b ệ t x u ố n g c hiêu, hai cố ta y k h ô n g tì
xVig chiếu, ta y trái jỊÌữ g iấ V / t a y p h ả i cẩm
b ú t tu y lúc thi xạ sách 0 triếu đ i n h (xạ sách lá
m ộ t m ỏ n thi, c h ú k h á o n ê u v â n đổ, thi sinh
v ie t đ á p án - N D ) phtìi viết kic’u c h ữ Khải
(kieu ch ử c h â n p h ư a n p - ND). rõ ràng, nếu
k h ô n g thi râ't k h ó m n v ư ợ t trội

V ể chê' đ ộ t r ư ò n g học cua ViC’1 N am , à

k in h đ ơ có Q u ố c ỉứ giám , ìỉiì phni cỏ Tẻ tửu.
T ư n g h iệ p , Tiẽh sĩ t h ô n g Ihạo n g ũ kinh, Giti.j
thụ d c d ạ v cac c o n g bi ( l u tai Vci c ư nhan).
Lại còn có S ù n g v ă n q u á n , Tú Lím cục, ớ đ ữ v

tât p h á i có H à n lâ m viộc kióm C h u ơ n g q u a n
đô d ạ y các h ạ n g n h o sin h con o m cóc q u a n ỏ
V iện S ù n g v ả n , Tú lâm . Tại các p h u Ihiẽi lập
t r u ò n g h ọ c V ãn m iôu, cô cac q u o n Iduãh d ạ o
n h o học đ c d ạ y các s in h "1 lỏ iá con em
c ù a d â n t h u ờ n g , c ử đ ù 8 tu ổ i là v a o Uêu học.
15 tu ổ i v à o đủi Vo nội d u n g học lập
''k ẻ sĩ đi h ọ c p h ã n lớn v ầ n là ''c ư a n g giiím"

T nrxh L ạ p {đ ời T ổ n g ), " A n N a m k ý iược' (d S n lhi?o

T r ii o n g T ú D â n (2, tr.59Ị).

P h a n Đ in h Q u ê (đ ò i T h a n h ); "Aiì N a m k ý d u " .
N>»hivm T ò n g G iả n ( d ờ ỉ M in h ), " T h ù v ự c c h â u u r lục"

</div>
(9)<div class='page_container' data-page=9>

144 Duưĩĩị^ Bào Qmãm / Tợị> chi Khoa học Đ H Q G H N , Khoo học Xả hội và Nhân I*đ« 24 (20()3) ĨS6’ Ĩ47

(lịch sử) v à " tín h lý" (h ọ c t h u y ẽ t nói v ể tính
cách con n g ư ờ i v à s ự v ậ t d ế u d o trờ i s in h ra
cả - " ta m c u ơ n g r n g ũ t h ư ờ n g c ù n g với
c hính tâ m tu th ả n là g ô c củii tế gia, trị quôc,
v ă n c h ư ơ n g lễ nhộc^ tất cả đ ế u p h ả i học

V ẽ tin h h ìn h đ ờ i s ố n g c ủ a xã hộ i Việt
N a m thời cố, n h ữ n g g h i c h é p c ủ a đ ổ n h à
M in h đ â v iè\: " H ọ s ô n g c h u n g chạ, ít hiếu
biêt v ể lễ ng h i, tín h nẽ^ th ô bạo, th íc h đ á n h
n h a u , tro n g giàu, k h in h nghèo"<^>, ' T h o n g
tụ c s ô h g c h u n g chạ. C ó n g ư ờ i c ắ t tóc, có
n g ư ờ i búi lóc, m ô i đ ỏ r ả n g đ e n , đi c h â n đâ't,
x ă m vẽ đ ẩ y m in h , ư a ỉắ m lú c n ó n g n ự c nèn
giòi hơi t h u y ể n lội nưóc"^^*\ v ế m ặ t tra n g
p h ụ c , M in h T h á i T ổ đ ă cỏ bài t h ơ m iê u tá n h ư
sau: " N g ư ò i d â n coi v iệ c đ i c h â n đâ't ]à lệ
làng, cạo tóc áo q u ẩ n n h ư th ẩ y tu n oi h o a n g
N h ữ n g g hi c h é p đ ờ i n h à T h a n h cịn
nói rõ: ' T ó c h ọ đ ế đ u ỏ i d à i s â u lư n g , đ ư ọ c
chải b ằ n g s á p n ê n k h ô n g bị toi xõa. C h â n đi
đâ't, h ọ coi đâ't n h ư là c á t s ạ c h vậ y . Á o của
con trai, c o n gái, đ à n ôn g, đ à n b à đ ể u k h ơ n g

