Nghiên cứu các yếu tố ảnh hưởng đến sử dụng dịch vụ kiểm toán báo cáo tài chính của các doanh nghiệp nhỏ và vừa tại việt nam

BỘ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO
TRƯỜNG ĐẠI HỌC KINH TẾ QUỐC DÂN

HÀ HỒNG HẠNH

NGHIÊN CỨU CÁC YẾU TỐ ẢNH HƯỞNG
ĐẾN SỬ DỤNG DỊCH VỤ KIỂM TỐN
BÁO CÁO TÀI CHÍNH CỦA CÁC
DOANH NGHIỆP NHỎ VÀ VỪA TẠI VIỆT NAM
Chuyên ngành: Kế tốn, kiểm tốn và phân tích
Mã số: 62340301

LUẬN ÁN TIẾN SĨ KINH TẾ
Người hướng dẫn khoa học:
1. PGS.TS. TRẦN MẠNH DŨNG
2. TS. TÔ VĂN NHẬT

Hà Nội - 2018


LỜI CAM ĐOAN

Tôi đã đọc và hiểu về các hành vi vi phạm sự trung thực trong học thuật. Tôi
cam kết bằng danh dự cá nhân rằng nghiên cứu này là do tôi tự thực hiện và không vi
phạm yêu cầu về sự trung thực trong học thuật.

Hà Nội, tháng 08 năm 2018
Tác giả luận án

Hà Hồng Hạnh

LỜI CẢM ƠN

Trải qua bốn năm học tập và nghiên cứu nghiêm túc, luận án là kết quả của
chuỗi thời gian học hỏi và nỗ lực của bản thân tác giả cùng với sự hỗ trợ, động viên và
giúp đỡ rất lớn từ phía gia đình, bạn bè và đồng nghiệp.
Lời đầu tiên tác giả xin được chân thành cảm ơn Ban Giám hiệu, Viện Đào tạo
sau đại học, Viện Kế toán – Kiểm toán, Trường Đại học Kinh tế quốc dân luôn luôn
tạo điều kiện tốt nhất để nghiên cứu sinh hồn thành q trình học tập và nghiên cứu.
Tác giả xin được bày tỏ lòng biết ơn sâu sắc đến hai thầy giáo hướng dẫn:
PGS.TS. Trần Mạnh Dũng và TS. Tơ Văn Nhật, đã ln ln nhiệt tình chỉ bảo, động
viên và hướng dẫn trong quá trình nghiên cứu và hoàn thành luận án. Tác giả cũng xin
được cảm ơn các thầy cô giáo và các đồng nghiệp tại Viện Kế toán – Kiểm toán
Trường Đại học Kinh tế quốc dân đã đóng góp nhiều lời khuyên quý báu và chân
thành để tác giả hoàn thành luận án.
Tác giả cũng xin gửi lời cảm ơn tới các bạn bè đang cơng tác trong lĩnh vực kế
tốn, kiểm tốn, tài chính và quý doanh nghiệp đã giúp đỡ rất nhiều trong quá trình
xây dựng bảng hỏi và thực hiện khảo sát.
Sau cùng, tác giả muốn dành lời cảm ơn tới cha mẹ và gia đình nhỏ đã ln
đồng hành, động viên và là nguồn động lực lớn nhất để tác giả hoàn thành luận án này.

