Tác động của cách mạng công nghiệp lần thứ tư đến giai cấp công nhân việt nam​

ĐẠI HỌC QUỐC GIA HÀ NỘI
TRƯỜNG ĐẠI HỌC KHOA HỌC XÃ HỘI VÀ NHÂN VĂN

PHẠM QUỲNH TRANG

TÁC ĐỘNG CỦA CÁCH MẠNG CÔNG NGHIỆP
LẦN THỨ TƯ ĐẾN GIAI CẤP CÔNG NHÂN VIỆT NAM

LUẬN ÁN TIẾN SĨ TRIẾT HỌC

HÀ NỘI - 2020


ĐẠI HỌC QUỐC GIA HÀ NỘI
TRƯỜNG ĐẠI HỌC KHOA HỌC XÃ HỘI VÀ NHÂN VĂN

PHẠM QUỲNH TRANG

TÁC ĐỘNG CỦA CÁCH MẠNG CÔNG NGHIỆP
LẦN THỨ TƯ ĐẾN GIAI CẤP CÔNG NHÂN VIỆT NAM
CHUYÊN NGÀNH: CHỦ NGHĨA XÃ HỘI KHOA HỌC
MÃ SỐ: 62 22 03 08

LUẬN ÁN TIẾN SĨ TRIẾT HỌC

NGƯỜI HƯỚNG DẪN KHOA HỌC:
PGS.TS. Nguyễn Chí Hiếu

HÀ NỘI - 2020

LỜI CAM ĐOAN
Tơi xin cam đoan đây là cơng trình nghiên cứu của riêng tôi. Các số liệu nêu
trong luận án là trung thực. Những kết luận khoa học của luận án chưa từng
được ai công bố trong bất kỳ cơng trình nào khác.
TÁC GIẢ

Phạm Quỳnh Trang


MỤC LỤC
Trang
MỞ ĐẦU............................................................................................................................................... 6
1. Tính cấp thiết của đề tài nghiên cứu................................................................................... 6
2. Mục tiêu và nhiệm vụ nghiên cứu....................................................................................... 8
3. Đối tượng và phạm vi nghiên cứu....................................................................................... 8
4. Cơ sở lý luận và phương pháp nghiên cứu...................................................................... 9
5. Những đóng góp về mặt khoa học của luận án............................................................. 9
6. Ý nghĩa lý luận và thực tiễn của luận án....................................................................... 10
7. Kết cấu của luận án................................................................................................................... 10
Chương 1. TỔNG QUAN TÌNH HÌNH NGHIÊN CỨU..................................... 11
1.1. Những cơng trình nghiên cứu về cách mạng công nghiệp lần thứ tư và
giai cấp cơng nhân........................................................................................................................ 11
1.1.1. Những cơng trình nghiên cứu về cách mạng cơng nghiệp lần thứ tư....11
1.1.2. Những cơng trình nghiên cứu về giai cấp cơng nhân..................................... 20
1.2. Những cơng trình nghiên cứu về tác động của cách mạng công
nghiệp lần thứ tư đến giai cấp công nhân..................................................................... 25
1.3. Khái quát những kết quả có giá trị tham khảo từ các cơng trình đã
tổng quan có liên quan đến đề tài và những vấn đề cần tiếp tục nghiên
cứu, làm rõ trong quá trình thực hiện luận án.......................................................... 31
1.3.1. Đánh giá khái qt những kết quả của các cơng trình nghiên cứu liên

quan đến đề tài luận án................................................................................................................ 31
1.3.2. Những nội dung luận án cần tập trung nghiên cứu và làm sáng tỏ........32
Tiểu kết chương 1......................................................................................................................... 33
Chương 2. TÁC ĐỘNG CỦA CÁCH MẠNG CÔNG NGHIỆP LẦN
THỨ TƯ ĐẾN GIAI CẤP CÔNG NHÂN VIỆT NAM–MỘT SỐ VẤN
ĐỀ LÝ LUẬN.................................................................................................................................. 35
2.1. Quan niệm, đặc điểm giai cấp công nhân và cách mạng công nghiệp lần
thứ tư.................................................................................................................................................... 35
1


2.1.1. Quan niệm, đặc điểm giai cấp công nhân............................................................ 35
2.1.2. Bản chất, đặc điểm của cách mạng công nghiệp lần thứ tư.......................50
2.2. Quan niệm và biểu hiện tác động của cách mạng công nghiệp lần thứ
tư đến giai cấp công nhân........................................................................................................ 62
2.2.1. Quan niệm “tác động của cách mạng công nghiệp lần thứ tư đến giai
cấp công nhân”................................................................................................................................ 62
2.2.2. Biểu hiện tác động của cách mạng công nghiệp lần thứ tư đến giai cấp
công nhân............................................................................................................................................ 65
Tiểu kết chương 2......................................................................................................................... 81
Chương 3. TÁC ĐỘNG CỦA CÁCH MẠNG CÔNG NGHIỆP LẦN
THỨ TƯ ĐẾN GIAI CẤP CÔNG NHÂN VIỆT NAM – THỰC TRẠNG
VÀ NHỮNG VẤN ĐỀ ĐẶT RA.......................................................................................... 83
3.1. Thực trạng tác động của cách mạng công nghiệp lần thứ tư đến giai
cấp công nhân Việt Nam.......................................................................................................... 83
3.1.1. Tác động của cách mạng công nghiệp lần thứ tư đến số lượng, cơ cấu
giai cấp công nhân Việt Nam.................................................................................................... 83
3.1.2. Tác động của cách mạng cơng nghiệp lần thứ tư đến đến trình độ của
giai cấp công nhân Việt Nam.................................................................................................... 92
3.1.3. Tác động của cách mạng công nghiệp lần thứ tư đến phẩm chất chính

trị của giai cấp cơng nhân Việt Nam.................................................................................... 96
3.2. Một số vấn đề đặt ra từ tác động của cách mạng công nghiệp lần thứ
tư đến giai cấp công nhân Việt Nam hiện nay......................................................... 101
3.2.1. Sự phát triển về chất của giai cấp công nhân Việt Nam hiện nay chưa
đáp ứng được yêu cầu của cách mạng công nghiệp lần thứ tư............................101
3.2.2. Cách mạng công nghiệp lần thứ tư mở ra cơ hội có được cơng việc tốt hơn
cho bộ phận cơng nhân trí thức nhưng lại đặt bộ phận công nhân lao động giản

đơn trước nguy cơ mất việc làm, đời sống bấp bênh................................................ 108

2


3.2.3. Cách mạng cơng nghiệp lần thứ tư địi hỏi phải có sự liên minh, liên
kết, nhưng khối liên minh nịng cốt giữa giai cấp cơng nhân, nơng dân và đội
ngũ trí thức hiện nay chưa được phát huy hiệu quả.................................................. 111
3.2.4. Công tác quy hoạch, kế hoạch định hướng phát triển giai cấp cơng nhân

