skkn tổ chức dạy học theo dự án (DHTDA) chuyên đề di truyền phân tử và ứng dụng di truyền trong chọn giống – sinh học 12

Sáng kiến dự thi cấp tỉnh năm 2017

THÔNG TIN CHUNG VỀ SÁNG KIẾN
1. Tên sáng kiến : Tổ chức dạy học theo dự án (DHTDA) chuyên đề Di truyền
phân tử và ứng dụng di truyền trong chọn giống – Sinh học 12 - THPT

2. Lĩnh vực áp dụng sáng kiến : Lý luận và phương pháp dạy học –
Bộ môn Sinh học
3. Thời gian áp dụng sáng kiến : Từ tháng 8 năm 2016 đến tháng 4 năm 2017
4. Tác giả :
Họ và tên : Nguyễn Thu Hiền
Năm sinh : 1983
Nơi thường trú : 63 Chu Văn An – Khu đơ thị Hịa Vượng - TP Nam Định,
tỉnh Nam Định
Trình độ chuyên môn : Thạc sỹ
Chức vụ công tác : Giáo viên
Nơi làm việc : Trường THPT Trần Hưng Đạo
Địa chỉ liên hệ : 63 Chu Văn An – Khu đơ thị Hịa Vượng - TP Nam Định,
tỉnh Nam Định
Điện thoại : 0942.882.616
5. Đơn vị áp dụng sáng kiến
Tên đơn vị : Trường THPT Trần Hưng Đạo
Địa chỉ : 75/203 Đường Trần Thái Tông - Phường Lộc Vượng –
TP Nam Định
Điện thoại : 0350.3847 042

-1-

Nguyễn Thu Hiền

THPT Trần Hưng Đạo

Sáng kiến dự thi cấp tỉnh năm 2017
MỤC LỤC

-2-

Nguyễn Thu Hiền

THPT Trần Hưng Đạo


Sáng kiến dự thi cấp tỉnh năm 2017
DANH MỤC CÁC CHỮ VIẾT TẮT
DAHT

Dự án học tập

DHTDA

Dạy học theo dự án

GV

Giáo viên

HS

Học sinh

PPDH

Phương pháp dạy học

SGK

Sách giáo khoa

SGV

Sách giáo viên

THPT

Trung học phổ thông

TN

Thực nghiệm

ĐC

Đối chứng

CNTT

Công nghệ thông tin

-3-

Nguyễn Thu Hiền

THPT Trần Hưng Đạo


Sáng kiến dự thi cấp tỉnh năm 2017
I. ĐIỀU KIỆN HOÀN CẢNH TẠO RA SÁNG KIẾN
1. Xuất phát từ mục tiêu giáo dục
Trong cơng cuộc đổi mới tồn diện nền giáo dục, đổi mới phương pháp dạy học
(PPDH) ở trường phổ thông là một trong những vấn đề trọng tâm của nền giáo dục thế
giới trong nhiều năm gần đây và cũng là một trong những chủ trương quan trọng của Đảng
và Nhà nước ta. Khoản 2, điều 28, luật giáo dục năm 2005 qui định: “Phương pháp giáo
dục phổ thông phải phát huy tính tích cực, tự giác, chủ động, sáng tạo của học sinh (HS);
phù hợp với đặc điểm của từng lớp học, môn học; bồi dưỡng phương pháp tự học, khả
năng làm việc theo nhóm; rèn luyện kỹ năng vận dụng kiến thức vào thực tiễn; tác động
đến tình cảm, đem lại niềm vui hứng thú học tập cho học sinh”. [3]
2. Xuất phát từ ưu điểm của dạy học theo dự án
Trong quá tình đổi mới PPDH, có nhiều PPDH tích cực đang được nghiên cứu và sử
dụng như: PPDH phát hiện và giải quyết vấn đề, dạy học theo góc, dạy học theo hợp đờng,
bàn tay nặn bột, dạy học theo dự án (DHTDA)… đã góp phần tích cực trong việc đổi mới
giáo dục nước ta từ tiếp cận nội dung nghiêng về trang bị kiến thức sang chú trọng phát
triển các năng lực cần thiết trong xã hội hiện đại cho HS, đặc biệt là năng lực giải quyết
vấn đề, năng lực sáng tạo, năng lực hoạt động xã hội…. Trong nhóm các PPDH tích cực
thì PPDHTDA là PPDH có khả năng phát triển được các năng lực chung, cần thiết để HS
sống và phát triển trong thế giới hội nhập của xã hội hiện đại. Cách học này giúp HS nắm
vững kiến thức và kỹ năng đồng thời phát triển được các năng lực xã hội thơng qua những
hoạt động thực tiễn, địi hỏi HS phải khảo sát và thể hiện một cách rõ ràng qua sản phẩm
của dự án học tập. DHTDA có những ưu điểm vượt trội so với các PPDH khác về
khả năng phát triển năng lực sáng tạo, hợp tác, giải quyết vấn đề, nghiên cứu khoa học, rèn
luyện tinh thần trách nhiệm.

