chương II: xã hội học phát triển

CHƯƠNG 2
MỘT SỐ LÝ THUYẾT VÀ MÔ
HÌNH VỀ PHÁT TRIỂN XÃ HỘI
Giảng viên
ThS.Võ Thị Hoa

III. LÝ THUYẾT VĂN HOÁ VÀ PHÁT TRIỂN
II. LÝ THUYẾT PHÁT TRIỂN
CON NGƯỜI CỦA UNDP
KẾT CẤU CHƯƠNG 2
I. LÝ THUYẾT HIỆN ĐẠI HÓA

I. LÝ THUYẾT HIỆN ĐẠI HÓA

1.Khái niệm hiện đại hóa
Hiện đại hoá là khái niệm dùng để chỉ quá trình chuyển đổi
từ xã hội truyền thống sang xã hội hiện đại.

Xã hội truyền thống
Là xã hội gắn liền với phương thức sản xuất
nông nghiệp, thủ công nghiệp (xã hội
nông nghiệp, xã hội tiền tư bản)

Những đặc trưng của xã hội truyền thống
+ Kinh tế: Lực lượng sản xuất tự nhiên, nông nghiệp,
thủ công nghiệp chiếm ưu thế.
+
Mô hình chính trị điển hình: Chuyên chế
+ Văn hóa - xã hội: Đời sống xã hội được tổ chức xung
quanh làng mạc, yếu tố truyền thống vượt trội.

+ Con người: Phụ thuộc chặt vào cộng đồng trực tiếp
sống: thụ động, hòa lẫn vào cộng đồng; tự do cá nhân
không tồn tại hoặc tồn tại mờ nhạt.


Xã hội hiện đại là xã hội gắn liền với
phương thức sản xuất công nghiệp.


Xã hội hiện đại:
Những đặc trưng chủ yếu:
+ Kinh tế: Công nghiệp, thương mại chiếm ưu thế.
+ Chính trị điển: Dân chủ, nhà nước pháp quyền
+ Văn hóa - xã hội: Văn hóa thành thị, xã hội trở nên đa
dạng hơn
+ Con người: Cá nhân tách khỏi nhóm cộng đồng, được
giải phóng khỏi quan hệ phụ thuộc trực tiếp; con người
cá nhân được tự do phát triển



Hiện đại hóa
Hiện đại hóa là quá trình phức tạp,
nhưng là con đường bắt buộc phải đi qua
để xã hội truyền thống trở thành xã hội
hiện đại, phát triển


2. Các giai đoạn của hiện đại hóa
Giai đoạn 1: Thế kỷ XVI-XVII

Hiện đại hóa tiền công nghiệp hóa
Giai đoạn 2: Thế kỷ XVIII-XIX
Hiện đại hóa công nghiệp hóa giai đoạn đầu
Giai đoạn 3: Nửa đầu và giữa thế kỷ XX
Hiện đại hóa công nghiệp hóa giai đoạn cuối
Giai đoạn 4: Hiện nay
Hậu hiện đại hóa


- Một số điểm chú ý:
+ Quá trình chuyển từ nền kinh tế nông nghiệp tự túc
tự cấp sang kinh tế tư bản
+ Lý thuyết kinh tế chi phối: chủ nghĩa trọng thương.
+ Văn hóa – xã hội: Hình thành giai cấp mới: tư sản,
tiểu tư sản thị dân, công nhân; đô thị với tư cách là
những trung tâm kinh tế, thương mại; văn hóa đô thị;
con người cá nhân...
(1) Hiện đại hóa tiền công nghiệp hóa:

2. Hiện đại hóa công nghiệp hóa giai đoạn đầu
Một số đặc điểm chú ý:
+ Công nghiệp hóa là trung tâm của quá trình hiện đại hóa
+ Công nghiệp và thương nghiệp thắng thế nông nghiệp.
+ Thành phố trở thành trung tâm kinh tế và xã hội
+ Nhà nước dân tộc (tư sản) hình thành và bắt đầu thời kỳ xâm
chiếm thuộc địa quy mô lớn bằng quân đội chuyên nghiệp.
+ Xã hội: Tư sản và vô sản 2 giai cấp cơ bản,


đông về số lượng, mâu thuẫn với nhau về lợi ích.

(3) Hiện đại hóa công nghiệp hóa giai đoạn cuối:
- Một số đặc điểm chú ý:
+ Sản xuất: điện, cách mạng lĩnh vực thông tin, cách mạng lĩnh
vực giao thông; sản xuất dây truyền phổ biến; tri thức trở thành trở
thành cơ sở trực tiếp của tăng trưởng kinh tế.
+ Chính trị - xã hội: sự xuất hiện của xã hội tiêu thụ và nhà
nước phúc lợi ở các nước tư bản phát triển, thế giới trở thành hệ
thống liên kết chặt chẽ; dân chủ trở thành tiêu chí căn bản của xã
hội phát triển.
+ Cách mạng công nghiệp kết thúc: Xã hội công nghiệp trở nên
hoàn chỉnh.