Việt Nam vẫn cịn chậm, thiếu và chưa đồng bộ.......................................................... 113
Tiểu kết chương 3...................................................................................................................... 116
Chương 4. QUAN ĐIỂM VÀ GIẢI PHÁP CHỦ YẾU THÚC ĐẨY
NHỮNG TÁC ĐỘNG TÍCH CỰC, HẠN CHẾ NHỮNG TÁC ĐỘNG
TIÊU CỰC CỦA CÁCH MẠNG CÔNG NGHIỆP LẦN THỨ TƯ ĐẾN
GIAI CẤP CÔNG NHÂN VIỆT NAM HIỆN NAY............................................. 118
4.1. Quan điểm thúc đẩy những tác động tích cực, ngăn ngừa và hạn chế
những tác động tiêu cực của cách mạng công nghiệp lần thứ tư đến giai
cấp công nhân Việt Nam........................................................................................................ 118
4.1.1. Chú trọng chuyển đổi cơ cấu giai cấp công nhân hợp lý..........................118
4.1.2. Tập trung củng cố, phát triển về phẩm chất chính trị cho giai cấp
cơng nhân......................................................................................................................................... 121

4.1.3. Chú trọng phát triển khối liên minh cơng - nơng - trí trong cuộc cách
mạng công nghiệp lần thứ tư.................................................................................................. 124
4.1.4. Xây dựng và hoàn thiện chiến lược tổng thể phát triển đội ngũ cơng
nhân trí thức trong cuộc cách mạng cơng nghiệp lần thứ tư................................126
4.2. Một số giải pháp chủ yếu phát huy những tác động tích cực, ngăn
ngừa và hạn chế những tác động tiêu cực của cách mạng công nghiệp lần
thứ tư đến giai cấp công nhân Việt Nam.................................................................... 129
4.2.1. Tăng cường sự lãnh đạo của Đảng đối với giai cấp công nhân Việt
Nam trong bối cảnh cách mạng công nghiệp lần thứ tư.......................................... 129
4.2.2. Đổi mới nội dung, phương pháp và tăng cường các yếu tố sáng tạo
trong giáo dục, đào tạo đáp ứng yêu cầu mới về trình độ, kỹ năng trong cách
mạng cơng nghiệp lần thứ tư.................................................................................................. 133
3


4.2.3. Quá trình chuyển đổi số quốc gia cần kết hợp với việc quan tâm, nâng cao

mức sống, bồi dưỡng và trau dồi lý tưởng cách mạng cho giai cấp cơng nhân
................................................................................................................................................................ 143
4.2.4. Xây dựng các chính sách và chương trình hành động cụ thể để ứng
dụng thành tựu của khoa học, cơng nghệ; khuyến khích, thúc đẩy các mơ hình
liên minh, liên kết phát triển................................................................................................... 149
4.2.5. Sử dụng các giải pháp cơng nghệ để nhận diện, phân tích những biến
đổi cơ cấu giai cấp công nhân Việt Nam hiện nay, từ đó đưa ra định hướng
phát triển giai cấp này trong bối cảnh cách mạng công nghiệp lần thứ tư .. 153

Tiểu kết chương 4...................................................................................................................... 156
KẾT LUẬN.................................................................................................................................... 158
DANH MỤC CÁC CƠNG TRÌNH KHOA HỌC LIÊN QUAN ĐẾN ĐỀ
TÀI LUẬN ÁN ĐÃ CÔNG BỐ......................................................................................... 161

DANH MỤC TÀI LIỆU THAM KHẢO..................................................................... 162
PHỤ LỤC........................................................................................................................................ 176

4


NHỮNG CHỮ VIẾT TẮT TRONG LUẬN ÁN
Chủ nghĩa xã hội khoa học

CNXHKH

Dữ liệu lớn

Bigdata

Giai cấp công nhân

GCCN

Internet vạn vật kết nối

IoT

Năng suất lao động

NSLĐ

Nghiên cứu sinh

NCS

Nhà xuất bản

NXB

Tiến sĩ khoa học

TSKH

Tổ chức Lao động Quốc tế

ILO

(International Labour
Organization)
Trí tuệ nhân tạo

AI

5


MỞ ĐẦU
1. Tính cấp thiết của đề tài nghiên cứu
Trải qua gần ba mươi lăm năm tiến hành công cuộc đổi mới toàn diện
đất nước, dưới sự lãnh đạo của Đảng Cộng sản – đội tiên phong của giai cấp
công nhân, đất nước Việt Nam đã đạt được những thành tựu to lớn về mọi
mặt, trong đó có đóng góp không nhỏ của giai cấp công nhân Việt Nam. Hiện
nay, bối cảnh thế giới có nhiều thay đổi với xu thế tồn cầu hóa, hội nhập
quốc tế và đặc biệt là cuộc cách mạng công nghiệp lần thứ tư bùng phát vào

thập kỉ đầu của thế kỉ XXI, sứ mệnh lớn lao của giai cấp công nhân Việt Nam
vẫn được Đảng Cộng sản Việt Nam khẳng định, đó là “…giai cấp lãnh đạo
cách mạng thông qua đội tiền phong là Đảng Cộng sản Việt Nam; giai cấp đại
diện cho phương thức sản xuất tiên tiến; giai cấp tiên phong trong sự nghiệp
xây dựng chủ nghĩa xã hội, lực lượng đi đầu trong sự nghiệp cơng nghiệp hóa,
hiện đại hóa đất nước vì mục tiêu “dân giàu, nước mạnh, xã hội cơng bằng,
dân chủ, văn minh”; lực lượng nịng cốt trong liên minh giai cấp công nhân
với giai cấp nông dân và đội ngũ trí thức dưới sự lãnh đạo của Đảng” [25;
tr.43 -44].
Cách mạng công nghiệp lần thứ tư (hay cách mạng cơng nghiệp 4.0) đã và
đang có tác động lớn đến tình hình kinh tế - xã hội trên thế giới. Ngày 27/9/2019,
Bộ Chính trị khóa XII ban hành Nghị quyết số 52 - NQ/TW “về một số chủ
trương, chính sách, chủ động tham gia cuộc cách mạng cơng nghiệp lần thứ tư”.
Nghị quyết chỉ rõ “Cuộc cách mạng công nghiệp lần thứ tư mở ra nhiều cơ hội,
đồng thời cũng đặt ra nhiều thách thức đối với mỗi quốc gia, tổ chức và cá
nhân”. Quan điểm của Đảng là “Phải nắm bắt kịp thời, tận dụng hiệu quả các cơ
hội để nâng cao năng suất lao động, hiệu quả, sức cạnh tranh của nền kinh tế,
hiệu lực, hiệu quả quản lý xã hội thông qua nghiên cứu, chuyển giao và ứng
dụng mạnh mẽ các thành tựu tiên tiến của cuộc cách mạng

6


công nghiệp lần thứ tư cho các lĩnh vực của đời sống kinh tế-xã hội, nhất là
một số ngành, lĩnh vực trọng điểm, có tiềm năng, lợi thế để làm động lực cho
tăng trưởng theo tinh thần bắt kịp, tiến cùng và vượt lên ở một số lĩnh vực so
với khu vực và thế giới” [29]. Quan điểm trên cho thấy sự chủ động, tích cực
của Đảng trong việc đón đầu những ưu thế và tận dụng những thời cơ của
cuộc cách mạng công nghiệp lần thứ tư để phát triển đất nước. Điều này, đang
tác động đến nền kinh tế, đồng thời tác động trực tiếp đến giai cấp cơng nhân