có cổ đ ứ n g , k h ó p h â n biệt, k h ơ n g có q u á n
váy, con g á i m ặ c v á y th ù n g , k h ô n g gằ'p nê p ,
v u a v à q u a n thì đ i tâ't c h e d ế n đ ẩ u gôl ĩứkưng
h ọ v ẫ n k h ô n g ư a lắm . C á c p h u k iệ u c á m lọ n g
q u ạ t của n h à v u a chi đ ư ọ c q u ấ n v ả i t ử m ô n g
đ ế n rô'n, m ù a đ ô n g c ũ n g k h ơ n g có v ề
m ặ t kiến t r ú c "chi có n h à v u a m ớ i đ ư ợ c
d ù n g ngói m à u v à n g , q u a n v à d â n k h ô n g
d á m d ù n g ngói, chi đ ư ọ c lợ p b ằ n g cỏ, cột,
k è o b ằ n g tre, m á i h iê n n h à chi c h o p h é p c a o 4
th ư ớ c ta, c ừ a cao k h ô n g đ u ợ c q u á 3 t h ư ó c ta.

Phan Đinh Quê (đời Tl^anh), ''A n Nam kỹ dg".

(J*) Nghiêm Tòng Giản (đời Minh), 'T h ù vực châu tư lục",
quyển 6, "An Nam".

La Vlẻì Cảnh (dời Minh), '’Hàm lân lục', Nam di chi,
quyển 6, '*An Nam’' iâ c ì ự ã nẫm 1591).

Truơng Nhiếp (đời Minh). "Đông Tây dương khảo,
q u y ế n I " G iđ o C h i" (bán k h ắ c n á m 1617).

N g h iẻ T T ì Tòng Ciân (dời Minh). 'T h ù vực chầu tư \ụ<r,

q u y ến 6, “An Nam".

p h ả i cúi đ ẩ u k h o m l u n g m ới v à o đ ư ợ c n g a y
cà c ử a 6 c u n g v u a c ủ n g k h ô n g d u ọ c c a o q u á
m ư ờ i Ih ư ó c v ế c ác đ ổ d ù n g tro n g nhà

cúa Việt N a m thì ''n h à s a n g m ó i có g iư ờ n g và
đ ệ m , còn d â n th ư ờ n g k h ô n g có. N h ữ n g
n g ư ờ i s a n g trọ n g Ihì đi cán g, hai n g ư ò i
k h iêng . H ạ n g đ ạ i q u ý tộc thi có kiệu g iơ n g
n h ư xe, lên kiệu rổi thì n g ổ i xê'p b ằ n g , có 4
n g ư ờ i h o ặ c 8 n g ư ò i khicng"^^^^ " h ọ k h ơ n g có
b à n ghế. R iêng v ớ i c á c s ứ th ẫ n , h ọ là m g h ế
n g ổ i v ừ a cao v ừ a rộng . Bàn y ê h tiệc c ủ a họ
h ì n h trịn, s ơ n s o n th iế p v à n g , đ ư ợ c p h é p cao
k h o ả n g m ộ t th ư ó c la, v iể n x u n g q u a n h n h ư
cán h

V ể p h o n g tụ c t ậ p q u á n Việt N a m , có
n g ư ờ i c h o rằ n g " p h o n g tụ c c ủ a h ọ d â m đ ả n g ,
k h ô n g h iê \ xâu hố, kh i tắ m n g â m m ìn h x u ô n g
n ư ó c , đ à n ò n g đ à n b à đ ẽ u tắ m tru õng ; đ i lại,
đ ứ n g n g ồ i k h ô n g n é ư á n h n h a u , k ế cả n h à
q u y ề n q u ý c ũ n g th ê ’'. T ậ p q u á n ả n trẩ u cúa
n g ư ờ i Việt N a m đ â đ ế lại n h ữ n g â n tư ợ n g
s â u sắc: "L ú c n à o c ũ n g n h a i Irãu, chi cỏ lúc
n g ủ là d ừ n g m à thơi. R ă n g thì n h u ộ m đ e n
b ó n g , Ihây n g ự ị i có r ă n g t r ắ n g lại c ò n cưòi
lại

