Kinh nghiệm phát triển OER tại thư viện trường đại học Thăng Long

<span class='text_page_counter'>(1)</span><div class='page_container' data-page=1>

<b>Vũ Đỗ Quỳnh2_{, Nguyễn Thị Hải Yến}2_,</b>
<b>Nguyễn Thị Nga2_{, Nguyễn Thanh Nhàn}2</b>

<b>1. MỞ ĐẦU</b>

Trường Đại học Thăng Long (TLU) đã bắt đầu quan tâm đến các
tài nguyên học liệu mở (OER) từ đầu năm 2014 khi được văn phòng
UNESCO tại Việt Nam mời tham gia cùng Bộ Giáo dục và Đào tạo Việt
Nam vào một cuộc khảo sát về tình trạng hiểu biết và dùng OER tại
một số trường đại học ở Việt Nam. Trường TLU cũng đã đóng góp một
bài tham luận về tình trạng hiểu biết về OER của đội ngũ giáo viên của
trường (Vũ Đỗ Quỳnh, 2015) tại hội thảo quốc tế về OER lần thứ nhất,
đã được tổ chức tại Khoa Thông tin - Thư viện, Trường Đại học Khoa
học Xã hội và Nhân văn Hà Nội ngày 29 tháng 12/2015. Cuộc khảo sát
nói trên đã cho thấy tỷ lệ thấp cán bộ của trường có biết về OER.

Cuối năm 2015 cũng là thời điểm lãnh đạo của Trường Đại học
Thăng Long vạch ra một lộ trình hợp pháp hố các phần mềm đang dùng
trên các máy tính của trường, đặc biệt bằng cách cài đặt và triển khai hệ
điều hành Ubuntu, một bản phân phối GNU/Linux đang phổ biến ở Việt
Nam và thân thiện với người dùng. Đi đầu trong q trình hợp pháp hố
phần mềm, Phịng Thơng tin - Tư liệu và Thư viện (Phòng TT - TL - TV,
gọi tắt là Thư viện) của Trường Đại học Thăng Long đã thay thế hệ điều
1 Bài tham luận cho Hội thảo quốc tế lần 2 về OER: “Đề xuất chính sách thúc đẩy tài
nguyên giáo dục mở (Open Educational Resources – OER) trong giáo dục đại học
Việt Nam”, Hà Nội, 28/09/2016.

</div>
<span class='text_page_counter'>(2)</span><div class='page_container' data-page=2>

hành Microsoft Windows XP, khơng cịn nhà sản xuất hỗ trợ nữa, bằng hệ
điều hành Ubuntu 14.04 LTS trên các máy tính của phịng thư viện điện
tử. Việc chuyển đổi hệ điều hành máy tính sang nguồn mở khơng chỉ là
miễn phí về giá mua bản quyền sử dụng mà còn đem lại nhiều lợi ích như

sự an tồn tin học cao hơn khi tránh được các máy tính bị lây các vi-rút
tin học thường xuyên tấn công hệ điều hành của Microsoft.

Tuy nhiên, việc thay đổi hệ điều hành kèm theo các ứng dụng cơ
bản như bộ văn phòng Microsoft Office bằng LibreOffice đã đặt ra một
yêu cầu là trường phải nỗ lực tạo ra những nguồn tài liệu cho cán bộ và
sinh viên của trường có thể học tập làm quen với hệ điều hành Ubuntu
và trình soạn thảo văn bản LibreOffice Writer đang triển khai. Trong
khi nguồn tài liệu hướng dẫn sử dụng Ubuntu và LibreOffice bằng tiếng
nước ngoài như tiếng Anh, tiếngPháp rất phong phú trên mạng Internet,
đặc biệt có khá nhiều phim hướng dẫn dùng Ubuntu và LibreOffice trên
các kênh Youtube, nhưng các học liệu bằng tiếng Việt lại rất ít hoặc đã
lạc hậu về phiên bản phần mềm.