3. Xuất phát từ đặc điểm môn sinh học và đặc điểm nội dung phần Di truyền học –
Sinh học 12 – THPT
Sinh học là một môn khoa học thực nghiệm và ngày này đang tiến dần lên sinh học
lý thuyết, kiến thức sinh học xuất phát từ đời sống sản xuất và được ứng dụng mạnh mẽ
vào sản xuất và đời sống. Phần Di truyền

học – Sinh học 12 theo chương trình hiện
-4-

Nguyễn Thu Hiền

THPT Trần Hưng Đạo


Sáng kiến dự thi cấp tỉnh năm 2017
hành được bổ sung rất nhiều kiến thức mới và hiện đại, có nhiều kiến thức liên quan đến
thực tiễn. Tuy nhiên, đây là phần kiến thức tương đối khó, học sinh thường khó tiếp thu và
lưu giữ những kiến thức này.Vì vậy, khi dạy học phần này đòi hỏi phải lựa chọn phải lựa
chọn phương pháp dạy học phù hợp để giúp học sinh hình thành, khắc sâu kiến thức một
cách chủ động, nâng cao hiệu quả học tập. Hơn nữa, chưa có cơng trình nào đi sâu nghiên
cứu cơ sở lý thuyết cũng như các biện pháp phát triển năng lực học tập chuyên đề chuyên
đề Di truyền phân tử và ứng dụng di truyền trong chọn giống – Sinh học 12 thơng qua
phương pháp DHTDA. Do đó, việc tìm hiểu về cơ sở lý luận về tổ chức DHTDA phần Di
truyền học nhằm phát triển năng lực học tập cho HS là rất cần thiết.
Với ba lý do trên, tôi đã lựa chọn đề tài: “Tổ chức dạy học theo dự án (DHTDA)
chuyên đề Di truyền phân tử và ứng dụng di truyền trong chọn giống – Sinh học 12 THPT”

-5-

Nguyễn Thu Hiền

THPT Trần Hưng Đạo


Sáng kiến dự thi cấp tỉnh năm 2017

II. MÔ TẢ GIẢI PHÁP
1. Thực trạng việc dạy và học sinh học ở một số trường THPT trước khi áp
dụng sáng kiến (Mô tả giải pháp trước khi tạo ra sáng kiến)
1.1. Thực trạng việc vận dụng phương pháp DHTDA trong dạy học sinh học ở một số
trường THPT
Chúng tôi thực hiện khảo sát việc vận dụng phương pháp DHTDA trong dạy học sinh
học ở một số trường THPT. Kết quả được trình bày ở bảng 1.1.
Bảng 1.1. Kết quả điều tra việc vận dụng phương pháp dạy học dự án trong dạy học
sinh học ở THPT
1. Trong quá trình giảng dạy ở trường phổ thông, Thầy, Cô thường sử dụng phương pháp
dạy học nào? Mức độ sử dụng các phương pháp đó như thế nào?
Tên phương pháp

Mức độ sử dụng
Thường xuyên

Thỉnh thoảng

Chưa bao giờ

Ít khi

Thuyết trình

72%

20%

8%

0%

Vấn đáp

73%

21%

6%

0%

Làm việc nhóm

50%

40%

10%

0%

45%

42%

16%

0%

Tự học

59%

30 %

11 %

0%

E - learning

17%

31%

46%

6%

Trực quan

59%

35%

6%

0%

Dạy học theo dự án

21%

39%

40%

0%

Dạy học giải quyết
vấn đề

2. Vì sao các Thầy, Cơ chưa vận dụng phương pháp DHTDA trong giảng dạy mơn học của
mình (Các Thầy, Cô khoanh vào các lý do phù hợp)
Kết quả lựa chọn

Phương án lựa chọn

6%

a. Chưa biết đến phương pháp này.

15%

b. Đã nghĩ tới việc áp dụng nhưng tìm ra đề tài đúng tiêu chuẩn của
DHTDA trong môn học quá khó.
-6-

Nguyễn Thu Hiền

THPT Trần Hưng Đạo


Sáng kiến dự thi cấp tỉnh năm 2017
47%

c. Phương pháp khơng phù hợp với chương trình mơn học hiện hành.

22%

d. Quá mất thời gian khi tiến hành DHTDA.

3. Thầy, cô biết đến phương pháp dạy học theo dự án từ nguồn nào?
Kết quả lựa chọn

Phương án lựa chọn

20 %

a. Từ tập huấn chuyên môn

51 %

b. Từ tài liệu hướng dẫn thực hiện chương trình, SGK

62 %

c. Từ Internet, sách, báo, tài liệu tham khảo

59 %

d. Từ đồng nghiệp.

4. Mức độ quan tâm của thầy ( cô) đối với phương pháp dạy học theo dự án:
Kết quả lựa chọn

Phương án lựa chọn

24 %

a. Rất quan tâm

76 %

b. Có quan tâm

0%

c. Khơng quan tâm

5. Dự định của thầy cô trong vận dụng phương pháp dự án vào trong dạy học:
Kết quả lựa chọn

Phương án lựa chọn

93 %

a. Sẽ vận dụng

7%

b. Chưa rõ

0%

c. Khơng vận dụng

6. Trong q trình vận dụng DHTDA, có những khó khăn thuận lợi như thế nào?
Mức độ thuận lợi

Nơi dung
Thuận lợi

Ít thuận lợi

Khó khăn

18 %

39 %

43 %

Thiết kế dự án

31 %

44 %

25 %

Thời gian để tiến hành DA

17 %

40 %

43 %

Xác định bô câu hỏi khung

38 %

56 %

6%

Đánh giá dự án

13 %

74 %

13 %

Lựa chọn được DA phù hợp với hình
thức thi cử và phát triển kỹ năng

-7-

Nguyễn Thu Hiền

THPT Trần Hưng Đạo


Sáng kiến dự thi cấp tỉnh năm 2017
7. Theo thầy cô, khả năng vận dụng DHTDA vào các nội dung trong chương trình Sinh học
THPT như thế nào?
Khả năng vận dụng dạy học dự án
Nội dung