V ế p h o n i; tụ c c ư ỏ i xin, " đ ế n n g à y đ ã đ ịn h
c o n trai c o n gái tụ t ậ p t h à n h h à n g th à n h lơì;
kê't n h ữ n g q u à c ẩ u n g ủ sắc, v ừ â h á t h ò v ừ a
t u n g c l u , h ọ gọi trò c h o i đ ỏ là " tu n g còn"',
con g á i n h ậ n còn coi n h ư v iệc h ô n n h â n củ a

n h à trai đ ã đ ư ợ c q u y ế t định"^*^l Xem ra cách
ắy c ũ n g g iố n g n h ư c ác h t u n g q u ả tủ cẩu đ c
đ ị n h đ o ạ t h ô n s ự vậy.

T h e o m ộ t s ô 'g h i c h é p tr o n g s ử s ác h T r u n g

Q ư ố c thì đ ịa vị x ẫ h ộ i c ủ a n g ư ờ i p h ụ n ử Việl
N a m tr o n g thời cố d ạ i t ư ơ n g đ ô i cao. T h í d ụ
tr o n g q u a n h ệ h ô n n h â n , n a m p h ả i đ ư ợ c
n g ư ờ i n ử lấy, n ử g iở i c h ín h là lấy n g ư ờ i. N ữ

Lý Tiên C ăn (đỏi Thanh), "An Nam tóp kỷ”.

</div>
(10)<div class='page_container' data-page=10>

Hảo Quổĩi / Tnjy chi Kliìhọc D ỈỊQ G H N , Khoa học Xã hội I'à Nỉwn vân 24 (200Ổ) Ỉ36-147 145

gi ái lấy c h õ n g n ê u k h ơ n g có c ù a hõi m ỏ n cho
n h à trai thì bị coi là h ò n hạ, v 6 tích sự. T ro n g
iúc đ ó có th ố d â n lảy đ ư ợ c v ọ đ ê c o n IraiYnói
d ư ợ c v ể n h à c hõ ng, đ é con gái thì k h ò n g
đ u ọ c vế, vì th ê ’ con gái q u ý h ơ n con

T ro n g b u ô n b á n p h ự n ữ c ũ n g c h iêm m ộ t đ ịa

v ị ră 't c a o . D ù c o n ÌTỉìì n h à q u a n c ủ n g k h ô n g

kiên g kỵ ra c h ọ m u a b á n c o n gái. K h ò n g phải
ph ièn, h à n g n g h ìn c o n gái c ũ n g đ ư ợ c m a n g
ra

N g o à i ra, íụ c n g ũ có câu: " Đ ấ t b a o n h iêu

thi n u ô i n g ư ò i b â y n h ic u " . N h ữ n g n g ư ờ i
I r u n g Q u ố c đ ã lich Viột N a m c ò n n h ậ n xét
rằ n g " H a i c h â u H o a n và D iễn (tức là điVl
N g h è An n g à v n a v - N D ) v a n h ọ c phcít triơVì,
hai c h â u G ia o v à Ai ịì ứ c !à đ ổ n g b a n g Bac Bộ
v à T h a n h H ó a - N D ) thi n h iẽ u n g ư ò i h à o
ph ón g, so v ớ i các nơi k h á c c ũ n g h o i đ ặ c
Q u a đ ỏ có ìh o th â y n g u à i T ru n g
Quô'c n h ậ n xẻt rât ti nii.

M ột đ ic u đ ó n g nỏi n ừ a là, tr o n g q u á trinh
giao lư u g iữ a T r u n g Q u ố c v à Viột từ rấl sớ m

liầ cò h iệ n t ư ợ n g n g u ò i TruỉiịỊ QucVc di c ư
s a n g Việt N a m và d o n h iể u n g u y ê n n hãn,
m ộ t sỏ" đ ịn h c ư lại Viột N a m . T h í d ụ n h ữ n g