Việt Nam theo cả hai chiều hướng tích cực và tiêu cực.
Cách mạng công nghiệp lần thứ tư với những ưu thế về khoa học –
công nghệ, sự ra đời của những ngành nghề mới địi hỏi trình độ tri thức, kỹ
năng nghề nghiệp vượt trội… đặt ra yêu cầu cho giai cấp công nhân Việt Nam
phải phát triển cả về số lượng, cơ cấu và chất lượng. Tuy nhiên, hiện nay phần
lớn công nhân Việt Nam vẫn đang ở trình độ lao động thủ cơng, các kỹ năng
mềm cịn hạn chế… quan trọng hơn, phẩm chất chính trị, lập trường tư tưởng
của một bộ phận không nhỏ giai cấp cơng nhân Việt Nam cịn nhiều bất cập.
Do đó, cần nhanh chóng nhận diện những tác động bước đầu của cách mạng
công nghiệp lần thứ tư đến số lượng, chất lượng và đặc biệt là đến tư tưởng
chính trị, lập trường của giai cấp công nhân, để kịp thời đưa ra được những
quan điểm, giải pháp cụ thể phát triển giai cấp cơng nhân xứng đáng với vai
trị tiên phong trong sự nghiệp xây dựng chủ nghĩa xã hội ở Việt Nam.
Xuất phát từ yêu cầu đó, nghiên cứu sinh chọn vấn đề: “Tác động
của cách mạng công nghiệp lần thứ tư đến giai cấp công nhân Việt Nam”
làm đề tài luận án tiến sĩ chuyên ngành Chủ nghĩa xã hội khoa học , đáp ứng
đòi hỏi cả về mặt lý luận và thực tiễn cấp bách đối với Việt Nam hiện nay,
đúng như Đảng Cộng sản Việt Nam đã nhận định trong Dự thảo Văn kiện Đại
hội XIII: “Cuộc cách mạng công nghiệp lần thứ tư phát triển mạnh mẽ, tạo đột
phá trên nhiều lĩnh vực, tạo ra cả thời cơ và thách thức đối với mọi quốc gia dân tộc” [30; tr.25].
7


2. Mục tiêu và nhiệm vụ nghiên cứu
2.1. Mục tiêu nghiên cứu
Trên cơ sở nghiên cứu lý luận, thực tiễn tác động của cách mạng công
nghiệp lần thứ tư đến giai cấp công nhân Việt Nam, luận án đề xuất một số
quan điểm và giải pháp chủ yếu nhằm thúc đẩy những tác động tích cực, hạn
chế những tác động tiêu cực của cách mạng công nghiệp lần thứ tư đến giai
cấp công nhân Việt Nam.

2.2. Nhiệm vụ nghiên cứu
Để đạt được mục tiêu trên, luận án thực hiện những nhiệm vụ cụ thể sau:

-

Tổng quan tình hình nghiên cứu liên quan đến đề tài, đánh giá những

đóng góp về mặt khoa học của các cơng trình tổng quan, chỉ ra những nội
dung luận án cần nghiên cứu, làm rõ.
-

Làm rõ thêm một số vấn đề lý luận về giai cấp công nhân, cách mạng

công nghiệp lần thứ tư và đặc biệt là tác động của cách mạng công nghiệp lần
thứ tư đến giai cấp cơng nhân Việt Nam.
-

Phân tích những tác động cơ bản của cách mạng công nghiệp lần thứ

tư đến giai cấp công nhân Việt Nam và những vấn đề đặt ra.
-

Nêu một số quan điểm cơ bản và đề xuất giải pháp chủ yếu nhằm phát

huytác động tích cực và hạn chế tác động tiêu cực của cách mạng công nghiệp
lần thứ tư đến giai cấp công nhân Việt Nam.
3. Đối tượng và phạm vi nghiên cứu
3.1. Đối tượng nghiên cứu
Đối tượng nghiên cứu của luận án là tác động của cách mạng công
nghiệp lần thứ tư đến giai cấp công nhân Việt Nam.

3.2. Phạm vi nghiên cứu
Về nội dung: Luận án tập trung nghiên cứu: 1- Tác động của cách mạng
công nghiệp lần thứ tư đến số lượng, cơ cấu của giai cấp công nhân; 2- Tác
động của cách mạng công nghiệp lần thứ tư đến chất lượng của giai cấp công

8


nhân: trình độ (học vấn, chun mơn, nghiệp vụ, khả năng làm chủ kiến thức
khoa học - công nghệ…) và phẩm chất chính trị (ý thức giai cấp, ý thức giác
ngộ về sứ mệnh lịch sử…) của giai cấp công nhân Việt Nam.
Về thời gian: Nghiên cứu tác động của cách mạng công nghiệp lần thứ
tư đến giai cấp công nhân Việt Nam từ năm 2011 (đây là năm mà thuật ngữ
công nghiệp 4.0 được nhắc đến lần đầu tiên tại Đức) đến nay.
4.

Cơ sở lý luận và phương pháp nghiên cứu
4.1.

Cơ sở lý luận

Luận án dựa trên cơ sở lý luận của chủ nghĩa Mác – Lênin, tư tưởng Hồ
Chí Minh về giai cấp cơng nhân, sứ mệnh lịch sử của giai cấp cơng nhân, vai
trị của lực lượng sản xuất hiện đại, về vai trò của cách mạng công nghiệp
trong phát triển kinh tế, xã hội.
Luận án cũng dựa trên những quan điểm, đường lối của Đảng Cộng sản
Việt Nam, chính sách pháp luật của Nhà nước cộng hòa xã hội chủ nghĩa Việt
Nam về tiếp tục xây dựng giai cấp công nhân Việt Nam thời kỳ đẩy mạnh
cơng nghiệp hóa, hiện đại hóa đất nước; về một số chủ trương chính sách chủ
động tham gia cuộc cách mạng công nghiệp lần thứ tư, về chiến lược phát

triển nguồn nhân lực Việt Nam thời kỳ 2011-2020.
Ngoài ra, luận án cũng kế thừa giá trị của những cơng trình nghiên cứu
liên quan đến đề tài luận án.
4.2. Phương pháp nghiên cứu
Luận án được thực hiện dựa trên cơ sở vận dụng tổng hợp phương pháp
luận của chủ nghĩa duy vật biện chứng và chủ nghĩa duy vật lịch sử. Coi trọng
và kết hợp phương pháp lôgic - lịch sử và phương pháp trừu tượng hóa khoa
học. Ngồi ra, luận án cịn sử dụng các phương pháp như: phân tích, so sánh,
thống kê… để nghiên cứu.
5. Những đóng góp về mặt khoa học của luận án
-

Trên cơ sở làm rõ nội dung lý luận liên quan đến giai cấp công nhân,

cách mạng công nghiệp lần thứ tư, luận án đã đưa ra được khái
9


niệm giai cấp công nhân và đặc biệt là xây dựng được khung lý thuyết về tác
động của cách mạng công nghiệp lần thứ tư đến giai cấp công nhân.
-

Làm rõ được những tác động của cách mạng công nghiệp lần thứ tư

đến giai cấp công nhân Việt Nam, cả tác động tích cực và tiêu cực.
-

Chỉ ra và phân tích những vấn đề đặt ra từ tác động cơ bản của cách

mạng công nghiệp lần thứ tư đến giai cấp công nhân Việt Nam.

