NHẬN XÉT VÀ KIẾN NGHỊ NHẰM HOÀN THIỆN QUY TRÌNH KIỂM TOÁN CHI PHÍ HOẠT ĐỘNG TRONG KIỂM TOÁN BÁO CÁO TÀI CHÍNH DO CÔNG TY AASC THỰC HIỆN

NHẬN XÉT VÀ KIẾN NGHỊ NHẰM HOÀN THIỆN QUY TRÌNH KIỂM TOÁN CHI PHÍ
HOẠT ĐỘNG TRONG KIỂM TOÁN BÁO CÁO TÀI CHÍNH DO CÔNG TY AASC THỰC
HIỆN
I. Nhận xét chung về quy trình kiểm toán Báo cáo tài chính do Công
ty AASC thực hiện
1. Nhận xét chung về quy trình kiểm toán của AASC
Sau hơn 10 năm cung cấp dịch vụ kiểm toán, Công ty dịch vụ tư vấn Tài chính
Kế toán và Kiểm toán (AASC) đã xây dựng được một quy trình kiểm toán hiệu quả
với đầy đủ các chương trình, thủ tục cần thiết, đảm bảo cho các kiểm toán viên một
mức độ hợp lý để có thể đưa ra ý kiến về tính trung thực, hợp lý của các thông tin
được trình bày trên Báo cáo tài chính của khách hàng.
Sau đây là những nhận xét khái quát về quy trình kiểm toán chung do Công ty
dịch vụ tư vấn Tài chính Kế toán và Kiểm toán:
1.1. Về giai đoạn lập kế hoạch kiểm toán
Hiện nay AASC đã thiết kế các thủ tục kiểm toán
cần thực hiện trong giai đoạn lập kế hoạch rất đầy đủ, theo đúng các quy định
trong Chuẩn mực Kiểm toán Việt Nam. Đồng thời AASC cũng không ngừng hoàn
thiện các thủ tục này. Mẫu kế hoạch chiến lược và kế hoạch kiểm toán tổng thể của
AASC được thiết kế dựa trên quy định của chuẩn mực và áp dụng thống nhất trong
toán Công ty. Tuy nhiên việc lập kế hoạch kiểm toán tổng thể chưa được thực hiện
cho tất cả các cuộc kiểm toán, Công ty chỉ thực hiện lập kế hoạch kiểm toán tổng thể
cho cuộc Kiểm toán Báo cáo tài chính của các khách hàng có quy mô lớn và phí kiểm
toán cao. Tất cả các công việc cần thực hiện trong quá trình lập kế hoạch như đánh giá
rủi ro, trọng yếu hay đánh giá chung về hệ thống kiểm soát nội bộ đều do chủ nhiệm
kiểm toán thực hiện và phân công công việc cho các thành viên trong nhóm kiểm
toán. Mặc dù vậy chương trình kiểm toán của AASC được lập cho các khoản mục rất
chi tiết, cụ thể, do đó có thể đem lại sự bảo đảm hợp lý cho các ý kiến mà kiểm toán
viên đưa ra.
Về đánh giá trọng yếu và rủi ro
Quy trình đánh giá mức trọng yếu của AASC được xây dựng dựa vào các chỉ
tiêu như doanh thu, lợi nhuận, tổng tài sản. Việc xác định mức trọng yếu cho từng

