Lịch sử địa phương tỉnh Thái Nguyên - Dạy lớp 6;7

Bạn đang xem bản rút gọn của tài liệu. Xem và tải ngay bản đầy đủ của tài liệu tại đây (5.65 MB, 19 trang )

(1)<div class='page_container' data-page=1>

SỞ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO THÁI NGUYÊN

Biên soạn:

NHÂM QUỐC HƯNG, VŨ THỊ KIM OANH

LỊCH SỬ ĐỊA PHƯƠNG

TỈNH THÁI NGUYÊN

(Tài liệu dành cho học sinh THCS)

</div>
(2)<div class='page_container' data-page=2>

DANH MỤC CHỮ VIẾT TẮT TRONG TÀI LIỆU
Chữ viết tắt

- GD
- ĐT
- HS
- GV
- THCS
- NXB
- ĐHSP
- CĐSP
- Sđ d

Chữ viết đầy đủ

- Giáo dục
- Đào tạo
- Học sinh
- Giáo viên

</div>
(3)<div class='page_container' data-page=3>

MỤC LỤC

Danh mục chữ viết tắt trong tài liệu...1

Lớp 6
Bài 1: Thái Nguyên từ nguồn gốc đến thế kỷ X...3

Lớp 7...6

Bài 2: Thái Nguyên từ thế kỷ XI đến 1884...6

Tiết 1. Thái Nguyên từ thế kỉ XI đến thế kỉ XIV...6

Tiết 2. Thái Nguyên trong phong trào chống giặc Minh đô hộ đầu thế kỷ XV 12
Tiết 3. Thái Nguyên từ thời Lê sơ đến khi bị thực dân Pháp xâm chiếm (1428 –
1884)...17

Lớp 8
Bài 3: Thái Nguyên từ năm 1884 đến năm 1918...26

Lớp 9
Bài 4: Thái Nguyên từ 1919 đến nay...37

Tiết 1. Sự ra đời tổ chức cơ sở Đảng ở Thái Nguyên và q trình khởi nghĩa giành
chính quyền (1936 - 1945)...37

</div>
(4)<div class='page_container' data-page=4>

Lớp 6

BÀI 1: THÁI NGUYÊN TỪ NGUỒN GỐC 
ĐẾN THẾ KỶ X

1. Các di chỉ khảo cổ ở Thái Nguyên thời nguyên thủy

Các nhà khảo cổ đã tìm thấy nhiều di chỉ khảo cổ thời nguyên thủy ở Thái Nguyên,
tập trung chủ yếu ở các xã: Thần Sa, Thượng Nung, Sảng Mộc, Vũ Chấn, Bình Long
(huyện Võ Nhai), Quang Sơn (huyện Đồng Hỷ). Trong đó tiêu biểu nhất là di chỉ khảo cổ
Thần Sa.

Di chỉ khảo cổ Thần Sa (thuộc địa bàn xã Thần Sa, huyện Võ Nhai). Tại đây, các
nhà khảo cổ Việt Nam đã phát hiện gần 10 di chỉ, tiêu biểu là di chỉ hang Phiêng Tung và
mái đá Ngườm. Ở hai di chỉ này, các nhà khảo cổ đã tìm thấy hàng trăm hiện vật đồ đá,
gồm nhiều mảnh tước, mũi nhọn, rìu tay của người ngun thuỷ, có niên đại cách nay từ
30.000 năm đến 10.000 năm.

Đặc biệt, hố khai quật Ngườm có 4 tầng văn hố, các hiện vật đá mang đặc trưng
của các nền văn hoá Ngườm, Sơn Vi, Hồ Bình, Bắc Sơn.

H. 1. Cơng cụ đá Ngườm (Di chỉ khảo cổ Thần Sa - Võ Nhai)

</div>
(5)<div class='page_container' data-page=5>

Các di chỉ khảo cổ trên đã chứng tỏ Thái Nguyên là một trong những nơi xuất hiện sớm
người nguyên thủy ở Việt Nam.

