Thay đổi kiến thức về phòng bệnh dại của học sinh trường tiểu học xã nam vân, thành phố nam định sau truyền thông giáo dục sức khỏe

BQ GIAO DUC VA DAO TAO

BQ Y TE

TRU’O'NG DAI
DIEU DUONG NAM DINH
• HOC
•
•

BAO CAO DE TAI CAP CO SO

THAY DOI KIEN THUt VE PHONG BENH
DAI
•
•
CUA HOC SINH TRl/ONG TIEU HOC XA NAM VAN, THANH PHO

NAM DINH SAU TRUYEN THONG GIAO DUC SIC KHOE

Nhom nghien cuu

Ths. Le The Trung
Ths. Pham Vuo’ng Ngoc
Ths. Tran Thi Nhi
Ths. Vu Thi Nhung

NAM DINH-2019


BQ GIAO DUC VA DAO TAO

BQ Y TE

TRUONG DAI
DIEU DUONG NAM DINH
• HOC
•
•

BAO CAO DE TAI CAP CO SO

THAY DOI KIEN THUG VE PHONG BENH DAI

CUA HOC SINH TRUONG TIEU HOC XA NAM VAN, THANH PHO
NAM DINH SAU TRUYEN THONG GIAO DUG^lXCJrpUCNG DAI HOC DIEU DUONG
NAM DINH

TH V VIEN

Nhom nghien cuu

So':...............

Ths. Le The Trung
Ths. Pham Virong Ngoc

Ths. Tran Thi Nhi
Ths. Vu Thi Nhung

NAM DINH-2019


MUC LUC
DAT VAN DE............................................................................................................ 1
Chuang 1. TONG QUAN TAI LIEU........................................................................ 3

1.1 .Mot so khai niem ve benh dai............................................................................... 3

1.2. Thue trang benh dai o nguai va cong tac truyen thong phong chong benh dai.. 5
z

a

a

z

1.3. Mot so nghien cuu ve can thiep truyen thong phong chong benh dai trong truang
hoc
10

CHUONG 2. DOI TUONG VA PHUONG PHAP NGHIEN CUU........................ 15
2.1. Doi tuong nghien cuu......................................................................................... 15
2.2. Thai gian va dia diem nghien cuu..................................................................... 15

2.3. Phuong phap nghien cuu.................................................................................... 15
2.4. Phuong phap phan tich so lieu............................................................................ 19
Z

A

2.5. Van de dao due cua nghien cuu.......................................................................... 19

Chuang 3. KET QUA NGHIEN CUU..................................................................... 20
3.1. Dae di6m chung cua doi tuong nghien cuu........................................................ 20
3.2. Kien thuc ve phong benh dai va ket qua truyen thong...................................... 22

Chuang 4. BAN LUAN..............................................................................................27
4.1. KiSn thuc va thuc hanh cua hoc sinh ve du phong benh dai............................. 27
4.2. Ket qua cua can thiep truyen thong phong chong benh dai trong truang hoc... 29

KET LUAN................................................................................................................ 34
KHUYENNGHI........................................................................................................ 35

TAI LIEU THAM KHAO.......................................................................................... 36

PHU LUC

I


DANH MUC VIET TAT

CS

Cong sir

THCS

Trung hoc co so

WHO

World Health Organization (To choc Y te the gioi)


DANH MUC BANG
Bang 3.1. Thong tin chung cua doi tuong nghien cuu.........................
X

20

9

Z

Bang 3.2. Thong tin ve thai do va tiep xuc voi vat nuoi cua hoc sinh

21

Bang 3.3. Phan bo hoc sinh dirge nghe ve benh dai theo lop va gioi.

21

Bang 3.4. Nguon thong tin hoc sinh nghe tir benh dai.........................

22

z

♦

*

z

•>

Bang 3.5. Ket qua thay doi kien thuc cua hoc sinh ve hau qua (benh co the

mac) khi bi cho/meo cao, can sau khi dirge truyen thong.................................. 22
Bang 3.6. Ket qua kien thuc cua hoc sinh ve muc do nguy hiem va hau qua khi

mac benh dai sau khi duoc truyen thong.............................................................. 23
z

*»

e

x

z

Bang 3.7. Ket qua thay doi kien thuc cua hoc sinh ve tac nhan gay benh dai sau
khi duoc truyen thong........................................................................................... 23

Bang 3.8. K6t qua thay doi kien thuc cua hoc sinh ve duong truyen benh dai
sau khi duoc truyen thong.................................................................................... 24

z

z

x

X

Bang 3.9. Ket qua thay doi kien thuc cua hoc sinh ve each phong chong benh

dai cho cho meo va bien phap phong tranh cho, meo can sau khi duoc truyen

thong...........................................................................................................................24
Bang 3.10. Ket qua thay d6i kien thuc cua hoc sinh v6 each xu tri khi bi cho,
meo can..................................................................................................................... 25

Bang 3.11. Thai do cua hoc sinh doi voi cac chuomg trinh truyen thong benh
dai tai truong hoc..................................................................................................... 26


1

DAT VAN DE

Benh dai luu hanh d tren 150 nude tren the gidi vdi 3,3 ty dan song tai

cac vung dich luu hanh, chu yeu d cac nude thuoc khu vuc chau, chau Phi va
chau My La tinh [11]. Theo thong ke cua To chuc Y te The gidi (WHO),
Z

X

hang nam cd khoang 60.000 nguoi chet vi benh dai (99% trudng hop tur
Z

X

vong nay la do lay truyen vi rut dai tu cho, cu 10 nguoi chet vi benh dai thi

co toi 04 tre em duoi 15 tuoi, 95% ca tur vong la 6 chau A va chau Phi) va 15
trieu nguoi bi phoi nhiem benh dai phai di dieu tri du phong (trong do 40% la
tre em tu 5-14 tuoi o cac nuoc chau A va chau Phi), gay ton that kinh te toan

cau udc tinh la 8,6 ty do la My moi nam [9]. Cung theo WHO, neu khong duoc
7

Z

X

dieu tri du phong, con so tu vong co the len toi hon 330 nghin nguoi moi nam

[9].

