Một số kiến nghị nhằm hoàn thiện chế độ phân cấp quản lý NSNN ở Việt Nam hiện nay.

: Một số kiến nghị nhằm hoàn thiện chế độ phân cấp quản lý
NSNN ở Việt Nam hiện nay.
Phân cấp quản lý NSNN là vấn đề lớn, phức tạp đòi hỏi phải đợc nghiên
cứu giải quyết thoả đáng theo nguyên tắc rõ ràng, ổn đinh, công bằng, hợp lý,
đảm bảo lợi ích của cả trung ơng và địa phơng. Nghị quyết Trung ơng 3 (khoá
VIII) nêu: phân định trách nhiệm, thẩm quyền giữa các cấp chính quyền theo h-
ớng phân cấp rõ hơn cho địa phơng, kết hợp chặt chẽ quản lý ngành và quản lý
lãnh thổ, thực hiện đúng nguyên tắc tập trung dân chủ đã cho thấy quan điểm đổi
mới phân cấp quản lý NSNN hiện nay không chỉ nhằm tạo ra sức mạnh tổng hợp
thúc đẩy tăng trởng kinh tế và giải quyết các vấn đề xã hội bức xúc, mà còn phải
khuyến khích và tạo điều kiện thuận lợi hơn cho các cấp chính quyền địa phơng
làm chủ ngân sách cấp mình.
Xuất phát từ nhận thức về đặc điểm và tính chất của pháp luật, việc tôn trọng
các quy định của luật NSNN là hết sức cần thiết, đảm bảo sự hiện hữu của pháp
chế tài chính. Song để xử lý những bất cập đã nêu trong giai đoạn hiện nay,ngoài
việc vân dụng những quy định đã có trong luật NSNN và các luật có liên quan thì
cũng không loaị trừ khả năng xem xét vận dụng đặc điểm hoàn cảnh cụ thể,
những chính sách, chế độ và những quy định khác. Bởi vì thực tiễn cuộc sống đa
dạng và phong phú hơn nhiều so với quy định của luật pháp. Trong nhiều tình
huống thờng nảy sinh xung đột giữa cái hợp pháp và cái hợp lý, khi vận dụng
cái này thì không đạt đợc cái kia và ngợc lại.
Nếu căn cứ vào tính chất của các quan hệ mà luật NSNN điều chỉnh, có thể
thấy nổi bật hai quan hệ:
- Quan hệ giữa ngân sách các cấp trong việc phân định nguồn thu, nhiệm vụ
chi, số bổ sung, tỷ lệ điều tiết
- Quan hệ về lập, chấp hành, quyết toán NSNN.
Những vấn đề bất cập nảy sinh cũng xoay quanh hai mối quan hệ này. Đối với
mỗi quan hệ có những phơng án giải quyết các bất cập khác nhau.Trong khuôn
khổ bài viết này sẽ đề xuất một số giải pháp nhằm giải quyết bất cập liên quan
đến mối quan hệ đầu tiên.
Hoàn thiện NSĐF trên cơ sở xoá bỏ dần tính bao hàm của NS cấp trên đối