-

Xác định được bốn quan điểm định hướng và đề xuất được năm nhóm

giải pháp để phát huy những tác động tích cực và hạn chế những tác động tiêu
cực của cách mạng công nghiệp lần thứ tư đến giai cấp công nhân Việt Nam.
6. Ý nghĩa lý luận và thực tiễn của luận án
6.1. Ý nghĩa lý luận của luận án
-

Luận án làm rõ những biểu hiện tác động của cách mạng công nghiệp

lần thứ tư đến giai cấp cơng nhân Việt Nam từ góc độ chính trị - xã hội. Vì
vậy, kết quả nghiên cứu của luận án có thể được sử dụng để làm tài liệu tham
khảo cho việc học tập, nghiên cứu, giảng dạy bộ mơn Chủ nghĩa xã hội khoa
học nói riêng và các ngành khoa học xã hội khác nói chung.
6.2. Ý nghĩa thực tiễn của luận án
-

Luận án dự báo và phân tích những tác động của cách mạng công

nghiệp lần thứ tư đến giai cấp công nhân Việt Nam, cung cấp luận cứ để Đảng
và Nhà nước đưa ra được chủ trương, chính sách đúng đắn về phát triển giai
cấp công nhân trong bối cảnh cách mạng công nghiệp lần thứ tư.
-

Kết quả nghiên cứu của luận án góp phần vào cuộc đấu tranh tư tưởng

chống lại những luận điệu xuyên tạc về giai cấp công nhân và bảo vệ chủ
nghĩa Mác - Lênin trong giai đoạn hiện nay.

7. Kết cấu của luận án
Ngoài phần mở đầu, kết luận, danh mục các cơng trình nghiên cứu khoa
học của tác giả và danh mục tài liệu tham khảo, nội dung của luận án được
chia thành 4 chương, 9 tiết.
10


Chương 1
TỔNG QUAN TÌNH HÌNH NGHIÊN CỨU
Trong giai đoạn hiện nay, khi cách mạng công nghiệp lần thứ tư bùng
nổ trên thế giới, khoa học, công nghệ đã thực sự trở thành lực lượng sản xuất
trực tiếp, vấn đề giai cấp cơng nhân, cùng với vị trí vai trị của giai cấp công
nhân ngày càng được quan tâm. Bên cạnh các cơng trình nghiên cứu về giai
cấp cơng nhân, gần đây, cách mạng công nghiệp lần thứ tư cũng được các nhà
khoa học đặc biệt chú ý, có nhiều cơng trình nghiên cứu được cơng bố:
1.1. Những cơng trình nghiên cứu về cách mạng công nghiệp lần thứ tư

và giai cấp cơng nhân
1.1.1. Những cơng trình nghiên cứu về cách mạng cơng nghiệp lần
thứ tư
+ Cơng trình của các tác giả nước ngoài
-

Tác giả Klaus Schwab (2018) với cuốn sách “Cách mạng công

nghiệp lần thứ tư” [130] đã khẳng định, cách mạng công nghiệp lần thứ tư là
cuộc cách mạng khác tất cả các cuộc cách mạng đã từng diễn ra trong lịch sử,
trên ba phương diện: tốc độ, bề rộng chiều sâu.“Chúng ta đang ở điểm khởi
đầu của một cuộc cách mạng sẽ thay đổi sâu sắc cách chúng ta sống, làm việc
và liên hệ với nhau.” [130; tr.11]. Theo Klaus Schwab, có ba xu

hướng cơng nghệ chính trong cuộc cách mạng cơng nghiệp lần thứ tư, đó là:
vật chất với xe tự hành, in 3D, Robot tiên tiến và vật liệu mới; kỹ thuật số mà
đặc trưng là internet vạn vật; cuối cùng là công nghệ sinh học. Quan trọng
hơn, tác giả cũng chỉ ra những tác động chính của cuộc cách mạng này theo
một hệ thống chỉnh thể và toàn diện, vạch ra những thách thức mà con người
sẽ phải đối diện trước cách mạng công nghiệp lần thứ tư.
Sau cuốn “Cách mạng công nghiệp lần thứ tư ”, Klaus Schwab
(2019)
tiếp tục xuất bản cuốn sách với tên gọi “Định hình cuộc cách mạng cơng
11


nghiệp lần thứ tư” [131] và một lần nữa khẳng định “sự phát triển của các
cơng nghệ mới hồn tồn nằm trong khả năng của chúng ta” [131; tr.7], tuy
vậy, chúng ta phải nhanh chóng định hình cuộc cách mạng này bởi nó: “...
góp phần tạo điều kiện để một lực lượng đông đảo gồm các nhà lãnh đạo và
người dân cùng tư duy sâu hơn về mối quan hệ giữa công nghệ và xã hội, hiểu
được việc hành động (và không hàng động)…” [131, tr.447].
-

Deloitte and Global Business Coalition for Education (2018) trong

báo cáo đưa ra khung chương trình hành động và những giải pháp để chuẩn bị
lực lượng lao động cho cách mạng công nghiệp lần thứ tư (Preparing
tomorrow’s workforce for the Fourth Industrial Revolution) [174] đã chỉ rõ:
“Cách mạng 4.0 sẽ tạo ra những ứng dụng tuyệt vời có thể áp dụng vào hầu
hết mọi mặt của cuộc sống thường nhật, tác động đến cách con người tương
tác với công nghệ, và biến đổi cách thức và địa điểm làm việc” [174; tr.8].
Tuy nhiên, tác động hay ảnh hưởng của cách mạng công nghiệp lần thứ tư đến
từng đất nước, khu vực trên thế giới là khác nhau, bởi điều này còn phụ thuộc

rất nhiều vào nền văn hóa và khả năng tiếp cận cuộc cách mạng này. Báo cáo
cũng nêu lên hiện trạng đang thay đổi của lực lượng lao động trẻ trên toàn
cầu, hàng triệu thanh niên trên thế giới thất nghiệp hoặc thiếu việc làm, nhưng
các doanh nghiệp vẫn gặp khó khăn trong vấn đề tuyển dụng bởi vì một mâu
thuẫn đang diễn ra, mâu thuẫn giữa yêu cầu của nhà tuyển dụng và kỹ năng
của người lao động, mâu thuẫn này sẽ ngày càng trở nên nghiêm trọng trong
bối cảnh cách mạng công nghiệp lần thứ tư. Do vậy, báo cáo chỉ rõ, cần trang
bị cho lực lượng lao động trẻ trình độ chuyên môn cũng như những kỹ năng
cần thiết, đây phải là nỗ lực từ nhiều phía: từ doanh nghiệp, nhà nước và bản
thân người lao động.
Tóm lại, các cơng trình nghiên cứu trên cơ bản đã cung cấp cái nhìn đa
chiều và tồn diện về cách mạng cơng nghiệp lần thứ tư, về những biểu hiện,