Tai Viet Nam, trong nhieu nam qua benh dai van la mot van de y te
Z

Z

X

cong cong gay ton that khong nhb ve kinh te, xa hoi va sue khoe con nguoi. Ty
le tu vong do benh dai o Viet Nam hien dang dung thu 14 tren the gidi [8], Sau

khi co chi thi 92/TTg nam 1996 cua Thu tuong Chinh phu cong tac phong,
Z

Z

e

e

chong benh dai dadupc cai thien, so nguoi tu vong giam ro ret trong giai doan

1996-2005. Tuy nhien so nguoi tu vong tiep tuc gia tang tro lai, va trong 5
z

z

nam (2011 -2015) benh dai la can benh co so ca tu vong cao nhat trong cac benh
X

z

4W

x

z

truyen nhiem o Viet Nam. Benh dai chu yeu luu hanh tai khu vuc Mien Bac
va tap trung tai mot so tinh nhu: Phu Tho, Yen Bai, Ha Giang, Bien Bien,

Nghe An, Tuyen Quang, Hoa Binh, Thai Nguyen, Vinh Phuc va Son La [8;1].
Benh gap o moi lua tuoi, nhung nhieu nhat la o tre em duoi 15 tuoi
(chiem tren 40%) va hau het cac trirong hop chet do benh dai deu khong tiem
z

z

z

0

z

z

vac-xin va 98% so ca mac benh nay la do bi cho nha can hoac do tiep xue
nhu cham soc cho 6m, mo cho [I].


2

Benh dai tuy la benh nguy hiem co ty le chet/mac cao nhung neu biet each

phong benh va co thai do tich cue voi benh dai thi hoan toan co the phong dugc
benh nay. Truyen thong giao due benh dai o cac truong hoc la mot each hieu qua

de tiep can voi mot so luong Ion tie em, doi tuong co nguy co mac dai cao tai
cong dong. Su dung cac bai hoc voi cac thong diep don gian co the cai thien viec

phong benh dai o tre thong qua hanh vi thich hop, chang han nhu lap tuc rua vet
thuong khi bi ch6 can va tiem chung sau pheri nhiem.

O Nam Dinh, hang nam van co cac hoat dong tuyen truyen ve benh dai cho
nhieu doi tuong, trong d6 co hoc sinh tieu hoc. Tuy nhien chua co nghien cuu nao

danh gia ve cac bien phap truyen thong nay tai cac truong. Vi vay, d§ tai: “Thay
doi kien thuc ve phong benh dai cua hoc sinh truong tieu hoc xa Nam Van,
thanh pho Nam Dinh sau truyen thong giao due sue khde” dupe thuc hien

tieu sau:

Mo ta su thay doi kien thuc ve phong benh dai trucrc va sau khi truyen

thong giao due cua hoc sinh truong ti&u hoc xa Nam Van, thanh pho Nam Dinh
nam 2018.


3

Chuang 1. TONG QUAN TAI LIEU
1.1. Mot
ve benh
dai
• so khai niem
•
•

•
*

z

*

Benh dai la mot trong nhung can benh co xua nhat cua dong vat co the
Z

X

truyen sang nguai mot each rui ro khi co tiep xue vai vi rut dai qua da hoac
mem mac bi ton thirong. Benh dai (rabies) xuat phat tir chu Latin co nghTa la
x

x

*>

n

cuong bao, dien ro”. Nhung ngudi Hy Lap co da mo ta benh dai bang tir lyssa
X

nghTa la “chung dien khung, ro dai”.
*

>

z

Benh dai co the gap a tat ca dong vat mau nong va lay truyen cho
9

f

z

f

z

z

nguai chu yeu thong qua cac chat bai tiet co nhiem vi nit dai tir vet can, vet

liem cua dong vat mac benh dai. Cac bieu hien lam sang cua benh dai a nguai
la so nuac, so gio, co giat, liet va dan den tir vong. Khi da len con dai, ty le tir
•

Z

•

vong la 100% (doi vai ca nguai va dong vat). Tuy vay, benh dai tren nguai co
the phong va dieu tri dir phong bang vac-xin va huyet thanh khang dai.

Tiem vac-xin dai cho ca nguai va dong vat (chu yeu la cho) la bien phap
hieu qua de phong, chong benh dai.Benh dai thuoc benh truyen nhiem nhom B

z

\

trong Luat Phong chong benhtruyen nhiem a Viet Nam.

