LÝ LUẬN CƠ BẢN VỀ TỔ CHỨC KẾ TOÁN TẬP HỢP CHI PHÍ SẢN XUẤT VÀ TÍNH GIÁ THÀNH SẢN PHẨM TRONG DOANH NGHIỆP

LÝ LUẬN CƠ BẢN VỀ TỔ CHỨC KẾ TOÁN TẬP HỢP CHI PHÍ SẢN
XUẤT VÀ TÍNH GIÁ THÀNH SẢN PHẨM TRONG DOANH NGHIỆP.
1.1. Sự cần thiết tổ chức kế toán tập hợp chi phí sản xuất, tính giá thành sản
phẩm trong doanh nghiệp.
1.1.1. Khái niệm, bản chất chi phí sản xuất và giá thành sản phẩm.
a. Chi phí sản xuất.
Chi phí sản xuất (còn gọi là chi phí sản xuất chế tạo sản phẩm) của doanh
nghiệp là toàn bộ hao phí về lao động sống cần thiết, lao động vật hóa và các chi
phí cần thiết khác mà doanh nghiệp phải chi ra trong quá trình sản xuất chế tạo sản
phẩm trong một thời kỳ nhất định, biểu hiện bằng tiền.
Nội dung của CPSX: CPSX không những bao gồm yếu tố lao động sống cần
thiết liên quan đến sử dụng lao động (tiền lương, tiền công), lao động vật hóa
(khấu hao tài sản cố định, chi phí về nguyên nhiên vật liệu…) mà còn bao gồm một
số khoản mà thực chất là một phần giá trị mới sáng tạo ra (BHXH, BHYT, KPCĐ,
các loại thuế không được hoàn trả…)
Xét trên bình diện doanh nghiệp và loại trừ các qui định của luật thuế thu
nhập, CPSX luôn có tính cá biệt, nó phải bao gồm tất cả các chi phí mà doanh
nghiệp phải chi ra để tồn tại và tiến hành các hoạt động sản xuất, bất kể đó là các
chi phí cần thiết hay không.
Độ lớn của CPSX là một đại lượng xác định và phụ thuộc vào hai yếu tố chủ
yếu: Khối lượng lao động hao phí và đơn giá tính cho đơn vị khối lượng (thời gian)
lao động; Khối lượng tư liệu sản xuất đã tiêu hao vào sản xuất và đơn giá một đơn
vị tư liệu sản xuất.
CPSX vừa liên quan đến sản phẩm hoàn thành, vừa liên quan đến sản phẩm
chưa hoàn thành.
Ngoài ra để hiểu rõ hơn nội dung của CPSX ta cần phân biệt CPSX với chi tiêu.
Chi tiêu là việc chuẩn bị yếu tố của quá trình sản xuất. Còn CPSX là việc sử
dụng các yếu tố của quá trình sản xuất vào quá trình sản xuất và biểu hiện bằng
tiền. CPSX phát sinh trên cơ sở chi tiêu nhưng nó khác chi tiêu cả về thời gian và
số lượng. Có những khoản chi tiêu kỳ này nhưng chưa được tính vào CPSX như
chi mua vật tư nhập kho nhưng chưa đem vào sử dụng, ngược lại có những khoản

thực tế chưa chi nhưng lại được tính vào chi phí như chi phí trích trước. Hiểu được
sự khác biệt này giúp ta tính đúng, tính đủ CPSX vào giá thành sản phẩm.
b. Giá thành sản phẩm.
Giá thành sản phẩm là CPSX tính cho một khối lượng hoặc một đơn vị sản
phẩm (công việc) do doanh nghiệp sản xuất đã hoàn thành.
Về bản chất, CPSX và giá thành sản phẩm là hai khái niệm giống nhau: đều
là hao phí về lao động sống, lao động vật hóa và các chi phí khác doanh nghiệp chi
ra cho quá trình sản xuất chế tạo sản phẩm.
Tuy nhiên, giữa chúng có điểm khác nhau:
CPSX gắn với một kỳ nhất định, vừa liên quan đến sản phẩm hoàn thành,
vừa liên quan đến sản phẩm chưa hoàn thành. Còn giá thành sản phẩm là CPSX
gắn liền với sản phẩm, lao vụ, dịch vụ đã hoàn thành thành.
Xét trong một kỳ nhất định độ lớn của tổng CPSX và tổng giá thành sản
phẩm cũng khác nhau. Nó chịu ảnh hưởng bởi chênh lệch giá trị sản phẩm làm dở
đầu kỳ, cuối kỳ, chi phí trả trước, chi phí phải trả (nếu có), thể hiện ở công thức sau:
∑ Zsp = CPSXDD
đk
+ ∑ CPSX
trong kỳ
- CPSXDD
CK
Nếu CPSXDD
ĐK
= CPSXDD
CK
thì ∑Z
sản phẩm
= ∑ CPSX
TK
Giá thành sản phẩm là một chỉ tiêu kinh tế tổng hợp, phản ánh kết quả sử