Vì vậy Phịng TT - TL - TV đã tiến hành xây dựng một trang web,
theo dạng blog, để đăng các bài hướng dẫn sử dụng máy tính và các ứng
dụng có ích cho thơng tin khoa học tại Thư viện. Theo đó, Phịng TT
- TL - TV đã bắt đầu tạo ra các video ngắn hướng dẫn một cách tương
tự các thao tác cơ bản khi dùng các ứng dụng phần mềm trên máy tính
tại Thư viện của trường. Đồng thời, Phịng TT - TL - TV cũng đã tạo
ra một tài khoản Facebook và Twitter nhằm quảng bá những hoạt động
trên đây của phòng.

Tất cả những học liệu trên, bài đăng trên blog và đặc biệt các
video ngắn, đều được ban hành kèm theo giấy phép bản quyền Creative
Commons1 CC-BY-SA-NC, góp phần tạo ra một nguồn học liệu mở

bằng tiếng Việt. Đặc biệt, những video ngắn được đưa lên một kênh trên
Youtube nhằm tạo ra một nguồn học liệu mở của Thư viện Trường Đại
học Thăng Long.

</div>
<span class='text_page_counter'>(3)</span><div class='page_container' data-page=3>

phim video ngắn nhằm học tập và sử dụng các ứng dụng phần mềm trên
máy tính của Thư viện Trường Đại học Thăng Long.

<b>2. TÀI LIỆU OER ĐĂNG TRÊN BLOG</b>

Từ năm 2014, Phịng Thơng - tin Tư liệu và Thư viện Trường Đại
học Thăng Long đã tạo một địa chỉ email là
Do tên miền thanglong.edu.vn là một dịch vụ miễn phí của chương trình
Google cho các trường đại học ở Việt Nam, quản lý hộ một máy chủ thư
điện tử và một trang web, cho nên mỗi địa chỉ email theo tên miền đó
có đầy đủ các dịch vụ đi kèm một tài khoản theo tên miền của Google
gmail.com. Nhờ khả năng tạo được một trang đăng bài theo dạng blog,
thông qua dịch vụ Blogger ( chúng tôi đã
thành lập trang blog, đăng các bài nhằm tăng cường kiến thức thông
tin cho người dùng tin tại địa chỉ: Phần
lớn, các bài viết nhằm giới thiệu những thông tin, cập nhật những kỹ
năng tin học, đặc biệt khai thác những ứng dụng tự do nguồn mở (miễn
phí bản quyền), thân thiện và có ích cho học tập và nghiên cứu. Sau khi
đăng, bài được quảng cáo thông qua tài khoản Facebook (tên tài khoản
là tlu.thuvien) và Twitter (tên tài khoản là Thuvien_TLU).

Trong thời gian chưa đến 6 tháng, từ 19/11/2015 cho đến đầu tháng
05/2016, chúng tôi đã đăng 25 bài trên blog như trong bảng sau đây:

<b>STT</b> <b>_{công bố}Ngày </b> <b>Tên bài</b> <b>_{bài đến 10/08}Số lượt xem </b> <b>_{xem bài}Chỉ số </b>

1 19/11/15 Chào mừng đến blog của Nhóm Thơng

tin Khoa học 53 0,2

2 24/11/15 Học miễn phí với các trường nổi tiếng

của thế giới 25 0,1

3 30/11/15 Bổ sung thêm tính năng cho trình duyệt

web Mozilla Firefox 115 0,5

4 03/12/15 Đạo văn và vai trò của việc trích dẫn tài

liệu tham khảo 85 0,3

5 12/12/15 Giới thiệu cài đặt Zotero 173 0,7

6 18/12/15 Cài kiểu trích dẫn theo Bộ GDĐT vào

Zotero 101 0,4

</div>
<span class='text_page_counter'>(4)</span><div class='page_container' data-page=4>