12


đặc trưng cũng như tác động của cuộc cách mạng này đến các nền kinh tế trên
thế giới, đến các lĩnh vực của đời sống kinh tế - xã hội, từ đó đưa ra những dự
báo về xu hướng cơng nghệ tương lai và những thay đổi trong công việc,
trong sản xuất và sinh hoạt của con người.
+ Cơng trình của các tác giả trong nước
-

Các tác giả trong cuốn Kỷ yếu hội thảo (2016) “Cuộc cách mạng

công nghiệp lần thứ tư và những vấn đề đặt ra đối với phát triển kinh tế - xã
hội của Việt Nam” [5] cho rằng cách mạng công nghiệp lần thứ tư là “…một
thuật ngữ bao gồm một loạt các công nghệ tự động hóa hiện đại, trao đổi dữ
liệu và chế tạo. CMCN lần thứ 4 là sự kết hợp của công nghệ trong các lĩnh
vực vật lý, công nghệ số và sinh học, tạo ra những khả năng hoàn toàn mới và

có tác động sâu sắc tới các hệ thống chính trị, xã hội, kinh tế của thế giới” [ 5;
tr.78]
hay “Cách mạng công nghiệp lần thứ 4 (CMCN 4.0), là một thuật ngữ với nội
hàm bao gồm một loạt các cơng nghệ tự động hóa hiện đại, trao đổi dữ liệu và
chế tạo cùng với các hệ thống vật lý trong không gian ảo, internet của vạn vật
và internet của các dịch vụ tương tác với nhau và với con người theo thời gian
thật” [5; tr.7]. Nhiều bài viết đi vào đánh giá về cơ hội, thách thức, tác động
của cuộc cách mạng công nghiệp lần thứ tư đến lĩnh vực lao động, việc làm ở
Việt Nam. Các tác giả cho rằng thách thức lớn nhất đối với lao động việc làm
ở Việt Nam hiện nay là cơ cấu lao động lạc hậu và trình độ lao động thấp,
người lao động có nhiều nguy cơ bị mất việc làm dẫn đến phá vỡ cấu trúc thị
trường lao động... đây là chủ đề rất gần với lĩnh vực luận án đang nghiên cứu.
-

Tác giả Nguyễn Văn Bình trong cuốn sách (2017) “Việt Nam với cuộc

cách mạng công nghiệp lần thứ tư” [10] dự đốn cuộc cách mạng cơng nghiệp
lần thứ tư sẽ tạo ra một bước ngoặt mới cho phát triển kinh tế, xã hội ở Việt
Nam “…dựa trên nền tảng số hóa của cuộc CMCN 3.0 nhưng mang một bản
chất khác. Đó là việc máy móc đã bắt đầu thay thế, trợ giúp cho sức suy nghĩ,
tư duy hay năng lực trí tuệ của con người. Điều này sẽ tạo ra những thay
13


đổi chưa từng có và được cho là sẽ tạo ra một bước ngoặt mới trong phát triển
kinh tế - xã hội.” [10; tr.29]. Tác giả cũng đề cập đến từng ngành nghề mũi
nhọn trong nền kinh tế Việt Nam như: ngành chế biến, chế tạo, ngành công
nghiệp năng lượng, ngành ngân hàng, ngành du lịch, ngành giáo dục, ngành
phát triển thương mại kỹ thuật số... trước cuộc cách mạng này.
-

Trong bối cảnh cuộc cách mạng công nghiệp lần thứ tư đang được

Đảng và Nhà nước quan tâm, Học viện Chính trị quốc gia Hồ Chí Minh
(2017) đã tổ chức Hội thảo “Cách mạng công nghiệp lần thứ tư thời cơ và
thách thức đối với Việt Nam” [55]. Công nghiệp 4.0 (industry 4.0) theo các tác
giả là “...một nền công nghiệp của các nhà máy thông minh và của chuỗi giá
trị toàn cầu trong sản xuất – dịch vụ - kinh doanh” [55; tr.28] “Về bản chất...
là cuộc cách mạng số hóa, thơng qua các cơng nghệ như Internet vạn vật (Iot),
trí tuệ nhân tạo (AI), thực tế ảo (VR), tương tác thực tại - ảo (AR),
mạng xã hội, điện tốn đám mây, di động, phân tích dữ liệu lớn (SMAC)… để
chuyển hóa tồn bộ thế giới thực thành thế giới số.” [55; tr.45]. Đặc biệt, các
tác giả đã chỉ ra một số ngành nghề chịu ảnh hưởng trực tiếp bởi cuộc cách
mạng này sẽ biến mất, điều đó đồng nghĩa với việc nhiều công nhân lao động
thủ công mất đi việc làm, nhưng theo đúng quy luật của xã hội loài người một
số ngành nghề mới sẽ ra đời thay thế và làm mới nền kinh tế. Bên cạnh đó,
các tác giả cũng cho rằng nếu như “Cuộc cách mạng công nghiệp lần thứ nhất
và thứ hai là hai cuộc cách mạng tạo lập nền tảng kinh tế, kỹ thuật của chủ
nghĩa tư bản” thì “Cuộc cách mạng cơng nghiệp lần thứ ba và thứ tư là hai
cuộc cách mạng công nghiệp tạo ra tiền đề kinh tế, kỹ thuật cho hình thái kinh
tế xã hội mới – chủ nghĩa cộng sản” [55, tr.146].
-

Theo tác giả Trần Thị Vân Hoa trong cuốn (2017) “Cách mạng công

nghiệp 4.0 vấn đề đặt ra cho phát triển kinh tế - xã hội và hội nhập quốc tế
của Việt Nam” [51] “cách mạng công nghiệp lần thứ tư đã kết hợp hệ thống
nhúng và quy trình sản xuất thơng minh để mở đường cho một kỷ nguyên
14

công nghệ mới, kỷ nguyên thay đổi cơ bản chuỗi giá trị và mơ hình kinh
doanh trong sản xuất cơng nghiệp. Sản xuất thông minh được coi như một
chuẩn mực của quá trình hoạt động. Trong quá trình sản xuất, máy móc hoạt
động dựa trên cơng nghệ thơng tin và truyền thơng thơng minh, các hệ thống
và mạng lưới có khả năng độc lập trao đổi và trả lời các thơng tin để quản lý
các q trình sản xuất cơng nghiệp” [51; tr.22].
Điểm nổi bật của cuốn sách là tập trung làm rõ thực trạng hiện tại của
Việt Nam trong việc đáp ứng các yêu cầu của cách mạng công nghiệp lần thứ
tư, chỉ ra thách thức lớn nhất mà chúng ta đang phải đối mặt đó là Việt Nam
hiện nay thiếu nghiêm trọng nguồn nhân lực chất lượng cao cho phát triển
kinh tế.
Khi nghiên cứu về cách mạng công nghiệp lần thứ tư, trong
cuốn
(2018) “Cách mạng công nghiệp lần thứ tư cuộc cách mạng của sự hội tụ và
tiết kiệm” [34] tác giả Phan Xuân Dũng đã đi vào cắt nghĩa các khái niệm một
cách rõ ràng và khái quát: từ khái niệm “cách mạng khoa học”, “cách mạng
khoa học và kỹ thuật”, “cách mạng khoa học và công nghệ”, “cách mạng công
nghiệp”, cho đến khái niệm “cách mạng xã hội”… Trên cơ sở khái quát về các
cuộc cách mạng công nghiệp trong lịch sử tác giả đã đưa ra cái nhìn tổng quan
nhất về cách mạng cơng nghiệp lần thứ tư - sự xuất hiện, ảnh hưởng và những
đặc trưng cơ bản. Bên cạnh đó, tác giả cũng chỉ ra chính sách ứng phó với
cuộc cách mạng cơng nghiệp lần thứ tư của một số nước công nghiệp phát
triển trên thế giới: bắt đầu từ nước Đức sau đó đến Hoa Kỳ, Trung Quốc, Nhật
bản... do đó, Việt Nam cần chuẩn bị sẵn sàng để chủ động đón nhận, tham gia
cách mạng công nghiệp lần thứ tư.
-