Hà Nội, tháng 08 năm 2018
Tác giả luận án

Hà Hồng Hạnh


MỤC LỤC
LỜI CAM ĐOAN
LỜI CẢM ƠN

DANH MỤC CÁC CHỮ VIẾT TẮT
DANH MỤC BẢNG
DANH MỤC BIỂU ĐỒ
DANH MỤC SƠ ĐỒ
CHƯƠNG 1 GIỚI THIỆU VỀ ĐỀ TÀI NGHIÊN CỨU ......................................... 1
1.1. Tính cấp thiết của đề tài .................................................................................. 1
1.2. Tổng quan nghiên cứu ..................................................................................... 4
1.2.1. Nghiên cứu quốc tế về các yếu tố ảnh hưởng đến sử dụng dịch vụ kiểm toán
BCTC của các DNNVV ........................................................................................ 4
1.2.2. Nghiên cứu trong nước về các yếu tố ảnh hưởng đến sử dụng dịch vụ kiểm
toán BCTC của DNNVV..................................................................................... 10
1.3. Mục tiêu nghiên cứu ...................................................................................... 14
1.4. Câu hỏi nghiên cứu ........................................................................................ 15
1.5. Đối tượng và phạm vi nghiên cứu ................................................................. 15
1.5.1. Đối tượng nghiên cứu ................................................................................ 15
1.5.2. Phạm vi nghiên cứu ................................................................................... 16
1.6. Phương pháp nghiên cứu .............................................................................. 16
1.7. Đóng góp mới của đề tài ................................................................................ 17
1.8. Kết cấu của đề tài .......................................................................................... 18
KẾT LUẬN CHƯƠNG 1......................................................................................... 19
CHƯƠNG 2 CƠ SỞ LÝ THUYẾT CÁC YẾU TỐ ẢNH HƯỞNG ĐẾN SỬ
DỤNG DỊCH VỤ KIỂM TOÁN BCTC CỦA CÁC DNNVV ................................ 20
2.1. Lý luận chung về doanh nghiệp nhỏ và vừa ................................................. 20
2.1.1. Khái niệm và tiêu chí phân loại DNNVV .................................................. 20
2.1.2. Đặc điểm DNNVV tại Việt Nam ảnh hưởng tới sử dụng dịch vụ kiểm toán
BCTC.................................................................................................................. 25
2.2. Lý luận cơ bản về kiểm toán báo cáo tài chính và dịch vụ kiểm tốn báo cáo
tài chính ................................................................................................................ 30

2.2.1. Khái niệm về kiểm tốn báo cáo tài chính ................................................. 30
2.2.2. Mục tiêu kiểm tốn báo cáo tài chính ........................................................ 33
2.2.3. Dịch vụ kiểm tốn báo cáo tài chính .......................................................... 34
2.2.4. Cơ sở lý thuyết liên quan về kiểm tốn báo cáo tài chính ........................... 36
2.3. Cơ sở lý thuyết giải thích yếu tố ảnh hưởng đến sử dụng dịch vụ kiểm tốn
báo cáo tài chính của các DNNVV ....................................................................... 42
2.3.1. Lý thuyết đại diện ...................................................................................... 42
2.3.2. Lý thuyết hành vi hợp lý ............................................................................ 46
2.4. Các yếu tố ảnh hưởng đến sử dụng dịch vụ kiểm toán BCTC của DNNVV ... 49
KẾT LUẬN CHƯƠNG 2......................................................................................... 57
CHƯƠNG 3 PHƯƠNG PHÁP NGHIÊN CỨU..................................................... 58
3.1. Quy trình nghiên cứu .................................................................................... 58
3.2. Phương pháp nghiên cứu định tính .............................................................. 59
3.2.1. Thiết kế bảng câu hỏi khảo sát ................................................................... 59
3.2.2. Phỏng vấn sâu ........................................................................................... 64
3.3. Nghiên cứu định lượng sơ bộ ........................................................................ 65
3.3.1. Đánh giá độ tin cậy của thang đo ............................................................... 65
3.3.2. Diễn đạt và mã hóa lại thang đo................................................................. 67
3.4. Nghiên cứu định lượng chính thức ............................................................... 69
3.4.1. Mẫu lựa chọn............................................................................................. 69
3.4.2. Thu thập dữ liệu ........................................................................................ 69
3.4.3. Thông tin về mẫu....................................................................................... 70
3.4.4. Xử lý dữ liệu ............................................................................................. 74
KẾT LUẬN CHƯƠNG 3......................................................................................... 77
CHƯƠNG 4 KẾT QUẢ NGHIÊN CỨU................................................................ 78
4.1. Khái quát về các DNNVV tại Việt Nam........................................................ 78
4.1.1. Hoạt động của các DNNVV tại Việt Nam ................................................. 78
4.1.2. Cơ cấu DNNVV tại Việt Nam ................................................................... 84
4.2. Thực trạng nhu cầu sử dụng và năng lực cung cấp dịch vụ kiểm toán
BCTC của các DNNVV tại Việt Nam .................................................................. 85