Thuận lợi

Ít thuận lợi

Khó khăn

Khơng áp dụng
được

Sinh học tế bào

27 %

27 %

46 %

0%

Sinh học vi sinh vật

47 %

36 %

17 %

0%

Sinh học cơ thể

50 %

33 %

17 %

0%

Di truyền học

30 %

22 %

30 %

18 %

Tiến hóa

20 %

40 %

20 %

20 %

Sinh thái học

80 %

20 %

0%

0%

8. Theo thầy cô, để nâng cao chất lượng của DHTDA trong dạy học, cần phải
Phương án lựa chọn

Kết quả lựa chọn
71 %

a. tập huấn chương trình DHTDA cho giáo viên

46 %

b. phố biến tài liệu về DHTDA cho giáo viên

54 %

c. tố chức cho giáo viên tham quan, học tập các mơ
hình DHTDA

Qua kết quả tổng hợp được có thể nhận thấy:
- Kết quả khảo sát cho thấy, GV vẫn chủ yếu sử dụng các phương pháp dạy học truyền
thống là thuyết trình và vấn đáp, các phương pháp dạy học tích cực vẫn chưa được áp
dụng nhiều. Phương pháp DHTDA chưa được GV sử dụng rộng rãi trong dạy học Sinh
học 12. Phương pháp DHTDA cũng chưa được tổ chức tập huấn nhiều cho tồn thể GV.
- Trong q trình vận dụng phương pháp DHTDA, các GV đã phát hiện những khó
khăn, thuận lợi của các khâu trong qui trình thực hiện, của các phần kiến thức khác nhau
trong Sinh học 12.
- Phần Di truyền học – Sinh học 12 theo chương trình cải cách được bổ sung rất
nhiều kiến thức mới và hiện đại, có nhiều kiến thức liên quan đến thực tiễn nên GV đánh
giá khá cao (30%) khả năng vận dụng

DHTDA.

-8-

Nguyễn Thu Hiền

THPT Trần Hưng Đạo


Sáng kiến dự thi cấp tỉnh năm 2017

1.2. Thực trạng về năng lực học tập của học sinh ở một số trường THPT của Nam
Định hiện nay
Chúng tơi đã tìm hiểu thực trạng về năng lực học tập của học sinh bằng phương
pháp điều tra bảng hỏi bằng các phiếu điều tra. Kết quả được trình bày ở bảng 1.2.
Bảng 1.2. Kết quả việc điều tra năng lực học tập của HS và nhận thức của HS về
DHTDA
1. Trong quá trình học mơn Sinh học, em có thường xun thực hiện các việc sau đây
không?
Mức độ thực hiện
Lựa chọn

Thường

Thỉnh
thoảng

khi

35%

30%

25%

10%

18%

35%

37%

10%

15%

40%

28%

17%

16%

49%

28%

7%

xuyên
Tự học ở nhà
Hệ thống hóa kiến thức sau

mỗi bài, mỗi chương
Lập kế hoạch học tập
Trao đổi về bài học với GV,
các bạn khác

Hiếm
Không bao giờ

2. Em đã được các Thầy cô hướng dẫn học theo dự án chưa?
Kết quả lựa chọn

Phương án lựa chọn

40%

Đã được học theo dự án

60%

Chưa được học theo dự án

3. Nếu học rồi em có cảm nhận thế nào?
Kết quả lựa chọn

Phương án lựa chọn

60%

Học theo dự án rất hứng thú

6%

Học theo dự án khó tiếp thu

34%

Học theo dự án vất vả

4. Cảm hứng của em về môn Sinh học là
Kết quả lựa chọn

Phương án lựa chọn
-9-

Nguyễn Thu Hiền

THPT Trần Hưng Đạo


Sáng kiến dự thi cấp tỉnh năm 2017
8%

Rất thích

22%

Thích

53%

Bình thường

17%

Khơng thích

5. Trong các giờ học mơn Sinh học hiện nay, em thường tham gia vào hoạt động nào
nhất?
Kết quả lựa chọn

Phương án lựa chọn

65%

Nghe giảng lý thuyết và làm bài tập

23%

Thảo luận và làm việc nhóm

10%

Thuyết trình và trả lời các câu hỏi

12%

Thực hành vận dụng kiến thức đã học vào thực tiễn

6. Em thấy việc học môn Sinh học như hiện nay em giúp em phát triển những kĩ năng
học tâp nào?

Kết quả lựa chọn

Phương án lựa chọn

45%

Kĩ năng tự học

48%

Kĩ năng hình thành khái niệm

29%

Kĩ năng tư duy tích cực và sáng tạo

12%

Kĩ năng lập kế hoạch học tập

22%

Kĩ năng thu thập và xử lí thông tin

10%

Kĩ năng giao tiếp xã hội

32%

Kĩ năng giải quyết vấn đề

25%

Kĩ năng suy nghĩ phán đốn

10%

Kĩ năng trình bày

Qua kết quả tổng hợp được có thể nhận thấy:
- Hiện nay mơn Sinh học chưa thực sự được HS yêu thích (tỉ lệ phần trăm HS thích và
rất thích mơn học này là 30%).
- Thời lượng HS dành cho mơn học này cịn ít. Năng lực học tập của HS còn nhiều
hạn chế. Đa số các em chỉ nhận thấy mình được phát triển một số kĩ năng học tập như: kĩ
năng tự học (45%), hình thành khái niệm (48%). Trong khi đó rất nhiều kĩ năng quan
trọng khác như: Kĩ năng tư duy tích cực và sáng tạo (29%), kĩ năng thu thập và xử lí thơng
- 10 -

Nguyễn Thu Hiền

THPT Trần Hưng Đạo


Sáng kiến dự thi cấp tỉnh năm 2017
tin (22%), kĩ năng trình bày (chỉ có 8% HS được hỏi cảm thấy dễ dàng khi trình bày một
vấn đề trước đám đông) lại chưa thực sự được chú ý phát triển.
- Trong các giờ học môn Sinh hiện nay, HS chủ yếu nghe giảng lý thuyết và làm bài
tập (65%), việc các em thuyết trình vấn đề và thực hành vận dụng kiến thức đã học vào
thực tiễn còn thấp. HS có những biểu hiện khá tích cực với phương pháp Dạy học theo dự

án. Tuy nhiên, mức độ hiệu quả của các giờ học còn hạn chế (32% HS cảm thấy vất vả khi
học theo dự án, 6% HS cảm thấy học theo dự án khó tiếp thu).