I.Hi l i ệ u t ù c t ò l nh»T

n u ó c Viột N a m g ià n h đ ư ợ c đ ộ c lậ p t ự chú
k h ôn g lâu, d o ''n ^ ư ò i b à n x ứ ò đ ả y k h ô n g

t h ạ o vê' Víĩn { ự , n ê n n h ù n g n h à b u ô n t ừ P h ú c

Kiẽh đế n , uVt p h á i tié p xúc, vi các q u n n m u ỏ h
giải q u y ẽ t c ô n g v i ộ c các v à n b ả n d ế u do
khách đ ể x u á t T ư a n g tr u y ể n r ằ n g ỏ n g Lý
C õ ng UAn v ỏ n n g ư ờ i M â n (tứ c là P h ú c K iên •
ND). Lại có cả n h ừ n g n g ư ờ i có tài lìảng,
n h ừ n g n h à sư, đ ạ o sĩ, các n h à kỹ th u ậ t v à tơi

ló của h ọ trố n s a n g đ ẳ y rấ t n h iế u ''. Có IhỄ'
thấy rõ n h ừ n g ngirời đ ỏ đ ư ợ c các n h à đ ư ơ n g
cục Việỉ N a m trọ n g đ ã i h ọ đ ă lư u lội đ ị n h c ư

và p h ụ c v ụ c h o c h ín h q u y ê n thừi ấy. N h ư n g
c ũ n g cỏ m ộ t S Ố ít là bị c ư ó p s a n g Việt N a m

là m n ô ti: ' T h ổ d â n ở n ư ớ c n à y râ't ít, m ộ t n ứ a
là d â n th à n h p h ố . M ộ t s ố lữ k h á ch ở v ù n g
N a m C h â u d ụ d ỗ n g ư ờ i đ i làm n ơ tì, ỉơi tớ
n h ư n g đ ê h C h â u Đ ộ n g ihi trói lại và đ e m

b á n , g i a o n g i r ò i ò C h â u Đ ộ n g , l â y h n i l ạ n g

v à n g , n g ư ị i có ỉâi n g h ệ Ihi đ ư ợ c b ù ỉhêm;
n g ư ò i giỏi v à n c h ư ơ n g c h ữ n g h ĩa c ũ n g d ư ọ c
b ù ỉhêm . Bị ÌTỎÌ ta y v à bị đ u ổ i đi, n h ữ n g 
n g ư ờ i n à y k h ỏ n g b iê i đ ư ờ n g vể- Đ êh địa
đ iố m thì n g ư ờ i bị b á n đ ư ợ c g ia o c h o ng ư ờ i
m u a v à là m tôi tớ s u ố t đời, bị x ă m c h ữ lên
trán , p h ụ n ữ liiì bị x ă m v à o vú, bị q u à n th ú c
c h ặ t chẽ đ ế đ ể p h ò n g h ọ trốn"^*^. T ừ đ ó
n g ư ờ i T r u n g Q u ô c d i c ư san g Việt N a m ng ày
c à n g n h iẽ u , c h o n ê n có tài liệu lịch s ử đ ã ch ép
" v à o th ò i lo ạ n lạc đ ò i n h à M inh, s ố n g ư ờ i lư u
lạc s a n g n g ụ c ư ỏ đ ấ í n ư ớ c láng g ic n g cỏ đ è h
h à n g

3. M ộ t s ố n h ậ n đ ị n h v ể n h ữ n g g h i c h é p có
H ê n q u a n đ ế n V i ệ t N a m ỉ r o n g s ử s i c h

T r u n g Q u ố c

T r ư ớ c h c \, cẩn nói ra n g n h ừ n g g hi ch ép
xa x u a c ủ a T r u n g Q u ô c v ẽ Viộỉ N a m là p h o n g
p h ú , v ể đíii t h ế là t ư ơ n g đơì k h á ch quan.
N h ư n g d o tư c ác h cá n h â n và q u á trin h từ n g
trải c ú a các tá c g iả có k hóc n h a u , n h ữ n g n a i
h ọ đ ặ t c h â n đé'n c ũ n g k h ả c n h a u , góc đ ộ q u a n
sá ỉ c ù a h ọ c ủ n g k h á c n h a U ; th ậ m chí có t h ế d o

n g u y ê n n h â n n h ữ n g n g ư ờ i khác d ầ s ừ a ch ữ a
tro n g q u á trin h x ử lý n h ữ n g s ừ liệu đó, nén
đ ă xuâ't h iệ n n h ư n g điêVn k h ỏ n g th ố n g nhiVt
v ẽ s ử liệu ó m ộ t s ố m ặ t n à o đó, th ậ m chí có

P h a r D m h Q u ô (đtTi T h á n h ) , " A n N a m k v d u " ,

" M irh s ừ " , q u y c n 321. "L iộ t tm y ẻ n " truyí*n 2^9, "N g o ạ i 
q ư o c " 2 " A r N a m " .

