Phòng, chống tham nhũng trong ngành giáo dục ở việt nam hiện nay​

ĐẠI HỌC QUỐC GIA HÀ NỘI
KHOA LUẬT

CAO THỊ KIM HUẾ

PHÒNG, CHỐNG THAM NHŨNG TRONG NGÀNH
GIÁO DỤC Ở VIỆT NAM HIỆN NAY

LUẬN VĂN THẠC SĨ LUẬT HỌC

Hà Nội - 2020


ĐẠI HỌC QUỐC GIA HÀ NỘI
KHOA LUẬT

CAO THỊ KIM HUẾ

PHÒNG, CHỐNG THAM NHŨNG TRONG NGÀNH
GIÁO DỤC Ở VIỆT NAM HIỆN NAY

Chuyên ngành : Quản trị nhà nước và phòng chống tham nhũng
Mã số

LUẬN VĂN THẠC SĨ LUẬT HỌC

Cán bộ hướng dẫn khoa học : GS. TS HOÀNG THỊ KIM QUẾ

Hà Nội - 2020

2

LỜI CAM ĐOAN
Tôi xin cam đoan bản luận văn với đề tài “Phòng, chống tham nhũng
trong ngành giáo dục ở Việt Nam hiện nay”. Là cơng trình nghiên cứu của
riêng tôi chƣa đƣợc bất cứ tác giả nào công bố. Những tƣ liệu và số liệu sử
dụng trong bản luận văn là có tính xác thực và nguồn gốc rõ ràng.
Tôi xin trân thành cảm ơn !
Học viên

Cao Thị Kim Huế

i


LỜI CẢM ƠN
Ngoài những cố gắng nỗ lực của bản thân, để hồn thành đƣợc cơng
trình nghiên cứu này, Tơi xin bày tỏ lòng cảm ơn sâu sắc đến ban lãnh đạo và
các thầy cô Khoa Luật - Đại học Quốc gia Hà Nội đã tạo điều kiện tốt nhất để
tôi theo học và xây dựng nền tảng tri thức tại trƣờng. Đặc biệt là các thầy cô
trong bộ môn Lý luận và lịch sử nhà nƣớc và pháp luật đã giúp đỡ, tạo điều
kiện trong quá trình tìm kiếm, thu thập và khai thác tài liệu nghiên cứu. Cuối
cùng Tôi xin gửi lời cảm ơn trân thành nhất đến GS. TS Hoàng Thị Kim Quế
đã hƣớng dẫn, chỉ bảo tận tình, định hƣớng cũng nhƣ có những nhận xét, góp
ý q giá để Tơi hồn thành luận văn một cách tốt nhất.
Mặc dù đã nhận đƣợc sự giúp đỡ tận tình của các thầy cơ cũng nhƣ cố
gắng của bản thân, song do giới hạn về mặt thời gian cũng nhƣ nhận thức nên
luận văn không tránh khỏi những thiếu sót, hạn chế. Do vậy Tơi rất mong
nhận đƣợc sự góp ý của các thầy, cơ giáo và bạn đọc để luận văn đƣợc hồn
thiện hơn.

Tơi xin trân thành cảm ơn.
Học viên

Cao Thị Kim Huế

ii


MỤC LỤC
DANH MỤC TỪ VIẾT TẮT...........................................................................vi
DANH MỤC CÁC HỘP................................................................................vii
DANH MỤC BẢNG BIỂU...........................................................................viii
MỞ ĐẦU...........................................................................................................1
1. Tính cấp thiết của đề tài................................................................................ 1
2. Tình hình nghiên cứu liên quan đến đề tài....................................................2
3. Mục đích và nhiệm vụ nghiên cứu................................................................6
4. Đối tƣợng và phạm vi nghiên cứu................................................................7
5. Phƣơng pháp luận và phƣơng pháp nghiên cứu...........................................7
6. Câu hỏi nghiên cứu và giả thuyết khoa học..................................................8
7. Ý nghĩa lý luận, thực tiễn của luận văn.........................................................8
8. Bố cục của Luận văn.....................................................................................9
CHƢƠNG 1: LÝ LUẬN VỀ PHÒNG, CHỐNG THAM NHŨNG TRONG
NGÀNH GIÁO DỤC Ở VIỆT NAM..............................................................10
1.1. Khái niệm và hình thức của tham nhũng trong ngành giáo dục...............10
1.1.1. Khái niệm tham nhũng trong ngành giáo dục....................................10
1.1.2. Các hình thức tham nhũng trong ngành giáo dục.............................. 14
1.2. Khái niệm, ý nghĩa của phòng, chống tham nhũng trong ngành giáo dục
.........................................................................................................................17
1.2.1 Khái niệm phòng, chống tham nhũng.................................................17
1.2.2. Khái niệm phòng, chống tham nhũng trong ngành giáo dục.............20

1.2.3. Căn cứ pháp lý về phòng, chống tham nhũng trong ngành giáo dục ở
Việt Nam hiện nay....................................................................................... 22
1.2.4 Các biện pháp cơ bản phòng, chống tham nhũng trong ngành giáo dục
ở Việt Nam hiện nay.................................................................................... 26
1.2.5. Yêu cầu của phòng, chống tham nhũng trong ngành giáo dục..........32
1.2.6. Ý nghĩa của phòng, chống tham nhũng trong ngành giáo dục...........34

iii


CHƢƠNG 2: THỰC TRẠNG PHÒNG, CHỐNG THAM NHŨNG TRONG
NGÀNH GIÁO DỤC Ở VIỆT NAM HIỆN NAY..........................................38
2.1. Thực trạng tham nhũng trong hệ thống giáo dục phổ thông hiện nay.....38
2.1.1. Thực trạng tham nhũng trong quá trình xây dựng trƣờng học, cung
cấp trang thiết bị giảng dạy..........................................................................38
2.1.2. Tham nhũng từ nguồn ngân sách hỗ trợ học sinh, sinh viên..............40
2.1.3. Tham nhũng trong in ấn và xuất bản sách giáo khoa.........................41
2.1.4. Thực trạng tham nhũng trong vấn đề tuyển sinh, chất lƣợng học sinh .. 42