1.1.1. Tac nhan gay benh dai
•z

Vi rut dai thuoc ho Rhabdoviridae, giong Lyssavirus, co vat lieu di
e

X

x

e

z

z

truyen la ARN, vd ngoai la lipid. Vi rut dai cd sue de khang yeu, de bi bat hoat
bai nhiet do; de bi pha huy bai cac chat hoa tan lipid (xa phong, ether,
Z

9

9

f

chloroform, acetone); rat nhay cam vai tia cue tim va bi bat hoat nhanh chong

trong dung dich con vacon i-dt.
z

•

Chan doan benh dai tren nguai chu yeu dua vao cac trieu chung lam sang

dac trung cua benh va tien su phai nhiem vai vi rut dai. Chan doan xac dinh
benh dai bang cac ky thuat xet nghiem: phat hien khang nguyen, phan lap vi
rut,ky thuat sinh hoc phan tu, phat hien khang the. Tuy nhien, tren thuc te do

tinh nguy hiem cua benh dai, nen khi bi dong vat nghi dai can, nguai benh phai


4

dupe giam sat va dieu tri dur phong khan cap ma khong cho chan doan xac dir

benh dai a dong vat bang xet nghiem.
1.1.2. Nguon truyen
O cac nuoc chau Au va Bac My nguon benh dai truyen sang nguai ch

yeu tu dong vat hoang da, pho bien nhat la cao do, gau true va chon (chier

88%), nguon benh tir cho va doi chi chiem khoang 6% [15;11;16].C5 NamM;

Trung My, chau My La tinh nguon truyen benh chu yeu tu cho nha (93-98%

con meo, chuot va cac dong vat song gan ngiroi nhu trau, bo, Ion, de, ciru, ngii

co the mac benh nhung it lan truyen va chiem ty le thap, tu 2-7% [15],

Tai chau Phi nguon truyen benh cho ngubi chu yeu la tu cho nuoi (93%

97%), mot so It tu cac loai thii an thit. 6 chau A va cac nuoc Dong Nam A o
nguon truyen benh dai tu cho nha chiem tu 93-96%, con lai la meo, trau, be

khi, cay [11; 16]. Tai Viet Nam, cho la 6 chua mam benh (virut) chu yeu chien

96-97% va meo chiem 3-4% ngoai ra chua phat hien b cac dong vat khac c<

chua virut dai va mac benh dai [4].

1.1.3. Duong truyen

Vi rut dai dune lay truyen tu dong vat sang ngubi chu yeu la qua niro

bot cua sue vat mac benh theo vet can, vet cao, qua vet xudc tren da hoac men

mac bi ton thuong roi tir d6 theo day than kinh den cac hach va than kinh trim;
uemg. Khi den than kinh trung uong vi nit sinh san rat nhanh roi lai theo da

than kinh ra tuyen nuoc bot va cac mo khac trong co the [1; 12].

Su lay truyen benh dai tu nguai sang nguai co the xay ra nhung trenthu

te rat hiem. Cho den nay chi co mot truang hop duac cong bo benh dai lay ti

nguai sang nguai do cay ghep giac mac lay tir nguai bi chet vi benh dai nhum
khong dupe chan doan trade do [14].


I

5

1.1.4. Khdi cam thu
Benh dai trade tien la mot benh cua sue vat, con ngubi chi mic mot each

ngau nhien va hoan toan khong co vai tro dich te nao. Thai ky u benh dai hay
ngan tuong ung voi sir di chuyen va sir nhan len cua vi rut, tuy thuoc vao vi tri

vet thirang gan hay xa than kinh trung irang va cung tuy theo sir phan bo nhieu

hay it day than kinh o vung bi can, ngoai ra con phu thuoc vao chieu rong, chieu
sau va so lirang vet can cua nguoi bi phoi nhiem.
•

X

X

Vi rut theo cac day than kinh hudng tarn tdi he than kinh trung uang,
sinh, san d do lam ton thuong cac te bao tuy song va nao. Tuy nhien luc dau
X

9

*>

Z

mo than kinh chua bi ton thuong dang ke nen chua xuat hien bieu hien cua

viem nao. Tir than kinh trung irong, vi nit theo cac day than kinh ly tarn tdi
tuyen nude bot de duoc giai phong ra ngoai. Do do d chd va meo thudng tu 3-

7 ngay trudc khi cd trieu chung lam sang da cd vi nit trong nude bot. Vi nit cd
•>

z

z

the xuat hien sdm nhat la 10 ngay trade khi con vat cd cac trieu chung cua benh

dai. Thai ky toan phat cua benh dai ca b ngudi va dong vat thudng keo dai tir
1-10 ngay va hau qua chac chan la dan den tu vong. Cac phac do dieu tri cho
ngudi len con dai moi chi dat dugc muc dich giam nhe su dau don cua ngudi

benh trudc khi chet [16;1;13].
1.2. Thirc trang benh dai d ngudi va cong tac truyen thong phong

chong benh dai
1.2.1. Tinh hinh benh dai tren the giai
•>

Z

Z

•

9

Theo bao cao cua WHO benh dai pho bien tren toan the gidi tir chau Au,

chau A dSn chau Phi va chau My. Cd han 150 nude luu hanh benh dai tren

dong vat, vai khoang 3,3 ty ngudi song trong vimg nguy co. Chd la nguon gay

benh dai chu yeu cho con ngudi, chiem ty le 93-98%. Benh dai cung la mot
trong mudi benh truyen nhiem cd so ngudi tu vong cao nhat tren the gidi [9].