dụng tài sản, vật tư, lao động, tiền vốn trong quá trình sản xuất cũng như tính đúng
đắn của các giải pháp tổ chức, kinh tế, kỹ thuật, công nghệ mà doanh nghiệp đã sử
dụng. Nó còn là căn cứ quan trọng để định ra giá bán và xác định hiệu quả kinh tế
của hoạt động sản xuất.
1.1.2. Yêu cầu quản lý chi phí sản xuất và giá thành sản phẩm.
a. Sự cần thiết phải quản lý chi phí sản xuất và giá thành sản phẩm.
Trong nền kinh tế thị trường, có nhiều doanh nghiệp cùng sản xuất một loại
mặt hàng giống nhau nên các sản phẩm có sự cạnh tranh nhau về chất lượng và giá
cả, ngoài ra sản phẩm do doanh nghiệp sản xuất ra còn phải cạnh tranh với hàng
ngoại nhập. Cho nên, muốn tồn tại và phát triển được thì vấn đề đặt ra cho các
doanh nghiệp là phải giảm tối đa các khoản chi để hạ giá thành sản phẩm, từ đó hạ
được giá bán sản phẩm, tăng lợi nhuận mà vẫn đảm bảo chất lượng sản phẩm để có
thể đứng vững trên thị trường. Do vậy, yêu cầu đặt ra là phải quản lý tốt CPSX và
giá thành sản phẩm. Việc quản lý và sử dụng hợp lý, tiết kiệm CPSX là cơ sở để hạ
giá thành sản phẩm. Đây là con đường cơ bản để tăng doanh lợi cho doanh nghiệp
và tăng tích lũy cho nền kinh tế.
b. Các nhân tố tác động đến chi phí sản xuất và giá thành sản phẩm.
- Nhóm nhân tố khách quan: Như thị trường (thị trường lao động, thị trường
nguyên vật liệu, thị trường vốn, thị trường đầu ra…)
Đối với thị trường đầu vào ảnh hưởng tới CPSX và giá thành sản phẩm của
doanh nghiệp xét trên khả năng cung cấp và giá cả các yếu tố. Doanh nghiệp phải
xem xét và lựa chọn nhà cung cấp, phương thức thanh toán để các chi phí bỏ ra cho
yếu tố đầu vào là thấp nhất.
Đối với thị trường đầu ra, Doanh nghiệp cũng cần xem xét tới giá bán,
phương thức thanh toán… sao cho chi phí bỏ ra hợp lý và đem lại hiệu quả cao.
Các nhân tố khác như: điều kiện tự nhiên, chính sách chế độ của Nhà nước…
- Thứ hai là nhóm nhân tố chủ quan như:
+ Trình độ trang bị về kỹ thuật và công nghệ sản xuất, khả năng tận dụng
công suất máy móc thiết bị trong doanh nghiệp.
+ Trình độ sử dụng nguyên vật liệu, năng lượng…