Hội thảo khoa học cấp Quốc gia (2018) “Nhu cầu nhân lực cho phát

triển trong bối cảnh cách mạng công nghiệp lần thứ tư và những đáp ứng của
giáo dục đại học Việt Nam” [18] các tác giả đến từ Văn phòng hội đồng Quốc
gia giáo dục và phát triển nhân lực, Đại học Quốc gia Hà Nội, Đại học Quốc
15


gia thành phố Hồ Chí Minh và Trường Đại học Kinh tế thành phố Hồ Chí
Minh đã chỉ ra những hạn chế của nguồn nhân lực ở Việt Nam, đó là “…thiếu
lao động có trình độ và kỹ năng phù hợp” [18, tr.17]. Từ thực trạng, các tác
giả đi vào phân tích ngun nhân và đề xuất nhiều nhóm giải pháp khắc phục.
Những giải pháp được đưa ra chủ yếu xoay quanh vấn đề làm thế nào nâng
cao chất lượng giáo dục đại học, đáp ứng nhu cầu nguồn nhân lực cho phát
triển trong bối cảnh cách mạng công nghiệp lần thứ tư. Để làm được điều này,
trước tiên cần kết hợp hài hịa chính sách học phí, học bổng và tín dụng sinh
viên, quốc tế hóa giáo dục đại học ở Việt Nam, đổi mới phương pháp giảng
dạy và quản lý sinh viên để nâng cao chất lượng đào tạo đại học trong bối
cảnh cách mạng công nghiệp lần thứ tư.
Hội thảo đã cung cấp những số liệu về nguồn lực, cơ cấu lao động, chất
lượng lao động, chất lượng giáo dục đào tạo… ở Việt Nam hiện nay, đây là
một lĩnh vực mà luận án quan tâm cần tham khảo.
-Trong cuốn (2018) “Cuộc cách mạng công nghiệp lần thứ tư và vấn đề
đặt ra với Việt Nam” [64] tác giả Nguyễn Đắc Hưng chỉ ra vấn đề quan trọng
đối với các quốc gia, dân tộc trong cách mạng cơng nghiệp lần thứ tư đó là:
chất lượng nguồn nhân lực, bởi tương lai sẽ diễn ra sự chuyển dịch cơ cấu lao
động. Theo số liệu của Ngân hàng Anh quốc dự báo rằng “khoảng 95 triệu lao
động phổ thông bị mất việc trong vòng 10 – 20 năm tới tại Mỹ và Anh, tương
đương khoảng 50% lực lượng lao động tại hai nước này” [64, tr.366, 367]; tất
nhiên, không chỉ có lao động phổ thơng sẽ bị mất việc làm mà phân tầng xã
hội sẽ ngày càng trở nên sâu sắc dẫn đến những bất bình đẳng lớn trong xã
hội. Trong khi đó, những cơng nhân có trình độ, bằng cấp cũng có nguy cơ

mất việc làm nếu khơng biết tự nâng cao năng lực và kỹ năng làm việc. Bởi
vì, theo tác giả cuộc cách mạng cơng nghiệp lần thứ tư là cuộc cách mạng của
những “sáng tạo và những ý tưởng mới”. Do đó, Việt Nam trước hết phải đổi
mới căn bản, toàn diện giáo dục. Nội dung cốt lõi của đổi mới
16


giáo dục chính là sự chuyển biến tư duy của mỗi con người trong xã hội, từ coi
trọng nhồi nhét kiến thức sang coi trọng nhân cách và kỹ năng, từ coi trọng giáo dục
chính quy sang cơng nhận tất cả các loại hình giáo dục khác… để tạo nên một xã
hội giáo dục, xã hội học tập trong thời đại cách mạng cơng nghiệp lần thứ tư.
-

Trong cơng trình (2019) “Cơng nghiệp hóa, hiện đại hóa nền kinh tế

Việt Nam trong bối cảnh Cách mạng công nghiệp lần thứ tư” [143] tác giả
Phạm Thuyên khi bàn về vấn đề cơng nghiệp hóa, hiện đại hóa cho rằng đây
là mục tiêu của toàn Đảng, toàn dân ta được đề ra từ Đại hội III của Đảng,
nhằm chuẩn bị những tiền đề, điều kiện vật chất cho Việt Nam trở thành một
nước công nghiệp trong tương lai. Để đạt đến mục tiêu đó, việc đón nhận, tiếp
thu sáng tạo cuộc cách mạng công nghiệp lần thứ tư là một yêu cầu, nhiệm vụ
cấp bách hiện nay. Bởi, cách mạng công nghiệp là để “… biến nền kinh tế
giản đơn, quy mô nhỏ, dựa vào lao động chân tay sang nền kinh tế cơng
nghiệp và chế tạo máy móc quy mơ lớn;… làm thay đổi phương thức sản xuất
của những người lao động, từ lao động độc lập, phân tán thành lao động hiệp
tác, tạo tiền đề cho sự ra đời của máy móc sau này” [143; tr.17]. Vì thế “Xét
về logic phát triển, cơng nghiệp hóa có nội dung rộng hơn cách mạng công
nghiệp. Cách mạng công nghiệp là cuộc cách mạng trong cấu trúc kinh tế, và
là khởi điểm của cơng nghiệp hóa. Nếu cách mạng cơng nghiệp chỉ dừng lại ở
mặt kỹ thuật và không dẫn tới sự thay đổi về cấu trúc của nền kinh tế, không

làm phương thức sản xuất công nghiệp trở thành phương thức sản xuất chi
phối thì chưa phải là cơng nghiệp hóa” [143; tr.20], hơn thế nữa cơng nghiệp
hóa và hiện đại hóa có mối quan hệ rằng buộc, đặc biệt trong cuộc cách mạng
cơng nghiệp lần thứ tư này, cơng nghiệp hóa khơng thể tách rời hiện đại hóa
bởi “hiện đại hóa là q trình liên tục thay đổi cơng nghệ cũ bằng công nghệ
mới, tiên tiến, hiện đại hơn” [143; tr.21]. Cách mạng công nghiệp lần thứ tư là
cuộc cách mạng “… tập trung chủ yếu vào sản xuất thông minh dựa trên các
thành tựu đột phá của công nghệ số, máy tính và khoa học dữ liệu, tích hợp tất
17


cả các công nghệ như: công nghệ thông tin, công nghệ sinh học, công nghệ
nano, công nghệ vật liệu mới, cơng nghệ tự động hóa, người máy thơng minh,
khoa học dữ liệu, công nghệ in 3D…” [143; tr.57]. Mặc dù cịn nhiều khó
khăn, thách thức, đặc biệt là nguồn nhân lực nước ta còn nhiều hạn chế nhưng
con người Việt Nam vốn thơng minh, cần cù, dũng cảm, có ý chí... đặc biệt là
chúng ta có Nhà nước của nhân dân, do nhân dân và vì nhân dân… nếu như
biết phát huy những lợi thế này thì Việt Nam hồn tồn có thể tận dụng thời
cơ từ cách mạng cơng nghiệp lần thứ tư.
-