khách hàng cụ thể được thực hiện theo quy định chung của công ty. Tuy nhiên quy
trình đánh giá rủi ro kiểm toán cho từng khách hàng lại phụ thuộc chủ yếu vào kinh
nghiệm của kiểm toán viên, Công ty chưa hoàn thiện quy định cụ thể hướng dẫn nhân
viên về đánh giá rủi ro. Trong quá trình đánh giá rủi ro kiểm toán cho từng khách
hàng, kiểm toán viên chỉ thực hiện đánh giá rủi ro tiềm tàng và rủi ro kiểm soát mà
chưa thực hiện ước tính mức rủi ro kiểm toán để từ đó tính toán ra mức rủi ro phát
hiện.
Về đánh giá hệ thống kiểm soát nội bộ
Tính hiệu quả của hệ thống kiểm soát nội bộ của khách hàng có liên quan đến
quy mô, phạm vi và thời gian của một cuộc kiểm toán. Chuẩn mực kiểm toán Việt
nam số 400 quy định, kiểm toán viên phải hiểu biết đầy đủ về hệ thống kiểm soát nội
bộ của khách hàng. Hiện nay Công ty AASC đã thiết kế Bảng câu hỏi đánh giá hệ
thống kiểm soát nội bộ và không ngừng hoàn thiện Bảng các câu hỏi này trong quá
trình thực hiện kiểm toán. Phương pháp này có ưu điểm là được lập sẵn nên kiểm toán
viên có thể tiến hành nhanh chóng và không bỏ sót các vấn đề quan trọng. Đồng thời
nó cũng giúp kiểm toán viên dễ dàng thấy được nhược điểm của hệ thống thông qua
các câu trả lời không. Nhưng vì các câu hỏi được thiết kế chung nên có thể không phù
hợp với mọi loại hình doanh nghiệp.
Về việc thực hiện thủ tục phân tích trong giai đoạn lập kế hoạch kiểm toán
Thủ tục phân tích trong Kiểm toán Báo cáo tài chính được sử dụng trong tất cả
các giai đoạn của cuộc kiểm toán để có được sự đánh giá tổng quát nhất về tính hợp lý
của Báo cáo tài chính. Thủ tục này là một trong những thủ tục kiểm toán quan trọng, ít
tốn kém thời gian nhưng lại tìm ra được bằng chứng kiểm toán tổng quát nhất phục vụ
cho việc xác định quy mô, phạm vi công việc và thời gian thực hiện. Trong quá trình
lập kế hoạch kiểm toán, việc thực hiện các thủ tục phân tích sơ bộ là để xác định vùng
trọng yếu qua đó việc thực hiện kiểm toán tập trung vào vùng trọng yếu nhằm tiết
kiệm thời gian và chi phí của cuộc kiểm toán.
Thực tế kiểm toán tại AASC cho thấy thủ tục phân tích được các kiểm toán viên
chú trọng là so sánh giữa kỳ này với kỳ trước để phân tích biến động chung của khoản
mục dựa vào bảng cân đối kế toán của khách hàng mà chưa sử dụng nhiều các thông

tin phi tài chính. Do đó chưa thấy được mối quan hệ giữa các khoản mục và ảnh
hưởng của biến động đó tới các chỉ tiêu khác liên quan.
1.2. Về giai đoạn thực hiện kiểm toán
Trên cơ sở kế hoạch kiểm toán đã lập, chủ nhiệm kiểm toán phân công công việc
cho các kiểm toán viên và trợ lý kiểm toán theo các khoản mục trên Bảng cân đối kế
toán và Báo cáo kết quả hoạt động kinh doanh. Việc thực hiện kiểm toán được tiến
hành kiểm tra chi tiết một cách toàn diện. Mặc dù phương pháp tiếp cận kiểm toán của
AASC là theo khoản mục tuy nhiên trong quá trình kiểm toán các kiểm toán viên phụ
trách các khoản mục có liên quan vẫn thảo luận, đối chiếu và sử dụng kết quả kiểm tra
của nhau nhằm tiết kiệm thời gian và nâng cao chất lượng cuộc kiểm toán.
Về chọn mẫu trong quá trình kiểm tra chi tiết
Trong hầu hết các cuộc kiểm toán thì kiểm toán viên đều phải chọn mẫu kiểm
toán sao cho phù hợp với bản chất của cuộc kiểm toán và phí kiểm toán thu được. Tại
AASC phương pháp chọn mẫu được sử dụng chủ yếu là dựa vào xét đoán nghề nghiệp
của kiểm toán viên và chọn mẫu theo quy mô nghiệp vụ, cụ thể là chọn mẫu theo
phương pháp số lớn, đây thuộc loại chọn mẫu phi xác suất. Với phương pháp chọn
mẫu này, có thể đảm bảo là không còn sai phạm trọng yếu trên Báo cáo tài chính. Tuy
nhiên có thể các sai phạm quy mô nhỏ, không trọng yếu thì bị bỏ qua.
Về thực hiện thủ tục phân tích trong quá trình thực hiện kiểm toán
Như trên đã trình bày, thủ tục phân tích là một trong những thủ tục kiểm toán
quan trọng, ít tốn kém, giúp kiểm toán viên thu thập bằng chứng một cách nhanh nhất
để đưa ra kết luận kiểm toán. Trong giai đoạn thực hiện kiểm toán, việc thực hiện các
thủ tục phân tích giúp kiểm toán viên giảm bớt rủi ro phát hiện liên quan đến cơ sở
dẫn liệu của Báo cáo tài chính đồng thời giúp kiểm toán viên thu hẹp quy mô mẫu
kiểm tra chi tiết. Tại AASC trong quá trình thực hiện kiểm toán, thủ tục phân tích
được các kiểm toán viên thực hiện đối với tất cả các cuộc kiểm toán tuy nhiên trong
một số trường hợp lại không được thể hiện trên giấy tờ làm việc, chẳng hạn như Hồ sơ
kiểm toán về khách hàng ABC trong chuyên đề đã đề cập đến.
1.3. Về giai đoạn kết thúc kiểm toán
Giai đoạn kết thúc kiểm toán bao gồm thực hiện các công việc như: lấy giải trình