2.1.5. Lợi dụng xã hội hoá trong ngành giáo dục để trục lợi.......................45
2.1.6. Thực trạng về bệnh thành tích, khen thƣởng, danh hiệu của trƣờng và
chế độ, thù lao của giáo viên........................................................................46
2.1.7. Lợi ích phi vật chất trong ngành giáo dục......................................... 47
2.2. Các nguyên nhân tham nhũng trong ngành giáo dục ở Việt Nam hiện nay
.........................................................................................................................47
2.2.1 Các yếu tố tác động đến tham nhũng trong ngành giáo dục ở Việt Nam
hiện nay........................................................................................................47
2.2.2. Nguyên nhân dẫn đến tham nhũng trong ngành giáo dục ở Việt Nam.. 49

2.2.3. Nguyên nhân thuộc về xã hội.............................................................51

2.3. Hậu quả tham nhũng trong ngành giáo dục............................................. 52
2.4. Thực trạng phòng, chống tham nhũng trong ngành giáo dục Việt Nam
hiện nay...........................................................................................................56
2.4.1. Thực trạng pháp luật phòng, chống tham nhũng trong ngành giáo dục .. 56

2.4.2. Việc thực hiện công khai, minh bạch thông tin, tiến tới cải cách
hành chính....................................................................................................56
2.4.3. Việc thực hiện chuyển đổi vị trí cơng tác của cán bộ, cơng chức, viên
chức và trách nhiệm của ngƣời đứng đầu cơ quan, tổ chức khi để xảy ra
tham nhũng...................................................................................................57
2.4.4. Thực hiện minh bạch trong kê khai tài sản và thu nhập....................58

iv


2.4.6. Thực trạng xử lý các vụ án tham nhũng trong ngành giáo dục..........61
2.4.7. Thu hồi lợi ích tham nhũng trong ngành giáo dục.............................63
2.4.8 Thực trạng giảng dạy nội dung phòng, chống tham nhũng trong giáo
dục hiện nay.................................................................................................63
CHƢƠNG 3: QUAN ĐIỂM, GIẢI PHÁP TĂNG CƢỜNG PHÒNG, CHỐNG
THAM NHŨNG TRONG NGÀNH GIÁO DỤC Ở VIỆT NAM HIỆN NAY. 66

3.1. Quan điểm tăng cƣờng phòng, chống tham nhũng trong ngành giáo dục ở
Việt Nam hiện nay...........................................................................................66
3.2. Giải pháp tăng cƣờng phòng, chống tham nhũng trong ngành giáo dục ở
Việt Nam hiện nay...........................................................................................69
3.2.1. Giải pháp hoàn thiện pháp luật.......................................................... 70
3.2.2. Đổi mới nâng cao hiệu lực, hiệu quả của các cơ quan quản lý giáo dục . 72

3.2.3. Giải pháp tăng cƣờng công tác thanh tra, kiểm tra, giám sát............73

3.2.4. Xây dựng đạo đức công vụ trong sạch, vững mạnh, tạo sự liêm chính
trong ngành giáo dục....................................................................................74
3.2.5. Xây dựng ý thức xã hội về tham gia phòng, chống tham nhũng trong
ngành giáo dục............................................................................................. 75
3.2.6. Bảo vệ ngƣời tố cáo tham nhũng trong ngành giáo dục....................77
KẾT LUẬN.....................................................................................................79
TÀI LIỆU THAM KHẢO...............................................................................80
PHỤ LỤC........................................................................................................85

v


STT

Ký hiệu

1

ADB

2

BLHS

3

CIEM

4

IIEP

5

OECD

6

UNESCO

7

UNCAC

8

PCTN

vi


DANH MỤC CÁC HỘP
Hộp 1: Sai phạm trong xây dựng trƣờng học và mua sắm trang thiết bị dạy
học...................................................................................................................39
Hộp 2: Tham ơ tiền chế độ chính sách dành cho sinh viên nghèo lên đến gần
26,5 tỷ đồng.....................................................................................................40
Hộp 3: Sai phạm trong kỳ thi trung học phổ thông 2018................................44
Hộp 4: Hiệu trƣởng chỉ đạo thu nhiều khoản đóng góp trái quy định lên tới
6,7 tỷ đồng.......................................................................................................45

vii


DANH MỤC BẢNG BIỂU

Bảng 1: Kết quả khảo sát về vấn đề tham nhũng trong ngành giáo dục.........42
Bảng 2: Kết quả thống kê thi hành kỷ luật đối với tổ chức Đảng, Đảng viên có
vi phạm liên quan đến kỳ thi trung học phổ thông Quốc gia 2018 tại 3 tỉnh Hà
Giang, Hồ Bình, Sơn La................................................................................62

viii


MỞ ĐẦU
1. Tính cấp thiết của đề tài
Cùng với sự phát triển nhƣ vũ bão của khoa học công nghệ và q trình
tồn cầu hóa hiện nay, chất lƣợng ngành giáo dục có vai trị đặc biệt quan
trọng đối với sự phát triển của đất nƣớc. Những năm gần đây, bộ giáo dục và
đào tạo đã liên tục đổi mới phƣơng thức giảng dạy, tài liệu học tập, chất
lƣợng đội ngũ giáo viên, cán bộ, công chức, viên chức ngành giáo dục đƣợc
nâng cao. Tuy nhiên, bên cạnh những thành công của ngành giáo dục nhằm
nâng cao chất lƣợng đào tạo, vẫn ẩn giấu những mối lo nội tại của sự phát
triển chung, khi tham nhũng khơng cịn là vấn đề của quốc gia mà mà đƣợc
coi là vấn nạn tồn cầu, mối nguy của mọi nền chính trị, nó tồn tại và xâm
nhập ở hầu hết các lĩnh vực.
Tham nhũng ảnh hƣởng rất lớn đến chất lƣợng ngành giáo dục, có mối
nguy hại đến tƣơng lai của một đất nƣớc. Tham nhũng trong ngành giáo dục
là một loại hình tội phạm ẩn, rất khó phát hiện, nó tồn tại cả trong tham nhũng
chính sách nhƣ nguồn đầu tƣ xây dựng cơng trình giáo dục hay trong tuyển
dụng và phân bổ cán bộ giáo viên đến tham nhũng vặt nhƣ “chọn trường,