6

B?nh d?i hru hanli loan quoc va co BN dgi
Benh d?i hni hanli nhieu vimg va kliong co BN d?i
B?nh d?i luu lianli nipt so vung va khong co BN d?i
Benh cho dai le te va khong co BN d?i

I 71
i-—J
I---- )

Khong c6 benh cho d?i va kliong cd BN d$i

Kliong co thong tin
Kliong thick hop

Hinh 1. Ban do luu hanh benh dai tren the goi

Moi nam co khoang 55.000 den 70.000 nguoi bi chet do benh dai va hen

90% cac truong hop nay dupe bao cao tu nhung nude thupc chau A va chau
Phi, noi co toi 3/4 dan so the gidi dang sinh song [9] va 15 trieu nguoi bi phai

nhiem benh dai phai di dieu tri du phong (trong do 40% la tre em tu 5-14 tuoi
z

z

d cac nude chau A va chau Phi). Trong do 44% so benh nhan d Chau Phi tuang

ung vdi 24.000 truong hop tu vong (ty le tu vong la 4/100.000 dan) va 56% so

benh nhan tu vong la o Chau A. Trong do chi tinh rieng An Do uoc lupng co :

toi 20.000 truong hop tu vong moi nam, chiem ty le la 2/100.000 dan. Hoi nghi
z

z

x

z

*>

quoc te lan thu 4 ve giam sat benh dai o Chau A dupe to chuc tai Ha Npi thang
Z

f

3 nam 2001 cho thay cac nude trong khu vuc Dong Nam A, hang nam ty le
r

r

r

r

X

chet vi benh dai chiem tai 80% so benh nhan tren toan the gidi. Ben canh An
Dp, tinh hinh benh dai o Trung Quoc cung kha nghiem trong. Tai nude nay

nam 2016 cd 644 nguoi chet vi benh dai, nam 2015 co 801, vdi ty le nam/nu la

2/1 va chu yeu do cho can [10].

Bang 1. Tinh hinh benh dai tren nguoi va dong vat o cac nude Dong Nam A
[9]

/


7

Benh
dai
tren
ngiroi

Nirac

Brunei

Benh
dai
tren
cho

Khong Khong

Khai bao benh dai cho OIE

Chirong
trinh
giam sat
benh

Chnong
trinh tiem

phongcho
cho

Cho

Meo

DV
hoang
da

“cT

"cT

Co

Co

Khong

Cam-puchia

Co

Co

Khong

Khong

Khong

Co

Kliona

Indonesia

Co

Co

Co

Cd

Co

Cd

Co

Lao

Co

Co

Co

Cd

Khong

Cd

Cd

Co

Cd

Co

Cd

Cd

Malaysia

Khong Khong

Myanmar

Co

Co

Co

Cd

Khong

Cd

Cd

Philippine

Co

Co

Co

Cd

Co

Cd

Cd

Co

Cd

Co

Cd

Khong

Singapore

Khong Khong

Thai Lan

Co

Co

Co

Cd

Co

Cd

Cd

Viet Nam

Co

Co

Co

Khong

Khong

Cd

Cd

■

Theo bang 1. trong khu vuc Dong Nam A, co 8/11 nude co luu hanh

benh dai (tru Sing-ga-po, Ma-lai-xi-a va Brunei). Tu nam 2004 den nay benh

dai tai cac nuoc Chau A, dac biet khu vuc Dong Nam A dang co chieu huong
gia tang, dien bien phuc tap. (5 Chau A, moi nam co khoang 26 trieu nguoi phai

didu tri du phong sau phoi nhiem, trong do rieng Trung Quoc la 15 trieu. Tai

Chau Au, s6 luong nguoi di dieu tri du phong hang nam chi khoang 71.500
nguoi.

1.2.2. Tinh hinh benh dai o Viet Nam
Cung giong nhu cac nuoc trong khu vuc Dong Nam A va chau A thi
dong vat truyen benh dai o nuoc ta chu yeu la cho, chua phat hien cac loai

8

dong vat hoang da co benh dai luu hanh hoac co mang vi rut dai b Viet Nan

[8].

2003:

34 ngircri

2012:

98 ngircri

2011:

110 ngircri

2013:
105 ngircri

Hinh 1.1. Ban do tu vong do benh dai o ngirdi tai Viet Nam, 2003-2013


9

Qua hinh 1.1. ta thay rang ty le tur vong do benh dai tang d4n qua tirng
nam, nam 2003 ca nude chi co 34 ngudi mac benh dai thi den nam 2013 con
so nay tang len 105 ngudi. Ket qua nay cho thay benh dai d Viet Nam dang

co dien bien rat phuc tap vdi so ngubi tu vong do benh dai tang dan qua tung
nam.

- Nam 1996, Thu tudng Chinh phu ban hanh Chi thi 92/TTg ve tang cubng
Z

Z

Z

phong chong benh dai, tu do cong tac phong chong benh dai dupe cac cap chinh

quyen quan tarn hon va chuong trinh tiem phong vac-xin dai cho ngudi bi cho can
x

*>

z

*

dupe to chuc vdi quy mo rpng toi nhieu quan, huyen. Den dau nam 2007 ca nude

da co 936 diem tiem phong dai cho ngudi va tai cac diem tiem da co so sach theo

doi, quan ly va bao cao thudng xuyen theo he thong cac Trung tarn Y te du phong.
z

z

Nhb do so ca tu vong do benh dai da giam di ro ret, den nam 2003 ca nude chi
z

z

z

z

con co 34 ngubi bi chet do benh dai va tinh co so chet cao nhat la 5 ngubi. Nhu
vay la trong 12 nam tir 1996 - 2007, trung binh hang nam co 107 ca tvr vong do

dai, giam moi nam 293 ca so voi thoi ky 1991 - 1995. Tuy nhien so ngubi chet do
benh dai van con cao hon rat nhieu so vdi so chet cua cac benh truyen nhiem gay
dich nguy hiem khac b Viet Nam.