của Ban giám đốc, xem xét các sự kiện phát sinh sau ngày kết thúc niên độ, xem xét
tính liên tục hoạt động, xem xét các khoản nợ ngoài dự kiến… các thủ tục này chỉ
được kiểm toán viên thực hiện đầy đủ đối với các cuộc kiểm toán mà theo đánh giá
ban đầu là rủi ro cao. Ngoài ra công việc chủ yếu trong giai đoạn kết thúc kiểm toán là
trưởng nhóm kiểm toán tổng hợp, soát xét công việc của các kiểm toán viên và trợ lý
kiểm toán, đánh giá tính hợp lý của các bằng chứng. Từ đó đưa ra ý kiến về Báo cáo
tài chính và phát hành Báo cáo kiểm toán và Thư quản lý.
2. Nhận xét về quy trình kiểm toán chi phí hoạt động trong kiểm toán
Báo cáo tài chính do AASC thực hiện
Chi phí hoạt động nói chung thường bao gồm những khoản mục chi phí đơn giản
do đó khi thực hiện kiểm toán công việc được tiến hành cũng tương đối đơn giản. Tuy
nhiên trong một số công ty hay tập đoàn lớn, công ty thương mại hay công ty cung
cấp các dịch vụ thì khoản chi phí hoạt động đặc biệt là chi phí bán hàng phát sinh rất
lớn và là chi phí chủ yếu trong hoạt động kinh doanh của các loại hình doanh nghiệp
này. Do đó trong quá trình thực hiện kiểm toán, quy trình kiểm toán chi phí hoạt động
phải xây dựng sao cho có thể phát hiện được tất cả các sai sót trọng yếu để giảm thiểu
rủi ro cho kiểm toán viên và công ty kiểm toán.
Về kế hoạch kiểm toán chi phí hoạt động, hiện tại AASC chưa thiết kế hoàn
thiện các thủ tục cần thực hiện trong giai đoạn thực hiện kế hoạch. Công ty đã thực
hiện tìm hiểu hệ thống kiểm soát nội bộ áp dụng đối với chi phí hoạt động thông qua
Bảng câu hỏi. Tuy nhiên Công ty chưa hoàn tất các thủ tục đánh giá rủi ro đối với
khoản mục này. Ngoài ra Công ty không thực hiện phân bổ mức trọng yếu cho khoản
mục này. Do đó nếu có chênh lệch kiểm toán thì sẽ gây khó khăn cho kiểm toán viên
trong việc quyết định có nên điều chỉnh hay không.
Chương trình kiểm toán của Công ty AASC được thiết kế phù hợp và hiệu quả,
có thể áp dụng đối với bất kỳ khách hàng hoạt động theo loại hình kinh doanh nào.
Tuy vậy, việc áp dụng các thủ tục phân tích trong thực hiện kiểm toán của Công ty
AASC vẫn ít được sử dụng, công tác chọn mẫu kiểm toán vẫn phụ thuộc nhiều vào xét
đoán nghề nghiệp của kiểm toán viên.
II. Giải pháp nhằm hoàn thiện quy trình kiểm toán chi phí hoạt động