4.2.1. Nhu cầu sử dụng dịch vụ kiểm toán BCTC của DNNVV tại Việt Nam...... 86
4.2.2. Năng lực cung cấp dịch vụ kiểm toán BCTC cho các DNNVV tại Việt Nam .. 89


4.3. Kết quả nghiên cứu........................................................................................ 91
4.3.1. Đánh giá độ tin cậy của thang đo ............................................................... 92
4.3.2. Xây dựng ma trận tương quan ................................................................... 94
4.3.3. Phân tích nhân tố khám phá ....................................................................... 96
Kiểm định KMO và kiểm định Barlett................................................................. 96
4.3.4. Kiểm định giả thiết thiết lập mơ hình nghiên cứu ...................................... 98
4.4. Phân tích các yếu tố tác động đến sử dụng dịch vụ kiểm toán BCTC của các
DNNVV ............................................................................................................... 100
4.4.1. Tác động của nhận thức về lợi ích kiểm tốn ........................................... 101
4.4.2. Tác động của các bên liên quan ............................................................... 101
4.4.3. Tác động của chuẩn mực chủ quan .......................................................... 102
4.4.4. Tác động của sự giới thiệu ....................................................................... 102
4.4.5. Tác động của giá phí kiểm tốn ............................................................... 102
4.4.6. Tác động của quy mô .............................................................................. 102
4.4.7. Mức độ ảnh hưởng của các yếu tố đến sử dụng dịch vụ kiểm toán BCTC của
DNNVV ............................................................................................................ 103
4.5. Phân tích sự khác biệt sử dụng dịch vụ kiểm toán BCTC của các DNNVV . 105
4.6. Dự báo của mơ hình hồi quy logistic ........................................................... 107
KẾT LUẬN CHƯƠNG 4....................................................................................... 108
CHƯƠNG 5 KẾT LUẬN VÀ MỘT SỐ KHUYẾN NGHỊ ................................. 109
5.1 Tóm tắt nội dung nghiên cứu ....................................................................... 109
5.2. Khuyến nghị đối với các DNNVV tăng cường sử dụng dịch vụ kiểm toán
BCTC .................................................................................................................. 110
5.2.1. Tác động tới yếu tố nhận thức về lợi ích kiểm tốn của chủ/ người điều hành
doanh nghiệp ..................................................................................................... 110
5.2.2. Tác động tới yếu tố quy mô doanh nghiệp ............................................... 112

5.2.3. Tác động tới yếu tố giá phí kiểm tốn ...................................................... 113
5.2.4. Tác động tới yếu tố bên liên quan ............................................................ 114
5.3. Một số khuyến nghị đối với các công ty kiểm toán độc lập........................ 115
5.3.1. Tác động tới yếu tố nhận thức về lợi ích kiểm tốn của chủ/ người điều hành
doanh nghiệp ..................................................................................................... 115
5.3.2. Tác động tới yếu tố giá phí kiểm tốn ...................................................... 116
5.3.3. Hồn thiện tổ chức kiểm tốn báo cáo tài chính của các DNNVV ........... 118


5.3.4. Đa dạng hóa dịch vụ kiểm tốn BCTC và các dịch vụ chuyên môn khác cho
DNNVV ............................................................................................................ 120
5.4. Một số khuyến nghị đối với các cơ quan Nhà nước ................................... 121
5.4.1. Hoàn thiện khung pháp lý phát triển dịch vụ kiểm toán BCTC ................ 121
5.4.2. Cải thiện phương thức hỗ trợ DNNVV thông qua phát triển thị trường dịch
vụ kiểm toán BCTC .......................................................................................... 123
5.4.3. Tiếp tục thực hiện triệt để việc cải thiện môi trường kinh doanh .............. 124
5.4.4. Các kiến nghị đối với cơ quan, trung tâm xúc tiến hỗ trợ DNNVV .......... 125
5.5. Một số khuyến nghị đối với các trường đại học và cơ sở đào tạo .............. 125
5.6. Hạn chế của đề tài và các hướng nghiên cứu tiếp theo .............................. 126
KẾT LUẬN CHƯƠNG 5....................................................................................... 127
KẾT LUẬN ............................................................................................................ 128
DANH MỤC CÁC CƠNG TRÌNH CƠNG BỐ CỦA TÁC GIẢ
DANH MỤC TÀI LIỆU THAM KHẢO
PHỤ LỤC