Ngoài sách tham khảo, chuyên khảo, hội thảo ra, trong những năm

gần đây đã có nhiều bài báo viết về cách mạng công nghiệp lần thứ tư xoay
quanh những vấn đề: nhận diện cuộc cách mạng công nghiệp lần thứ tư, đặc
trưng, bản chất, biểu hiện và những tác động của cuộc cách mạng này đến mọi
mặt trong đời sống xã hội.
Trong bài viết (2018) “Cuộc cách mạng công nghiệp 4.0 tại Đức:
Những thành tựu và thách thức” [48] hai tác giả Nguyễn Chí Hiếu, Phạm Văn
Biển với những phân tích ngắn gọn nhưng sâu sắc về cuộc cách mạng công

nghiệp lần thứ tư đã chỉ ra sự khác biệt về bản chất giữa cách mạng công
nghiệp lần thứ tư với cách mạng công nghiệp lần thứ ba trước đó. Đồng thời
làm rõ đặc trưng, biểu hiện của cuộc cách mạng này, trước tiên là ở Đức - đây
là quốc gia đầu tiên nhắc đến công nghiệp 4.0 và là nước tiên phong trong
việc áp dụng công nghệ mới vào cơng nghiệp. Qua đó, các tác giả cho rằng
khó khăn, thách thức lớn của Đức khi đối mặt với cuộc cách mạng cơng
nghiệp lần thứ tư đó là sự thiếu hụt về nguồn nhân lực chất lượng cao, đây là
vấn đề mà luận án đặc biệt quan tâm.
Tác giả Nguyễn Chí Trường trong bài viết (2018) “Cuộc cách Cách
mạng công nghiệp 4.0: cơ hội, thách thức và giải pháp hai tốc độ cho giáo
dục nghề nghiệp” [160] đã dự đoán những xu thế phát triển mới từ ảnh hưởng
của cách mạng cơng nghiệp 4.0 đó là: xu thế phát triển kinh tế - văn hóa – xã
18


hội với những đặc điểm nổi bật là nền kinh tế tri thức thay cho nền kinh tế dựa
vào vật liệu và lực lượng lao động chân tay là chủ yếu, bên cạnh đó con người
sẽ phải đối phó với biến đổi khí hậu... Xu thế việc làm, tuyển dụng và đào tạo.
Tác giả đi sâu phân tích cơ hội và thách thức đối với giáo dục nghề tại Việt
Nam khi cuộc cách mạng công nghiệp lần thứ tư diễn ra, từ đó đề ra giải pháp
hai tốc độ: một mặt, theo tốc độ của nền kinh tế tri thức, mặt khác theo tốc độ
thực hiện giảm nghèo và phát triển toàn diện, giữ vững ổn định, nhất là ở khu
vực nông thôn.
Bài viết (2018) “Cơ hội và thách thức với lao động nữ trong thời kỳ
Cách mạng công nghiệp lần thứ tư” [59] của tác giả Nguyễn Thị Thu Hồng đã
chỉ ra cơ hội cũng như thách thức với lao động nữ trước cách mạng công
nghiệp lần thứ tư. Đây là một góc nghiên cứu hẹp nhưng quan trọng, tác giả
cho rằng hai việc lao động nữ cần làm để kịp thời thích ứng với cuộc cách
mạng này đó là: 1. Chủ động nâng cao nhận thức về cách mạng cơng nghiệp
lần thứ tư và nâng cao trình độ, tay nghề; 2. Phát triển kỹ năng mềm đáp ứng

nhu cầu cách mạng cơng nghiệp lần thứ tư.
Ngồi ra, có rất nhiều bài viết liên quan đến cách mạng công nghiệp lần
thứ tư trong vài năm trở lại đây trên các tạp chí như: “Những thách thức trong
việc bảo đảm công bằng xã hội cho công nhân trước Cách mạng công nghiệp
4.0” của tác giả Lã Trọng Đại; “Phát triển lực lượng sản xuất trong bối cảnh
cuộc Cách mạng công nghiệp 4.0” của tác giả Đỗ Thu Hằng; “Cơ hội và
thách thức đối với lao động, việc làm ở Việt Nam trước tác động của Cách
mạng công nghiệp 4.0” của tác giả Nguyễn Thị Thu Hiền; tác giả Hoàng Thị
Thúy Hằng và Nguyễn Thị Hà với bài viết “Nhu cầu của người lao động
trong Cách mạng công nghiệp 4.0”; tác giả Chu Thị Bích Ngọc với bài viết
“Nâng cao chất lượng nguồn nhân lực Việt Nam trong cuộc Cách mạng công
nghiệp 4.0”; Tác giả Triệu Quang Minh với bài viết “Tác động của cuộc cách
mạng công nghiệp lần thứ tư đến quan hệ giai cấp ở Việt Nam hiện nay”; bài
19


viết “Cách mạng cơng nghiệp 4.0 – Nhìn lại quan niệm của C.Mác về vai trò
của lực lượng sản xuất” của tác giả Phạm Ngọc Hịa…
Những cơng trình, bài viết nêu trên là nguồn tư liệu quý, cung cấp cho
tác giả luận án cái nhìn đa chiều về cách mạng cơng nghiệp lần thứ tư.
1.1.2. Những cơng trình nghiên cứu về giai cấp công nhân
Bước sang thế kỷ XXI, bối cảnh thế giới và trong nước có nhiều thay
đổi. Xu thế tồn cầu hóa và hội nhập kinh tế quốc tế đang giữ vai trị chủ đạo.
Cùng với q trình đẩy mạnh cơng nghiệp hóa, hiện đại hóa, hướng đến xây
dựng một nền kinh tế tri thức phát triển bền vững, giai cấp cơng nhân Việt
Nam cũng có nhiều thay đổi trong thời đại mới. Trước bối cảnh đó, có nhiều
cơng trình, bài viết, luận án đi vào nghiên cứu về giai cấp cơng nhân, sứ mệnh
lịch sử, vị trí vai trò và những xu hướng biến động của giai cấp công nhân…
Trong giới hạn của luận án, chúng tôi khơng tổng quan những cơng trình
nghiên cứu trước thế kỷ XXI, mà chỉ tổng quan những cơng trình bàn đến giai

cấp cơng nhân trong thế kỷ XXI. Những cơng trình nghiên cứu tiêu biểu là:
+ Cơng trình của các tác giả nước ngồi:
-