2. Thái Nguyên trong thời kỳ Văn Lang - Âu Lạc và đấu tranh chống phong kiến 
phương Bắc đô hộ

Thời Văn Lang - Âu Lạc, Thái Nguyên thuộc bộ Vũ Định là một trong 15 bộ của
nước Văn Lang - Âu Lạc. Cư dân ở đây sống chủ yếu bằng nghề nông và luyện đồng.
Khảo cổ học đã tìm thấy một số trống đồng tại huyện Phú Lương và Đồng Hỷ thuộc giai
đoạn văn hoá Đông Sơn.

Từ khi nước Âu Lạc mất vào tay nhà Triệu, các triều đại phong kiến phương Bắc
thay nhau đặt ách đô hộ với nhân dân ta. Thái Nguyên bị chúng đặt thành một đơn vị
hành chính để cai trị: Thời Hán thuộc huyện Long Biên, quận Giao Chỉ, thời Đường thuộc
châu Long, châu Vũ Nga.

Không chịu khuất phục ách cai trị của chúng, nhân dân Thái Nguyên đã nhiều lần
nổi dậy khởi nghĩa. Năm 40, nhân dân Thái Nguyên nổi dậy hưởng ứng cuộc khởi nghĩa
Hai Bà Trưng, bà Hồ Đề ở Thái Nguyên đã trở thành phó tướng của Hai Bà Trưng. Sau
đó, nhân dân Thái Nguyên lại tham gia chiến đấu chống quân Hán xâm lược các năm 42,
43 trên địa bàn một số xã của huyện Đại Từ, Phổ Yên .

Thế kỉ VI, nhà Lương đặt ách đô hộ thâm độc và tàn bạo đối với nhân dân ta. Ơng Lí
Bí đã lãnh đạo nhân dân ta trong đó có nhân dân Thái nguyên khởi nghĩa lật đổ ách đô hộ
của nhà Lương, lập nên nước Vạn Xuân.

Nhân dân Thái Nguyên đã góp phần xứng đáng trong phong trào đấu tranh giành
độc lập chống Bắc thuộc.

CÂU HỎI ĐÁNH GIÁ

1. Em hãy kể tên các di chỉ khảo cổ ở Thái Nguyên thời nguyên thủy.

</div>
(6)<div class='page_container' data-page=6>

Lớp 7

BÀI 2: THÁI NGUYÊN TỪ THẾ KỶ XI ĐẾN 1884

Tiết 1

THÁI NGUYÊN TỪ THẾ KỈ XI ĐẾN THẾ KỈ XIV

1. Sự thay đổi địa danh Thái Nguyên thời Lý, Trần và đóng góp của nhân dân Thái 
Nguyên trong các cuộc kháng chiến chống xâm lược Tống và Mông - Nguyên

Thời nhà Lý (1009 - 1225) chia cả nước thành 24 lộ, phủ, châu, Thái Nguyên thuộc
phủ Phú Lương (tương đương vùng đất các tỉnh Thái Nguyên, Bắc Kạn ngày nay), sau đổi
thành châu Thái Nguyên (nay là tỉnh Thái Nguyên) và châu Vũ Lặc (thuộc Bắc Kạn ngày
nay). Năm 1397, nhà Trần đổi châu Thái Nguyên thành trấn Thái Nguyên (tương đương
vùng đất tỉnh Thái Nguyên, Bắc Kạn và nửa tỉnh Cao Bằng ngày nay).

Các vua nhà Lý, Trần thường để các tù trưởng thiểu số làm quan địa phương làm
chỗ dựa cho nhà nước phong kiến. Năm 1076 quân Tống kéo sang xâm lược nước ta,
nhân dân Thái Nguyên đã tham gia kháng chiến tại Võ Nhai, Đồng Hỷ và phòng tuyến
sơng Như Nguyệt, góp phần đánh bại qn Tống bảo vệ độc lập. Thế kỉ XIII, quân Mông
- Nguyên sang xâm lược, nhân dân Thái Nguyên lại cùng cả nước đánh bại chúng.