chọn lớp, chọn cô”,điểm số học sinh. Một điều đáng nói ở đây, tham nhũng
trong ngành giáo dục ở Việt Nam hiện nay chƣa đƣợc nhận định đúng về tính
chất và mức độ, khi mới chỉ dừng lại ở mức độ coi tham nhũng trong ngành
giáo dục là một hiện tƣợng xã hội chứ chƣa đƣợc truy cứu về hành vi tham
nhũng, dẫn đến việc xử lý không triệt để. Vì vậy, việc phịng, chống tham
nhũng trong ngành giáo dục không chỉ là việc của những nhà cầm quyền, nhà
quản lý, mà còn là quyền và nghĩa vụ của cơng dân quốc gia đó và cả các tổ
chức quốc tế.
Xác định cơng tác phịng, chống tham nhũng là nhiệm vụ cấp bách và
lâu dài, cần có sự phối hợp giữa các cơ quan và cả xã hội. Đảng và nhà nƣớc

1


ta đã ban hành nhiều chủ trƣơng, chính sách khuyến khích sự tham gia của
ngƣời dân vào cuộc chiến phịng, chống tham nhũng. Với phƣơng châm
phòng ngừa hơn chống đã có nhiều biện pháp đƣợc đƣa ra và bƣớc đầu đạt
hiệu quả nhất định
Hiện nay các cơng trình nghiên cứu tập trung về nghiên cứu hành vi
tham nhũng trong ngành giáo dục, mà chƣa đƣa ra những lý luận cơ bản về
phòng, chống tham nhũng trong ngành giáo dục, từ đó gây ra những hiểu lầm
về cơng tác phịng, chống tham nhũng trong ngành giáo dục của Đảng và nhà
nƣớc ta. Các quan điểm đang tập trung nhiều vào các biện pháp trừng trị
nhiều hơn là cơng tác phịng ngừa.
Từ bối cảnh trên, học viên lựa chọn đề tài “Phòng, chống tham nhũng
trong ngành giáo dục ở Việt Nam hiện nay” để thực hiện luận văn tốt nghiệp
của mình.
2. Tình hình nghiên cứu liên quan đến đề tài
Với tính chất phức tạp và mức độ nguy hiểm của tham nhũng, đây luôn
là vấn đề đáng quan ngại và nhận đƣợc sự quan tâm của nhiều nhà nghiên cứu

trên toàn cầu, trong đó có Việt Nam. Dƣới nhiều góc độ nghiên cứu khác
nhau đã có một số cơng trình nghiên cứu về phòng, chống tham nhũng trong
ngành giáo dục, cụ thể nhƣ sau:
Thứ nhất: Nhóm nghiên cứu lý luận về phịng, chống tham nhũng. Ở
Việt Nam phòng, chống tham nhũng đƣợc coi là vấn đề nhạy cảm, và nhận
đƣợc sự quan tâm nghiên cứu của rất nhiều nhà nghiên cứu từ các cơ quan, tổ
chức đến các cá nhân và các phƣơng tiện thông tin đại chúng.
Với một phƣơng thức tiếp cận từ phƣơng diện tâm lý, xã hội, kỹ thuật,
của ý thức và hành vi tham nhũng, tại đề tài nghiên cứu cấp Đại học Quốc Gia
Hà Nội, GS. TS Hồng Thị Kim Quế (2008), đã chủ biên cơng trình “Tham

2


nhũng – những khía cạnh xã hội, pháp lý và các giải pháp phòng, chống
trong giai đoạn hiện nay ở nước ta” Đề tài đã chỉ ra nguyên nhân, điều kiện
phát sịnh tham nhũng, thực trạng tham nhũng trên cơ sở đó kiến nghị các biện
pháp đấu tranh phịng, chống các hành vi tham nhũng.
Trong khn khổ chƣơng trình đào tạo thạc sĩ “Quản trị nhà nƣớc và
phòng chống tham nhũng”. Nguyễn Thị Quế Anh,Vũ Cơng Giao, Nguyễn
Hồng Anh (2019) đã đồng chủ biên sách tham khảo “Các lý thuyết, mơ hình,
cách tiếp cận về quản trị nhà nước và phòng, chống tham nhũng”. Dựa trên
cách tiếp cận phòng, chống tham nhũng từ các lý thuyết, mơ hình, cách tiếp
cận mới về quản trị nhà nƣớc của các quốc gia trên thế giới, cuốn sách đã đƣa
ra nhiều quan điểm và đề xuất các giải pháp phòng, chống tham nhũng phù
hợp với điều kiện và hoàn cảnh của nƣớc ta hiện nay.
Thứ 2 : Nhóm nghiên cứu lý luận về tham nhũng trong ngành giáo dục.
Tham nhũng trong giáo dục ở Việt Nam đang là một trong những vấn đề đang
gây nhiều bức xúc và có tính chất phức tạp. Không chỉ nhận đƣợc sự quan
tâm của các nhà nghiên cứu trong nƣớc mà cả các tổ chức quốc tế nhƣ: Tổ

chức Minh bạch Quốc tế, Tổ chức Ngân hàng thế giới (World Bank).
Với cách tiếp cận từ những biểu hiện, hình thức, ngun nhân, điều kiện
và mơi trƣờng để tham nhũng, Phan Xuân Sơn (2008) đã nghiên cứu về “Nhận
diện tham nhũng và các biện pháp chống tham nhũng ở Việt Nam hiện nay”. Là
đề tài nghiên cứu khoa học cấp Bộ, do Học viện Chính trị Quốc gia Hồ Chí Minh
xuất bản. Dựa trên những khái niệm cơ bản về tham nhũng nói chung, tác giả đã
đƣa ra những giải pháp chung nhất để hạn chế tham nhũng ở Việt Nam, trong đó
có tham nhũng trong giáo dục, đồng thời tác giả cũng đƣa ra một số cách tiếp
cận mới và định hƣớng nghiên cứu về tham nhũng sau này.