2. Các giải pháp trọng tâm trong sáng kiến
Sáng kiến tôi đề xuất là Tổ chức dạy học theo dự án (DHTDA) chuyên đề Di
truyền phân tử và ứng dụng di truyền trong chọn giống – Sinh học 12 - THPT nên phần
giải pháp trọng tâm tơi xin trình bày lại quy trình tôi đã tiến hành dạy học theo dự án
chuyên đề Di truyền phân tử và ứng dụng di truyền trong chọn giống – Sinh học 12
2.1. Xác định phương pháp dạy học
Dạy học DA là một trong những PPDH tiêu chuẩn ( Apel &Knoll) , được coi là một
phương tiện qua đó người học có thể phát triển khả năng tự lập và trách nhiệm, khả năng
thực hành các hoạt động xã hội và dân chủ [6, 14].
Với những ưu điểm vượt trội, DHTDA đã đang thu hút nhiều nhà nghiên cứu và
DHTDA được đề cập nhiều hơn trong các tài liệu tiếng Việt. Với sự tăng cường hợp tác
quốc tế, DHTDA đã được tăng cường giới thiệu và sử dụng ở Việt Nam thông qua các DA
đào tạo bồi dưỡng GV như các chương trình : “Dạy học cho tương lai” của Intel (Intel
Teach to the Future), “Đưa kĩ năng CNTT vào dạy học” (Partner in leaning) của Microsoft
hoặc “Ứng dụng CNTT trong dạy học” (ICT in Education) do UNESCO tổ chức đã đề ra
mục đích chính là giúp GV biết sử dụng máy vi tính, tài liệu trên internet để phát triển trí
tưởng tượng của HS, dẫn dắt HS tới phương pháp học tập hiệu quả trên cơ sở của DHTDA
[1, 2].
Vận dụng dạy học theo dự án trong các giờ học kiến thức mới cho phép học sinh
được tiếp thu đồng thời lý thuyết và thực tiễn; lý thuyết được minh chứng, kiểm nghiệm
qua thực tiễn; thực tiễn làm rõ ràng hơn các nội dung lý thuyết.
2.2. Nguyên tắc, quy trình xây dựng các dự án học tập
2.2.1. Nguyên tắc xây dựng các dự án học tập
Nguyên tắc 1: Đề tài DAHT mang ý

nghĩa xã hội, có tính thời sự
- 11 -

Nguyễn Thu Hiền

THPT Trần Hưng Đạo


Sáng kiến dự thi cấp tỉnh năm 2017
Sinh học không chỉ là môn học trên sách vở, Sinh học xuất hiện trong nhiều vấn đề
gần gũi của cuộc sống và cũng có thể là những vấn đề mang tính thiết thực như: môi
trường; kinh tế - tài chính…Gắn kết được các nội dung này trong trường học sẽ giúp học
sinh có ý thức rõ hơn về cái mình đang học. Hay đơn giản đó là những dự án mang ý
nghĩa giúp đỡ nhau trong học tập cũng đóng góp vào việc dạy tốt - học tốt của nhà
trường…
Nguyên tắc 2: Đề tài DAHT có tính khả thi trong việc phát huy ứng dụng CNTT
Việc hình thành cho HS kĩ năng sử dụng CNTT trong khai thác và xử lý thông tin
hay rút ngắn khoảng cách địa lý là một điều hết sức quan trọng hay việc sử dụng mạng xã
hội để thực hiện những điều tra, khảo sát đều là những phương pháp tuyệt vời cho kết quả
nhanh nhất và tốn kém ít tiền bạc nhất. Những kĩ năng đó đều rất cần thiết cho các công
việc của các em trong tương lai và cần được thực hành và hướng dẫn từ khi cịn ngời trên
ghế nhà trường.
Ngun tắc 3: Sử dụng nội dung bài học để giải quyết các nhiệm vụ của DA
Dự án được thiết kế phải gắn với các chuẩn kiến thức, dùng kiến thức của bài học
để giải quyết các dự án. Phạm vi của dự án không vượt quá mục tiêu kiến thức học sinh
cần đạt trong chương trình.
Nguyên tắc 4: DAHT phát huy tối đa khả năng tự lực nghiên cứu của người học
HS là trung tâm của quá trình thực hiện dự án. GV chỉ đóng vai trị là người hướng
dẫn, định hướng HS khi cần thiết. HS tự lên kế hoạch, thực hiện dự án, báo cáo sản phẩm,
đánh giá lẫn nhau.
Nguyên tắc 5: DAHT phải đảm bảo tính khả thi
Giáo viên cần xem xét tâm lý và khả năng làm việc của học sinh một cách cẩn

thận. Học sinh lớp 12 đang ở giai đoạn cuối cấp thường tương đối bận rộn với các kế
hoạch ôn luyện cho các kỳ thi cuối cấp, do vậy các dự án đề ra cần vừa sức, phù hợp với
thời điểm, tránh gây ảnh hưởng đến các hoạt động học tập khác.
Để đảm bảo tính khả thi, ngay từ khi lên ý tưởng dự án, giáo viên và học sinh cần
thảo luận và tính toán các điều kiện để thực hiện dự án đó trong trường, trong lớp. Trong
quá trình thiết kế, giáo viên cần xây dựng các công cụ hỗ trợ làm việc và kiểm sốt q
trình làm việc của học sinh.
Ngun tắc 6: DAHT phải có độ mở về thời gian thực hiện dự án
- 12 -

