LAO ĐỘNG TRẺ EM QUA LĂNG KÍNH GIA ĐÌNH XÃ HỘI

LAO ĐỘNG TRẺ EM QUA LĂNG KÍNH GIA ĐÌNH XÃ HỘI
Cùng với nhu cầu thuê người giúp việc gia đình ngày càng tăng tạo cơ hội
tăng thêm việc làm cho người lao động. Đặc biệt là với những người lao động
ngoại tỉnh. Công việc giúp việc gia đình gần như là một công việc đặc thù của giới
nữ. Giúp việc gia đình đòi hỏi sự khéo léo, đức tính cẩn thận, thật thà và có thể cả
một chút sự chịu đựng.
Có thể thấy rằng, thu nhập của trẻ em giúp việc gia đình không hề quá thấp
so với mức thu nhập chung của thành phố mà còn cao hơn nhiều so với mức thu
nhập ở nông thôn. Mặt khác, điều kiện lao động của công việc này thường nhàn hạ
hơn nhiều so với nững công việc nặng nhọc ở quê nhà. Do đó, giúp việc gia đình
giờ đây đã trở thành một nghề rất phổ biến, hấp dẫn đối với nhiều trẻ em gái ở khu
vực nông thôn.
Đối với hầu hết mọi người thì công việc này chỉ mang tính tạm thời bởi với
họ khi không còn khó khăn nữa thì đó cũng là lúc họ không làm nghề này nữa. Đặc
biệt là đối với trẻ em gái. Một mặt, nếu các em đã bỏ học thì các em cũng chỉ làm
công việc này một thời gian để kiếm ít vốn làm ăn rồi lấy chồng vì ở nông thôn họ
thường lấy chồng từ rất sớm (nếu con gái khoảng 22, 23 tuổi mà chưa lấy chồng thì
đã bị coi là ế). Mặt khác, đối với những em lao động thời vụ để kiếm tiền trang trải
việc học thì các em chắc chắn cũng không theo đuổi công việc này lâu dài.
Cho dù không có ảnh hưởng trực tiếp những việc thanm gia lao động giúp
việc của một nhóm trẻ em gái cũng đem lại một số tác được tới những người dân
địa phương. Và về vấn đề này, họ cũng có cách đánh giá, nhìn nhận riêng.
4.1 Suy nghĩ của cha mẹ
Việc trẻ em gái đi giúp việc gia đình tại những thành phố lớn đã có những
ảnh hưởng không nhỏ tới cuộc sống và sự hình thành nhân cách của trẻ. Không
những nó ảnh hưởng trực tiếp tới trẻ em mà nó còn ảnh hửơng tới cả những người
trong gia đình trẻ ở quê nhà. Nói cách khác thì hiện tượng này cũng có ảnh hưởng
tới cả xã hội nông thôn. Nếu như trẻ em gái ra đi với gánh nặng kinh tế gia đình
trên vai thì những người ở nhà phải lo lắng cho họ và gánh vác những công việc
mà họ từng đảm nhận khi còn ở quê nhà. Cũng vì vậy, nhiều gia đình vốn đã thiếu
nhân lực, càng thiếu người lao động hơn. Mỗi người trong gia đình lại phải cùng

nhau chia sẻ thêm những công việc của người ra đi để lại.
“ Không biết hè này em có đi làm được nữa không! Em trai em năm nay cũng
thi chuyển cấp nên nhà thiếu người để làm việc” (Hoa).
Quyết định cho phép trẻ em gái ra đi được đưa ra cũng có ý kiến khác nhau
giữa những người trong gia đình. Và đôi khi quyết định này dẫn đến mâu thuẫn
giữa những người trong gia đình. Đặc biệt khi thời điểm mà các em đi làm lại là
những khoảng thời gian cần có các em trong gia đình: ba tháng hè- thời điểm mùa
vụ và những ngày tết cổ truyền Việt Nam - thời điểm cả gia đình đoàn tụ.
Những người trong gia đình ở quê nhà chắc rằng sẽ không thể hình dung
được hết những khó khăn mà con cái họ đã và đang găp phải. Và họ luôn cảm thấy
lo lắng cho đứa con của mình đang đi làm xa nhà, một mình nơi đất khách quê
người trong khi vẫn đang còn nhỏ tuổi. Đặc biệt là sự lo lắng của người mẹ.