trong kiểm toán Báo cáo tài chính do Công ty AASC thực hiện
1. Sự cần thiết phải hoàn thiện quy trình kiểm toán
Trước sự cạnh tranh của thị trường, các Công ty không thể đứng vững nếu thiếu
các biện pháp nâng cao chất lượng, hạ giá thành sản phẩm, dịch vụ. Công ty kiểm toán
AASC cũng không nằm ngoài số đó. Hiện nay số lượng các công ty cung cấp dịch vụ
kiểm toán trên thị trường Việt Nam chưa nhiều, mỗi công ty đều chiếm một ưu thế
nhất định. Tuy nhiên trong tương lai không xa, các công ty kiểm toán trong khu vực
Đông Nam Á sẽ vào Việt Nam với thế mạnh là cung cấp dịch vụ với giá phí thấp. Khi
đó không những AASC mà các công ty kiểm toán của Việt Nam sẽ phải đối mặt với
các đối thủ mạnh. Và để tiếp tục đứng vững trên thị trường, duy trì được lòng tin của
khách hàng vào chất lượng dịch vụ do Công ty cung cấp. AASC phải không ngừng
hoàn thiện quy trình kiểm toán của mình, đơn giản hoá các thủ tục kiểm toán, giảm
thiểu tối đa khâu kiểm tra chi tiết. Để góp phần vào công cuộc hoàn thiện quy trình
kiểm toán của AASC em xin đề xuất một số kiến nghị.
2. Các kiến nghị nhằm hoàn thiện quy trình kiểm toán chung của
AASC
Để ngày càng lớn mạnh và cung cấp được nhiều dịch vụ hơn cho đông đảo khách
hàng, AASC không ngừng hoàn thiện quy trình kiểm toán, phương pháp kiểm toán
cũng như các thủ tục áp dụng để đánh giá về hệ thống kiểm soát nội bộ, đánh giá rủi
ro và trọng yếu cho mỗi khách hàng.
2.1. Hoàn thiện quy trình đánh giá hệ thống kiểm soát nội bộ
Chuẩn mực Kiểm toán Việt Nam số 400 quy định Kiểm toán viên phải có đủ
hiểu biết về hệ thống kế toán và hệ thống kiểm soát nội bộ của khách hàng để lập kế
hoạch kiểm toán tổng thể và chương trình kiểm toán thích hợp, có hiệu quả. Quả thực
đánh giá hệ thống kiểm soát nội bộ là một bước công việc quan trọng để xác định quy
mô, thời gian và các thủ tục áp dụng trong một cuộc kiểm toán. Do đó một điều thực
sự quan trọng và cần thiết là phải hoàn thiện quy trình đánh giá hệ thống kiểm soát nội
bộ. AASC đã xây dựng một quy trình đánh giá hệ thống kiểm soát nội bộ dựa vào
Bảng câu hỏi. Tuy nhiên với Bảng câu hỏi đó, kiểm toán viên chỉ có thể thấy được sự
hiện hữu của các thủ tục kiểm soát mà chưa đưa ra được kết luận là các thủ tục kiểm