Nguyễn Thu Hiền

THPT Trần Hưng Đạo


Sáng kiến dự thi cấp tỉnh năm 2017
Dự án có thể kéo dài 1 giờ học, 1 tuần, 1 tháng hay lâu hơn tùy thuộc phạm vi dự
án. Thời gian cho DHTDA có thể thực hiện cả ngồi giờ lên lớp, trong hoạt động ngoại
khóa... khơng bắt buộc các tiết dạy phải theo đúng phân phối chương trình. Tuy nhiên, các
dự án vẫn bắt buộc phải đảm bảo đầy đủ nội dung, mục tiêu của chương trình học [6].
2.2.2. Quy trình xây dựng các dự án học tập
Trên cơ sở quy trình chung, tơi đã xây dựng dự án và tiến trình DHTDA cho
chuyên đề Di truyền phân tử và ứng dụng di truyền trong chọn giống – Sinh học 12
như sau:
Giai đoạn tiền dự án: Làm quen với phương pháp học tập bằng dự án
GV giới thiệu cho người học PPDHTDA, một số kĩ thuật dạy học tích cực sử
dụng trong DHTDA.
Giai đoạn xây dựng dự án. Bao gồm 4 giai đoạn:
Giai đoạn 1: xây dựng ý tưởng về dự án:
Giai đoạn 2: Thiết kế dự án

Giai đoạn 3: Thực hiện dự án
Giai đoạn 4: Thu thập kết quả và công bố sản phẩm học sinh

Giai đoạn 5: Đánh giá dự án
2.3. Các dự án học tập được xây dựng
2.3.1. Dự án 1
Tên dự án: Xây dựng hệ thống học liệu online hỗ trợ việc học phần cơ chế di truyền
và biến dị ở cấp độ phân tử - Sinh học 12
Xác định các dự án nhỏ bằng sơ đồ tư duy

- 13 -

Nguyễn Thu Hiền

THPT Trần Hưng Đạo


Sáng kiến dự thi cấp tỉnh năm 2017
Dự án nhỏ 1: Xây dựng hệ thống lý thuyết phần cơ chế di truyền và biến dị ở cấp độ
phân tử bằng sơ đồ tư duy
-

Tìm hiểu phần mềm vẽ sơ đờ tư duy Mindmap

-

Trả lời hệ thống những câu hỏi định hướng để xác định mục tiêu, chủ đề trọng
tâm của sơ đồ tư duy

-

Xác định mạch logic của nội dung kiến thức của các bài liên quan trong
chương I phần Di truyền học

-

Trả lời những câu hỏi trọng tâm mà sơ đồ tư duy cần thể hiện

-

Thu thập, xử lý và vận dụng thông tin để xác định mối liên hệ giữa các kiến thức

-

Xây dựng hệ thống sơ đồ tư duy

Dự án nhỏ 2: Xây dựng, tìm kiếm hệ thống công thức và bài tập phần cơ chế di truyền
và biến dị ở cấp độ phân tử
-

Tập hợp các cơng thức cơ bản, hay gặp phần có chế biến dị và di truyền ở cấp
độ phân tử

-

Tổng hợp các dạng bài tập thường gặp trong phần cơ chế di truyền và biến dị
thành một kho dữ liệu

-

Phân chia bài tập thành các dạng cho từng nội dung của phần di truyền
2.3.2. Dự án 2
Tên dự án:
“Tìm hiểu thực trạng ứng dụng di truyền học trong chọn giống ở địa phương”
Xác định các dự án nhỏ bằng sơ đồ tư duy

- 14 -

Nguyễn Thu Hiền

THPT Trần Hưng Đạo


Sáng kiến dự thi cấp tỉnh năm 2017

Dự án nhỏ 1: Tìm hiểu kĩ thuật tạo giống mới dựa trên nguồn biến dị tổ hợp
-

Tìm hiểu cơ sở khoa học, ng̀n ngun liệu, quy trình, ưu thế của kĩ thuật tạo
giống mới dựa trên ng̀n biến dị tổ hợp.

-

Tìm hiểu các thành tựu tạo giống mới dựa trên nguồn biến dị tổ hợp ở địa
phương.
Dự án nhỏ 2: Tìm hiểu kĩ thuật tạo giống bằng phương pháp gây đột biến

-

Tìm hiểu cơ sở khoa học, ng̀n ngun liệu, quy trình, ưu thế của kĩ thuật tạo

giống bằng phương pháp gây đột biến.

-

Tìm hiểu các thành tựu tạo giống bằng phương pháp gây đột biến ở địa
phương.
Dự án nhỏ 3: Tìm hiểu kĩ thuật tạo giống bằng cơng nghệ tế bào

-

Tìm hiểu cơ sở khoa học, ng̀n ngun liệu, quy trình, ưu thế của kĩ thuật tạo
giống bằng công nghệ tế bào.

-

Tìm hiểu các thành tựu tạo giống bằng bằng cơng nghệ tế bào ở địa phương.
Dự án nhỏ 4: Tìm hiểu kĩ thuật tạo giống nhờ cơng nghệ gen

-

Tìm hiểu cơ sở khoa học, ng̀n ngun liệu, quy trình, ưu thế của kĩ thuật tạo
giống nhờ cơng nghệ gen.