Trong cuốn sách (2008) “Vị trí vai trị của giai cấp công nhân đương

đại” [70] các tác giả Liễu Khả Bạch – Vương Mai – Diêm Xuân Chi đã bám
sát bốn đặc trưng quan trọng, đó là tính lịch sử, tính hiện thực, tính quốc tế và
tính sáng tạo để làm rõ vị trí và vai trị của giai cấp cơng nhân đương đại. Bên
cạnh đó, theo các tác giả, phạm vi của khái niệm giai cấp công nhân hiện nay
đã được mở rộng bao gồm tất cả những người lao động có thu nhập tiền lương
và chính nó cũng là hình ảnh lao động làm th mà C.Mác đã chỉ ra từ thế kỷ
thứ XIX. Ở Trung Quốc, sau khi thực hiện chính sách cải cách mở cửa, thu
nhập tiền lương của công nhân tăng ổn định, họ có tài sản cá nhân, có cổ
phần, cổ phiếu trong doanh nghiệp. Tuy nhiên, tác giả khẳng định, với tình
hình mới cần lấy chủ nghĩa Mác làm kim chỉ nam, tiến hành nhận thức từ đầu
về phạm trù giai cấp công nhân trong xã hội tư bản chủ nghĩa, để đưa ra được
20


khái niệm mới về giai cấp công nhân đương đại. Theo đó, các tác giả cho
rằng: “… dưới sự phát triển như vũ bão của khoa học kỹ thuật hiện đại, lao
động chân tay ngày càng bị máy móc thay thế, tỷ lệ công nhân trực tiếp tham
gia sản xuất trong các ngành chế tạo ngày càng thấp, trong tổng thể lao động,
vị trí người lao động trí óc ngày càng trở nên quan trọng… sự chuyển dịch
của tổng thể chủ thể công nhân từ lao động chân tay sang lao động trí óc đã
trở thành xu thế trung của sự phát triển và tiến bộ của xã hội ” và đặc biệt,
“trong thời đại cách mạng thông tin, khoa học kỹ thuật đã chiếm vị trí số một
về sức sản xuất, người lao động trí óc trở thành bộ phận hợp thành quan trọng
của giai cấp công nhân” [70, tr. 652] vì thế, giai cấp cơng nhân đương đại nảy

sinh nhiều đặc điểm khác trước, có sự phân hóa tầng lớp trong nội bộ giai cấp
công nhân, cho nên vị trí và vai trị của giai cấp cơng nhân ở mỗi một tầng lớp
sẽ có sự khác nhau.
+ Cơng trình của các tác giả trong nước
-

Trong cơng trình nghiên cứu về “Xu hướng biến động giai cấp công

nhân Việt Nam trong những năm đầu thế kỷ XXI” (2001) Tổng liên đồn Lao
động Việt Nam - Viện Cơng nhân và Cơng đồn [153] đã chỉ ra: cùng với
những biến động của tình hình thế giới, Việt Nam sau hơn 15 năm tiến hành
đổi mới, giai cấp cơng nhân đã có bước phát triển cả về số lượng, chất lượng
và chắc chắn sẽ còn tiếp tục phát triển. Hơn thế nữa, xét đến cùng “…muốn
cơng nghiệp hóa, hiện đại hóa thành cơng thì yếu tố con người, trong đó
những người trực tiếp áp dụng thành tựu khoa học vào sản xuất ra của cải vật
chất, tức là người công nhân… cần được coi trọng” [153; tr.23]. Vì vậy, muốn
xây dựng một nền kinh tế tri thức phát triển, rất cần phải chú ý nâng cao chất
lượng giai cấp công nhân. Tuy nhiên, thời điểm các tác giả viết cơng trình khoa
học này, tình hình thế giới và trong nước có nhiều điểm khác so với hiện nay, do
đó, chưa có bài viết nào đề cập đến giai cấp công nhân trong cách mạng cơng
nghiệp lần thứ tư và đây chính là nội dung luận án sẽ tiếp tục nghiên cứu.
21


-

Trong cuốn (2010) “Giai cấp công nhân Việt Nam trong sự nghiệp

cơng nghiệp hóa, hiện đại hóa và hội nhập quốc tế” [17] các tác giả đi sâu
bàn về bối cảnh mới ở Việt Nam cũng như trên thế giới. Ở Việt Nam q trình

cơng nghiệp hóa, hiện đại hóa đang diễn ra mạnh mẽ. Trên thế giới, xu thế
toàn cầu hóa và hội nhập kinh tế quốc tế là xu thế chủ đạo, bên cạnh đó sự
phát triển như vũ bão của khoa học và công nghệ, của kinh tế tri thức đang tác
động trực tiếp đến tất cả các Quốc gia, dân tộc. Một số bài viết cho rằng, thay
vì tập trung khai thác nguồn tài nguyên thiên nhiên sắp cạn kiệt thì hãy suy
nghĩ về tài nguyên con người, về nguồn lực của khoa học, công nghệ để tiến
tới q trình cơng nghiệp hóa rút ngắn cho Việt Nam.
Cuốn sách góp phần cung cấp tư liệu về giai cấp cơng nhân trong xu
hướng tồn cầu hóa, hội nhập quốc tế, trong q trình đẩy mạnh cơng nghiệp
hóa, hiện đại hóa ở Việt Nam, đơi chỗ cũng đề cập đến vai trị của khoa học
cơng nghệ, tuy nhiên, chưa đề cập đến cách mạng công nghiệp lần thứ tư.
Tác giả Đặng Ngọc Tùng trong cuốn (2010) “Xây dựng giai
cấp công
nhân Việt Nam giai đoạn 2011 -2020” [163] đi từ những luận điểm cơ bản của
chủ nghĩa Mác - Lênin, tư tưởng Hồ Chí Minh và quan điểm của Đảng Cộng
sản Việt Nam về giai cấp công nhân, về “trí thức hóa giai cấp cơng nhân”,
những quan điểm tư tưởng của các học giả phương Tây ở một số nước tư bản
trong những năm gần đây về giai cấp công nhân… để đưa ra khái niệm giai
cấp công nhân như sau “Giai cấp công nhân hiện đại là một tập đồn xã hội
ổn định, hình thành và phát triển cũng với cách mạng công nghiệp, với nhịp
độ phát triển của lực lượng sản xuất hiện đại có tính chất xã hội hóa ngày
càng cao; là lực lượng sản xuất cơ bản, tiên tiến trong nền sản xuất hiện đại,
lao động trong môi trường công nghiệp, dịch vụ công nghiệp, trực tiếp hoặc
tham gia vào quá trình sản xuất, tái sản xuất ra của cải vật chất và cải tạo các
quan hệ xã hội; là giai cấp đại biểu cho phương thức sản xuất tiên tiến, động
lực chính của tiến trình lịch sử từ chủ nghĩa tư bản lên chủ nghĩa xã hội” [163;
22