soát đó hoạt động có hiệu quả hay không. Sau đây xin đề xuất một số ý kiến nhằm
hoàn thiện hơn quy trình này.
Quy trình đánh giá Hệ thống kiểm soát nội bộ được tiến hành qua 4 bước:
- Thu thập thông tin về hệ thống kiểm soát nội bộ và mô tả chi tiết hệ thống kiểm soát
nội bộ trên các giấy làm việc.
- Đánh giá ban đầu về rủi ro kiểm soát để lập kế hoạch cho từng khoản mục.
- Thực hiện các thử nghiệm kiểm soát.
- Lập bảng đánh giá hệ thống kiểm soát nội bộ.
Quy trình đánh giá hệ thống kiểm soát nội bộ hiện nay của AASC chỉ dừng lại ở
khâu đánh giá ban đầu về rủi ro kiểm soát mà chưa thực hiện các thử nghiệm kiểm
soát. Quy trình trên được thiết kế để đánh giá hệ thống kiểm soát nội bộ của một mô
hình doanh nghiệp có hệ thống kiểm soát hoạt động hiệu quả. Kiểm toán viên sẽ thực
hiện các thử nghiệm kiểm soát nhằm thu thập bằng chứng về sự hữu hiệu của các quy
chế nội bộ và thủ tục kiểm soát của khách hàng để giảm bớt các thử nghiệm cơ bản
trên số dư và nghiệp vụ, qua đó có thể tiết kiệm được giá phí kiểm toán. Tuy nhiên
trong trường hợp hệ thống kiểm soát nội bộ của khách hàng theo đánh giá ban đầu là
kém hiệu quả thì kiểm toán viên không nhất thiết phải thực hiện các thử nghiệm kiểm
soát mà thực hiện ngay các thử nghiệm cơ bản.

Hoàn thiện cách thức mô tả chi tiết hệ thống kiểm soát nội bộ của khách hàng
trên giấy làm việc
Kiểm toán viên cũng phải ghi chép và lưu lại trong hồ sơ kiểm toán những thông
tin thu được trong việc tìm hiểu hệ thống kế toán và hệ thống kiểm soát nội bộ của
đơn vị được kiểm toán; những nhận xét và đánh giá về rủi ro kiểm soát của kiểm toán
viên. Ngoài ra kiểm toán viên cũng phải ghi chép và lưu lại các tài liệu làm cơ sở cho
việc đánh giá này. Kiểm toán viên có quyền lựa chọn các phương pháp khác nhau để
lưu trữ thông tin liên quan đến hệ thống kế toán và hệ thống kiểm soát nội bộ. Hình
thức và phạm vi lưu trữ tài liệu về đánh giá rủi ro kiểm soát tuỳ thuộc vào quy mô và
tính chất phức tạp, hệ thống kế toán và hệ thống kiểm soát nội bộ của đơn vị.
Theo đó để mô tả sự hiểu biết của mình về hệ thống kiểm soát nội bộ của khách

hàng, kiểm toán viên có thể sử dụng một trong các cách sau: Bảng câu hỏi về hệ thống
kiểm soát nội bộ, phương pháp lưu đồ, phương pháp lập Bản tường thuật.
Hiện tại cách thức chính mà các kiểm toán viên AASC sử dụng để ghi chép các
thông tin thu thập được về hệ thống kiểm soát nội bộ của khách hàng là dựa vào
những thông tin đã thu thập được thông qua Bảng câu hỏi, kiểm toán viên tường thuật
lại trên giấy làm việc. Đây là một cách thức phổ biến, thông qua bảng tường thuật
kiểm toán viên có thể phân tích thêm về cơ cấu kiểm soát giúp kiểm toán viên hiểu
biết đầy đủ hơn về hệ thống kiểm soát nội bộ của khách hàng. Tuy nhiên trong một số
trường hợp, nếu hệ thống kiểm soát nội bộ của khách hàng phức tạp thì sử dụng cách
vẽ lưu đồ là rất tiện lợi.
Lưu đồ là sự trình bày toàn bộ các quá trình kiểm soát áp dụng cũng như mô tả
các chứng từ, tài liệu kế toán cùng quá trình vận động và luân chuyển của chúng bằng
các kí hiệu và biểu đồ. Sử dụng lưu đồ này giúp kiểm toán viên nhận xét chính xác
hơn về các thủ tục kiểm soát áp dụng đối với các hoạt động và dễ dàng nhận ra các
điểm mạnh, điểm yếu của hệ thống.