-

Tìm hiểu các thành tựu tạo giống nhờ công nghệ gen ở địa phương.
2.4. Tổ chức DHTDA chuyên đề Di truyền phân tử và ứng dụng di truyền

trong chọn giống – Sinh học 12 - THPT
Trong phần Di truyền học, tôi chọn chương I – Di truyền học 12 “Cơ chế di truyền

và biến dị” và chương IV ”Ứng dụng di truyền học” để thực hiện việc dạy học theo dự án.
Phần Di truyền học 12 kế thừa chương trình sinh học 9- THPT theo hướng đồng tâm mở
rộng nhưng nâng cao, khái quát hóa, đi sâu vào bản chất, cơ chế của các hiện tượng di
truyền. Điều đó rất thuận tiện cho việc triển khai học tập theo dự án ở chương này.
Dự án 1: Xây dựng hệ thống học liệu online hỗ trợ việc học phần cơ chế di truyền
và biến dị ở cấp độ phân tử - Sinh học 12
Phần cơ chế biến dị và di truyền là phần kiến thức tương đối khó, học sinh thường
khó tiếp thu và lưu giữ những kiến thức này. Tuy nhiên, Di truyền học là một đơn vị kiến
thức chiếm một lượng thời gian tương đối lớn kéo dài từ 9, một phần kiến thức của lớp 10
- 15 -

Nguyễn Thu Hiền

THPT Trần Hưng Đạo


Sáng kiến dự thi cấp tỉnh năm 2017
và lớp 12. Đa số học sinh đều gặp khó khăn trong việc ghi nhớ, hiểu và vận dụng kiến
thức và các công thức làm bài tập. Xuất phát từ suy nghĩ làm sao để các kiến thức phần Di
truyền trở nên gần gũi hơn và dễ học dễ nhớ hơn đối với học sinh phổ thông dẫn tới ý
tưởng xây dựng một hệ thống các học liệu từ đơn giản đến nâng cao để nhằm giúp đỡ
người học tiếp cận với phần Di truyền học dễ dàng và đơn giản hơn. Vì vậy, chúng tôi
hướng dẫn học sinh thảo luận và lựa chọn dự án “ Xây dựng hệ thống học liệu online hỗ
trợ việc học phần cơ chế di truyền và biến dị ở cấp độ phân tử - Sinh học 12”.
Với việc thực hiện DAHT này sẽ nâng cao khả năng tìm hiểu thực tế, khả năng tự
học, khả năng sử dụng công nghệ thông tin của người học. Khi thực hiện dự án, tất cả tri
thức tri thức HS tự tìm hiểu qua tài liệu (SGK, sách tham khảo), qua mạng internet... Từ
đó HS tiếp thu một cách chủ động kiến thức mới, chuyển tải ý đồ của HS vào trang mạng
để tạo nên sản phẩm phục vụ cộng đồng, ít nhất là trong nhà trường, trong lớp học.
Kế hoạch triển khai DAHT

Người soạn
Họ và tên

Nguyễn Thu Hiền

Trường

THPT Trần Hưng Đạo

Thành phố

Nam Định

Tỉnh

Nam Định

Tổng quan về bài dạy

- 16 -

Nguyễn Thu Hiền

THPT Trần Hưng Đạo


Sáng kiến dự thi cấp tỉnh năm 2017
Tiêu đề DAHT
Xây dựng hệ thống học liệu online hỗ trợ việc học phần cơ chế di truyền và biến dị ở cấp
độ phân tử - Sinh học 12

Tóm tắt bài dạy
Chương I. Cơ chế di truyền và biến dị gồm 7 bài. Chương này cho thấy bản chất
của hiện tượng di truyền và biến dị là sự vận động của các cấu trúc vật chất trong tế bào.
Đó là các NST trong nhân, phân tử ADN trên NST , các gen trên ADN. Cấu trúc này vận
động theo những cơ chế xác định, tác động với nhau và với các cấu trúc khác trong tế bào
trong những mối liên hệ thống nhất. Chương này cũng cho thấy những nguyên nhân gây ra
các biến đổi về vật chất di truyền, cơ chế phát sinh các biến dị và hậu quả của chúng; chính
cơ chế phát sinh và tích lũy biến dị là cơ sở cho q trình tiến hóa của sinh giới.
Việc nghiên cứu xây dựng hệ thống học liệu online hỗ trợ việc học phần di truyền sẽ
giúp cho học sinh tìm hiểu được các vấn đề liên quan đến bài học đặc biệt là phần cơ chế di
truyền và biến di ở mức độ phân tử (gen là gì, cơ chế của q trình nhân đơi ADN, phiên
mã, dịch mã, q trình điều hịa hoạt động của gen).
Lĩnh vực bài dạy
Di truyền học
Cấp / lớp
Cấp THPT / lớp sẽ áp dụng bài dạy: 12
Thời gian dự kiến: 3 tuần
Mục tiêu đối với học sinh / kết quả học tập

- 17 -

Nguyễn Thu Hiền

THPT Trần Hưng Đạo


Sáng kiến dự thi cấp tỉnh năm 2017
1.1. Kiến thức
1.1.1. Nhận biết
- Nêu được khái niệm gen, mã di truyền, đặc điểm của mã di truyền

- Nêu được diễn biến, kết quả của q trình nhân đơi ADN, phiên mã, dịch mã
- Nêu được cơ chế điều hòa hoạt động của operon Lac ở E. coli
- Trình bày được khái niệm đột biến gen, các dạng đột biến điểm và hậu quả của nó
- Nêu được vai trị, ý nghĩa của đột biến gen
1.1.2. Thơng hiểu
- So sánh q trình phiên mã, dịch mã
- Nhận biết được các dạng bài tập liên quan đến đột biến điểm
1.1.3. Vận dụng
- Giải được các bài tập về đột biến gen
1.1.4. Vận dụng cao
- Từ việc tìm kiếm, tự nghiên cứu kiến thức có thể tổng hợp, khái quát hóa kiến thức
dưới dạng sơ đồ tư duy
1.2. Kĩ năng:
- Biết lập bảng so sánh các loại ARN, quá trình phiên mã và dịch mã.
- Kĩ năng tư duy, kĩ năng giải quyết vấn đề…
- Kĩ năng khoa học: quan sát; phân loại; định nghĩa.
- Kĩ năng học tập: tự học; tự nghiên cứu; hợp tác; giao tiếp.
- Kĩ năng thuyết trình, kĩ năng cơng nghệ thơng tin
1.3. Thái độ
- Biết cách phịng ngừa một số bệnh liên quan đến đột biến gen.
- Tuyên truyền phòng chống các bệnh liên quan đến đột biến gen.
- Có ý thức làm việc khoa học.
- Giáo dục môi trường: sự đa dạng của gen chính là sự đa dạng di truyền (đa dạng
vốn gen) của sinh giới, bảo vệ nguồn gen đặc biệt nguồn gen quý bằng cách bảo vệ, ni
dưỡng, chăm sóc động thực vật q hiếm.
1.4. Định hướng các năng lực được hình thành
- Năng lực (NL) chung:
+ Thu
NL giải
Nguyễn