2. Nhân vật lịch sử Dương Tự Minh và di tích lịch sử đền Đuổm
2.1. Nhân vật lịch sử Dương Tự Minh

Dương Tự Minh là người dân tộc Tày, quê ở Quan Triều (nay thuộc phường Quan
Triều, thành phố Thái Nguyên), phủ Phú Lương (nay là vùng đất các tỉnh Thái Nguyên,
Bắc Kạn, Cao Bằng). Theo truyền thuyết địa phương, ông là người nhân hậu, hay cứu
giúp người nghèo, có uy tín với nhân dân trong vùng.

Thực hiện chính sách mềm dẻo với các dân tộc thiểu số miền núi, nhà Lý giao cho
ông cai quản phủ Phú Lương và làm quan dưới hai đời vua Lý (Thần Tông, Anh Tông).
Năm 1142, ông được vua Lý cử đi chiêu tập dân lưu tán ở châu Quảng Nguyên trở về quê
cũ làm ăn. Năm 1143, ông được giao cai quản các khe động dọc biên giới về đường bộ.

Năm 1145, ông được vua cử cầm quân đi đánh bè đảng nhà Tống cướp phá châu
Quảng Ngun. Cơng việc nào ơng cũng hồn thành xuất sắc.

</div>
(7)<div class='page_container' data-page=7>

viễn đôn tĩnh Cao Sơn quảng độ chi thần". Các đời sau đều có sắc phong ơng là "Cao
Sơn Quý Minh".

2.2. Di tích lịch sử Đền Đuổm

H.2. Bản đồ du lịch Thái Nguyên

Đền Đuổm được xây dựng dưới chân núi Đuổm, thuộc xã Động Đạt, huyện Phú
Lương, nằm sát Quốc lộ 3, cách thành phố Thái Nguyên 24 km về phía bắc, đường đi Bắc
Kạn.

Có tài liệu cho rằng đền được xây dựng năm 1180 (thời Lý). Các đời sau xây dựng,
trùng tu nhiều lần. Lần mới đây nhất là năm 2008, xây lại đền Mẫu và xây thêm phủ cơng
chúa Thiều Dung, phía tay trái cổng đền, khánh thành dịp Tết 2009.

Qua cổng đền, đi lên phía trên núi Đuổm, trước tiên đến Phủ Bà thờ hai vợ Dương
Tự Minh (là hai công chúa nhà Lý: Diên Bình và Thiều Dung). Tiếp đó là đền Trung thờ
Dương Tự Minh. Phía trên cùng là đền Mẫu thờ mẹ Dương Tự Minh. Kiến trúc mỗi ngôi
đền đều nhỏ xây bằng gạch, tường thấp, mái lợp ngói, trong Đền Trung có tượng Dương
Tự Minh bằng gỗ sơn son.

</div>
(8)<div class='page_container' data-page=8>

Bạch (thành phố Thái Nguyên), đền Lục Giáp (Đắc Sơn, Phổ Yên), đình Phương Độ
(Xn Phương, Phú Bình)...

H. 4. Di tích lịch sử Đền Đuổm

2.3. Lễ hội Đền Đuổm

</div>
(9)<div class='page_container' data-page=9>

H.4. Lễ hội đền Đuổm

CÂU HỎI ĐÁNH GIÁ

1. Trình bày hiểu biết của em về nhân vật lịch sử Dương Tự Minh.
2. Nêu công lao của Dương Tự Minh đối với quê hương và dân tộc.
3. Miêu tả di tích lịch sử Đền Đuổm.