ThS. Nguyễn Hải Đoàn đã lựa chọn đề tài “Tham nhũng trong giáo dục
cấp phổ thông ở Việt Nam hiện nay, thực trạng và giải pháp” làm luận văn

3


Thạc sĩ của mình, dƣới góc độ nhà quản lý và xây dựng hệ thống lý luận,
trong đề tài tác giả đã nêu những nguyên nhân dẫn đến hành vi tham nhũng
trong cấp trung học phổ thông và kiến nghị một số giải pháp nâng cao hiệu
quả cơng tác phịng, chống tham nhũng trong giáo dục phổ thông hiện nay.
Tổ chức World Bank và Tổ chức Minh bạch Quốc tế đã có nhiều nghiên
cứu chuyên sâu về tham nhũng trong giáo dục ở Việt Nam nhƣ báo cáo năm
2012 “Tham nhũng trong hệ thống giáo dục Việt Nam”, “Hình thức và hậu
quả của tham nhũng trong ngành giáo dục ở Việt Nam” Những nghiên cứu
này cho ta một cái nhìn khái quát và thực tế nhất về tình hình tham nhũng
trong ngành giáo dục, cũng nhƣ thực trạng về cảm nhận của ngƣời dân và đặc
biệt là thanh niên Việt Nam về tham nhũng trong ngành giáo dục. Báo cáo
cũng đƣa ra những giải pháp phòng, chống hiệu quả.
Cùng cách tiếp cận dựa trên hình thức và thực trạng tham nhũng GS.
TS Nguyễn Đình Cử đã tổng kết và nghiên cứu đƣa ra một số cơng trình

nghiên cứu nhƣ “Tham nhũng trong giáo dục phổ thông, nguyên nhân và hậu
quả” đăng trên tạp chí khoa học xã hội 2008 tập 1 và “Các hình thức tham
nhũng trong hệ thống giáo dục phổ thơng” đăng trên tạp chí Khoa học xã hội
học 2008 tập 3. Giáo sƣ đã đƣa ra những nguy hiểm của tham nhũng cũng
nhƣ những vấn đề nổi cộm của nền giáo dục phổ thông hiện nay. Với những
dẫn chứng cụ thể, đã mô phỏng một bức tranh đa chiều về vấn nạn tham
nhũng trong giáo dục phổ thơng ở Việt Nam.
Thứ ba: Nghiên cứu về phịng, chống tham nhũng trong giáo dục.
Trong Luận văn thạc sĩ “Phòng, chống tham nhũng trong lĩnh vực giáo
dục ở Việt Nam – Một số vấn đề lý luận và thực tiễn” của ThS. Hoàng Anh
Tuấn. Ngoài những lý luận bao quát nhất về cơng tác phịng, chống tham
nhũng trong giáo dục, tác giả đã tổng hợp những thành tựu và những hạn chế

4


và nguyên nhân dẫn đến tham nhũng trong giáo dục, từ đó đƣa ra các giải
pháp để nâng cao hiệu quả cơng tác phịng, chống tham nhũng trong ngành
giáo dục. Tuy nhiên, chủ thể của luận văn chỉ đề cập đến ngƣời có chức vụ
quyền hạn trong ngành giáo dục mà chƣa đề cập đến chủ thể khác nhƣ phụ
huynh học sinh và học sinh, cũng nhƣ các lợi ích mà các chủ thể mong muốn
đạt đƣợc chỉ bao gồm lợi ích vật chất. Từ đó các giải pháp tác giả đƣa ra cũng
hƣớng đến các giải pháp về điều chỉnh các hành vi của ngƣời có chức vụ,
quyền hạn mà chƣa đề cao vai trò của các chủ thể khác trong cơng tác phịng
ngừa và phát hiện tham nhũng trong ngành giáo dục.
Tiếp cận dƣới góc độ phịng, chống tham nhũng trong giáo dục từ
chính những ngƣời có khả năng thực hiện hành vi tham nhũng, Th.S Nguyễn
Thị Kim Nhung trong luận văn thạc sĩ đã nghiên cứu về “Phòng, chống tham
nhũng từ phương diện giáo dục pháp luật đối với cán bộ, cơng chức bộ máy
hành chính nhà nước”. Đã đƣa ra nhiều biện pháp nhằm nâng cao nhận thức,

trách nhiệm của đội ngũ cán bộ công chức nhà nƣớc trong việc tuân thủ và
thực thi pháp luật.
Có cùng quan điểm trên, TS Nguyễn Quốc Hiệp, TS Nguyễn Tuấn
Khanh đồng chủ biên bộ tài liệu “Tài liệu bồi dưỡng về phòng, chống tham
nhũng: Dành cho giáo viên, giảng viên các trường Đại học,Cao đẳng, Trung
cấp” do Nhà xuất bản chính trị Quốc gia Sự thật xuất bản năm 2011, bằng
việc đƣa ra những kiến thức cơ bản về tham nhũng, quan điểm của Đảng và
nhà nƣớc về phòng, chống tham nhũng, tài liệu đã cung cấp các nhóm giải
pháp để ngăn chặn hành vi tham nhũng từ chính việc nâng cao nhận thức,
trách nhiệm và xây dựng thái độ, ý thức tự giác cho cán bộ công chức, viên
chức, đặc biệt là những giáo viên, giảng viên và học sinh, sinh viên, những
ngƣời trực tiếp tham gia hoạt động giáo dục.