(4) Hậu hiện đại hóa:
(4) Hậu hiện đại hóa:
Một số đặc điểm chú ý:
Một số đặc điểm chú ý:
+
+
Cá nhân hóa quá trình lao động, nhu cầu của con
Cá nhân hóa quá trình lao động, nhu cầu của con
người.
người.
+ Về phương diện công nghệ - kỹ thuật: hướng đến
+ Về phương diện công nghệ - kỹ thuật: hướng đến
những công nghệ - kỹ thuật nhằm biến tri thức thành lực
những công nghệ - kỹ thuật nhằm biến tri thức thành lực
lượng sản xuất trực tiếp = quá trình trí tuệ hóa toàn bộ hoạt
lượng sản xuất trực tiếp = quá trình trí tuệ hóa toàn bộ hoạt

động của con người.
động của con người.
+ Về xã hội và con người: nền dân chủ được nâng lên
+ Về xã hội và con người: nền dân chủ được nâng lên
một bước mới về chất; “con người kinh tế”được thay bằng
một bước mới về chất; “con người kinh tế”được thay bằng
“con người đa diện”
“con người đa diện”

Phong năng đại dương

Phân loại hiện đại hoá
Hiện đại hoá
HĐH khởi nguyên HĐH phái sinh
HĐH tuần tự
(Dạng thuần khiết)
HĐH
đuổi theo
HĐH theo mô hình
châu Âu hóa
HĐH tăng tốc

(1) HĐH khởi nguyên:
Hiện Đại hoá khởi nguyên là HĐH nảy sinh từ những tiền đề
kinh tế, văn hóa, xã hội vốn có (bên trong), là kết quả của sự phát
triển kinh tế - xã hội nội tại của một xã hội trong một hoàn cảnh xác
định.
- Những nước tiêu biểu: Tây Âu, USA, Canada...
-
Con đường phát triển của mô hình khởi nguyên:

HĐH tuần tự

(2) HĐH phái sinh:
Hiện đại hoá phái sinh là HĐH diễn ra ở
những nước còn thiếu hoặc không có những tiền đề nội tại,
trực tiếp về kinh tế, xã hội, chính trị và văn hóa
mà diễn ra dưới ảnh hưởng, tác động của HĐH ở
các nước Tây Âu, Bắc Mỹ

Các nước thực hiện HĐH theo con đường
phái sinh gồm 2 nhóm:
Nhóm 1: Nhật bản, Braxin, Achentina, Chi lê, Nga,
Thổ Nhĩ Kỳ - là những nước có tiền đề kinh tế,
văn hóa cho sự phát triển công nghiệp, nhưng
do điều kiện đặc thù mà những nước này vẫn
lạc hậu hơn so với Tây Âu, Bắc Mỹ
Nhóm 2: Gồm những nước chưa có tiền đề kinh
tế, xã hội cho sự phát triển của chủ nghĩa tư
bản; các quan hệ và những nguyên tắc truyền
thống giữ vai trò chủ đạo chi phối đời sống xã
hội. Đối với các nước này thì chủ nghĩa thực
dân là con đường hiện đại hóa




-
Mô hình châu Âu hóa
Mô hình châu Âu hóa
-

Hiện đại hóa đuổi theo
Hiện đại hóa đuổi theo
-
Hiện đại hóa tăng tốc
Hiện đại hóa tăng tốc
(2) Hiện đại hóa phái sinh.
Có 3 mô hình chính:




Mô hình châu âu hóa
Mô hình châu âu hóa
HĐH bằng cách chuyển trực tiếp cấu trúc
HĐH bằng cách chuyển trực tiếp cấu trúc
công nghệ, lối sống của xã hội phương
công nghệ, lối sống của xã hội phương
Tây vào các nước bằng con đường thực
Tây vào các nước bằng con đường thực
dân hóa, hoặc dựa vào tầng lớp tư sản
dân hóa, hoặc dựa vào tầng lớp tư sản
mại bản
mại bản




Mô hình hiện đại hóa đuổi theo
Mô hình hiện đại hóa đuổi theo
Các nước lạc hậu kém phát triển cố gắng

Các nước lạc hậu kém phát triển cố gắng
phát triển kinh tế, xã hội để dịch gần đến
phát triển kinh tế, xã hội để dịch gần đến
trình độ của các nước đã phát triển
trình độ của các nước đã phát triển
Lấy phương tây làm khuôn mẫu
Lấy phương tây làm khuôn mẫu




Mô hình hiện đại hóa tăng tốc
Mô hình hiện đại hóa tăng tốc
Rút gắn thời gian HĐH so với HĐH tuần
Rút gắn thời gian HĐH so với HĐH tuần
tự
tự
Mô hình này được thực hiện thành công ở
Mô hình này được thực hiện thành công ở
các nước NIC châu á
các nước NIC châu á
Có thể tiếp cận ngay với khoa học công
Có thể tiếp cận ngay với khoa học công
nghệ tiên tiến
nghệ tiên tiến




3. Hiện đại hóa tăng tốc ở Đông Bắc và Đông Nam Á

3. Hiện đại hóa tăng tốc ở Đông Bắc và Đông Nam Á
Những bài học kinh nghiệm và trường hợp của Việt Nam.
Những bài học kinh nghiệm và trường hợp của Việt Nam.
Nhóm 1: Nhật Bản
Nhóm 1: Nhật Bản
Nhóm 2: các nước NIC thế hệ I
Nhóm 2: các nước NIC thế hệ I
Nhóm 3: các nước NIC thế hệ II = NIC
Nhóm 3: các nước NIC thế hệ II = NIC
Đông Nam Á
Đông Nam Á
Nhóm 4: những nước còn lại trình độ
Nhóm 4: những nước còn lại trình độ
phát triển tương đối thấp
phát triển tương đối thấp