4. Lễ hội Đền Đuổm được tổ chức nhằm mục đích gì?

Tiết 2

THÁI NGUYÊN TRONG PHONG TRÀO 
CHỐNG GIẶC MINH ĐÔ HỘ ĐẦU THẾ KỶ XV

1. Các cuộc khởi nghĩa chống giặc Minh đô hộ của nhân dân Thái Nguyên đầu 
thế kỷ XV

Cuộc kháng chiến của nhà Hồ chống giặc Minh thất bại, nhà Minh đặt ách đô hộ đối
với nhân dân ta. Nhưng trong cả nước, nhân dân ta vẫn tiếp tục nổi dậy chống lại chúng.

</div>
(10)<div class='page_container' data-page=10>

động xuống huyện Tư Nơng (phía bắc huyện Phổ Yên, Phú Bình), sang Cổ Lũng (Hữu
Lũng, Lạng Sơn), tới năm 1412 mới bị quân Minh đàn áp, thất bại. Trong khi đó, ở Đại
Từ khởi nghĩa của nghĩa quân "Áo đỏ" bùng nổ bắt đầu từ cuối năm 1410, sau lan khắp
cả vùng Việt Bắc, Tây Bắc, Thanh Hoá, Nghệ An và hoạt động suốt một thời gian dài
đến tận năm 1427.

2. Lưu Nhân Chú và di tích núi Văn, núi Võ
2. 1. Lưu Nhân Chú

Lưu Nhân Chú là con của Lưu Trung, người xã Thuận Thượng (nay là xã Văn Yên,
huyện Đại Từ). Theo tộc phả, họ Lưu đã ba đời làm quan cho nhà Trần ở đất Đại Từ.

Không chịu khuất phục ách đô hộ của nhà Minh, năm 1409, ông cùng cha và em rể
là Phạm Cuống vào Lam Sơn theo Lê Lợi. Năm 1416, ông là một trong 19 hào kiệt tham
dự hội thề Lũng Nhai. Sau hội thề Lũng Nhai, ông cùng cha và em rể về quê chiêu tập lực
lượng, huấn luyện quân sĩ, chuẩn bị lực lượng chiến đấu cho nghĩa quân Lam Sơn.

Năm 1418, khởi nghĩa Lam Sơn bùng nổ, ông trở thành một vị tướng tin cậy của Lê
Lợi, được giao trọng trách và lập nhiều chiến công lớn. Năm 1424, ông chỉ huy quân sĩ
thắng trận Khả Lưu, Bồ Ải khi nghĩa quân Lam Sơn tiến về Nghệ An xây dựng căn cứ
địa mới. Năm 1427, ông tham gia chỉ huy đánh tan đạo quân tiên phong của Liễu Thăng
tại Chi Lăng. Sau đó, ơng cùng nghĩa qn Lam Sơn đánh bại viện binh địch tại Xương
Giang.

Ơng cịn được Lê Lợi giao cùng hoàng tử Tư Tề (con trai của Lê Lợi) vào thành
Đông Quan đàm phán với Vương Thông, buộc chúng phải thề rút quân về nước tại Hội
thề Đông Quan.

Sau khởi nghĩa Lam Sơn, triều Lê thành lập, ông được Lê Thái Tổ trọng dụng, cho
giữ chức Tể tướng, phong tước Thượng hầu, tên ông đứng thứ năm trong triều và được
mang họ vua.

Năm 1433, ông bị bọn gian thần ám hại.

Năm 1484, ông được Lê Thánh Tông truy phong tước "Thái phó vinh quốc công".
Lưu Nhân Chú chẳng những là một trong những vị tướng giỏi của nghĩa quân Lam
Sơn, mà còn là một nhà ngoại giao tài ba, một nhà chính trị lỗi lạc, một tấm gương sáng
về đạo đức trung với nước, thương yêu dân.

</div>
(11)<div class='page_container' data-page=11>

Núi Văn là ngọn núi đá vôi cao trăm mét, nằm trên đất hai xã Ký Phú và Văn n,
huyện Đại Từ. Từ phía đơng nhìn lại, núi trông tựa chiếc mũ cánh chuồn của quan văn
nên gọi là núi Văn. Tương truyền, hang núi Văn là nơi Lưu Nhân Chú thường cùng các
tướng của mình bàn kế hoạch đánh quân Minh sau khi từ Lam Sơn trở về.

