Sáng kiến kinh nghiệm; Phương pháp giảng dạy tác phẩm Chiếc thuyền ngoài xa

PHƯƠNG THỨC TIẾP CẬN BÀI “CHIẾC THUYỀN NGOÀI XA” CỦA NGUYỄN MINH CHÂU

Phần thứ nhất

ĐẶT VẤN ĐỀ
I.

LÝ DO CHỌN ĐỀ TÀI.
Nguyễn Minh Châu (1930 – 1989) là một nhà văn xuất thân từ Nghệ An,

từng tham gia quân ngũ từ năm 1950. Sau thời gian ông chiến đấu và công tác
tại sư đồn 320, năm 1962 ơng về cơng tác tại phòng văn nghệ quân đội, sau này
chuyển sang Tạp chí quân đội.
Nguyễn Minh Châu được tặng giải thưởng Hồ Chí Minh về văn học nghệ
thuật năm 2000. Ơng là nhà văn yêu nghề, viết đều và khỏe. Suốt cuộc đời cầm
bút ông luôn trăn trở về số phận nhân dân và trách nhiệm của người cầm bút.
Sáng tác của Nguyễn Minh Châu chia làm hai giai đoạn:
+ Trước thập kỉ tám mươi của thế kỉ XX, sáng tác của ông theo khuynh
hướng sử thi và cảm hứng lãng mạn. Những tác phẩm chính như: Cửa sơng
(1967); Những vùng trời khác nhau (1970); Dấu chân người lính (1972)...
+ Sau thập kỉ tám mươi, sáng tác của Nguyễn Minh Châu khẳng định ông
luôn đi tiên phong trong sự nghiệp đổi mới văn học. Những tác phẩm chính như:
Người đàn bà trên chuyến tàu tốc hành (1983); Bến quê (1985); Phiên chợ Giát
(1989)...Và một trong những tác phẩm thể hiện rõ nhất cho tinh thần đổi mới
của nhà văn chính là Chiếc thuyền ngoài xa (1987). Dù mới được đưa vào SGK
Ngữ văn 12, tác phẩm đã khẳng định được sự cần thiết và thay thế xứng đáng
cho tác phẩm Mảnh trăng cuối rừng cũng của nhà văn. Việc tiếp cận với giá trị
của tác phẩm đến nay vẫn còn là một việc khó cho học sinh cũng như cách giáo
viên giảng dạy. Hi vọng với sáng kiến kinh nghiệm này, thầy cơ và các em học
sinh sẽ có cái nhìn tồn diện hơn về tác phẩm.
II.

MỤC ĐÍCH, PHƯƠNG PHÁP, GIỚI HẠN ĐỀ TÀI

Mục đích của đề tài là giúp các thầy cơ giáo và các em học sinh tích cực, phát
huy vai trò chủ động tiếp nhận tri thức của tác phẩm.

-1-


PHƯƠNG THỨC TIẾP CẬN BÀI “CHIẾC THUYỀN NGOÀI XA” CỦA NGUYỄN MINH CHÂU

Phương pháp thực hiện đề tài : mô tả lại đề tài, công việc chuẩn bị của giáo
viên, kết hợp với bài dạy mẫu đến kết quả áp dụng đề tài tại đơn vị.
Đề tài giới hạn trong mơn Ngữ văn 12 chương trình cơ bản. Cụ thể, áp dụng cho
tiết dạy 70, 71 theo PPCT của Bộ GD&ĐT dành cho Ban cơ bản. Đối tượng áp
dụng của đề tài là học sinh THPT, Bổ túc THPT.
Phần thứ hai

NỘI DUNG ĐỀ TÀI
I.

THỰC TRẠNG VẤN ĐỀ.

Quá trình dạy học trên lớp tuỳ vào từng đối tượng cụ thể mà giáo viên triển
khai, xây dựng phương pháp dạy học phù hợp, để đạt hiệu quả cao nhất là học sinh
nắm vững kiến thức và rèn luyện tốt kĩ năng thực hành.
Ngữ văn là một mơn học có đặc thù riêng : vừa có tính chất nghệ thuật vừa có
tính chất khoa học. Môn học chứa đựng sự trừu tượng của hình tượng nghệ thuật,
một trường giá trị biến thiên lung linh nhiều màu sắc và tư duy logic thơng qua
hình thức ngôn từ. Học sinh cảm thụ tác phẩm, bằng cả tình cảm và lí trí, trong tính

chỉnh thể tồn vẹn của nó để nhận ra diện mạo, âm hưởng và tinh thần chung cùng
với những nét đặc sắc về nội dung và nghệ thuật. Vì vậy tâm lí tiếp nhận của người
học rất quan trọng.
Tác phẩm Chiếc thuyền ngoài xa của Nguyễn Minh Châu khơng cịn là một thể
nghiệm của ơng trong giai đoạn chuyển hướng ngịi bút nữa vì trước đó ơng đã
thành cơng ở nhiều tác phẩm có nội dung đổi mới hướng tiếp cận đời sống theo cái
nhìn hiện thực rồi. Do đó, người dạy cần ý thức được rằng đây là một trong những
thành công xét ở cả ba phương diện: đổi mới hướng tiếp cận đời sống, đổi mới về
nội dung, đổi mới về hình thức để tạo ra một tác phẩm hồn thiện.