<b>STT</b> <b>_{công bố}Ngày </b> <b>Tên bài</b> <b>_{bài đến 10/08}Số lượt xem </b> <b>_{xem bài}Chỉ số </b>

8 27/12/15 Chuyển sang Ubuntu (14.04 LTS) 362 1,6
9 27/12/15 Ubuntu Desktop cho khách (Guest –

session) 214 0,9

10 28/12/15 Làm quen với Ubuntu 14.04 LTS 205 0,9
11 28/12/15 Khóa học trực tuyến: Tìm kiếm bằng

cơng cụ Google 38 0,2

12 04/01/16 Tình trạng hiểu biết về OER (tài nguyên

giáo dục mở) tại Trường ĐH Thăng Long 93 0,4
13 11/01/16 Hợp pháp hóa phần mềm máy tính 298 1,4
14 21/01/16 5 trang web tải ảnh bản quyền miễn phí 119 0,6
15 23/01/16 Kỹ năng tìm kiếm thơng tin trên Internet 216 1,1
16 01/03/16 Tự học Writer với video Youtube 156 1,0
17 06/03/16 Dùng Microsoft Office miễn phí 200 1,3
18 11/03/16 Những tùy biến cần thiết trước khi dùng

Writer 202 1,3

19 11/03/16 Hướng dẫn sử dụng CSDL Hinari 149 1,0
20 25/03/16 Tài liệu hướng dẫn dùng Writer và Calc 213 1,5
21 28/03/16 Thư viện học liệu mở Việt Nam VOER -

sức mạnh đến từ cộng đồng 100 0,7

22 30/03/16 Các loại giấy phép khi tham gia

học liệu mở 88 0,7

23 06/04/16 Sử dụng VOER với vai trị người đóng
góp nội dung các Module (Tác giả,
Giảng viên)

63 0,5

24 10/04/16 Thiết lập font TNR cho Calc 118 1,0

25 05/05/16 Kỹ năng thông tin trong nghiên cứu 92 0,9

</div>
<span class='text_page_counter'>(5)</span><div class='page_container' data-page=5>

<b>3. KỸ THUẬT TẠO VIDEO</b>

Máy tính dùng để thực hiện ghi hình là một máy tính hiệu Compaq,
CPU Intel dual-core, chạy hệ điều hành Ubuntu 14.04.4 LTS, giống các
máy tính cho sinh viên dùng nhưng có dung lượng bộ nhớ RAM được
nâng lên gấp đôi, là 2 GB thay mà 1 GB. Những thiết bị khác bao gồm
1 headphone và 1 microphone.

<b>3.1. Phần mềm tạo video</b>

Có rất nhiều ứng dụng phần mềm cho phép ghi lại các thao tác trên
một màn hình vi tính. Cơng việc ghi lại các thao tác trên màn hình vi
<i>tính thành một bản video, thuật ngữ tiếng Anh được gọi là screencasting </i>
và sản phẩm tương tự được gọi là screencast. Trong kho phần mềm
của hệ điều hành Ubuntu có sẵn một số phần mềm ghi hình video màn
hình như Vokoscreen (Kohaupt, khơng ngày) và Kazam (Higginson &
Klasinc, 2010). Do đó chúng tôi đã cài đặt và thử sử dụng cả hai ứng
dụng ghi hình video nói trên.

<b>Giao diện màn hình các chức năng chính của Vokoscreen 1.9.0</b>

</div>
<span class='text_page_counter'>(6)</span><div class='page_container' data-page=6>

<b>Giao diện ứng dụng của Kazam 1.4.5</b>

Kazam là ứng dụng quay màn hình với các thao tác thực hiện khá
đơn giản, dễ sử dụng với tính năng quay màn hình đi kèm việc thu âm từ
microphone (mic) và các thao tác được thực hiện theo hướng đi của con trỏ
chuột (Mouse cursor), Kazam sẽ ghi hình sau số giây mà người dùng lựa
chọn, thực tế người thực hiện video là 5 giây. Các định dạng tệp ghi hình

khá phong phú: có thể ghi theo dạng webm, mp4 hoặc avi. Chúng tôi chọn
định dạng lưu trữ tệp video là mp4, là một định dạng phổ biến và dễ sử
dụng. Kết qua sau ghi hình là video được xuất ra rõ nét cùng âm thanh rõ
ràng, các video này gần như cải thiện và khắc phục được tất cả các yêu cầu
mà người thực hiện cần, như làm việc trong mơi trường có nhiều tạp âm.