5


Nhƣ vậy, có thể thấy tham nhũng nói chung và phịng, chống tham nhũng
trong giáo dục nói riêng đã và đang nhận đƣợc sự quan tâm của Đảng và nhà
nƣớc, các nhà khoa học và tổ chức phi chính phủ trên toàn cầu. Tuy nhiên, hầu
hết các nghiên cứu đều tiếp cận dƣới góc độ pháp lý, luật pháp và thiên về xây
dựng hệ thống pháp luật về chống tham nhũng trong ngành giáo dục hơn là
phòng ngừa kết hợp chống tham nhũng trong ngành giáo dục từ chính nhận thức
xã hội, một vấn đề đang gặp nhiều khó khăn ở Việt Nam. Vì vậy, đề tài này sẽ
tiếp cận dƣới góc độ quản trị nhà nƣớc, từ đó đƣa ra các đặc trƣng cơ bản của
phòng, chống tham nhũng trong ngành giáo dục và giải pháp hoàn thiện cơ chế
phòng ngừa, cũng nhƣ nâng cao nhận thức ngƣời dân, các tổ chức xã hội trong
cơng tác phịng, chống tham nhũng trong ngành giáo dục.

3. Mục đích và nhiệm vụ nghiên cứu
3.1. Mục đích nghiên cứu

Nghiên cứu dựa trên các lý thuyết, quan điểm của các tổ chức quốc tế,
các chính sách của Đảng và nhà nƣớc về phịng, chống tham nhũng ở Việt
Nam nói chung và trong ngành giáo dục ở Việt Nam nói riêng. Trên cơ sở
khái quát tình hình tham nhũng trong ngành giáo dục ở Việt Nam, nhận diện
đƣợc các hình thức và bản chất của tham nhũng trong ngành giáo dục nƣớc
ta, đánh giá tính hiệu quả của việc thực thi các quy định của pháp luật về
phòng, chống tham nhũng trong ngành giáo dục. Từ đó, đƣa ra các ngun
nhân và giải pháp phịng, chống tham nhũng trong giáo dục, đảm bảo chất
lƣợng giáo dục Việt Nam.
3.2. Nhiệm vụ nghiên cứu
Để đạt đƣợc những mục đích nghiên cứu đã đặt ra, tác giả cần thực
hiện các nhiệm vụ sau:
Nghiên cứu và hệ thống hóa về mặt lý luận các lý thuyết, cách
tiếp cận

6


và mơ hình về phịng, chống tham nhũng trong ngành giáo dục
-

Thông qua việc tổng hợp các cuộc điều tra, khảo sát, đánh giá nhận

thức và hiểu biết của ngƣời dân tham nhũng trong ngành giáo dục và đánh giá
thực trạng, hình thức tham nhũng trong ngành giáo dục ở Việt Nam.
-

Từ đó tìm ra các ngun nhân và đƣa ra các giải pháp về mặt pháp lý

cũng nhƣ biện pháp về thực tiễn để phòng, chống tham nhũng trong ngành

giáo dục ở Việt Nam hiện nay.
4.

Đối tƣợng và phạm vi nghiên cứu

4.1. Đối tượng nghiên cứu
Đối tƣợng nghiên cứu của luận văn là thực trạng tham nhũng và các biện
pháp phòng, chống tham nhũng trong ngành giáo dục ở Việt Nam hiện nay.

4.2. Phạm vi nghiên cứu
-

Về thời gian: Đề tài nghiên cứu tập trung thực trạng công tác phòng,

chống tham nhũng trong giáo dục ở Việt Nam trong giai đoạn 2014 đến nay
-

Về không gian: Do đây là một đề tài rất rộng và có nhiều vấn đề phức

tạp, nên trong luận văn này tác giả chỉ tập trung phân tích phịng, chống tham
nhũng trong hệ thống giáo dục phổ thông để đề tài đƣợc tập trung giải quyết
các vấn đề đã đặt ra. Mặt khác, tham nhũng trong hệ thống giáo dục phổ thơng
đang có nhiều vấn đề gây bức xúc trong dƣ luận
5.

Phƣơng pháp luận và phƣơng pháp nghiên cứu
Phƣơng pháp luận nghiên cứu khoa học về lý luận và lịch sử nhà nƣớc

pháp luật Việt Nam, chủ nghĩa Mác-Lênin, tƣ tƣởng Hồ Chí Minh và quan
điểm của Đảng, nhà nƣớc về chiến lƣợc cải cách hành chính; chính sách đấu

tranh phịng, chống tham nhũng

7


Đề tài cũng sử dụng đồng thời các phƣơng pháp nghiên cứu sau:
Phƣơng pháp tiếp cận hệ thống, phƣơng pháp thu thập, điều tra, phƣơng
pháp so sánh, phƣơng pháp thống kê, tổng hợp, phân tích và xử lý số liệu,
phƣơng pháp logic, xã hội học, phƣơng pháp lịch sử và kế thừa....
6. Câu hỏi nghiên cứu và giả thuyết khoa học
6.1. Câu hỏi nghiên cứu
Để đáp ứng đƣợc nhiệm vụ nghiên cứu đề tài trả lời các câu hỏi sau:
Phòng, chống tham nhũng trong ngành giáo dục ở Việt Nam hiện nay có
những đặc trƣng cơ bản nào? Nguyên nhân và hậu quả của tham nhũng trong
ngành giáo dục? Giải pháp để nâng cao hiệu quả phòng, chống tham nhũng
trong ngành giáo dục ở Việt Nam.
6.2. Giả thuyết khoa học
Giả thuyết khoa học của luận văn là: Giống nhƣ các ngành khác, ngành
giáo dục ở Việt Nam hiện cũng đang phải đối mặt với tình trạng tham nhũng
khá nghiêm trọng, tồn tại dƣới nhiều dạng thức. Nguyên nhân là do ảnh
hƣởng chung của xã hội và do vấn đề phòng, chống tham nhũng trong ngành
giáo dục cịn ít đƣợc quan tâm. Để phòng, chống hiệu quả tham nhũng trong
ngành giáo dục, cần áp dụng đồng thời nhiều biện pháp, trong đó bao gồm
hồn thiện khn khổ pháp lý về giáo dục, xây dựng và áp dụng các bộ quy
tắc đạo đức nghề nghiệp phù hợp và tăng cƣờng giáo dục, tuyên truyền nâng
cao nhận thức của các chủ thể có liên quan kết hợp với trừng trị nghiêm khắc
những hành vi tham nhũng
7. Ý nghĩa lý luận, thực tiễn của luận văn
Về mặt lý luận: Đề tài nghiên cứu một cách khoa học và tƣơng đối đầy
đủ, toàn diện và có hệ thống cả lý luận phịng, chống tham nhũng ở nƣớc ta

