NHẬN XÉT, KIẾN NGHỊ VÀ GIẢI PHAP HOÀN THIỆN CÁC THỦ TỤC KIỂM TOÁN PHÁT HIỆN GIAN LẬN TRONG KIỂM TOÁN BÁO CÁO TÀI CHÍNH DO DELOITTE VIỆT NAM THỰC HIỆN

NHẬN XÉT, KIẾN NGHỊ VÀ GIẢI PHAP HOÀN THIỆN CÁC THỦ TỤC
KIỂM TOÁN PHÁT HIỆN GIAN LẬN TRONG KIỂM TOÁN BÁO CÁO
TÀI CHÍNH DO DELOITTE VIỆT NAM THỰC HIỆN
3.1. Tính tất yếu phải hoàn thiện thủ tục kiểm toán để phát hiện gian lận
trong kiểm toán báo cáo tài chính tại Deloitte Việt Nam
3.1.1. Yêu cầu và đòi hỏi của quá trình hội nhập và phát triển
Trong cơ chế kinh tế mới, kinh tế thị trường , mở cửa và hội nhập, kế toán
và kiểm toán không chỉ là công cụ quản lý kinh tế- tài chính và cung cấp thông
tin hữu ích, tin cậy phục vụ các quyết định quản lý và kinh doanh, mà đã trở
thành một ngành một lĩnh vực dịch vụ- dịch vụ hỗ trợ quản lý kinh doanh - quan
trọng trong phạm vi từng quớc gia, trong khu vực và thế giới. Hội nhập kinh tế
quốc tế mang lại nhiều lợi ích dài hạn, nhưng đặt ra không ít thách thức đối với
nền kinh tế kinh tế Việt nam.
Việt nam đã ra nhập AFTA và đang trong lộ trình cắt giảm thuế quan.
Trong khuôn khổ hợp tác với các nước ASEAN Việt nam đã tham gia đàm phán
và cam kết mở cửa thị trương dịch vụ. Việt nam cũng đã chính thức trở thành
thành viên thứ 21 của Diễn đàn hợp tác kinh tế Châu á-Thái bình dương
(APEC). Trong khuôn khổ APEC Việt nam đã đưa ra kế hoạch hành động quốc
gia mang tính tự nguyện, tiến tới tự do hoá thương mại và đầu tư vào năm 2020.
Hiệp định thương maị song phương Việt-Mỹ cũng đã được ký kết và có hiệu lực
từ năm 2001. Từ đầu năm 2007, Việt nam trở thành thành viên chính thức của
Tổ chức thương mại thế giới (WTO). Hội nhập chỉ có hiệu quả và mang lại lợi
ích khi chúng ta có bước đi thích hợp trong toàn bộ quá trình từ đàm phán, cam
kết đến thực hiện nghiêm chỉnh cam kết quốc tế, kể cả song phương và đa
phương.
Kế toán và kiểm toán trong kinh tế thị trường, ngoài vai trò cung cấp thông
tin tin cậy cho quản lý và cho các quyết định kinh tế-tài chính, đã và đang được
thừa nhận là một dịch vụ không thể thiếu của một nền kinh tế mở. Luật pháp
của Việt nam và của nhiều nước đã thừa nhận và có những quy định mang tính
pháp lý về hành nghề kế toán, kiểm toán, về cung cấp dịch vụ kế toán và kiểm
toán. Trong những cam kết mà Việt nam phải thực hiện, Việt nam có lộ trình mở