+ Trình độ sử dụng lao động.
+ Trình độ tổ chức sản xuất.
+ Trình độ quản lý tài chính của doanh nghiệp.
Sự tác động của các nhân tố khách quan cũng như chủ quan có thể làm tăng
hoặc giảm CPSX. Do vậy trong công tác quản lý CPSX và giá thành sản phẩm,
muốn hạ thấp được CPSX và giá thành sản phẩm đòi hỏi phải nắm bắt được những
nguyên nhân gây ảnh hưởng để hạn chế và loại bỏ những ảnh hưởng làm tăng
CPSX và phát huy những nhân tố tích cực để hạ CPSX và giá thành sản phẩm.
c. Biện pháp quản lý chi phí sản xuất và giá thành sản phẩm.
Nhà quản lý phải xem xét trên cơ sở các chi phí thực tế phát sinh ra sao
trong doanh nghiệp để tìm ra các biện pháp có thể tác động tới khâu nào, tới chi
phí, tới giá thành sản phẩm nào. Từ đó nhà quản lý sẽ sử dụng tổng hợp các biện
pháp một cách hợp lý nhất, phát huy và sử dụng cả những tác động khách quan từ
bên ngoài và phối hợp các biện pháp một cách đồng bộ để nhằm tiết kiệm triệt để
CPSX mà không ảnh hưởng đến kết quả sản xuất của doanh nghiệp.
Các Doanh nghiệp nên sử dụng các biện pháp sau:
- Chú trọng tới việc áp dụng những thành tựu khoa học kỹ thuật và công
nghệ mới vào sản xuất. Tuy nhiên, doanh nghiệp cũng phải xem xét hiệu quả của
sự đầu tư mang lại.
- Quản lý và sử dụng lao động có hiệu quả để giảm chi phí tiền lương, hạ giá
thành sản phẩm. Cần cải tiến việc tổ chức sản xuất, tổ chức lao động, đào tạo nâng
cao trình độ người lao động, có các biện pháp khuyến khích người lao động.
- Tổ chức quản lý bố trí các khâu sản xuất hợp lý.
- Quản lý việc sử dụng CPSX.
- Tăng cường công tác kiểm tra tài chính đối với từng khoản chi: Phân biệt
rõ CPSX với chi phí hoạt động khác, bởi vì các khoản chi phí không đúng tính chất
kinh doanh đã có nguồn thu chi khác tài trợ, nếu đưa vào CPSX sẽ xảy ra hiện
tượng tính trùng hoặc không đúng tính chất của nó. Do vậy doanh nghiệp không
được tính vào CPSX các khoản như: vi phạm pháp luật, chi mua tài sản cố định, chi
ủng hộ từ thiện…

1.1.3. Vai trò, nhiệm vụ của kế toán tập hợp chi phí sản xuất và giá thành sản
phẩm.
a. Vai trò.
Trong quản trị doanh nghiệp, CPSX và giá thành sản phẩm là những chỉ tiêu
kinh tế quan trọng luôn được các nhà quản lý doanh nghiệp quan tâm vì chúng
phản ánh hoạt động sản xuất kinh doanh của doanh nghiệp. Tính đúng, tính đủ
CPSX và giá thành sản phẩm là tiền đề để tiến hành hạch toán kinh doanh, xác định
kết quả hoạt động sản xuất kinh doanh. Tài liệu về CPSX và giá thành sản phẩm
còn là căn cứ quan trọng để phân tích, đánh giá tình hình thực hiện các định mức
chi phí và dự toán chi phí, tình hình sử dụng tài sản, vật tư, lao động, tiền vốn, tình
hình thực hiện kế hoạch giá thành sản phẩm trong doanh nghiệp để có các quyết
định quản lý phù hợp nhằm tăng cường hạch toán kinh tế nội bộ doanh nghiệp. Do
vậy việc tổ chức kế toán tập hợp CPSX và tính giá thành sản phẩm trong doanh
nghiệp là hết sức quan trọng.
b. Nhiệm vụ.
Để tổ chức tốt kế toán tập hợp CPSX và tính giá thành sản phẩm, đáp ứng tốt
yêu cầu quản lý CPSX và giá thành sản phẩm ở doanh nghiệp, kế toán tập hợp
CPSX và tính giá thành sản phẩm cần thực hiện tốt các nhiệm vụ sau:
- Xác định đối tượng kế toán tập hợp CPSX và đối tượng tính giá thành phù
hợp với đặc điểm và yêu cầu quản lý của doanh nghiệp.
- Tổ chức vận dụng các tài khoản kế toán để hạch toán CPSX và giá thành sản
phẩm phù hợp với phương pháp kế toán hàng tồn kho mà doanh nghiệp lựa chọn.
- Tổ chức tập hợp, kết chuyển hoặc phân bổ CPSX theo đúng đối tượng kế
toán tập hợp CPSX đã xác định, theo các yếu tố chi phí và khoản mục giá thành.
- Lập báo cáo CPSX theo yếu tố, định kỳ tổ chức phân tích CPSX và giá
thành sản phẩm ở doanh nghiệp.
- Tổ chức kiểm kê và đánh giá khối lượng sản phẩm dở dang khoa học hợp
lý, xác định giá thành và hạch toán giá thành sản phẩm hoàn thành sản xuất trong
kỳ một cách đầy đủ và chính xác.
1.2. Phân loại chi phí sản xuất và giá thành sản phẩm.