8


nói chung cũng nhƣ phịng, chống tham nhũng trong ngành giáo dục nói
riêng. Kết quả nghiên cứu góp phần vào q trình phát triển lý luận về phịng,
chống tham nhũng trong ngành giáo dục và đƣa ra một số kiến nghị để việc
phòng, chống tham nhũng trong ngành giáo dục đạt hiệu quả cao.
Về mặt thực tiễn: Trên cơ sở đánh giá thực trạng tình hình tham nhũng
trong ngành giáo dục hiện nay, đề tài sẽ là nguồn tài liệu hữu dụng cho các
nhà nghiên cứu, các học giả có quan tâm đến vấn đề này, đặc biệt là các sinh
viên học viên chuyên ngành luật học, xã hội học, chính trị học....
8. Bố cục của Luận văn
Ngồi phần mở đầu, kết luận và danh mục tài liệu tham khảo, luận văn
gồm 3 chƣơng, cụ thể nhƣ sau:
Chƣơng 1: Lý luận về phòng, chống tham nhũng trong ngành giáo dục
ở Việt Nam.
Chƣơng 2: Thực trạng cơng tác phịng, chống tham nhũng trong ngành
giáo dục ở Việt Nam hiện nay.
Chƣơng 3: Quan điểm, giải pháp tăng cƣờng phòng, chống tham
nhũng trong ngành giáo dục ở Việt Nam hiện nay.

9


CHƢƠNG 1
LÝ LUẬN VỀ PHÒNG, CHỐNG THAM NHŨNG TRONG NGÀNH
GIÁO DỤC Ở VIỆT NAM
1.1. Khái niệm và hình thức của tham nhũng trong ngành giáo dục
1.1.1. Khái niệm tham nhũng trong ngành giáo dục

Môi trƣờng giáo dục là nơi đào tạo lực lƣợng tri thức cho xã hội tƣơng
lai, vì vậy cần là nơi liêm chính, làm gƣơng để đào tạo ra những con ngƣời
có năng lực. Do đó, phịng chống tham nhũng trong ngành giáo dục cần đƣợc
đặc biệt quan tâm.
Theo Viện quốc tế về công tác kế hoạch hóa giáo dục (IIEP) thuộc Tổ
chức giáo dục, khoa học và văn hoá của Liên Hợp Quốc (UNESCO), định
nghĩa tham nhũng trong giáo dục là “việc sử dụng cơ sở cơng vì lợi ích riêng
tư gây tác động đến việc tiếp cận giáo dục một cách có chất lượng và công
bằng” [46, tr 17]. Tham nhũng trong ngành giáo dục đƣợc thực hiện dƣới
nhiều hình thức khác nhau khi các quan chức sử dụng quyền lực cơng của
mình để thực hiện những lợi ích riêng của cá nhân hoặc nhóm lợi ích, hành vi
đó sẽ làm giảm cơ hội tiếp cận với nền giáo dục phát triển, chất lƣợng của
học sinh, làm mất cân bằng giáo dục. Theo IIEP tham nhũng trong giáo dục có
2 loại “gốc” và “ngọn”. Hai hình thức tham nhũng này có mối quan hệ qua lại
lẫn nhau. Tham nhũng “gốc” lan và ăn xuống bên dƣới, cịn tham nhũng
“ngọn” đƣợc tham nhũng “gốc” ni lớn và phát triển.
Theo Tổ chức minh bạch thế giới (Towards Transparency), tham nhũng
trong ngành giáo dục “là hành vi lợi dụng chức vụ của các cán bộ, giáo viên
trong trường học để chiếm đoạt làm của riêng”[21].Với phạm vi định hƣớng
hẹp hơn IIEP về mặt chủ thể chỉ bao gồm các cán bộ, giáo viên trong trƣờng
học. Dựa trên quá trình khảo sát và nghiên cứu thực tế, Tổ chức Minh bạch thế

10


giới đã đƣa ra các hình thức tham nhũng chủ yếu ở Việt Nam và dựa trên các báo
cáo đó, nhận thấy rằng tham nhũng xảy ra thƣờng xuyên và có ảnh hƣởng xấu
nhất là ở trong chính các nhà trƣờng, nơi trực tiếp giảng dạy và đào tạo học sinh,
nơi chất lƣợng giảng dạy ảnh hƣởng đến chất lƣợng học sinh.

Dƣới một góc độ khác và nghiêng nhiều về đạo đức, Liên Hợp Quốc
lại cho rằng tham nhũng trong giáo dục còn thể hiện nhiều hơn ở những hành
vi lạm dụng tình dục. Trong báo cáo tham nhũng tồn cầu về giáo dục của
Liên Hợp Quốc (UN) cho rằng “Hành vi lạm dụng tình dục trong lớp học là
hành vi tham nhũng bởi đó thực chất là lạm dụng những quyền được
giao”[4]. Mục đích của hành vi tham nhũng là nhận đƣợc một lợi ích nào đó,
lợi ích ở đây đƣợc xác định bao gồm lợi ích vật chất và lợi ích tinh thần. Khi
xác định lợi ích vật chất mà các chủ thể đạt đƣợc khi thực hiện hành vi tham
nhũng rất khó, vì thƣờng sẽ có xu hƣớng che giấu, kê khai không đúng và
không đầy đủ, thì việc xác định lợi ích tinh thần lại càng khó hơn, vì các chủ
thể của những lợi ích này phần lớn là học sinh. Việc lạm dụng chức vụ, quyền
hạn đƣợc giao trong trƣờng học để thực hiện những hành vi quấy rối tình dục
ngày càng có xu hƣớng gia tăng, nhƣng hiện nay rất khó để phát hiện ra hành
vi này khi cơ chế bảo vệ ngƣời tố cáo hành vi tham nhũng đó vẫn chƣa đƣợc
thực thi trên thực tế có hiệu quả.
Khi đứng trên góc độ nghiên cứu hành vi tham nhũng trong ngành giáo
dục dƣới góc độ ngun nhân từ chính sách, TS Bùi Trân Phƣợng- Hiệu
trƣởng trƣờng Đại học Hoa Sen cho rằng “Trong hệ thống giáo dục, cơ chế
“xin – cho” là mấu chốt dẫn đến hành vi tham nhũng, nguy hiểm hơn nữa là
khi xã hội coi hành vi đó là bình thường” [12]. Qua cuộc trao đổi với phóng
viên Báo pháp luật thành phố Hồ Chí Minh, Bà Phƣợng cũng nhận định rằng,
tham nhũng trong ngành giáo dục đặc biệt là giáo dục phổ thông ở Việt Nam
là do cơ chế “Xin-cho”. Khi sự mất cân bằng về chất lƣợng các trƣờng học