“ Cô cũng chẳng muốn cho cháu đi Hà Nội làm đâu! Con đi xa nhà lo lắm!
Nhưng vì không có tiền nuôi nó nên cũng đành để nó đi. Có mỗi mấy ngày tết mà để
nó đi, buồn lắm! Tết đó, bố nó về biết nó đi làm liền đánh cô một trận rồi bắt cô gọi
nó về không cho nó đi làm. Cô phải đi gọi điện ra nhà chủ cho nó và khi nó gặp bố
và bảo với bố rằng nó muốn đi làm và nó không về thì bố nó mới không nói gì nữa.
Dạo này bố nó không còn đánh cô nữa và cũng có vẻ muốn để cho nó làm ngoài
ấy!” ( Mẹ Lan).
Và niềm vui về những thành quả lao động của Lan đã giúp cha mẹ em hoà
hợp với nhau hơn. Đồng thời những trải nghiệm cuộc sống mà em tiếp nhận được
trong khoảng thời gian sống xa gia đình đã giúp em trưởng thành hơn và chín chắn
hơn so với tuổi.
“ Giờ nó lớn lên nhiều rồi! Nó cũng đã hiểu mẹ nó sống khổ như thế nào vì
bố nó. Giờ nó cũng biết nói chuyện phải trái với bố nó mà bố nó không nói gì được
đấy!” (Mẹ Lan).
Nhưng bà nội của Lan thì lại nghĩ khác: “ Vì nhà không có tiền nên mẹ nó để
cho nó đi làm. Tôi ở nhà nóng ruột lắm! Cháu nó còn bé lại phải đi xa nhỡ có việc
gì thì chết! Không có tiền thì có chết đâu, ông bà nó vẫn sống vậy mà! Nhưng nghe
nói chủ nhà cũng tốt, việc lại không vất vả như ở nhà thì tôi cũng yên tâm hơn…”.

Tôi nhận thấy vẻ không hài lòng của bà về việc con dâu cho cháu của bà đi giúp
việc ở Hà Nội. Có lẽ bà nghĩ rằng con dâu bắt con đi làm để kiếm tiền cho mình.
Như vậy, những gì mà Lan có được không chỉ là những khoản tiền do chính
sức lao động của em làm ra mà còn cả những trải nghiệm về con người, về cuộc
đời. Bố mẹ của Lan cũng dần cảm thấy yên tâm hơn khi thấy con mình từng bước
trưởng thành. Nhưng cho dù thế nào thì nỗi lo của người mẹ giành cho con cũng
không bao giờ cạn. Mẹ Lan vẫ cảm thấy lo lắng trước những cám dỗ, trước những
rủi ro mà con mình có thể sẽ gặp phải trong quá trình kiếm sống xa nhà.
“Nếu có tiền đủ nuôi mấy chị em nó thì cô cũng không để nó đi nữa đâu! Bà
nội nó không muốn cho nó đi làm vì nó còn bé quá! Ngoài ấy nó lạ nước lạ cái, cô
lo nó dễ hư hỏng! Giờ thì nhà cũng đã trả được gần hết nợ rồi nên cô muốn để cho
nó đi làm ít năm nữa kiếm ít vốn rồi nghỉ” (Mẹ Lan).
Con đi làm xa nhà đã khiến bố mẹ lo lắng nhưng họ còn hoang mang hơn
trước những tệ nạn xã hội mà rất có thể con em cũng sẽ sa chân vào. Những tin đồn
không tốt mang lại cảm giác bất an cho những người trong gia đình vì họ không
thể hình dung hay tận mắt chứng kiến hoàn cảnh sống và làm việc của con.
“ Nó đi làm có 10 ngày tết về mà béo ra trông thấy, lại còn trắng trẻo nữa!
Có hai bộ quần áo nhà chủ cho, nó mặc vào trông cứ như người thành phố ấy! Nó
đi hôm nay thì ngày mai hàng xóm người ta nói rằng cẩn thận kẻo người ta bán
sang Trung Quốc mất con! Chú cũng lo lắm nhưng nó đi có mấy ngày tết chẳng nhẽ
lại đi theo ra xem thế nào?” (Bố Hồng).