Cách núi Văn chừng 1 km về phía đơng, nằm trên đất xã Văn n là núi Võ. Nhìn từ
xa, núi có hình dáng giống chiếc mũ trụ của quan võ nên nhân dân gọi là núi Võ. Núi là
một khối đá vôi dựng đứng, phía đơng và phía bắc núi đều có hang. Dưới chân núi có đền
thờ Lưu Nhân Chú.

Tại xã Văn n, Ký Phú cịn có núi Quần Ngựa với những đường xoáy ốc từ trên
đỉnh núi xuống. Tương truyền, đây là nơi luyện tập binh mã của Lưu Nhân Chú. Cạnh đó,
cịn có hồ Tắm Ngựa, núi Xem, núi Cắm Cờ. Chếch sang phía bên là Trang Lương, theo
nhiều nhà nghiên cứu thì đây có thể là kho lương thực của nghĩa quân.

Núi Văn, núi Võ là di tích lịch sử, văn hố được xếp hạng quốc gia năm 1981. Hằng
năm, nhân dân Đại Từ tổ chức hội đền vào ngày 4 tháng giêng âm lịch để tưởng nhớ
người anh hùng - Lưu Nhân Chú.

H.5. Di tích núi Võ, đồi Quần Ngựa và đền thờ Lưu Nhân Chú
 (xã Văn Yên, huyện Đại Từ)

CÂU HỎI ĐÁNH GIÁ

1. Em hãy kể tên một số cuộc khởi nghĩa chống Minh của nhân dân Thái Nguyên đầu thế
kỷ XV.

</div>
(12)<div class='page_container' data-page=12></div>
(13)<div class='page_container' data-page=13>

Tiết 3

THÁI NGUYÊN TỪ THỜI LÊ SƠ ĐẾN KHI BỊ

THỰC DÂN PHÁP XÂM CHIẾM (1428 - 1884)

1. Khái quát tình hình chính trị, kinh tế, văn hóa Thái Ngun từ thời Lê sơ đến 
năm 1884

1.1. Sự thay đổi đơn vị hành chính của Thái Nguyên

Thời Lê Thái Tổ (Lê Lợi), Thái Nguyên thuộc Bắc đạo. Năm 1466, Lê Thánh Tông
chia nước thành 12 đạo thừa tuyên, Thái Nguyên là một đạo với tên gọi Thái Nguyên thừa
tuyên. Năm 1469, Thái Nguyên được đổi thành Ninh Sóc thừa tun gồm 3 phủ (Phú
Bình, Thơng Hố, Cao Bằng) và đến năm 1483 thì đổi thành xứ Thái Nguyên.

Năm 1533, xứ Thái Nguyên đổi thành trấn Thái Nguyên. Năm 1677, phủ Cao Bằng
tách khỏi trấn Thái Nguyên.

</div>
(14)<div class='page_container' data-page=14></div>
(15)<div class='page_container' data-page=15>

H.8. Lược đồ các đơn vị hành chính Thái Nguyên thời Nguyễn
( từ năm 1832)

1.2. Tình hình kinh tế

Nguồn sử liệu về tình hình kinh tế Thái Ngun thời kì này rất ít.

Theo tác giả Ngơ Thì Sĩ, đỗ Hồng giáp năm 1766, từng có thời kì làm quan đốc
đồng trấn Thái Nguyên, đã sáng tác bài thơ Thái Nguyên tức cảnh, trong đó tác giả cho
biết, ruộng đất đều được khai khẩn, nhiều năm được mùa.