- Giai doan 2011 - 2015 la giai doan trien khai thuc hien chuong trinh quoc

gia khong che va loai tru benh dai. Trong giai doan nay so ca tu vong do dai giam
xuong vdi trung binh khoang 95 ca tu vong/ nam vdi khoang 380.000 ngudi bi

cho can phai di dieu tri du phong moi nam.
- Trong nam 2015, ca nude co 78 truong hop ngudi bi tu vong do benh dai.

Bao cao tinh hinh benh dai nhung nam gan day cho thay benh dai gay tu vong
tren ngudi nhieu nhat d cac tinh mien nui phia Bac va Bac Trung bo (Son La, Yen

Bai, Lai Chau, Son La, Lang Son, Phu Tho, Nghe An, Cao Bang, Ha Giang, Dien

Bien, Tuyen Quang, Hoa Binh, Thai Nguyen, Quang Nam, VTnh Phuc va Binh

Phudc) [8].


10

50
45
40
35
30
25
20
15
10
5
0

47

44

36

36

o*

32

II r

29

26

L

18

18

I

<2>x

12

“

9

8

8

>*y

*5* X
A?

15
H

II i
il I I LBJJJ,

II i

>>

16


c?

Bieu do 1.1. Tinh co so ngiroi tu vong vi benh dai cao nhat (2011- 2015)

1.3. Mot so nghien cuu ve can thiep truyen thong phong chong benh
dai trong trud’ng hoc
X

*>

Truyen thong thay doi hanh vi trong nha trirong va danh gia hieu qua

cua cac bien phap truyen thong ve benh dai noi rieng va benh tat noi chung la
mot trong nhung phuong each tiep can khoa hoc thirong gap va co gia tri

trong viec dira ra bang chung de lap ke hoach phong chong benh tat. Khi bat

dau mot chien luge truyen thong phong chong benh dai nen tham van cong dong,
x

z

y te va cac dich vu thu y, cac phirong tien truyen thong va nhung ngiroi co lien
quan ben ngoai ITnh vuc y te; cac nhom nay co the la quan trong de trien khai thirc

hien cac giai phap.
De truyen thong voi mot so nhom, co the can phai dirge sg cho phep
dong y cua mot lanh dao nhom cong dong do. Dieu nay dac biet dung neu lam

viec voi tre em trong trirong hoc thi can phai co sg dong y cua trirong hoc va
gia dinh. Bien phap giang day cho hoc sinh thong qua cac gio hoc ngoai khoa
da dugc chung minh hieu qua. Giao due ve benh dai da dugc de xuat de

phong ngira benh dac biet la trong nhom tre co nguy ca cao. Can thiep benh
x

x

Z

/

dai bang each giao due hoc sinh ve benh nay la mot cong cu rat kha thi doi

voi viec phong chong benh dai [6;2;5].

1.3.1. Mot so nghien cun tren the gioi


11
X

X

/X

•

X

M6 hinh truyen thong phong chong benh dai trong tnrang hoc a 17 trirang

tieu hoc a Zomba, Malawi va danh gia hieu qua cua cac hoat dong giao due. O

day, cac cm hoc sinh da dugc dira ra mot bai hoc ve sinh hoc benh dai va cham

soc sue khoe du phong. Sau do nghien cuu tien hanh 1 chuang trinh tiem vac xin
Ddai cho cho a ciing mot khu vuc. Kien thuc va thai do doi vai benh dai dugc

danh gia bang bang cau hoi truac bai hoc, ngay sau bai hoc va 9 tuan sau de danh

gia tac dong cua bai hoc doi vai kien thuc va thai do cua hoc sinh. Danh gia nay
cung dugc thuc hien a tre em da dugc tiep xue vai chuang trinh tiem chung cho

cho nhung khong nhan dugc bai hgc. Kien thuc ve benh Dai va lam the nao de
dugc an toan khi a xung quanh co cho tang len sau bai hgc (p <0,001), va kien

thuc van cao han ca sa 9 tuan sau bai hgc. Hieu biet ve benh dai va each an toan

khi tiep can vai cho Ion hon trong so tre em hoc a truang hoc da nhan dugc bai
hgc so vai tre em hgc chua tirng dugc hgc, nhung da bi phai nhiem vai chien dich

tiem phong dai trong cong dong rang ban than bai hgc rat quan trgng trong viec
nang cao kien thuc. Nghien cuu cung chi ra rang mot bai hgc ngan, tap trung vao
X

Z

z

X

lap hgc ve benh dai co the cai thien kien thuc ve benh dai trong ngan han va trung

han cua hgc sinh Malawi [10].
x

e

e z

y

Nghien cuu ve anh huong cua giao due kien thuc benh dai a hoc sinh tieu

hoc va danh gia tac dong cua viec giao due benh dai o tre em tieu hoc o Nigeria,

228 hoc sinh dugc tu sau trubng tieu hoc, cac bang cau hoi da dugc thiet ke, danh

dau va ket hgp (truac va sau) cho moi nguai tham gia. Hau het tre dugc hoi
(45,2%) deu d do tuoi 12-13 va phan lan (57%) la nu. Cha me cua tre em chu yeu
la cong chuc (56,1%) co trinh do dai hgc (45,6%). Co tai 40% tre dugc hoi cho
biet tre chua bao gia nghe noi ve benh dai va nhung tre dugc nghe ve benh dai la

tu b6 me (32,5%) va giao vien (30,3%) day. Ket qua kiem tra cho thay chi co
3,5% co kiSn thuc rat tot va da so 55,7% co kien thuc chua tot. Sau can thiep,
90,8% co ki£n thuc rat tot ve benh, trong khi khong co ai (0%) co kien thuc ve

benh Dai. Co su khac biet co y nghTa thong ke ve kien thuc ve benh Dai truac va


I

12

sau can thiep trong nhom NC (p <0,05). Kien thuc v£ benh Dai thay doi dang k£
sau can thiep (p <0,05) [17].