Như vậy những kết quả thí nghiệm đã cho thấy ứng dụng Kazam
(phiên bản 1.4.5, Ubuntu 14.04 LTS) đã phù hợp nhất với cấu hình phần
cứng máy vi tính đang dùng tại Thư viện. Do đó chúng tôi đã chọn ứng
dụng Kazam để thực hiện tất cả những video.

<b>3.2. Biên soạn video</b>

</div>
<span class='text_page_counter'>(7)</span><div class='page_container' data-page=7>

càng tốt, trên dưới 5 phút, không vượt quá 10 phút. Các nội dung được
ưu tiên là những nội dung phục vụ cho sinh viên và cán bộ có thể làm
quen với hệ điều hành mới, những đặc tính của hệ điều hành Ubuntu,
làm quen với trình soạn thảo văn bản LibreOffice Writer.

Sau khi đã chọn nội dung của video cần thực hiện, chúng tôi sẽ
tạo ra một kịch bản gồm những thao tác cần thực hiện kèm theo các lời
thuyết minh. Sau khi tập đi tập lại, chúng tôi sẽ thực hiện ghi và duyệt
bản video đã thực hiện. Nếu khơng có sai sót gì thì bản phim sẽ được
cơng bố trên Youtube.

Mỗi video đều có một hình chiếu mở đầu, có ghi tiêu đề của video,
và một hình chiếu kết thúc với nội dung lời cám ơn đã xem video, địa
chỉ của trang web blog, email để liên hệ và biểu tượng của giấy phép
bản quyền sử dụng Creative Commons CC-BY-SA-NC.

Thời gian cần thiết để tạo thành 1 video, từ khâu chọn nội dung,

thiết kế kịch bản và thực hiện ghi hình, tùy theo nội dung phức tạp hay
khơng, có thể tốn từ 1 ngày cho đến tối đa là 5 ngày.

<b>3.3. Công bố video</b>

Gắn với địa chỉ email , chúng tôi đã
tạo ra một kênh đưa video lên trang web Youtube mang tên “Thư viện
ĐH Thăng Long” có địa chỉ web là: />UCW7x86unhX5BmmL8uG-H3rA.

Khi cơng bố các video trên Youtube, chúng tôi chọn giấy phép
Creative Commons thay cho giấy phép mặc định là Youtube Standard.
Phần mô tả nội dung của video đều có thơng điệp gửi đến người xem
như sau:

Nếu các bạn thích video này, hãy nhấn like hoặc xem trang
Facebook ( và Twitter (https://
twitter.com/Thuvien_TLU) của chúng tôi.

</div>
<span class='text_page_counter'>(8)</span><div class='page_container' data-page=8>

Video này chúng tôi phát tán với bản quyền Creative Commons.
Các bạn cũng có thể tái sử dụng video này nhưng hãy nhớ phải liên kết
đến link video trên Youtube gốc của chúng tôi.

Sau khi đã công bố 1 video trên kênh Youtube, chúng tôi thường
quảng bá video đó thơng qua tài khoản Facebook và tài khoản Twitter
của thư viện.

Khi số lượng video đã tích lũy dần, bắt đầu từ tháng 04/2016 chúng
tôi tiến hành sắp xếp, chia lại các video theo 4 chủ đề phát tán (Playlist)
như sau:

1. CNTT Thư viện đại học: Tập trung các video nhằm rèn luyện về
các ứng dụng cao cấp trong lĩnh vực trích dẫn tài liệu khoa học phục vụ
nghiên cứu khoa học và giảng dạy.