với ngân sách cấp d ới:
Giải quyết vấn đề này thực chất là giải quyết mối quan hệ giữa chính quyền
Trung ơng và chính quyền đia phơng (tỉnh, huyện, xã). Các nớc có một nguyên tắc
rất quan trọng trong việc hoàn thiện NSĐF là đảm bảo cho địa phơng có tính chủ
động, độc lập quyết định và xây dựng ngân sách cấp mình trên cơ sở luật pháp ổn
định, thống nhất.
Tuy mỗi nớc có một bộ máy hành chính đợc tổ chức khác nhau, song nhìn
chung trên thế giới có hai hình thức tổ chức nhà nớc cơ bản: Nhà nớc liên bang và
Nhà nớc đơn nhất. Theo đó, hệ thống NSNN đợc chế định trong luật cũng có hai
xu hớng khác biệt: đối với nhà nớc liên bang thì quản lý NSNN theo xu hớng phân
quyền (Đức, Mỹ ); đối với nhà n ớc đơn nhất thì lại quản lý NSNN theo xu hớng
tập quyền (Pháp, Nhật ).
Trong bối cảnh quốc tế hoá sâu rộng, lựa chon mô hình tổ chức bộ máy nhà n-
ớc thích hợp là công việc hết sức khó khăn. Việc quản lý NSNN ở bất kỳ nhà nớc
tổ chức theo hình thức nào cũng có sự phân công trách nhiệm và quyền hạn giữa
chính quyền các cấp. Đối với các nớc có hệ thống luật pháp hoàn chỉnh thì việc
phân định này khá dễ dàng,song nó thật sự là một phức tạp đối với những nớc còn
thiếu luật hoặc luật pháp không đồng bộ. Nhìn chung, luật pháp các nớc đều quy
định mỗi cấp chính quyền là một cấp NS. Các cấp NS có quyền độc lập với nhau
và độc lập tơng đối với NSTƯ, đợc tự lập, xét duyệt và tự quản lý NS cấp mình.
Tuy nhiên, luật pháp các nớc cũng ghi nhận NSTƯ đóng vai trò chủ đạo, tức là có
các nguồn thu quan trọng nhất đống thời phải đảm nhận các nhiệm vụ chi chủ
yếu. Tính ràng buộc của NSĐP vào NSTƯ thể hiện ngoài sự ràng buộc pháp luật
thì về mặt kinh tế, NSĐP đợc nhận trợ cấp từ NSTƯ dựa trên cơ sở tuân thủ những
nguyên tắc, chuẩn mực rõ ràng, hợp lý và những đIều kiện nhất định.
Tại Việt nam, mối quan hệ giữa chính quyền trung ơng và chính quyền địa ph-
ơng trong quản lý NSNN là vấn đề đợc lu tâm từ nhiều năm nay. Quan điểm của
Đảng và nhà nớc ta trong việc xử lý mối quan hệ giữa trung ơng và địa phơng là
tăng cờng tính tập trung thống nhất, tính liên tục của điều hành vĩ mô, lãnh đạo
tập trung đi đôi với việc mở rộng trách nhiệm và quyền hạn của địa phơng đối với

những vấn đề mà các cấp địa phơng có khả năng xử lý có hiệu quả. Nh vậy, tính
tập trung thống nhất theo quan điểm hiện nay là hoàn toàn khác về chất so với cơ
chế tập trung quan liêu bao cấp trớc đây đã hạn chế tính chủ động, năng động của
cấp địa phơng và cơ sở. Tập trung để tạo ra sức mạnh tăng trởng kinh tế và giải
quyết các vấn đề xã hội bức xúc.
Dựa trên những quy định của Hiến pháp năm 1992 thể chế hoá cơ chế phân
công, phân nhiệm thẩm quyền và sự phối hơp giữa các cơ quan nhà nớc trung ơng
và địa phơng sẽ là cơ sở cho việcđổi mới một cách cơ bản hệ thống chính quyền
địa phơng hiện nay. Và phơng hớng của kế hoạch đổi mới này là phải đảm bảo
tính chất đồng bộ và hệ thống và có căn bản chứ không phải là cục bộ, chắp vá thì
mới có thể khắc phục đợc những nhợc điểm hiện nay về hành chính và đảm bảo
tính hiệu quả của NSNN trong tơng lai.
Trớc tiên, cần đẩy mạnh việc thực hiện các giải pháp đã đợc Chính phủ đề ra
trong Hội nghị HĐND và UBND toàn quốc (9/1998), cụ thể là:
-Tiến hành phân loại các đơn vị hành chính theo quy mô, diện tích, dân số và
đặc điểm, chỉ số phát triển kinh tế, xã hội làm cơ sở cho việc xây dựng chính sách
cho phù hợp với từng loại đơn vị hành chính.
-Tổ chức một cách tinh gọn, hợp lý bộ máy chính quyền, không nhất thiết
trung ơng có bộ, ngành nào thì địa phơng cũng phải có sở, ban, ngành tơng ứng và
không nhất thiết ở địa phơng nào cũng có cơ quan chuyên môn thuộc UBND nh
nhau.
- Thí điểm mô hình tổ chức bộ máy hành chính đô thị, bộ máy hành chính
nông thôn để nâng cao hiệu quả hoạt động của chính quyền địa phơng.
- Kiện toàn chính quyền cơ sở, nhất là xã, phờng, thị trấn đảm bảo thực hiện
tốt nhiệm vụ, quyền hạn đợc giao, phát huy dân chủ ở cơ sở, bố trí lại cán bộ phù
hợp với đặc điểm tình hình, dân số ở từng cấp và phù hợp với khả năng của NSĐP.
- Hình thành hệ thống hành chính ổn định, chuyên môn hoá cao trên cơ sở
phân định rõ chức năng, nhiệm vụ, nội dung cụ thể của chính quyền các cấp trong
quản lý kinh tế, xã hội, tạo điều kiện cho địa phơng phát huy tiềm năng, thế mạnh
trên địa bàn lãnh thổ.