1.3.2. Mot so nghien cuu a Viet Nam
Tai Viet Nam, trong nhieu nam qua benh dai van la mot van de y te cong

c9ng gay ton that khong nhd ve kinh te, xa hoi va sue khoe con nguoi. Ty le tu
vong do benh dai o Viet Nam hien dang dung thu 14 tren the gidi [4;8].

Benh gap d moi lua tuoi, nhung nhiSu nhat la o tre em dudi 15 tuoi (chiem
tren 40%) va hau het cac truong hop chet do benh dai deu khong tiem vac-xin va

98% so ca mac benh nay la do bi cho nha can hoac do tiep xue nhu cham soc cho
r

*

6m, mo cho.
Benh dai tuy la benh nguy hiem co ty le chet/mac cao nhung neu biet each

phong benh va co thai do tich cure voi benh dai thi hoan toan co the phong dupe

benh nay. Truyen thong giao due benh dai 6 cac truong hoc la mot each hieu qua

de tiep can voi mot so luomg Ion tre em, doi tuong co nguy co mac dai cao tai

cong dong. Su dung cac bai hoc voi cac thong diep don gian co the cai thien viec
phong benh dai o tre thong qua hanh vi thich hop, chang han nhu lap tuc rua vet
z

thuong khi bi cho can va tiem chung sau phoi nhiem [1].
Tu lau benh dai la benh duoc Dang va Nha nude Viet Nam dac biet quan
Z

A

Z

e

tarn Chuong trinh quoc gia ve viec han che va loai tru benh dai cua lien Bp Nong
*

z

•*

nghiep va phat trien nong thon va Bo Y te trien khai tu nam 2016. Ngay 06 thang

7 nam 2017, Thu tuong chinh phu da co chi thi so 31/CT-TTg ve viec tang cuong
cac bien phap cap bach phong, chong benh dai.
x

•>

Truyen thong thay doi hanh vi trong nha truong va danh gia hieu qua cua
cac bien phap truyen thong ve benh Dai noi neng va benh tat noi chung la mot

trong nhung phuong each tiep can khoa hoc thudng gap va co gia tri trong viec
dua ra bang chung de lap ke hoach phong chong benh tat. Hang nam vao ngay
28/9 t6 chuc chiSn dich quoc gia phong benh dai.
Nguyen Thi Thanh Huong va cong su (2016) da tien hanh nghien cuu can

thiep giao due truyen thong hoc dubng vS benh dai co doi chung tren 3310 tre em


13

nhom tuoi 6-15 tuoi tai 3 xa dirge can thiep va 3 xa nhom chung tai 3 huyen Ha
H6a, Yen Lap, Thanh Ba, tinh Phu Tho trong nam 2015-2016 cho thay viec can

thiep giao due truyen thong hoc dudng ve benh dai da dat dugc hieu qua dang ke

tai nhom can thiep va khong co su thay doi ve kien thuc cung nhu thuc hanh tai

nhom chung: Tai nhom can thiep ty le tre em dirge biet ve benh dai tang 22,3%;

Ty le tre em dirge nghe thong tin tu thay co giao tang 199,5%; Ty le tre em biet
dung ve nguon truyen, dirang truyen, bieu hien cua benh dai da tang it nhat 18,7%;

So tre co hanh vi xu ly dung neu bi cho, meo tan cong thi each tot nhat la phai
dung im cung tang 69,4%; Dac biet ty le tre em bi cho meo can da giam 25,5%;

Ty le tiem vac xin phong dai sau phai nhiem a tre cung tang len 47,7% [5].
Nghien cun can thiep truyen thong ve benh Dai dugc thuc hien tren toan bo
hoc sinh cua 02 truang THCS thuoc huyen Xuyen Moc, tinh Ba Ria -Vung Tau
da mo ta thuc trang kien thuc, thuc hanh ve PCBD cua hoc sinh cung nhu danh

gia hieu qua sau khi trien khai truyen thong tai 2 truang THCS thuoc huyen Xuyen
Moc, tinh Ba Ria -Vung Tau nam 2012. Vai phuong phap nguai tham gia NC tu
dien vao phieu dieu tra khong co thong tin ca nhan va ket qua nghien cuu cho thay

sau khi truyen thong kien thuc, thuc hanh cua hoc sinh 2 truang deu tang. Ket qua
X