1.2.1. Phân loại chi phí sản xuất.
Để phục vụ cho yêu cầu quản lý CPSX và để tạo điều kiện hạch toán CPSX
thì CPSX trong doanh nghiệp có thể phân loại theo nhiều tiêu thức khác nhau tùy
thuộc vào mục đích phân loại chi phí, cụ thể:
a. Theo nội dung, tính chất kinh tế: CPSX được chia thành 5 loại:
- Chi phí nguyên vật liệu: Gồm toàn bộ chi phí về nguyên vật liệu sử dụng
trực tiếp cho sản xuất sản phẩm và dùng cho từng tổ đội sản xuất.
- Chi phí nhân công: Bao gồm tiền lương và các khoản trích theo lương của
công nhân trực tiếp và các nhân viên quản lý ở các phân xưởng tổ đội sản xuất.
- Chi phí khấu hao tài sản cố định: Số trích khấu hao các tài sản cố định
dùng trong sản xuất.
- Chi phí dịch vụ mua ngoài: Gồm các khoản chi trả về các loại dịch vụ mua
ngoài, thuê ngoài phục vụ khâu sản xuất.
- Chi phí khác bằng tiền: Là toàn bộ chi phí bằng tiền phục vụ cho khâu sản
xuất.
Tác dụng của cách phân loại này:
+ Cho biết trong quá trình sản xuất doanh nghiệp chi ra những chi phí gì làm
cơ sở để xác định tỷ trọng từng yếu tố chi phí trong tổng CPSX để xác định kết cấu
CPSX.
+ Là cơ sở để dự trù chi phí và lập kế hoạch cung cấp vật tư, kế hoạch huy
động lao động, tiền vốn cho kỳ sản xuất tiếp theo. Thông qua cách phân loại này để
thực hiện tập hợp CPSX kinh doanh theo yếu tố phục vụ cho việc lập thuyết minh
báo cáo tài chính phần CPSX kinh doanh theo yếu tố.
+ Thực hiện kiểm tra tình hình thực hiện dự toán chi phí.
b. Theo mục đích công dụng của chi phí: thì CPSX trong doanh nghiệp được chia
thành các khoản mục chi phí. Các chi phí có chung mục đích, công dụng thì được
xếp vào một khoản mục chi phí, không phân biệt nội dung tính chất kinh tế của chi
phí đó. Theo quy định hiện hành CPSX trong doanh nghiệp được chia thành 3
khoản mục:
- Chi phí nguyên vật liệu trực tiếp (CPNVLTT): Bao gồm chi phí về các loại

nguyên vật liệu chính, phụ, nhiên liệu… sử dụng trực tiếp vào việc sản xuất, chế
tạo sản phẩm. Không tính vào khoản mục này những chi phí nguyên vật liệu dùng
vào mục đích phục vụ nhu cầu sản xuất chung và lĩnh vực ngoài sản xuất.
- Chi phí nhân công trực tiếp (CPNCTT): Gồm tiền lương và các khoản trích
theo lương của công nhân trực tiếp sản xuất chế tạo sản phẩm, thực hiện các lao
dịch vụ nhất định. Không tính vào các khoản mục này khoản tiền lương, phụ cấp
và các khoản trích trên lương của nhân viên phân xưởng, nhân viên bán hàng và
quản lý.
- Chi phí sản xuất chung (CPSXC): Là chi phí dùng vào việc quản lý và
phục vụ sản xuất chung tại bộ phận sản xuất (phân xưởng, đội trại…). Bao gồm:
+ Chi phí nhân viên phân xưởng (nhân viên quản lý, thống kê, nhân viên tiếp
liệu).
+ Chi phí vật liệu: Gồm vật liệu các loại sử dụng cho nhu cầu sản xuất chung
của phân xưởng.
+ Chi phí dụng cụ sản xuất: Chi phí về các loại công cụ dụng cụ cho nhu cầu
sản xuất chung ở phân xưởng sản xuất.
+ Chi phí khấu hao tài sản cố định: Số khấu hao tài sản cố định sử dụng ở
phân xưởng.
+ Chi phí dịch vụ mua ngoài: Sử dụng cho nhu cầu sản xuất chung của phân
xưởng sản xuất như chi phí về điện, nước…
+ Chi phí bằng tiền khác.
Tác dụng của cách phân loại này: Thông qua cách phân loại này, kế toán
thực hiện tập hợp chi phí sản xuất theo từng khoản mục chi phí nhằm cung cấp số
liệu cho việc tính giá thành sản xuất sản phẩm hoàn thành theo từng khoản mục.
Cách phân loại này là cơ sở để kiểm tra đánh giá tình hình thực hiện định
mức CPSX, là cơ sở để phân tích đánh giá tình hình thực hiện kế hoạch giá thành và kế
hoạch hạ giá thành.
c. Theo phương pháp tập hợp chi phí cho các đối tượng: Theo cách này CPSX được
chia thành:
- Chi phí trực tiếp: Là những chi phí chỉ quan hệ trực tiếp đến việc sản xuất