T n n h L ạ p (đ ờ i T ô n g ), " A n N a m k ỷ lư ợ c " ( d a n ih e o
T r w n g T ù D á n (2, tr.5 8 ị.

</div>
(11)<div class='page_container' data-page=11>

146 Dirơĩì>ị Háo Q u â n ỉ TợỊì chi KliOO học D Ị Ì Q G Ỉ Ỉ N . K ì m hoc XÃ hơi v à N háìĩ ĩfân 2 4 (2iK)8) 136-147

nhÙT\^ đ ié m m à u thu ân v ói n h a u . T hí d ụ ,
m ộ t sỏ p hi c h é p d ư ỏ i đ ò i nhii Thcỉnh c h o rằ n g
" n g a voi, d ư ơ c liệu ih ơ m , b ô n g , h õ liêu, hoa
hoi, d ấ m là tử n ư ó c n g o à i n h á p Mà
đOtin trê n khi trích n h ữ n g gh i c h é p v e s â n v ậ t

Viựt N a m , c h ú n g ta có th è th ấ y rỏ r á n g ó đ ấ y

c ỏ n ^ d v o i , v à c ả c s á n v ậ t C]ijý h iô r n n h ư

h ư ơ n g liộu- Hoặc, tro n g m ộ t s ố gh i c h é p d ư ớ i
thòi nhủ N g u y ê n nói rằ n g '^phong tụ c lễ n g h i
m a n g p h o n g cách T r u n g n h ư n g
n h ù n g ghi c h é p d ư ớ i thời n h à M in h lại nói
rằ n g “tín h n ế t thỏ Vi v ậ y c ẩ n có sự
đỏ ì chieu v à p h â n tích các n g u ổ n s ử iiệu
đ ư o n g thời m ó i có th ố tim h iê u v à đ á n h giá
m ộ t cách to a n diện, k h á ch q u a n Irin h đ ộ n h ậ n
thức của người T ru n g Q u ô c cổ xưa vố Viộỉ Nam.

T h ứ hai, t ừ n g à y n ư ớ c Viột N a m g iàn h
ilược đ ộ c lậ p (n ả m 968), d o v a n d u y trì m ịì
q u a n hộ n ư ó c th iê n tricu v à n ư ỏ c c h ư h á u với
các tricu d ạ i p h o n g kiêh T r u n g Q u ỏ c , c h o nẽn
các tác g iả của s ử sách T r u n g Q u ô c viẽ't v ể
Việt N a m , b a o g ổ m các vị đ ế v ư a n g , s ứ th ẫ n ,
n h à b u ô n , k h á ch d u lịch c ù n g các h ọ c giả, v ă n
n h â n đ ể u h o ặ c ít n h iẽ u chịu ả n h h ư ở n g v à sự
chi p h ô i c ú a q u a n n iệ m đ ó . T hí d ụ ỉro n g m ộ t

h à i i h r r r ú a M i n h T h á ỉ T ố r ó r S u '
Lĩnh N a m ĩtứìtí, hự ìi H ải N am biẽrt,
D u ỵ h ìũ i A n N a m p h ụ n g nịỊă thiẽn^^^K

C ó n g h ĩa là:

Phía m m L ĩnh nam, ỉại bẽn cạnh H ải N a m 
C hi có nư ớc A n N a m ỉà tơn s ù ìĩ^ trời của ta.