cửa thị trường dịch vụ kế toán , kiểm toán. Sẽ có các công ty dịch vụ kế toán-
kiểm toán của nươc ngoài được phép thành lập và hoạt động ở Việt nam. Ngược
lại, các công ty dịch vụ kế toán-kiểm toán Việt nam sẽ được phép hoạt động ở
nước ngoài với tư cách là nhà đầu tư Việt nam đầu tư ra nươc ngoài. Các chuyên
gia kế toán và các kiểm toán viên có chứng chỉ hành nghề, đủ điều kiện được
hành nghề sẽ được phép hành nghề và cung cấp dịch vụ không chỉ ở trong nước
mà cả ở nước ngoài.
Rõ ràng là, thị trường dịch vụ kế toán và kiểm toán thống nhất đã và đang
hình thành trong khu vực các nước ASEAN. Đó là một thực tế, một yêu cầu mới ,
một cơ hội mới cho sự phát triển và nhất thể hoá nghề kế toán, kiểm toán trong
khu vực. Thị trường dịch vụ kế toán-kiểm toán thống nhất đòi hỏi có sự chuẩn bị
ở tất cả các nước thành viên về khung khổ pháp lý, về sự hài hoà các chuẩn mực
kế toán, chuẩn mực kiểm toán, thu hẹp khoảng cách của sự khác biệt, về sự phối
hợp và thống nhất của chương trình, nội dung đào tạo, huấn luyện; thi cử và đánh
giá chất lượng đào tạo, chất lượng dịch vụ; về sự thừa nhận lẫn nhau các chứng
chỉ hành nghề của mỗi quốc gia... Có những việc phải làm từ phía nhà nước ở
tầm quốc gia. Nhưng có rất nhiều việc phải làm từ bản thân các tổ chức , cá nhân
hành nghề, từ phía các tổ chức nghề nghiệp.
Xuất phát từ đặc điểm và tính chất của kế toán và kiểm toán, những người
hành nghề kế toán và kiểm toán trong cơ chế kinh tế mới, trước hết phải có Tính
chuyên nghiệp cao, tâm huyết và trách nhiệm với nghề. Chỉ có như vậy mới có
thể cung cấp những dịch vụ có chất lượng theo yêu cầu của các đối tượng sử
dụng dịch vụ trong nề kinh tế.
Về Năng lực chuyên môn, phải có Sự hiểu biết,có năng lực, trình độ tổ
chức, điều hành công việc, có kỹ năng và sự nhậy cảm, sáng tạo trong xử lý
nghiệp vụ, đặc biệt là năng lực xử lý các nghiệp vụ kinh tế tài chính trong một
nền kinh tế năng động và hội nhập.
Về Phẩm chất và đạo đức nghề nghiệp: trung thực, khách quan và bản lĩnh
nghề nghiệp. thuộc lĩnh vực công tác. Bản lĩnh nghề nghiệp của người làm kế
toán và kiểm toán rất cần thiết không chỉ cho nghề nghiệp mà còn rất cần thiết

cho nền kinh tế, cho xã hội, cho sự lành mạnh trọng hoạt động kinh tế tài chính
của đất nước của mọi nhà đầu tư , mọi nhà kinh tế. Bản lĩnh nghề nghiệp đòi hỏi
người làm kế toán phải tôn trọng sự thực và tính khách quan của hoạt động kinh
tế, các ý kiến và thái độ trước thông tin kinh tế tài chính phải thể hiện trách
nhiệm và sự vững vàng về chuyên môn, sự tin cậy và xác thực của bằng chứng,
sự mềm mại trong ứng xử và thuyết phục.
Đối với năng lực nghề kế toán, kiểm toán phải đạt được những yêu cầu cụ
thể sau:
• Có hiểu biết cần thiết về pháp luật, đặc biệt là hiểu biết và khả năng tuân
thủ, giải thích các quy định pháp lý về kinh tế-tài chính.
• Có kiến thức tốt về kinh tế, tài chính, hiểu biết sâu về các quy định kế
toán và kiểm toán
• Có khả năng tổ chức công việc thu thập, xử lý và tổng hợp thông tin kinh
tế tài chính theo yêu cầu quản lý.
• Tham mưu về quản trị doanh nghiệp, trong các quyết định kinh doanh,
trong chiến lược đầu tư và kinh doanh
• Có khả năng thích ứng trong môi trường kinh tế đa chiều, luôn biến động.
3.1.2. Thực trạng thủ tục kiểm toán để phát hiện gian lận trong kiểm toán
báo cáo tài chính tại Deloitte Việt Nam
Trước xu thế hội nhập toàn cầu như hiện nay, Deloitte Việt Nam cũng
không ngừng biến đổi để hoàn thiện mình hơn, xứng đáng là đơn vị tiên phong
trong ngành kiểm toán tại Việt Nam. Các thủ tục kiểm toán để phát hiện gian lận
trong kiểm toán BCTC Deloitte Việt Nam đang áp dụng cũng không tránh khỏi
những điểm hạn chế như đã nêu trong phần nhận xét. Chính vì vậy, muốn nâng
cao hơn nữa chất lượng kiểm toán, giảm thiểu rủi ro, khẳng định sức mạnh trên
thương trường và chủ động hội nhập, Deloitte Việt Nam cần nghiên cứu những
hướng đi cụ thể nhằm khắc phục những hạn chế đó. Điều này được nêu hết sức
cụ thể trong chiến lược phát triển của công ty, tập trung vào: nâng cao chất
lượng dịch vụ kiểm toán, mở rộng lĩnh vực hoạt động, tăng cường đào tạo nâng
cao trình độ của nhân viên theo hướng quốc tế hóa, mở rộng đối tượng khách

