GLUCOCORTICOID lạm DỤNG và xử TRÍ các BIẾN CHỨNG CAI (dược lâm SÀNG)

1

GLUCOCORTICOID
LẠM DỤNG VÀ XỬ TRÍ CÁC BIẾN CHỨNG CAI


NỘI DUNG


Lịch sử thuốc corticocoid



Cấu trúc tuyến thượng thận



Trục hạ đồi – tuyến yên – tuyến thượng thận



Cơ chế tác động, cấu trúc, liều tương đương của corticoid



Tác dụng của glucocorticoid



Chỉ định của glucocorticoid



Tác dụng phụ của glucocorticoid



Kém phát triển ở trẻ em do GC



Loãng xương do GC



Cai GC

2


LỊCH SỬ THUỐC CORTICOID
1855 – Bệnh Addison
1856 – Vai trò của tuyến thượng thận cho sự sinh tồn
1930 – Cấu trúc tuyến thượng thận
1932 – Hội chứng Cushing
1949 – Hench và cộng sự (sử dụng corticoid trong viêm
khớp dạng thấp)

1952 – Phát hiện ra aldosterone

3

Cấu trúc tuyến
thượng thận

Widmaier EP, Raff H, Strang KT:
Vander's Human Physiology: The
Mechanisms of Body Function, 11th
ed. McGraw-Hill, 2008

4


Trục hạ đồi –
tuyến yên –
tuyến thượng
thận

J. Larry Jameson, editor. 
Harrison’s Endocrinology. 
2nd Edition. 2010

5


CƠ CHẾ TÁC ĐỘNG CỦA CORTICOID

6

7

Quá trình
sinh tổng
hợp
glucocorti
coid


Dao động nồng độ ACTH và glucocorticoid
(11-OHCS) trong huyết tương cả ngày

J Clin Endocrinol Metab.1971;32:266

8


Tác dụng của glucocorticoid: ức chế miễn dịch và kháng viêm

9

Goodman And Gilman's The Pharmacological Basis of Therapeutics 12th edition


Cơ chế kháng viêm của corticoid

10


Tác dụng của glucocorticoid:

chuyển hóa


- Ở ngoại biên: giảm sử dụng glucose, làm tăng thối hóa
protein (ở cơ) và lipid (mơ mỡ) lúc đói.
- Ở gan: tạo glucose từ acid amin và glycerol, chuyển
glucose thành glycogen.
- Tăng dự trữ mỡ và tái phân phối mỡ khơng đồng đều: mỡ
tích tụ ở xương đòn, sau cổ và mặt làm mặt bệnh nhân đầy
đặn như mặt trăng tròn (moon face) nhưng lại mất mỡ ở chi.



- Tăng giữ Na+ và nước, tăng bài tiết K+ (thụ thể
mineralcorticoid) và tăng lọc cầu thận, ức chế tổng hợp và
bài tiết vasopressin làm tăng bài tiết muối và nước qua thận
(thụ thể GC)

Goodman And Gilman's The Pharmacological Basis of Therapeutics 11th edition

11


Dược lực và liều tương đương các thuốc corticoid

12

Goodman And Gilman's The Pharmacological Basis of Therapeutics 11th edition

13

CHỈ ĐỊNH DÙNG
GLUCOCORTICOID


Điều trị thay thế khi thiếu hormone

14

 Suy

vỏ thượng thận mạn tính (nguyên phát và thứ
phát)