S ử liệu đ ò i n h à T ố n g c ủ n g đ ã t ừ n g viêt;
"Khi s ứ giả c ú a la đ ế n , tù tr ư ở n g tấ t p h ả i d ắ t
n g ự a ra khỏi th à n h , triến k h a i n g h i lễ đ ó n
tiê'p n ư ỏ c lâ n b a n g , n é t m ặ t p h á i n g h iê m

trnng, p h iá cúi lư n g , v ấ n an h o à n g th ư ợ n g .
H ọ bà cổ n hnu c ù n g đ i, th in h th ìn g d n m
ch ân g i a th ă n g sào, lặ n x u ô n g n ư ớ c d à m o i
m ồ i 15n dAm tr u n g cã, m ọ i n g ư ò i h ò rco â m ỉ
coi đ ó !a n i f m T riếu đ ìn h nh.i
N g u y ê n tô ra b á t m à n k h i v u a An Níim

k h n n j T r h i u q u ỳ đ è n h ậ n r h i p u t h ư , d i

s ử s a u m ò t n ă m đ i v ể p h â i tâu, quò'c vư ơ n j;
m ồi lẵn n h ậ n chicu chi c u a Ihiên tú chi phni
k h o a n h tay k h ô n g p h ả i lạy, khi tiẽ p h o ặ c m ỡ

t i ị c đ â i s ứ giá thì đ ư ợ c n g ô i trê n s ứ giá m ột
bậc... C h ic u chi c ú a th iẽ n t ử các th ẩ n đ ổ u phíii
cúi lạy Ut 9 n h ậ n , đ ó là đ ạ o n g h ĩa từ cố chí
kim, k h ỏ n g có n g o ạ i C h o đ ế n đ ò i M inh
lẹ đ ó v ẫ n -iòp lục, c h ẳ n g h ạ n " n á m C a n h N g ọ
đ ò i C ả n h Thái (tứ c n ă m 1450), s ứ Ihãn Biên
V ĩnh b a n chiỏu c h o A n N a m , v u a q u a n cùa

n ư ó c ảy đ ẽ u đ ế n T o ả c ủ a s ử th ẩ n n g h ê n h

tiep, cúi lạy trê n íh e m - V ĩn h C h ín h

sắc

điì
trách rằng: " A n N a m v ô h là n ư ớ c lá n g g iến g
nối tie h g / ể lề n g h ĩa , k h ô n g h iể u sao n a y lại
n g ạ o m ạ r n h ư thê! M ọi n g ư ờ i h o ả n g s ự cúi
lạy trê n Đ ò i n h à T h a n h các s ác h cịn
viếl; " tơ n n ư ó c T r u n g H o a ta là th iê n tricu,
coi n g ư ò i T r u n g H o a ta là n g ư ờ i c ủ a Ihicn
trim'll. vSn n h ir th p 'rh ô 'n g À y vvr.n Ả nh
h ư ở n g c ú a q u a n n iệ m n ư ớ c ]ón n ư ớ c n h ó âV,
c ó iủ c đci á n h h ư ờ n g nhâ't đ ị n h đ ê h tính
k h á c h qUiin tro n g q u a n s á t v à g h i c h é p cúii
các tá c g iả đ ỏ i với xã hội V iệt N a m .

T h e m v à o đ ó d o lậ p tụ c xẵ h ội của hni
n ư ó c T r u n g Q u ố c v à V iệí N a m c ũ n g có
n h ữ n g đi5'm k h á c n h a u n ê n các s ứ th ẩ n
T r u n g Q u ô c c u n g n h ư n h ử n g n g ư ờ i T r u n g
Q u ố c k h á c đ ã t ừ n g đ ế n Việt N a m th ư ò n g

Lý Ticft Càn (đ ị í Tlianh), "An Nủm ịậọ ký"

ng Đại Uyên (đời Nguyên). "Dểo di chi l i w '. phẩn
" C i a o C h j " 1349.

" M m h s ư " , q u y ê n 321, " L iệ t t r u y v n ’* t h ứ 209, “ N gO ộí
q u ơ c " 2: " A n N a m " .

Nghiêm Tòng Giàn (đòi Minh), "Thù vực châu tư lục",
q u y c n 5, " A n N a m " .

Trinh Lạrỉ (dõi Twig). "An Nam ký Iiiụ c " (d in thei'
T n n r n g T ủ D ^ n [2, tr.5 8 |.

" N g u y c n s ứ ” , q g y c n 209, tr u y ệ n t h ứ 9 6 " L iệ l Iru y ộ n " ,
" N g o ^ i đ r 2 ' " A n N a m " .

Nghỉcm Tòng Ciản {dơi Mỉr\hx 'T h ù vực chảu ỉư lục ',
q u y ế n 5, " A n N a m " .