hàng và tăng cường hợp tác với các tổ chức quốc tế. Muốn đạt được những điều
này, sự vận động thay đổi sẽ là một tất yếu khách quan.
3.2. Giải pháp hoàn thiện thủ tục kiểm toán để phát hiện gian lận trong
kiểm toán báo cáo tài chính tại Deloitte Việt Nam
Quá trình hoàn thiện các thủ tục kiểm toán để phát hiện gian lận trong
kiểm toán BCTC phải tuân thủ những nguyên tắc nhất định như: phải tuân thủ
Chuẩn mực Kế toán, Kiểm toán và các quy định hiện hành khác tại Việt Nam;
phải tuân thủ theo những tiêu chuẩn của Deloitte đã đề ra vì Deloitte Việt Nam
là một thành viên của Deloitte toàn cầu; phải dựa trên tình hình thực tế của các
doanh nghiệp Việt Nam cũng như các doanh nghiệp nước ngoài khi đứng trước
xu thế hội nhập; quá trình hoàn thiện không làm mất thêm nhiều chi phí và thời
gian cho một cuộc kiểm toán vì như thế thì dù các thủ tục kiểm toán để phát
hiện gian lận trong kiểm toán BCTC có tốt lên nhưng hiệu quả của cuộc kiểm
toán lại không đạt được; phải hoàn thiện ngay trong bản chất của vấn đề, đó là
những kiểm toán viên, người gần như có yếu tố quyết định trong việc xét đoán
các rủi ro do gian lận. Tuân thủ những nguyên tắc trên, em xin phép được đề
xuất một số giải pháp nhằm hoàn thiện các thủ tục kiểm toán để phát hiện gian
lận trong kiểm toán BCTC trong kiểm toán Báo cáo tài chính tại Deloitte Việt
Nam như sau:
3.2.1. Nâng cao ý thức trách nhiệm của kiểm toán viên đối với gian lận
Chuẩn mực kiểm toán quốc tế ISA 240 đã khẳng đình việc duy trì sự hoài
nghi nghề nghiệp, tính xét đoán trong các cuộc kiểm toán có ý nghĩa quan
trọng trong việc phát hiện gian lận. Có thể nói đây là biện pháp bao trùm nhất
trong việc vận dụng thủ tục kiểm toán để phát hiện gian lận. Điều này cần
được Deloitte Việt Nam nhấn mạnh trong các quy định, trong các trao đổi với
các kiểm toán viên trước bất cứ cuộc kiểm toán nào. Công ty cần tăng cường
tổng hợp, đúc rút kinh nghiệm trong quá trình kiểm toán và truyền tải những
kinh nghiệm này tới các KTV theo nhiều con đường như đào tạo, thảo luận, in
thành sách, tổ chức các cuộc thi… Ý tưởng về một cuốn sách “ Cẩm nang các
gian lận gặp phải và các thủ tục phát hiện trong các cuộc kiểm toán tại Công ty

Deloitte Việt Nam” cần được thực hiện. Cuốn sách này cần được cập nhật
hàng năm trên cơ sở tổng hợp ý kiến của tất cả các KTV trong toàn công ty.
Điều này cũng góp phần duy trì và tăng cường văn hoá chia sẻ để cùng phát
triển trong Công ty.
3.2.2.Vận dụng một cách hợp lý các phương pháp điều tra hình sự nhằm phát hiện
gian lận trong kiểm toán báo cáo tài chính
Phương pháp kiểm toán và phương pháp điều tra hình sự có sự giống nhau về
nhất định về nội dung bên cạnh những điểm khác do đối tượng mà mỗi phương
pháp hướng tới quy định. Thực nghiệm, điều tra, kiểm tra trong điều tra hình sự bản
chất cũng cùng là hoạt động nhận thức tương đồng với các phương pháp kiểm toán
ngoài chứng từ. Đặc thù của điều tra hình sự là phát hiện các hành vi phạm tội, có
tính chất nghiêm trọng, và trái pháp luật ở tất cả mọi lĩnh vực của đời sống: chính trị,
kinh tế, xã hội…Chính vì vậy, phương pháp sử dụng trong điều tra hình sự có sự đa
dạng, rộng rãi hơn so với kiểm toán. Việc vận dụng một cách sáng tạo, hợp lý các
biện pháp điều tra hình sự vào hoạt động kiểm toán sẽ tăng cường khả năng phát
hiện gian lận. Các kỹ thuật phỏng vấn, phân tích và tác động tâm lý kiểm toán viên
hoàn toàn có thể sử dụng được.
3.2.3.Nâng cao hiệu quả việc đánh giá các gian lận có thể xẩy ra
Đánh giá rủi ro do gian lận được thực hiện trong suốt quá trình thực hiện
công việc kiểm toán từ giai đoạn lập kế hoạch kiểm toán cho đến khâu hoàn
thành kiểm toán để ra công bố Báo cáo kiểm toán. Trong thực tế kiểm toán,
KTV Deloitte Việt Nam đã thực hiện việc đánh giá các gian lận có thể xẩy ra
theo quy trình kiểm toán của Deloitte toàn cầu khá hiệu quả. Tuy nhiên, công
việc này phải được tiến hành theo đúng quy trình do Công ty xây dựng. Tìm