 Suy

vỏ thượng thận cấp tính

 Tăng

sản vỏ thượng thận bẩm sinh

Goodman And Gilman's The Pharmacological Basis of Therapeutics 11th edition


Điều trị viêm
 Viêm

khớp dạng thấp

 Lupus
 Hội

ban đỏ hệ thống

chứng thận hư

 Hen

phế quản

 COPD

Goodman And Gilman's The Pharmacological Basis of Therapeutics 11th edition

15


Điều trị nhiễm khuẩn
 Viêm

phổi do Pneumocystis carinii trong bệnh AIDS

 Viêm

màng não do Haemophilus influenza loại B

 Viêm

gan virus

 Tăng

bạch cầu đơn nhân do nhiễm khuẩn

 Sốc

16

nhiễm trùng

Goodman And Gilman's The Pharmacological Basis of Therapeutics 11th edition


Bệnh ác tính


Bệnh Hodgkin



Bệnh bạch cầu cấp dong lymphơ



Đa u tủy



U não ngun phát



Nơn do hóa trị



Phù não do di căn



Bệnh giảm tiểu cầu



Phá hủy hồng cầu tự miễn

17

Goodman And Gilman's The Pharmacological Basis of Therapeutics 11th edition


Các bệnh khác


Sốc phản vệ



Mày đay



Bệnh huyết thanh



Viêm loét đại tràng



Bệnh Crohn



Bệnh u hạt



Bệnh về da và mắt



Bệnh viêm đa cơ



Tổn thương cột sống và đột quỵ



Chống thải ghép cơ quan

18

Goodman And Gilman's The Pharmacological Basis of Therapeutics 11th edition


TÁC DỤNG PHỤ CỦA GC


Suy giảm miễn dịch



Tăng đường huyết do tăng gluconeogenesis, kháng insulin và dung nạp
glucose ("đái tháo đường steroid"); thận trọng ở những người có bệnh đái
tháo đường



Mỏng da, dễ bầm tím



Giảm canxi do giảm hấp thu canxi ở ruột*



Loãng xương do steroid: giảm mật độ xương (loãng xương, hoại tử
xương, nguy cơ gãy xương cao hơn, lành xương chậm hơn)

*Br J Rheumatol. 1993 May;32 Suppl 2:11-4

19


TÁC DỤNG PHỤ CỦA GC


Tăng cân do tăng lắng đọng chất béo ở tạng và thân người (béo phì) và
kích thích sự thèm ăn



Tăng cortisol máu với việc sử dụng kéo dài và / hoặc quá nhiều (còn được
gọi là hội chứng Cushing ngoại sinh)



Suy giảm trí nhớ và sự chú ý*



Suy thượng thận (nếu sử dụng trong thời gian dài và dừng lại đột ngột mà
khơng giảm liều)



Thối hóa cơ (phân giải protein), yếu cơ, giảm khối lượng cơ bắp và sửa
chữa



U mỡ (lipomatosis) trong khoang ngoài màng cứng**
*Neurology 47 (6): 1396–402 **Endocrinol. Metab. 11 (3): 86–90

20


TÁC DỤNG PHỤ CỦA GC


Kích thích hệ thần kinh trung ương (hưng phấn, rối loạn tâm thần)



Rối loạn chu kỳ kinh nguyệt



Chậm tăng trưởng, chậm dậy thì



Tăng axit amin huyết tương, tăng hình thành urê, giảm nitơ



Tăng nhãn áp do tăng áp lực nhãn cầu



Đục thủy tinh thể

21


KÉM PHÁT TRIỂN Ở TRẺ EM DO GC

22


TẦM VÓC THẤP (SHORT STATURE)
Ở TRẺ EM


Cơ chế: ức chế tác dụng phát triển xương và
sụn của somatomedin



Khắc phục:


Hạn chế kê đơn glucocorticoid cho trẻ em



Chỉ dung liều thấp trong thời gian ngắn



Nếu phải dung kéo dài thì dùng liều cao, cách
ngày thay thế liều hằng ngày giảm rõ rệt các
tác dụng phụ ở trẻ*

*Endocrinol Metab Clin North Am. 1996 Sep;25(3):699-717.

23


Ảnh hưởng đến phát triển não bộ
Dùng glucocorticoid (GC) nhiều lần của mẹ lúc mang
thai làm tăng nguy cơ sinh non, ảnh hưởng xấu đến
tăng trưởng thai nhi và giảm chu vi vòng đầu.

Acta Paediatr. 2011 Mar;100(3):364-9

24


Ảnh hưởng đến phát triển não bộ
Thai nhi tiếp xúc nhiều với GC
trong giai đoạn phát triển quan
trọng của não có thể làm thay
đổi hệ viền (chủ yếu là vùng hải
mã - hippocampus), dẫn đến
ảnh hưởng lâu dài đối với nhận

thức, hành vi, bộ nhớ, sự phối
hợp của hệ thống thần kinh
thực vật.

Korean J Pediatr. Mar 2014; 57(3): 101–109.

25