X

* X

\

X

cho thay hieu qua cao cua truyen thong true tiep va truyen thong bang to rod [3].
Nhu vay cac nghien cuu ve kien thuc, thai do, hanh vi phong chong benh
dai trong truang hoc tren The giai va tai Viet Nam con chua nhieu, tuy nhien m6

hinh truyen thong trong truang hoc cua cua Lien minh toan cau phong chong benh
dai va To chuc Y te The giai la mot mo hinh rat huu ich va de thuc hien, trong

khi nhom doi tuang tre em chiem phan Ion trong so nan nhan bi dong vat can va
bi tu vong vi vay can thiet phai co them nhung nghien cuu cu the ap dung mo hinh
ve truyen thong cho lua tuoi nay a Viet Nam [1]. Tai tinh Nam Dinh, theo bao

cao cua Trung tarn Y te du phong tinh, nam 2017, tren dia ban tinh co 1.391 nguoi,
3 thang dau nam 2018 da co 367 nguai bi cho can phai dieu tri du phong. Thong

ke tai thai diem 1-10-2017, toan tinh co 264.419 con cho, nhung moi nam chi co

60-70 nghin con cho dugc tiem phong dai, dat khoang 26% tong dan. Ngoai ra,


14

tinh trang ch6 tha rong, khong dirge quan ly van pho bien; nhan thiic cua ngucri
dan ve tinh chat nguy hiem cua benh dai con han che, tarn ly chu quan nen nhieu

ngiroi bi cho can khong den cac co so y te de dieu tri dir phong (nguon: bao Nam

Dinh). Do vay, nguy co phat sinh, lay lan benh dai tren dia ban tinh la rat cao.


15

CHlTONG 2. DOI TlTQNG VA PHUONG PHAP NGHIEN CUU

2.1. Doi tuong nghien cuu
- Hoc sinh lap 3, 4, 5
*

- Tieu chuan lua chon:

Hoc sinh tai cac lap 3, 4, 5 da dupe chon tai truang tieu hoc xa Nam Van
A

dong y tham gia nghien cuu vai sir cho phep cua giao vien chu nhiem lap va lanh

dao truang (Quan tham khao cua cac nghien curu cua cac tac gia khac da trien khai
f
l

f

tren doi tuong truang tieu hoc va tham khao y kien cua lanh dao truang tieu hoc
f

f

f

xa Nam Van, thanh pho Nam Dinh thi nhom tre tu lap 3 den lap 5 la phu hop nhat

cho viec nghien cuu va danh gia hieu qua).

2.2. Thai gian va dia diem nghien cuu

Thai gian: Tu thang 12/2018 - 9/2019.
Dia diem: Nghien cuu dugc tien truang tieu hoc xa Nam Van, thanh pho
Nam Dinh, tinh Nam Dinh.

2.3. Phuong phap nghien cuu
2.3.1. Thiet ke nghien cuu
f

f

Nghien cuu dupe thiet ke theo phuang mo ta

2.3.2. Cong thuc mdu va cd mdu

Ap dung cong thuc tinh ca mau cho nghien cuu mo ta [18]

n = Z2° 1 7

Trong do:
N: Ca mau nghien cuu.
Z l-a/2 = He so tin cay (a muc sac xuat 95% co = 1,96).
p = 0,73 (73% so tre da nghe ve benh dai) [5].
d = 0,05 sai so mong dai

Thay cac tham so tren vao cong thuc va lam tron ket qua, ca mau tinh dupe

la: n=320 tre.

16

2.3.3. Phuong phap chon mau
Str dung phuong phap chon mau chum theo so d6 chon mau
Chu dong chon dia truong tieu hoc xa Nam Van lam dia ban nghien cuu vi

day la dia phuong hang nam co sinh vien cua Truong Dai hoc Di6u duong Nam

Dinh den thuc tap cong dong. Mot trong nhung noi dung thuc tap cong dong cua
sinh vien do la hoat dong truyen thong giao due sue khoe cho hoc sinh. Ben canh

do chuong trinh giao due phong dai cho hoc sinh cua mang luoi Mot sue khoe cac

truong dai hoc Viet Nam (VOHUN) phat dong nham huong ung chuong trinh
"Chien dich mit tinh phong chong benh dai tren toan quoc dien ra vao thang 9
hang nam". Cach chon mau nghien cuu doi voi hoc sinh dune bieu dien theo so
d6 2.1.

i

_______ I

' 4



I

"wW 1

]





-

*âã

r

X

ã >\

z

a

•

Ly do ve viec chon cac lop 3, 4, 5 vao nhom nghien cuu vi. O nhom tuoi

nay hoc sinh da doc thong viet thao, da phat trien hon ve nhan thuc so vdi lop 1,
2. Dong thoi nhom nghien cuu cung nhan duoc y kien khuyen nghi cua cac thay
co la lanh dao truong va giao vien chu nhiem nen chon nhom doi tugng lop 3,4,

5.

2.3.4. Cong cu va phucmg phdp thu thap so lieu


17
Str dung phieu tu dien duoc thiet ke sin de hoc sinh tra loi cac cau hoi ve kien

thuc lien quan den noi dung nghien cuu. Phieu tu dien gom 3 phan voi 12 cau hoi,
phieu phong van ban dau va sau truyen thong la giong nhau. Tuy nhien phieu sau
truyen thong co them phan cau hoi ve phan hoi cua hoc sinh ve phuong phap

truyen thong (Phu luc 2, 3). Phieu khao sat duoc thiet ke dua tren tai lieu “So tay
hoi dap ve benh dai cua To chuc Y te the gioi” phien ban tieng Viet danh cho cong

dong.
•X

z

•

•»

•A

z

• /\

z

•X

z

z

Hoc sinh duoc phat phieu khao sat tu dien, nhom nghien cuu true tiep huong

dan hoc sinh doc va dien phieu khao sat.
z

z

*

Z

X

Z

2.3.5. Cac budc trien khai nghien cuu va thu thqp so lieu
r

x

Bicd'c 1. Khao sat kien thuc phong benh dai truoc truyen thong: Hoc sinh da
Z

X

•>

X

z

duoc chon vao nhom nghien cuu duoc phat phieu tu dien de khao sat ve kien thuc
z

x

X

ve phong benh dai. Nghien cuu vien huong dan hoc sinh doc va tu dien vao phieu
khao sat da duoc in san.