Hiềnquyết vấn đề:

- 18 -

+ NL tự học, tự nghiên cứu
+ NL hợp tác khi tự học và khi thảo luận nhóm

THPT Trần Hưng Đạo


Sáng kiến dự thi cấp tỉnh năm 2017
Bộ câu hỏi khung định hướng (GV có thể đưa ra hoặc cùng HS xây dựng nên bộ câu hỏi
khung định hướng)
Câu

CH khái quát

hơn?

hỏi
khung

Làm thế nào để giúp HS học tập phần Di truyền học dễ dàng

CH bài học

Chúng ta có thể xây dựng những loại học liệu dạng
nào để giúp HS học tập phần Di truyền học phân tử dễ
dàng hơn?

CH nội dung

1. Nêu khái niệm về gen, mã di truyền, nêu các đặc điểm của mã
di truyền?
2. Hãy phân loại ARN và nêu chức năng của mỗi loại trong quá
trình tổng hợp protein?
3. Mơ tả q trình phiên mã, dịch mã? Sơ đờ hóa cơ chế phân tử
của hiện tượng di truyền?
4. Mơ tả cơ chế điều hịa hoạt động của gen ở sinh vật nhân sơ?
5. Đột biến gen là gì và có những dạng nào?
Ngun nhân và cơ chế phát sinh đột biến gen?
6. Nêu hậu quả và ý nghĩa của đột biến gen?
7. Hệ thống công thức liên quan đến
+ ADN (gen), mã di truyền, quá trình nhân đôi ADN.
+ cơ chế phiên mã, dịch mã
+ các dạng đột biến gen (đột biến điểm)
8. Để giúp HS có thể học mọi lúc, mọi nơi ta nên thiết kế các
hệ thống học liệu như thế nào?

- 19 -

Nguyễn Thu Hiền

THPT Trần Hưng Đạo


Sáng kiến dự thi cấp tỉnh năm 2017
Phương pháp và phương tiện dạy học
Phương pháp dạy học:
+ Dạy học theo dự án

+ Quan sát + đàm thoại nêu vấn đề.
+ Phát hiện và giải quyết vấn đề.
+ Điều tra, phỏng vấn.
Phương tiện dạy học:
+ Sách giáo khoa, sách giáo viên, máy tính kết nối internet, máy chiếu, máy ảnh
+ Dự án mẫu
Chủ đề

Xây dựng hệ thống học liệu online hỗ trợ việc học phần cơ chế di truyền
và biến dị ở cấp độ phân tử - Sinh học 12

dự án

Tiến trình bài dạy theo DAHT
Giai đoạn chuẩn bị cho dự án: Tìm hiểu về DHTDA và các kĩ thuật phụ trợ
– GV cho HS xem một số hình ảnh về DHTDA và sản phẩm của HS.

GV nêu vấn đề: Đây là một phương pháp học mới, DHTDA, được dùng rất phổ biến trên
thế giới nhưng vẫn còn mới lạ ở Việt Nam. Trong phương pháp này, các em sẽ được tìm
hiểu các vấn đề thực tiễn và được làm việc độc lập, sáng tạo. Vậy thế nào là DHTDA? Học
theo DHTDA có đặc điểm gì khác với các hoạt động học tập trước đây? Các bước học theo
DHTDA như thế nào? Chúng ta cùng tìm hiểu và vận dụng.
Hoạt
động của

Nội dung

GV và
HS

- 20 -

Nguyễn Thu Hiền

THPT Trần Hưng Đạo


Sáng kiến dự thi cấp tỉnh năm 2017
GV

1. Phương pháp Dạy học theo dự án

chiếu

a. Khái niệm

trên màn

– DHTDA được hiểu là một phương pháp hay hình thức dạy học trong đó

hình

HS thực hiện một nhiệm vụ học tập phức hợp, có sự kết hợp giữa lí

về

khái

thuyết và thực tiễn, thực hành. Nhiệm vụ này được HS thực hiện với tính

niệm

tự lực cao trong quá trình học tập, từ việc xác định mục đích, lập kế

DHTDA,

hoạch, đến việc thực hiện DA, kiểm tra, điều chỉnh, đánh giá quá trình và

các bước

kết quả thực hiện.

học theo

b. Các bước học theo DHTDA

DHTDA.

Bước 1: Lập kế hoạch

GV
thiệu

giới
kế

– Lựa chọn chủ đề: HS được đề xuất hoặc lựa chọn chủ đề của DA do GV

đề xuất.

hoạch thực

– Xây dựng tiểu chủ đề: lập sơ đồ tư duy, sơ đồ 5W1H để xây dựng tiểu

hiện

DA,

chủ đề của nhóm.

kết

quả

– Lập kế hoạch thực hiện các nhiệm vụ học tập và phân cơng trong nhóm

báo

cáo

Bước 2: Thực hiện DA:

của

một

– Thu thập thơng tin dưới nhiều hình thức.