Với bố của Hồng, mặc dù ông có lo lắng khi cho Hồng đi giúp việc ngày tết
nhưng khi con trở về thì ông có vẻ hài lòng. Theo tôi, điều làm cho ông hài lòng có
lẽ là do thấy con được ăn ngon, mặc đẹp - điều mà ông không thể mang lại cho
con. Ngoài việc Hồng được ăn ngon mặc đẹp ra thì Hồng còn kiếm được một
khoản tiền đủ để đóng tiền học cả năm. Với khoản tiền này ông có thể bớt đi một
chút gánh nặng.
“ Nó làm 10 ngày được 450 nghìn đấy! Đủ tiền một năm học cho nó. Nó bảo
ở ngoài ấy người ta sống sướng lắm nên nó mong sau này đươc lấy chồng thành
phố. Chú bảo nó vậy thì học cho giỏi vào rồi ra thành phố mà sống! Chú muốn

chúng nó học hành tử tế. Cho dù khó khăn đến đâu thì bố con cùng khắc phục” (Bố
Hồng).
Hâù hết những gia đình có trẻ em gái làm công việc giúp việc gia đình có bố
mẹ làm nông nghiệp. Nghề nghiệp của bố mẹ các em đem lại mức thu nhập thấp.
Trong khi đó, số tiền cần thiết để chi trả cho mọi sinh hoạt trong gia đình lại cao
hơn nhiều. Theo các nhà nghiên cứu thì có ba vấn đề luôn đi kèm với nhau đó là:
tăng dân số, nghèo đói, bệnh tật
(15 )
. Vì vậy, đối với một gia đình đông con lại
nghèo đói thì việc đảm bảo một mức sống ổn định quả là một việc làm khó khăn.
Trong khi diện tích đất nông nghiệp ngày càng bị thu hẹp và khoảng cách giàu -
nghèo ngày càng tăng khiến những gia đình làm nông nghiệp ngày càng khó có thể
tiếp cận được với những dịch vụ hiện đại.
“Nhà cô làm ruộng tuy cũng đủ ăn nhưng phải nuôi thêm mấy con lợn, gà và
cả chó nữa thì mới đủ tiền cho 3 chị em chúng nó đi học. Nhưng giờ tiền học ngày
càng nhiều, cô chú không thể kiếm đủ tiền cho chúng nó đi học như trước nữa! Cô
muốn cái Hoa nó nghỉ học để giúp cô ở nhà hoặc kiếm việc làm để có ít vốn sau này
lấy chồng nhưng nó không chịu. Nó thích đi học! Nhất là khi nó đi giúp việc ở Hà
Nội về nó bảo là phải học để sau này không phải làm ruộng nữa! Thế mà nhiều
người cứ trông nó lại nói không giống con nhà làm ruộng!” (Mẹ Hoa).
Ở đây, chúng ta cần đề cập đến vấn đề học tập của trẻ em gái ở nông thôn.
Đối với nhiều gia đình ở nông thôn thì một người con gái không cần phải học
nhiều vì đằng nào rồi cũng phải lấy chồng rồi lại làm nông nghiệp! Mẹ của Hoa
cũng có những suy nghĩ như vậy. Chắc rằng mẹ của Hoa cũng mong muốn con gái
có được ít vốn để giành khi lấy chồng cũng như nhiều người mẹ khác ở nông thôn
hiện nay trước thực tế cuộc sống. Với điều kiện kinh tế khó khăn, trẻ em gái khó có
thể tiếp tục học lên cao huống gì là điều kiện để học tốt! Vì vậy, việc tiến thân
bằng con đường khoa cử là quá xa vời với phần đông trẻ em gái ở nông thôn.
“ Kể cả nó học được lên đến đại học thì cũng chẳng xin được việc làm vì gia
đình không có khả năng. Vậy thì học nhiều để làm gì?” (Bố Hoa).

Mặc dù vậy, Hoa vẫn nuôi mơ ước được học đại học và luôn cố gắng vì mơ
ước ấy trong hoàn cảnh khó khăn. Đối với Hồng thì việc tiếp tục học cao hơn nữa
có lẽ vẫn thuận lợi hơn vì bố của em rất ủng hộ việc học tập của em. Vấn đề ở đây
là liệu gia đình em có đủ khả năng để cho em tiếp tục học tập trong khi càng học
lên cao thì chi phí cho học tập cũng ngày càng cao.