11


cũng nhƣ các lớp học ảnh hƣởng đến cơ hội tiếp cận giáo dục của học sinh,
đó chính là xâm phạm đến quyền đi học của học sinh. Khi các trƣờng học
ngay cả các trƣờng cơng lập cũng có sự chênh lệch về chất lƣợng giữa các

địa phƣơng hay chính các lớp học đó. Vậy thì những cơ chế đó đang tạo cơ
hội cho các hành vi “chạy trường, chạy lớp” đang thƣờng xuyên xảy ra.
Nhƣng một sự thật là khơng có quy định nào bắt buộc phải học trƣờng đó,
lớp đó mà là do phụ huynh và học sinh tự nguyện và cảm thấy đó là cơ chế
bình thƣờng, chấp nhận để nó xảy.
Đồng quan điểm trên, GS. TS Nguyễn Đình Cử cho rằng “Tham nhũng
trong hệ thống giáo dục là những hình thức ăn cắp hay gian lận trong quy
chế đào tạo, bao gồm: việc mua sắm, xây dựng trường học, sự phân bổ sai
mục đích các nguồn lực dự kiến chi cho giáo dục, hối lộ để được lợi ích từ
giáo dục như điểm số, bằng cấp”[8]. Dựa trên kết quả điều tra xã hội học về
tham nhũng năm 2005 do dự án “Nghiên cứu đấu tranh chống tham nhũng”
do Ban Nội chính Trung ƣơng tiến hành, đã đƣa ra những hình thức cụ thể
của tham nhũng trong giáo dục phổ thơng từ các hình thức tham nhũng “vặt”
đến tham nhũng “chính sách’ trong giáo dục. Việc tham nhũng trong việc
phân bổ chính sách trong hệ thống giáo dục dẫn đến tình trạng khơng cân đối
về chất lƣợng giáo dục xâm phạm đến quyền tiếp cận nền giáo dục của học
sinh. Tuy nghiên cứu chƣa chỉ ra đƣợc mức độ nguy hiểm của từng hình thức
nhƣng cũng đã đƣa ra một bức tranh mơ phỏng về tính trạng tham nhũng
trong giáo dục phổ thông ở Việt Nam xảy ra ở hầu hết các cơ quan từ các sở
giáo dục - đào tạo đến các trƣờng học hay chính giáo viên cũng có hành vi
tham nhũng, nó đang ăn sâu vào tiềm thức của ngƣời dân ảnh hƣởng rất lớn
đến uy tín của giáo dục phổ thơng.
Thơng qua xem xét khái quát về vấn đề tham nhũng trong ngành giáo
dục hiện nay dƣới nhiều góc độ nghiên cứu khác nhau, có thể thấy những đặc
trƣng của tham nhũng trong ngành giáo dục ở Việt Nam nhƣ sau:

12


Thứ nhất: Chủ thể thực hiện bao gồm những người có chức vụ, quyền

hạn trong ngành giáo dục, phụ huynh học sinh, học sinh trong cả khu vực
trường công và trường tư. Chủ thể ở đây ngoài là những ngƣời có chức vụ,
quyền hạn trong cơ quan quản lý giáo dục, cơ sở giáo dục cơng lập, mà cịn
diễn ra tại các cơ sở giáo dục tƣ thục. Với vai trò là bên sử dụng dịch vụ giáo
dục các chủ thể nhƣ học sinh, phụ huynh học sinh, các đơn vị thầu… đã tiếp
tay và bao che cho hành vi đó, khiến nó trở lên phức tạp hơn.
Thứ hai: Mục đích của hành vi tham nhũng trong ngành giáo dục là vụ
lợi (bao gồm lợi ích vật chất và lợi ích phi vật chất). Ngƣời có chức vụ,
quyền hạn phải thực hiện hành vi lợi dụng chức vụ, quyền hạn đang đƣợc
phân công để không làm hoặc làm trái với cơng vụ mà mình phải thực hiện
đúng với quy định của pháp luật, xâm hại đến lợi ích chung của nhà nƣớc,
của xã hội và của các chủ thể khác. Ngoài ra các chủ thể khác lợi dụng những
điều kiện sẵn có của mình để tác động đến ngƣời có chức vụ, quyền hạn trong
ngành giáo dục để nhằm đạt đƣợc lợi ích của mình. Động cơ vì vụ lợi là điều
kiện của hành vi tham nhũng. Ngoài những lợi ích vật chất đó, ngƣời có chức
vụ, quyền hạn trong ngành giáo dục còn bị chi phối bởi các lợi ích phi vật
chất nhƣ: Bí mật thông tin, mối quan hệ, tình dục...
Thứ ba: hành vi của các chủ thể bao gồm cả hành động và không hành
động: Khi ngƣời có chức vụ quyền hạn khi thực hiện cơng vụ mà thực hiện
không đúng, không đầy đủ hoặc không thực hiện nhiệm vụ đƣợc giao nhằm
mục đích vụ lợi đều đƣợc coi là hành vi tham nhũng. Trong trƣờng hợp ngƣời

có chức vụ, quyền hạn có đủ điều kiện để nhận thấy rằng có thể xảy ra hành
vi vi phạm pháp luật nhƣng vì mong muốn đạt đƣợc một mục đích vụ lợi khác
mà khơng thực hiện đúng chức vụ, quyền hạn của mình cũng đƣợc coi là hành

vi tham nhũng. Đối với các chủ thể khác nhƣ ngƣời dân, học sinh, phụ huynh
học sinh, ban đại diện cha mẹ học sinh, không thực hiện đúng nhiệm quyền và