Mặt khác, cần tổ chức bộ máy chính quyền địa phơng theo hớng lấy nguyên
tắc tập trung dân chủ làm nguyên tắc chủ đạo, đồng thời vận dụng những mặt hợp
lý của những nguyên tắc mới: nguyên tắc tự quản với mục tiêu làm cho chính
quyền trung ơng chỉ nên tập trung sức lực của mình vào những chức năng, nhiệm
vụ có tính chất chiến lợc, hàm lợng chất xám cao với những trách nhiệm và thẩm
quyền dứt khoát và sòng phẳng.
Về phơng diện hệ thống NSNN, mặc dù luật NSNN đã quy định rõ về số cấp
ngân sách hiện nay, nhng vẫn còn rất nhiều ngời quan tâm đến vấn đề này, thậm
chí có một số ý kiến và đa ra các giai pháp để hạn chế số cấp đó. Đó cũng có thể
coi là vấn đề cần cân nhắc nhng vấn đề quan trọng nhất không phải là số cấp mà
là hiệu quả hoạt động của chúng. Thực tiễn ở nhiều nớc cho thấy, có nớc số cấp
ngân sách nhiều nhng hoạt động rất có hiệu quả, ngợc lại có nớc có số cấp ngân
sách ít nhng hoạt động lại không có hiệu quả. Hiệu quả hoạt động đó phụ thuộc
vào nhiều nhân tố mhng trớc hết là chức năng, nhiệm vụ và thẩm quyền của các
cấp hành chính đại phơng có rõ ràng, mạch lạc theo thuyết dọc và sự phối hợp
ngang hay không? Có tính độc lập tơng đối trong thực hiện nhiệm vụ hay không?
Chức năng, nhiệm vụ đó có đợc trọn gói hay không? Đó là những đIều kiện căn
bản để đánh giá chất lợng hoạt động của chính quyền đại phơng một cách chính
xác.
Dựa trên duy trì số cấp chính quyền hiện nay (4 cấp), hệ thống NSNN cũng
nên duy trì nh hiện nay (4 cấp NS). Chỉ có điều phải định rõ chức năng, nhiệm vụ,
thẩm quyền của mỗi cấp chính quyền phù hợp với thực tế quản lý trên địa bàn.
Nhiệm vụ cụ thể của các cấp chính quyền đại phơng nên chia làm 3 loại:
- Những nhiệm vụ bắt buộc gắn với nguồn tài chính công.
- Những nhiêm vụ bắt buộc gắn với nguồn tài chính công bổ sung của cấp
trên uỷ quyền cho cấp dới nhằm bỏ đi lối làm việc không công.
- Những nhiệm vụ có tính tự quản do chính quyền từng cấp đề ra và tự
quyết định phù hợp với đặc thù của địa phơng và không trái với pháp luật.
Nh vậy, chính quyền địa phơng là bộ phận không thể thiếu đợc trong kết cấu
của bộ máy nhà nớc, đồng thời đảm bảo đợc các nguyên tắc sau:

- Trung ơng lãnh đạo thống nhất theo hiến pháp và pháp luật.
- Địa phơng có quyền chủ động trong khuôn khổ pháp luật.
- Địa phơng chịu sự kiểm tra, giám sát của trung ơng.
Nh vậy, cần đổi mới một cách căn bản và sâu sắc tổ chức bộ máy của hệ thống
hành chính mới góp phần khắc phục sự lồng ghép can thiệp của cấp trên vào cấp
dới, thực sự tạo điều kiện cho ngân sách cấp dới quyền chủ động sáng tạo, khai
thác, quản lý, bồi bổ nguồn thu và bố trí nhiệm vụ chi hợp lý. Chỉ có điều cần đợc
thể chế hoá bằng các quy định của luật pháp.