</div>
(12)<div class='page_container' data-page=12>

Dmrjjsj t o / la p chi AJfiv? học D H Q C I IN. KJiM học Xà hội và NltAtt iMn 24 (200S) Ì,^6-Ĩ47 147

q u a n Stìt v à đ á n h giá Viột N a m VC n h iẽ u m ộ i 
t h e o q u t i n n i ị m t r u y e n t h ỏ h g c ú a T r u n g Q u ò c

dó lừ đ ỏ cỏ n h ù n g kci lu ặ n riê n g c u a m ình.
T ro n g đ ỏ có n h ù n g m iê u tà và đ á n h giá v ể
p h o n g lụ c lặ p qUtín Viột N a m có thị đ c m lại
cho n g ư ò i k hác â n tượHịí k h ô n g đọp.

Song c h ú n g tci c ù n g n è n n h ậ n th â v rằ n g
ỉro n g thòi xa xvra g ia o th ô n g k h ó k h ă n và
íhiỏu th ó n g tin âV/ n h ữ n g g hi c h é p v ế Việt
N a m tro n g s ử sách cố T r u n g Q u ô c v ầ n là
n g u ổ n c h u vẽ'u đ ẽ n g ư ò i đ ư ơ n g Ihòi Um hiêu
ve Việt N o m v à n h ữ n g g h i c h é p đ ó q u à thật
d ã có tính h ư o n j; vô c ủ n g q u a n tr ọ n g tro n g
lòng n g ư ò i T r u n g Q u ỏ c (chú y ò ủ là các v ã n
n h ả n học giá) vổ h ìn h à n h Viộl N a m . N g à v
nay c h ú n g ta riị;hicn c ú u n h ủ n g n h ậ n đ ị n h và

à n t u ợ n g cU ii n g u ừ i T r u n g Q u ố c x ư a v ể V i ệ t

N a m , c h m h lị dê hiơ’u th ỏ m n g u y ê n n h â n đà
níiy sinlì ra n h ử n g n h ậ n clịnh đ ó v à h ậ u q u ả
cúa n h ũ n g n g u v c n nhsìn đỏ. N h in c h u n g cách
nhìn CLM các v ă n nhnn học g iả T r u n s Q u ố c ve

Viộl N a m đ ể u m u ô n h ư ó n g tói s ự khách
q u a n , c h ín h xác, s o n g d o íinh h ư ò n g c ù a q u a n
nigm p h o n g kiên v à n g u ổ n th ỏ n g tin khó
k h ă n n à y n ê n đ ă n à y sin h m ột sồ' v â h đ c và
sai lạc. Q u a việc p h â n tích m ộ t s ố tác p h ẩ m ở
n h iế u thời kỷ k h ác n h a u và c ủ a các lác giả
c ư ơ n g vị k h á c n h a u đ ố c h ắ p nơì lại sự hình
th à n h n h ữ n g n h ậ n đ ị n h cứa n g ư ờ i T ru n g
Q u ô c v ể h ìn h ả n h Viột N a m c ù n g n h ữ n g thay
đõi, sẽ là c ô n g v iệc n g h ic n c ứ u k h o a học đ ã y
V nghĩa.

T à i liệ u th a m k h á o

[1) H à T h iê n N iõn, ''L ư ợ c th u ậ ỉ vC* th ư tjch cỏ
T ru n g Q u ó c q u a các ìh à i d«ii vìơl VC Viýt N am ", 
in tro n g "H ọ c b á o n h ả n h(*c D ai h o c s ư p h am 
Tây N a m ", Khoa hoc XÃ hội f Mĩ ì r/ỉ/ỉ. sơ' 11/2002, 
Ir. 129-133.

[2Ị T rư ơ n g T ú D án, " A n N a m th ư m ụ c đi? y ê u ", Tập

siỉtĩ T h ư việỉi Bắc Kinh, s ỗ '1/19%

On the image of Vietnam in Chinese historical rccords

^ b a o v UỈ i

h is titiitc o f h iten ia tio u a l Studies. Peking U n ivem itv, Pckin<i. P.R Oiimj

C hinn a n d Vietiiiim nre th e close n eig h b o rs, th u s ỉh c lo n g h istorical relation a n d e x chang e
exist b e lw o en thorn. In th e h isỉorical c o n ta c t for lo n g tim e b e tw e e n t w o co u n trie s, g re a t

</div>