2. Dùng LibreOffice: Trước tiên tập trung vào trình soạn thảo văn
bản Writer, là ứng dụng thông dụng nhất.

3. Hướng dẫn tìm kiếm thơng tin: Bao gồm các video nhằm phổ
biến về kiến thức thơng tin nói chung.

4. Hướng dẫn sử dụng hệ điều hành nguồn mở Ubuntu.

Trong vòng thời gian 3 tháng, từ 01/03/2016 cho đến cuối tháng
05/2016, chúng tôi đã thực hiện và công bố được 30 phim video ngắn,
có thời lượng từ 1 phút 31 đến 7 phút 29. Dung lượng các tệp video theo
dạng MP4, trung bình bằng 5,21 MB/phút video (N=18, đô lệch chuẩn
1,92). Danh sách các video ngắn được giới thiệu trong bảng sau đây:

<b>STT</b> <b>_{công bố}Ngày </b> <b>Tên video và link xem video</b> <b>Thời lượng _(phút)</b> <b>Số lượt xem video đến </b>
<b>10/08/2016</b>

1 01/03/16 Giới thiệu Ubuntu khách 14.04

<i>(Xem video)</i> 3:52 31

2 03/03/16 Giới thiệu màn hình Desktop Ubuntu

(Xem video) 4:06 102

3 03/03/16 Thay đổi một số thiết lập cho phiên

làm việc Ubuntu (Xem video) 1:33 91

4 07/03/16 Thay đổi ngôn ngữ làm việc trong

</div>
<span class='text_page_counter'>(9)</span><div class='page_container' data-page=9>

<b>STT</b> <b>_{công bố}Ngày </b> <b>Tên video và link xem video</b> <b>Thời lượng _(phút)</b> <b>Số lượt xem video đến </b>
<b>10/08/2016</b>

5 09/03/16 Giới thiệu các tiện ích trên Firefox của
thư viện trường ĐH Thăng Long
(Xem video)

4:31 16

6 13/03/16 Giới thiệu Microsoft Office Online

(Xem video) 4:55 45

7 29/03/16 Setup zotero for Firefox (Xem video) 3:16 18
8 29/03/16 Thay đổi tùy biến trong LibreOffice

Writer (Xem video) 7:14 64

9 30/03/16 Thay đổi font chữ trong LibreOffice

<i>Calc (Xem video)</i> 4:20 54

10 31/03/16 Làm quyen với thẻ Menu trong Writer

5.1 (Xem video) 4:15 22

11 06/04/16 Lưu file pdf (Xem video) 1:53 14
12 06/04/16 Cấu trúc hóa tài liệu trong ứng dụng

Writer (Xem video) 4:38 15

13 07/04/16 Giãn dòng cho đoạn văn trong Writer

(Xem video) 2:38 19

14 07/04/16 Đếm số từ trong tài liệu văn bản

(Xem video) 1:31 01

15 07/04/16 Bật tắt chế độ đánh số đầu dòng trong

Writer (Xem video) 2:00 09

16 12/04/16 Hướng dẫn tìm tin tại Thư viện trường

ĐH Thăng Long (Xem video) 3:22 18

17 13/04/16 Tìm từ và thay thế từ trong văn bản

(Xem video) 3:50 09

18 13/04/16 Hướng dẫn sử dụng các dịch vụ của

Thư viện (Xem video) 4:03 11

19 13/04/16 Setup Zotero standalone (Xem video) 6:38 07
20 14/04/16 Đánh số trang và chèn ngày tháng,

thời gian (Xem video) 3:49 22

21 14/04/16 Thay đổi định dạng trang từ trang dọc
sang trang ngang trong Writer
(Xem video)