một loại sản phẩm, một công việc nhất định và hoàn toàn có thể hạch toán, qui nạp
trực tiếp cho sản phẩm, công việc đó.
- Chi phí gián tiếp: Là các chi phí có liên quan đến nhiều sản phẩm, công
việc, nhiều đối tượng khác nhau nên phải tập hợp, qui nạp cho từng đối tượng bằng
phương pháp phân bổ gián tiếp.
Cách phân loại này có ý nghĩa thuần túy đối với kỹ thuật hạch toán.
d. Theo mối quan hệ với khối lượng sản phẩm công việc lao vụ sản xuất trong kỳ:
thì CPSX được phân thành:
- Chi phí khả biến: Là các chi phí thay đổi về tổng số tỷ lệ với sự thay đổi
của mức độ hoạt động (số lượng sản phẩm hoàn thành) trong kỳ. Gồm CPNVLTT,
CPNCTT.
- Chi phí cố định: Là các chi phí mà tổng số không thay đổi khi có sự thay
đổi về khối lượng hoạt động thực hiện. Thuộc loại này là chi phí khấu hao tài sản
cố định theo phương pháp bình quân.
Cách phân loại này có tác dụng lớn đối với quản trị kinh doanh, phân tích
điểm hòa vốn và phục vụ cho việc ra quyết định quản lý.
1.2.2. Phân loại giá thành sản phẩm.
a. Theo cơ sở số liệu và thời điểm tính giá thành thì giá thành sản phẩm đượcchia
thành ba loại:
- Giá thành kế hoạch: Là giá thành được tính trên cơ sở CPSX kế hoạch và
sản lượng kế hoạch.
Việc tính giá thành kế hoạch do bộ phận kế hoạch của doanh nghiệp thực
hiện và được tiến hành trước khi bắt đầu quá trình sản xuất, chế tạo sản phẩm giá
thành kế hoạch là mục tiêu phấn đấu của doanh nghiệp, là căn cứ để so sánh, phân
tích, đánh giá tình hình thực hiện kế hoạch hạ giá thành của doanh nghiệp.
- Giá thành định mức: Được tính trên cơ sở các định mức chi phí hiện hành
và chỉ tính cho đơn vị sản phẩm.
Việc tính giá thành định mức được thực hiện trước khi tiến hành sản xuất
sản phẩm. Giá thành định mức là công cụ quản lý định mức của doanh nghiệp, là
thước đo chính xác để xác định kết quả sử dụng tài sản, vật tư, lao động.

Trong sản xuất giúp đánh giá đúng đắn các giải pháp kinh tế kỹ thuật mà
doanh nghiệp đã thực hiện trong quá trình sản xuất nhằm nâng cao hiệu quả kinh
doanh.
- Giá thành thực tế: Được tính trên cơ sở số liệu CPSX thực tế đã phát sinh
và tập hợp được trong kỳ và sản lượng sản phẩm thực tế đã sản xuất trong kỳ.
Việc tính giá thành sản phẩm thực tế được thực hiện sau khi kết thúc quá
trình sản xuất sản phẩm và được tính toán cho cả chỉ tiêu tổng giá thành và giá
thành đơn vị. Giá thành thực tế là chỉ tiêu kinh tế tổng hợp phản ánh kết quả phấn