13

nghĩa vụ của mình mà lợi dụng điều kiện hoặc ảnh hƣởng của mình làm ảnh
hƣởng đến việc thực hiện nhiệm vụ, quyền hạn của các chủ thể có chức vụ,
quyền hạn trong ngành giáo dục nhằm đạt đƣợc những lợi ích riêng
Thứ tư: Là sự biến tướng của văn hóa “quà cáp” được xã hội chấp
nhận và sống chung. Truyền thống “tôn sư trọng đạo” là truyền thống tốt đẹp
nhƣng lại bị biến tƣớng thành các hình thức tham nhũng khi tính chất và mục
đích của hành vi tặng quà không đơn thuần chỉ là “trọng đạo” nữa. Sự biến
tƣớng này trở thành thông lệ không chỉ trong hành xử trong thực hiện công vụ
ở nƣớc ta, đặc biệt là các khu vực công, bất cứ một dịp lễ tết hay làm hồ sơ
đều có quà đối với ngƣời thực hiện đặc biệt trong tuyển dụng và khi thực hiện
dịch vụ công trong ngành giáo dục.
Qua một số quan điểm và đặc trƣng của tham nhũng trong ngành giáo
dục trên ta có thể nhận định rằng “Tham nhũng trong ngành giáo dục hành vi
của người có chức vụ quyền hạn hoặc người có quyền và lợi ích trong ngành
giáo dục thông qua việc không thực hiện hoặc thực hiện khơng đúng, khơng
đầy đủ trách nhiệm của mình khi thực hiện nhiệm vụ, quyền hạn và nghĩa vụ
nhằm mục đích vụ lợi”. Phạm vi chủ thể bao gồm cả trong khu vực công lập
và khu vực tƣ. Vụ lợi ở đây bao gồm cả lợi ích vật chất và lợi ích phi vật chất,
những lợi ích không phục vụ cho lợi ích chung của tồn hệ thống giáo dục.
1.1.2. Các hình thức tham nhũng trong ngành giáo dục
Tổ chức hƣớng tới minh bạch đã phối hợp cùng các nhà nghiên cứu
độc lập thuộc Viện nghiên cứu quản lý kinh tế Trung Ƣơng (CIEM) thực hiện
một nghiên cứu tổng thể về các hình thức và hậu quả của tham nhũng trong
giáo dục ở Việt Nam. Theo nhận thức của công chúng, tham nhũng ở Việt
Nam xảy ra dƣới các hình thức sau:

14

Thứ nhất: Tham nhũng trong việc xây dựng trường lớp, cung cấp trang
thiết bị giảng dạy và in ấn sách giáo khoa. Với những chính sách phát triển chất
lƣợng trƣờng học, ngân sách đầu tƣ cho giáo dục luôn chiếm tỷ lệ cao nhất
nhằm phát triển cơ sở vật chất, trang thiết bị học tập. Tham nhũng xảy ra trong
quá trình xây dựng trƣờng học, nhà cơng vụ cho giáo viên, trang thiết bị dạy học
làm thất thoát một lƣợng lớn ngân sách nhà nƣớc ( bao gồm cả ngân sách trong
nƣớc và viện trợ nƣớc ngoài). Do sự quản lý lỏng lẻo, yếu kém dẫn đến tình
trạng gian lận về khối lƣợng và chất lƣợng cơng trình, chất lƣợng trang thiết bị
không đảm bảo, không đáp ứng yêu cầu về tiêu chuẩn chất lƣợng đe dọa đến sự
an toàn của giáo viên và học sinh. Mặt khác việc xuất bản và thay đổi quá nhiều
loại sách giáo khoa cũng nhƣ việc in ấn và xuất bản sách khơng có tính tái sử
dụng dẫn đến tình trạng lãng phí. Một điều đáng chú

ý hơn nữa là việc in ấn hiện nay đang đƣợc độc quyền bởi một số nhà xuất
bản, hạn chế sự cạnh tranh cũng nhƣ lựa chọn trong quá trình in ấn lƣợng
sách giáo khoa hiện nay.
Thứ hai: Tham nhũng trong tuyển dụng cán bộ, công chức, viên chức
ngành giáo dục: Thơng tin và các tiêu chí tuyển dụng cịn chƣa đƣợc cơng
khai đầy đủ và minh bạch trên các cổng thông tin điện tử. Ngƣời lao động khi
biết các thông tin tuyển dụng thƣờng bị sát với ngày hết hạn nộp hồ sơ, hay
các tiêu chí về vị trí việc làm thƣờng khơng rõ ràng. Cơ chế “xin- cho” hiện
nay đang ăn sâu vào trong lối làm việc, dẫn đến tình trạng chênh lệch số
lƣợng giáo viên tại các trƣờng, các địa phƣơng, đặc biệt là các trƣờng ở vùng
sâu, vùng xa, vùng có điều kiện kinh tế, xã hội khó khăn.
Thứ ba: Tham nhũng trong nội bộ trường học như: Hối lộ của các
trƣờng đối với cơ quan quản lý cấp trên để nhận đƣợc các danh hiệu, trƣờng
tƣ hối lộ để qua các đợt kiểm định chất lƣợng, hay giáo viên hối lộ ban giám
hiệu để nhận đƣợc hình thức khen thƣởng và danh hiệu ảo. Những danh hiệu

15