3:11 27

22 18/04/16 Hướng dẫn tìm tin trên Google Scholar

(Xem video) 4:09 16

23 19/04/16 Tạo bảng biểu trong Writer

</div>
<span class='text_page_counter'>(10)</span><div class='page_container' data-page=10>

<b>STT</b> <b>_{công bố}Ngày </b> <b>Tên video và link xem video</b> <b>Thời lượng _(phút)</b> <b>Số lượt xem video đến </b>
<b>10/08/2016</b>

24 21/04/16 Tạo template cho văn bản hành chính

trong Writer (Xem video) 7:29 15

25 04/05/16 Chèn - Dán một đoạn văn bản khơng

có định dạng gốc (Xem video) 3:40 05
26 08/05/16 Thêm bình luận vào văn bản

(Xem video) 2:46 07

27 09/05/16 Chèn ảnh vào văn bản Phần 1: Chèn

đơn giản (Xem video) 6:13 19

28 16/05/16 Tạo và tùy chỉnh Bullets và

Number-ing (Xem video) 4:44 12

29 22/05/16 Tạo chú thích Footnotes and

End-notes (Xem video) 3:01 21

30 23/05/16 Hướng dẫn cài đặt công cụ đánh dấu

trang Diigo (Xem video) 2:49 30

Số lượt xem video khá biến động, nhưng nói chung là thấp và các số
lượt xem thấp hơn nhiều các bài đã đăng trên blog. Thông qua các số liệu
thống kê, có thể thấy lượng xem nhiều nhất ở các video có hướng dẫn sử
dụng cơ bản hệ điều hành Ubuntu và trình soạn thảo LibreOffice Writer,
cịn lượng xem ít nhất là ở các video thực hiện các thao tác đơn giản và
ít sử dụng. Tuy nhiên, số lượng xem các video có thể chưa phản ánh hết
được sự quan tâm của người dùng cũng một phần do động cơ học tập của
họ chưa cao hoặc họ chưa biết đến các trang web của chúng tôi.

<b>4. KẾT LUẬN</b>

</div>
<span class='text_page_counter'>(11)</span><div class='page_container' data-page=11>

thức nguồn học liệu mở tại cổng thông tin của trường đại học. Chính vì
những lý do đó, thư viện Trường Đại học Thăng Long đã bước đầu quan

tâm và tạo ra những nguồn học liệu mở dưới dạng những video ngắn
nhằm cung cấp những thông tin thiết yếu nhất để việc nghiên cứu, học
tập của cán bộ, giáo viên và sinh viên được hỗ trợ một cách tốt nhất,
thuận tiện nhất.

Mặc dù, với nguồn nhân lực hạn chế, Phịng Thơng tin - Tư liệu
Thư viện Trường Đại học Thăng Long đã sản xuất được một số lượng
học liệu mở không nhỏ, theo dạng bài đăng trên blog và video trên
Youtube, hoàn toàn dựa vào những phần mềm tự do nguồn mở. Tuy số
lượt xem các bài đăng trên blog và những video trên kênh Youtube còn
rất khiêm tốn, nhưng chúng tôi hy vọng rằng chỉ số xem bài và video
sẽ tăng lên chứng tỏ về sự có ích của những học liệu đã được sản xuất.

Chúng tôi hoan nghênh các đọc giả và những người xem video góp
ý với chúng tôi, tham gia chia sẻ và quảng bá những nguồn học liệu
mở nói trên, đặc biệt thơng qua hội thảo này, giúp chúng tôi tiếp tục
sự nghiệp xây dựng nguồn học liệu mở cho ngành giáo dục đại học tại
Việt Nam.

<b>TÀI LIỆU THAM KHẢO</b>

1. Higginson, A., & Klasinc, D. (2010, 2012). Kazam Screencaster. Truy
vấn 23 Tháng Tám 2016, từ />

2. Kohaupt, V. Vokoscreen. Truy vấn 23 Tháng Tám 2016, từ http://
linuxecke.volkoh.de/vokoscreen/vokoscreen.html.

</div>

<!--links-->