Chỉ có Lan là không may mắn trong ba trường hợp nghiên cứu này. Sau khi
đi giúp việc gia đình lần đầu tiên vào dịp tết năm 2003- khi em mới 13 tuổi, sức
hút lớn từ nguồn thu nhập không hề nhỏ so với nguồn thu nhập của gia đình, cộng
với hoàn cảnh kinh tế quá khó khăn đã khiến Lan phải quyết định từ bỏ việc học
tập để cùng mẹ gánh vác việc gia đình.
Như vậy, sự ra đi của trẻ em gái cũng gây những xáo trộn không nhỏ đối với
gia đình của các em. Mỗi thành viên trong gia đình có những suy nghĩ khác nhau
về công việc của trẻ. Nhưng một điều chung nhất giữa họ là sự lo lắng cho con cái
mình trước những khó khăn mà các em đã, đang và sẽ gặp phải trong cuộc sống,
trong công việc. Đặc biệt khi các em phải lao động kiếm sống xa gia đình trong lúc
còn nhỏ tuổi.
4.2 Bạn bè nhìn nhận
Trong khi còn quá trẻ để có thể xa gia đình và làm việc tại một thành phố
lớn có thể là điều mà nhiều trẻ em gái không thể thực hiện được. Vì vậy, đối với
từng em sẽ có những cách nhìn nhận, đánh giá về vấn đề này rất có thể sẽ khác
nhau.
Bạn bè của Lan đều đã nghỉ học để đi làm và giúp đỡ gia đình nên cách nhìn
nhận về vấn đề công việc của Lan rất linh hoạt.
“ Em cũng nghỉ học rồi vì em học dốt quá! Em cũng đang xin bố mẹ cho em
đi làm giống Lan nhưng bố mẹ em chưa đồng ý. Chúng nó đều đi hết cả nên ở nhà
chán lắm!” (Bạn gái Lan - 17 tuổi). Em gái này coi công việc của Lan cũng bình
thường như bao công việc khác và em cũng muốn đi giúp việc gia đình không phải
vì mục đích kiếm tiền hay những lực hấp dẫn khác mà vì ở nhà không có bạn để
chơi.
“ Em cũng thích đi làm giúp việc gia đình! Nó (Lan) nói là công việc này

nhàn lắm mà lại được ăn ngon, mặc đẹp nữa! Nó đi làm có một thời gian về mà
trắng hẳn ra, có quần áo đẹp và lại có tiền nữa. Mà em thấy nó khác lắm, ăn nói
đâu ra đó cứ lịch sự như người thành phố ấy!” (Bạn gái Lan - 16 tuổi).
Sức hấp dẫn của công việc giúp việc gia đình này quả là không nhỏ đối với
một trong số các bạn gái của Lan. Và qua thăm dò, tôi còn nhận thấy rằng không ít
người bị thu hút bởi nghề giúp việc gia đình với những mặt ưu điểm cơ bản rất cần
cho những cô gái nông thôn vừa được nêu ra ở trên. Các em đều mong muốn mình
sẽ trắng hơn, đẹp hơn, sống trong môi trường tiện nghi và hiện đại hơn, ăn ngon
hơn và có quần áo mới để mặc... Tất cả những điều này khó có thể đạt được nếu
các em không rời bỏ công việc đồng áng nặng nhọc.
“Có ra Hà Nội mới biết người ta sung sướng hơn mình nhiều! Lan nó đi về
em thấy khác hẳn đấy! Trông có vẻ người lớn hơn, điệu hơn bọn con gái ở làng. Em
đoán nó không muốn quay về làng lấy chồng nữa đâu!” (Bạn trai Lan - 17 tuổi).
Với những người bạn này của Lan thì giúp việc gia đình có thể nói là một
nghề để kiếm sống. Các em gần như không nghĩ đến mặt trái của công việc này
cũng như những khó khăn, cám dỗ ở Hà Nội. Tôi cho rằng yếu tố hoàn cảnh và
những trải nghiệm của chính bản thân các em khi các em cũng đều đã bỏ học và
lao động kiếm tiền bằng một hình thức nào đó đã đưa đến những nhận định này.