</div>
(16)<div class='page_container' data-page=16>

Nhân dân Thái Nguyên thời phong kiến có đời sống tinh thần khá phong phú. Tại
các làng xã nhiều đền, chùa, đình được xây dựng thờ các danh nhân lịch sử, văn hố, thờ
Thành hồng, thờ Phật. Nhiều đền, chùa, đình cịn để lại đến nay và được Nhà nước xếp
hạng di tích cấp quốc gia, như Đền Lục Giáp (xã Đắc Sơn, huyện Phổ Yên) thờ Dương

Tự Minh, Lưu Nhân Chú, chùa Úc Kỳ ( Phú Bình) thờ Thành hồng, đình Phương Độ
(Phú Bình) thờ Dương Tự Minh...

H.9.
Đình Phương Độ (xã Xuân Phương, huyện Phú Bình)

</div>
(17)<div class='page_container' data-page=17>

H. 10. Điệu nhảy tắc xình của dân tộc Sán Chí ở Đồng Tâm
 (Phú Lương)

H. 11. Lễ hội Chùa Hang (Đồng Hỷ)

H.12. Lễ hội Lồng tồng tại Định Hóa

2. Một số danh nhân văn hóa tiêu biểu của Thái Nguyên thời phong kiến

Thái Nguyên thời phong kiến khơng có nhiều nhà khoa bảng như các tỉnh đồng
bằng, khơng có ai đỗ trạng ngun song cũng có một số người đỗ đạt cao, giữ chức vụ
quan trọng trong triều đình phong kiến Việt Nam.

</div>
(18)<div class='page_container' data-page=18>

Nguyễn Cấu, quê ở làng Thanh Thù, xã Đồng Tiến, huyện Phổ Yên. Năm 1463,
ơng thi đỗ tiến sĩ. Ơng làm quan dưới 6 triều vua Lê, lên đến chức Thị vệ sứ bảo vệ
hoàng cung.

Đỗ Cận, quê ở làng Thống Thượng, huyện Phổ n. Năm 1478, ơng thi đỗ tiến sĩ.
Ơng từng được cử làm phó đi sứ nhà Minh và là một thành viên trong Hội Tao Đàn của
Lê Thánh Tơng, sau giữ chức thượng thư trong triều đình nhà Lê.

Phạm Nhĩ, sinh tại Đồng Bẩm, huyện Đồng Hỷ (nay thuộc thành phố Thái Nguyên).
Năm 1493, ông thi đỗ Đệ nhị giáp đồng tiến sĩ xuất thân, làm quan đến chức Thượng Thư.

Trịnh Bá, quê ở Xã Cù Đàm (phường Cam Giá - TP Thái Nguyên). Năm 1514,
ông thi đỗ Đệ nhị giáp tiến sĩ xuất thân (Hoàng giáp), làm quan đến chức Binh bộ hữu
thị lang (tương đương với chức Thứ trưởng Bộ Quốc phịng ngày nay).

Đàm Chí, sinh tại Sa Kệ, huyện Đồng Hỷ (nay thuộc xã Phúc Trìu - TP Thái
Nguyên). Năm 1533, ông thi đỗ Đệ tam giáp, đồng tiến sĩ xuất thân. Ông làm quan nhà
Mạc đến chức Thừa chính sứ (đứng đầu một xứ).

Dương Ức, quê xã Hóa Trung, huyện Đồng Hỷ. Năm 1541, ơng thi đỗ tiến sĩ. Ông
làm quan nhà Mạc đến chức Thừa chính sứ.

Đồng Dỗn Giai, sinh ở xã Hùng Sơn, huyện Đại Từ. Năm 1736, ông thi đỗ tiến
sĩ. Ông làm quan đến chức Hàn lâm hiệu thảo, sau được bổ chức Đốc đồng trấn Lạng
Sơn.

CÂU HỎI ĐÁNH GIÁ

1. Hãy kể tên đơn vị hành chính Thái Nguyên qua các thời kỳ từ Lê sơ đến hết buổi
đầu nhà Nguyễn.

2. Kể tên một số danh nhân văn hóa Thái Nguyên thời phong kiến.

</div>
(19)<div class='page_container' data-page=19></div>