Hoàn thiện quy trình đánh giá rủi ro kiểm soát
Hệ thống câu hỏi mà AASC đang áp dụng để đánh giá rủi ro kiểm soát bao gồm
đầy đủ các câu hỏi chung về hệ thống kế toán, hệ thống các câu hỏi về quy chế nội bộ
và hệ thống câu hỏi cho các phần hành cụ thể. Để góp phần hoàn thiện hơn Bảng câu
hỏi này, xin đề xuất thêm các câu hỏi sau để đánh giá rủi ro kiểm toán và môi trường
kiểm soát:
Bảng câu hỏi về đánh giá rủi ro kiểm toán và môi trường kiểm soát
Các câu hỏi
Rủi ro
kiểm
soát
Môi
trường
kiểm

soát
Có vấn
đề nào
cần chú
ý
Tham
chiếu
1. Có lý do nào cần phải đặt câu hỏi đối với quan điểm
và tính chính trực của ban quản trị cũng như có thể tin
tưởng vào những thông tin mà họ cung cấp không?
2. Có lý do nào để băn khoăn với những cam kết về sự
hợp lý và chính xác của báo cáo tài chính?
3. Có lý do nào để băn khoăn với những cam kết của ban
quản trị để thiết lập và duy trì hệ thống thông tin kế toán
đáng tin cậy hay một hệ thống kiểm soát nội bộ đáng tin
cậy?
4. Cơ cấu tổ chức có bất hợp lý với quy mô và hình thức
kinh doanh hay không?
5. Quá trình kiểm soát quản lý có bất hợp lý không và có
lý do nào để băn khoăn về khả năng của ban quản trị
trong việc giám sát và điều hành hoạt động có hiệu quả
cũng như phân công phân nhiệm không?
6. Phương pháp phân quyền hạn và trách nhiệm có bất
hợp lý với quy mô và hình thức kinh doanh hay không?
7. Có lý do nào để băn khoăn về phương pháp quản lý
lãnh đạo hay không?
8. Hình thức và phạm vi sử dụng máy tính có bất hợp lý
với quy mô và hình thức kinh doanh hay không?
9. Ban giám đốc và nhóm kiểm toán nội bộ của đơn vị có
bất hợp lý với quy mô và hình thức kinh doanh hay

không?
10. Có lý do nào để băn khoăn với hình thức kinh doanh
của đơn vị không?
11. Có những ảnh hưởng bên ngoài nào trong môi trường
kinh doanh tác động đến hoạt động và khả năng tiếp tục
kinh doanh của đơn vị hay không?
12. Ban quản trị có chịu áp lực nào trong việc đưa ra kết
quả tài chính cụ thể hay không?
13. Có nhân tố nào tồn tại chứng tỏ khả năng đơn vị
không thể tiếp tục hoạt động trong thời gian tới hay
không?
14. Có lý do nào để băn khoăn về những ảnh hưởng xung
quanh cuộc kiểm toán hay không?
15. Có lý do nào để nói rằng sự tuân thủ những chuẩn
mực kế toán chung được thừa nhận của chúng ta sẽ bị
thắc mắc hay không?
16. Có vấn đề nào về kế toán trọng yếu dẫn đến mức độ
rủi ro kiểm toán lớn hơn mức trung bình hay không?
17. Có lý do nào để khẳng định rằng chúng ta không có
những hiểu biết đầy đủ về những nghiệp vụ quan trọng và
những quan hệ kinh doanh với những đơn vị khác hay
không?
18. Có lý do nào để khẳng định chúng ta không tích luỹ
đủ kinh nghiệm và kiến thức về khách hàng hay không?
19. Có lý do nào để khẳng định rằng chúng ta không có
đủ nhân viên có khả năng hay không?
20. Có những vấn đề nào nói rằng có sự tồn tại những