DA cụthể.

– Thảo luận nhóm để xử lí thơng tin.

HS

Bước 3: Tổng hợp kếtquả

lắng

nghe, thảo

– Tổng hợp kết quả, xây dựng sản phẩm.

luận

và

– Báo cáo kết quả DA.

phát

vấn

– Đánh giá và nhận thông tin phản hồi.

những thắc
mắc.

- 21 -

Nguyễn Thu Hiền

THPT Trần Hưng Đạo


Sáng kiến dự thi cấp tỉnh năm 2017
GV

dẫn

2. Sơ đồ tư duy

dắt: Ngày

a. Khái niệm

nay,

việc

– SĐTD là một phương pháp ghi chép gờmmột hình ảnh hoặc từ khố ở

dụng

trung tâm, và từ trung tâm đó phát triển ra nhiều ý, mỗi ý sẽ là từ khố mới,

sử

Sơ đờ tư

có nhiều ý nhỏ hơn.

duy

– Có thể áp dụng SĐTD trong mọi mặt cuộcsống, qua đó cải thiện

(SĐTD)

hiệu quả học tập và khả năng tư duy mạch lạc, nhằm tăng cường hiệu

trong

lập

kế hoạch
cơng việc,
kế

hoạch

tuần,

ghi

chép…
khơng cịn
xa lạ. Cha
đẻ

của

phương
pháp
là

này
Tony

Buzan.
Vậy SĐTD
là gì, cách
lập và sử
dụng

quả hoạt động.
b. Cách lập SĐTD
– Trên giấy, bảng, bút màu…
– Phần mềm Mindmap trên máytính.
Sơ đờ tư duy số hố có thể được tạo bằng các phần mềm ứng dụng như
Microsoft PowerPoint hay Microsoft Word, hay bằng các phần mềm tạo sơ
đồ tư duy nâng cao và chuyên biệt như Concept Draw Mind Map, Freemind,
Mindjet Mindmanager Pro 8.0, iMindMap... Hơn hẳn sơ đờ vẽ trên giấy, có
thể tích hợp, kết nối hình ảnh động, âm thanh, video vào sơ đờ tư duy khi vẽ
bằng các phần mềm trên máy vi tính và có thể dùng chính sơ đờ tư duy này
để trình bày sản phẩm, thay cho cách trình bày thơng thường bằng trình
chiếu PowerPoint.
c. Cách sử dụng SĐTD
– Lập kế hoạch.
– Ghi chép, VD: ghi chép bài học…
– Xây dựng các ý tưởng…

như

thế nào?
GV hướng
dẫn

cách

lập SĐTD
trên bảng,
phần mềm
Mindmap.
- 22 -

HS
Nguyễncùng
Thu Hiền
thảo luận.

THPT Trần Hưng Đạo


Sáng kiến dự thi cấp tỉnh năm 2017
Giai đoạn thực hiện DHTDA: Xây dựng hệ thống học liệu online hỗ trợ việc học phần cơ
chế di truyền và biến dị ở cấp độ phân tử - Sinh học 12
Mục đích

Hoạt động của GV và HS

Hoạt động1: Xác định dự án (thời gian: 15phút - 1 giờ lên lớp)

- 23 -

Nguyễn Thu Hiền

THPT Trần Hưng Đạo


Sáng kiến dự thi cấp tỉnh năm 2017
- Xác đinh GV sử dụng phương pháp vấn đáp – tái hiện giúp HS hệ thống lại kiến thức
được

tên di truyền đã học ở lớp 9 và lớp 10 và giới thiệu phần kiến thức di truyền phân

dự án lớn: tử ở lớp 12 để HS thấy được chương trình được xây dựng theo hướng đồng
" Xây dựng tâm mở rộng.
hệ

thống

học
online
trợ
học

liệu
hỗ GV đưa ra vấn đề thảo luận: Di truyền học có phải là mơn học khó đối với
việc HS?
phần

cơ chế di
truyền

HS làm việc cá nhân và trả lời.

HS thảo luận đưa ra ý kiến cá nhân về việc học phần Di truyền, đưa ra
những khó khăn khi học Di truyền học từ kinh nghiệm cá nhân.

và

biến dị ở GV: có những cách nào giúp HS học phần Di truyền học dễ dàng hơn, có thể
cấp
độ dễ dàng tìm kiếm tư liệu mọi lúc, mọi nơi?
phân tử - HS đưa ra các phương án để giúp học tốt phần Di truyền
Sinh học
GV: từ những câu trả lời của HS, GV giúp HS hình thành tên dự án
12 "
Tên dự án lớn: "Xây dựng hệ thống học liệu online hỗ trợ việc học phần cơ
- Xác định chế di truyền và biến dị ở cấp độ phân tử - Sinh học 12 "
được

các GV: Hướng dẫn HS hình thành hai dự án nhỏ từ dự án lớn
dự án nhỏ
từ dự án
lớn

Từ những nội dung trên, GV chia lớp thành hai nhóm chính
Nhóm 1: Xây dựng hệ thống lý thuyết phần cơ chế di truyền và
biến dị ở cấp độ phân tử bằng sơ đồ tư duy
- 24 -

Nguyễn Thu Hiền
-

Tìm hiểu phần mềm vẽ sơ đồ tư duy MindmapTHPT Trần Hưng Đạo
Trả lời hệ thống những câu hỏi định hướng để xác định mục tiêu,

chủ đề trọng tâm của sơ đồ tư duy


Sáng kiến dự thi cấp tỉnh năm 2017
Hoạt động 2: Lập kế hoạch (thời gian:25 phút - 1 giờ lên lớp)

- 25 -

Nguyễn Thu Hiền

THPT Trần Hưng Đạo