DANH MỤC CÁC CHỮ VIẾT TẮT
TT

Chữ viết tắt

Ý nghĩa

1

AEC

Cộng đồng kinh tế ASEAN

2

APEC

Diễn đàn hợp tác kinh tế Châu Á Thái - Bình Dương

3

BCTC

Báo cáo tài chính

4

DNNVV

Doanh nghiệp nhỏ và vừa

5

HOSE

Sở Giao dịch chứng khốn Thành phố Hồ Chí Minh

6

HNX

Sở Giao dịch chứng khoán Hà Nội

7

HTKSNB

Hệ thống kiểm soát nội bộ

8

KTĐL

Kiểm toán độc lập

9

KTV

Kiểm toán viên

10

NYSE

Sở Giao dịch chứng khoán New York

11

SPSS

Phần mềm thống kê kinh tế

12

TSCĐ

Tài sản cố định

13

TRA

Lý thuyết hành vi hợp lý

14

VCCI

Phịng Thương mại và Cơng nghiệp Việt Nam

15

WTO

Tổ chức Thương mại thế giới


DANH MỤC BẢNG
Bảng 2.1: Xếp loại DNNVV của một số quốc gia và khu vực .................................... 22
Bảng 2.2: Phân loại DNNVV tại Việt Nam theo ngành nghề hoạt động ..................... 24
Bảng 2.3: Sự tương thích trong phân loại doanh nghiệp theo tiêu chí lao động và theo
tiêu chí vốn năm 2016 ............................................................................... 26
Bảng 2.4: Phân bổ DN theo quy mô và hình thức sở hữu năm 2016 ........................... 27
Bảng 3.1: Thang đo Sử dụng dịch vụ kiểm toán BCTC .............................................. 60
Bảng 3.2: Thang đo nhận thức về lợi ích kiểm toán ................................................... 60
Bảng 3.3: Thang đo các bên liên quan đến DNNVV .................................................. 61
Bảng 3.4: Thang đo chuẩn mực chủ quan .................................................................. 62
Bảng 3.5: Thang đo sự giới thiệu ............................................................................... 62
Bảng 3.6: Thang đo giá phí kiểm tốn........................................................................ 63
Bảng 3.7: Thang đo quy mô của doanh nghiệp........................................................... 63
Bảng 3.8: Kết quả đánh giá sơ bộ thang đo bằng Cronbach Alpha ............................. 66
Bảng 3.9: Thang đo hiệu chỉnh và mã hóa lại............................................................. 67
Bảng 4.1: Lý do DNNVV Không sử dụng dịch vụ kiểm toán BCTC ......................... 88
Bảng 4.2 : Lý do các DNNVV Có sử dụng dịch vụ kiểm tốn BCTC ........................ 89
Bảng 4.3. Kết quả đánh giá độ tin cậy của thang đo thơng qua khảo sát chính thức ...... 92
Bảng 4.4: Tương quan giữa các biến – Correlation Matrix ......................................... 95
Bảng 4.5: Kết quả kiểm định KMO và kiểm định Barlett ........................................... 96
Bảng 4.6: Kết quả phân tích nhân tố EFA .................................................................. 97
Bảng 4.7: Kết quả kiểm định độ phù hợp mơ hình hồi quy Logistic ........................... 98
Bảng 4.8: Kết quả kiểm định độ phù hợp tổng quát của mơ hình Omnibus Tests of
Model Coefficients ................................................................................... 98
Bảng 4.9: Kết quả kiểm định ý nghĩa các hệ số của mô hình ...................................... 99
Bảng 4.10: Kết quả kiểm định mức độ chính xác của mơ hình ................................. 100

Bảng 4.11: Kết quả kiểm định ý nghĩa các hệ số của mơ hình .................................. 101
Bảng 4.12: Tổng hợp các biến có ý nghĩa thống kê .................................................. 103
Bảng 4.13: Kết quả phân tích sử dụng dịch vụ kiểm toán BCTC của các DNNVV theo
lĩnh vực hoạt động .................................................................................. 106