Do cũng từng đi hay biết đến công việc ở xa gia đình nên các em có vẻ trải nghiệm
hơn, hiểu biết và coi trọng công việc của Lan hơn.
Trường học cách rất xa nhà và khoảng 10 xã mới có một trường cấp III nên
bạn học của Hoa sống rải rác ở nhiều xã khác trong huyện, khó có điều kiện tiếp
xúc với nhau ngoài giờ lên lớp. Hoa không có bạn chơi cùng làng vì những người
cùng tuổi với em đều đã bỏ học và đi làm. Bạn của em là vài người bạn gái học
cùng lớp ở làng bên mà thôi. Hoa không muốn để cho bạn bè mình biết việc em
phải đi giúp việc gia đình ở Hà Nội vào dịp tết. Hoa thấy không tự tin vì công việc
này. Trong số bạn bè của Hoa không có ai đã từng đi giúp việc gia đình như em.
Tuy không hay biết về việc Hoa đã từng đi giúp việc gia đình ở Hà Nội những các
bạn của Hoa cũng có những nhận xét rất giống nhau về Hoa:
“ Em thấy trông nó không giống con nhà làm ruộng! Mà không phải chỉ có

em nói thế mà nhiều người cũng nói thế đấy! Khi đến nhà nó mới biết nó cũng làm
như bọn em thôi! Con gái nông thôn như chúng em vất vả lắm, suốt ngày phơi mặt
ngoài trời làm sao mà có thể trắng trẻo như con gái thành phố được!” (Bạn gái Hoa
- 17 tuổi).
“ Nhìn nó ăn mặc, nói chuyện cứ như người thành phố ấy nên mọi người cứ
tưởng không phải nó ở quê!” (Bạn gái Hoa - 18 tuổi).
Hoa đã từng đi giúp việc ở Hà Nội hai lần. Đó là vào dịp hè năm 2004 và dịp
tết năm 2005. Tất cả quần áo đi học của em hiện nay là của người chủ nhà cho. Với
họ thì những thứ quần áo này có lẽ không có gì đặc sắc nhưng với Hoa và những
người dân quê lam lũ, cả năm không có được một manh áo mới thì nó quả thật rất
đáng giá, rất thành phố! Khi đến trường nhìn Hoa ăn mặc đẹp, giao tiếp lịch sự
khiến mọi người đều đoán rằng: có lẽ gia đình em sung sướng và em chẳng phải
làm công việc đồng áng. Như vậy, Hoa đã có thể tiếp nhận và học theo được văn
hoá giao tiếp, ăn mặc của người Hà Nội trong quá trình lao động giúp việc thời vụ
của mình.
Một chi tiết rất nhỏ tôi có thể nhận thấy trong thời gian tôi sống cùng gia
đình Hoa là thói quen ngâm nước thơm vào quần áo của Hoa (Mặc dù chỉ với
những gói nước thơm bé mà nhà sản xuất dùng để khuyến mại cùng với gói bột
giặt và Hoa cũng chỉ dùng để ngâm nó với quần áo đi học của em). Tôi thấy em
dùng rất tiết kiệm. Với một gói nước thơm ấy, em có thể dùng cho rất nhiều lần
giặt. Mỗi lần sử dụng xong, em lại cất gói nước thơm còn dở đó đi rất cẩn thận.
Chắc chắn rằng, những người dân nông thôn ở đây không có thói quen ấy! Đó là
thói quen của những người dân thành phố mà Hoa đã học được!
Khi tôi hỏi một người bạn của Hoa rằng em có muốn đi giúp việc gia đình
vào dịp hè này không? Em đã trả lời: “ Em cũng muốn đi thử cho biết Hà Nội như
thế nào! Em thấy nó (Hoa) đi làm hè năm ngoái về béo trắng hẳn ra. Nhìn nó thế có
ai bảo là phải đi làm xa đâu, cứ như là đi chơi về ấy! Nó (Hoa) cũng rủ em đi hè
năm nay nên em đang xin phép bố mẹ.” (Bạn gái Hoa - 17 tuổi). Câu trả lời này cho
thấy em gái này cũng bị sức hút của cuộc sống nơi đô thị hấp dẫn. Em không nghĩ
đến những khó khăn mà Hoa đã gặp phải (hoặc có thể Hoa không nói với em về