Bud'c 2. Tien hanh trien khai cac truyen thong cho hoc sinh o tai cac lop, tai
z

san truong theo cac hinh thuc: to roi, pano, tranh anh, kich ngan, chuong trinh hoi
Z

X

dap truoc lop. Hoc sinh duoc tham gia true tiep vao hinh thuc truyen thong true
.. <

tiep

Ngay sau khi truyen thong cho hoc sinh tien hanh kha a'i&^Wfcas>?ki©e
NAM DINH

benh dai va each phong.

THLTvifN
So:.............. ‘

2.3.7. Cac bien so nghien curu:

Dinh nghia

Phuong
Cach xac dinh

Ten bien

phap TT
Loai bien
Thong tin chung cua doi tuong nghien cuu

Ho ten hoc sinh

Danh muc

Ghi theo giay khai sinh

Phong van

Gioi

Nhi phan

Nam, nu

Phong van

Tuoi

Lien tuc

Ghi theo giay khai sinh

Phong van

!G


I

18

Kien thu'C ve benh dai bao gom kien thuc ve nguyen nhan gay benh dai, each
Pl

>

\

p

y

lay truyen, nguon truyen, tinh chat nguy hiem cua benh dai; kien thuc ve each
du phong benh dai a nguai va dong vat; each xu ly khi bi dong vat can.

+Ty le HS biet ve nguon truyen benh Dai

+ Ty le HS biet ve each lay truyen benh Dai sang nguai
+ Ty le HS biet ve trieu chung benh Dai tren cho

+ Ty le HS biet ve each xu ly vet thuong khi bi dong vat can

+Ty le HS biet ve viec so cuu vet thuong den co so y t£ de dugc tu vantiem

Vaccin Dai sau khi bi dong vat can
Thai do doi vai vat nudi cd nguy cu truyen benh dai
+ Ty le HS ve each nuoi, chai dua cho meo an toan

Ngudn thong tin nhan dupe ve phong benh dai
2.3.8. Noi dung va phiccmg phap tien hanh can thiep

Noi dung can thiep: Noi dung truyen thong giao due sue khoe dupe xay
e

z

z

dung dua tren tai lieu cua Cue Y te du phong-Bp Y te (Phu luc 3).

Phuongphap va phwang tien can thiep-.
Ddi voi hoc sinh toan trudng dung tranh truyen thong treo tai nhung noi
de nhin thay nhu: cac goc cay tai san truong, bang tin, loi di lai thuong xuyen cua

nha truong (phu luc 5).
Doi voi hoc sinh cac lop ducrc chon vao mau nghien cu u:
y

z

Truyen thong trice tiep:

Tro chai do vui lien quan den benh dai, each du phong benh dai dupe to
chiic tai cac lap khoi 3, 4, 5 cua truong tieu hoc xa Nam Van. Buoi truyen thong

dupe nhom nghien cuu true tiep to chuc cho hoc sinh chai cac tro chai vai su ho
tra cua giao vien chu nhiem va thanh vien cau lac bp Mot sue khoe Truong Dai

hoc Dieu duang Nam Dinh. Hoc sinh se dupe tham gia true tiep va la nhan vat
chinh tham gia tro chai, cac em se dupe tra lai cac cau hoi, va dupe phan thuong

khi tra lai dung.
Truyen thong gian tiep


19

b rai cho hoc sinh cac lop dirge chgn vao mau nghien ctru diroi hinh
mot tap giay nhap co ghi hinh anh va thong tin ve benh dai (muc luc 4).

anh, anh, thong tin ve benh dai dirge treo trong cac lap da dirge chon vao

mau nghien cuu (phu luc 5)
2.4. Phuong phap phan tich s6 lieu
So lieu sau khi thu thap se dugc lam sach sau d6 nhap vao may tinh bang

phan mSm EPi Data 3.1.
So lieu sau khi nhap se dugc kiem tra lai truac khi phan tich, sir dung phan
m£m SPSS 16.0 dg phan tich so lieu.
2.5. Van de dao dire cua nghien cii’u

Nghien cuu dugc Hoi dong bao ve de cuomg Truong Dai hoc DiSu duong

Nam Dinh dong y thong qua va dugc su chap thuan cho phep cua lanh dao trirong
tieu hoc xa Nam Van, thanh pho Nam Dinh.

Cac thong tin thu thap dugc giu bi mat va chi phuc vu cho khoa hoc.

1


20

Chuong 3. KET QUA NGHIEN CUU

3.1. fiac diem chung cua doi tiring nghien cuu

Bang 3.1. Thong tin chung cua doi tugng nghien cuu

|

Dac diem
Giai

Lap

N(323)

%

Nam

169

523

Nu-

154

473

3

103

31J

4

107

33J

5

113

353

Ket qua bang 3.1 cho thay, so luong hoc sinh nam cao han hoc sinh (52,3% s0
vai 47,7%). Hoc sinh lap 5 chiem ty le cao nhat vai 35%, lap 4 chiem ty le 33,1%
va thap nhat la lop 3 31,9%.

x