-2-


PHƯƠNG THỨC TIẾP CẬN BÀI “CHIẾC THUYỀN NGOÀI XA” CỦA NGUYỄN MINH CHÂU

II.

NỘI DUNG PHƯƠNG PHÁP

A. Mục tiêu bài học
1. Về kiến thức.
- Cảm nhận được những chiêm nghiệm sâu sắc của nhà văn về cuộc đời và nghệ
thuật :
+ Mỗi người trên cõi đời, nhất là người nghệ sĩ khơng nên nhìn đời và nhìn
người một cách đơn giản, sơ lược mà cần phải nhìn nhận cuộc sống và con người
một cách toàn diện, nhiều chiều.
+ Nghệ thuật chân chính ln ln gắn với cuộc đời và vì cuộc đời.
- Hiểu được đặc sắc của tác phẩm : tình huống truyện độc đáo, mang ý nghĩa
khám phá, phát hiện về đời sống; điểm nhìn nghệ thuật sắc sảo, đa chiều; lời văn
giản dị mà sâu sắc, dư ba.

2. Về kĩ năng
- Nâng cao kĩ năng đọc - hiểu truyện ngắn hiện đại.
- Rèn luyện kĩ năng tự đọc, tự học một cách chủ động, sáng tạo
3. Về tư tưởng, thái độ
- Có quan niệm đúng về nghệ thuật chân chính
- Có cái nhìn đa diện, sâu sắc về cuộc đời và con người.

B. Nội dung và phương pháp lên lớp
I. Giới thiệu chung
1. Tác giả
Hoạt động 1 :
- Giáo viên (GV) nêu câu hỏi: Từ các kênh thông tin khác nhau, anh (chị) đã
biết được những gì về nhà văn Nguyễn Minh Châu và sáng tác của ông, nhất là ở
chặng đường sau năm 1975 ?
- Học sinh (HS) : Dựa vào phần Tiểu dẫn trong SKG và các nguồn thông tin
khác (Ngữ văn 9, tập hai, sách tham khảo, Internet . . . ) để trình bày.
- Trên cơ sở sự trình bày của học sinh, giáo viên chốt ý, ghi bảng.
-3-


PHƯƠNG THỨC TIẾP CẬN BÀI “CHIẾC THUYỀN NGOÀI XA” CỦA NGUYỄN MINH CHÂU

Nguyễn Minh Châu là cây bút tiên phong của văn học Việt Nam thời kì đổi mới.
Ơng “thuộc trong số những nhà văn mở đường tinh anh và tài năng nhất của văn
học ta hiện nay” (Nguyên Ngọc).
Nếu trước năm 1975, Nguyễn Minh Châu là ngòi bút sử thi có thiên hướng trữ
tình lãng mạn thì từ đầu thập kỉ 80 của thế kỉ XX đến khi mất, ông chuyển ngòi bút
sang cảm hứng thế sự với những vấn đề đạo đức và triết lí nhân sinh.
2. Truyện ngắn “Chiếc thuyền ngoài xa”
Hoạt động 1 :

- GV đặt câu hỏi : Tác phẩm thuộc giai đoạn nào trong tiến trình lịch sử văn học
Việt Nam ? Đặc điểm lịch sử và xu hướng nghệ thuật chung của văn học giai đoạn
này là gì ? (GV gợi mở : Trong bài Khái quát văn học Việt Nam từ cách mạng
tháng tám năm 1945 đến hết thế kỉ XX chúng ta đã tìm hiểu giai đoạn văn học 1975
đến hết thế kỉ XX?).
- HS : Dựa vào Tiểu dẫn SGK và bài Khái quát văn học Việt Nam từ cách mạng
tháng tám năm 1945 đến hết thế kỉ XX để trả lời.
- GV dựa trên phần trả lời của HS bổ sung và chốt ý, ghi bảng.
Chiếc thuyền ngoài xa (1987) một trong những sáng tác tiêu biểu của văn học
Việt Nam giai đoạn 1975 đến cuối thế kỉ XX.
Tác phẩm ra đời trong hoàn cảnh lịch sử, xã hội : Cuộc kháng chiến chống đế
quốc Mĩ kết thúc, đất nước hồ bình, độc lập. Cuộc sống với “mn mặt đời
thường” đã trở lại sau chiến tranh. Nhiều vấn đề của đời sống văn hoá, nhân sinh,
nhiều quan niệm đạo đức được nhìn nhận lại trong tình hình mới . . . Như một tất
yếu khách quan, văn học cũng phải đổi mới do những tác động của đời sống chính
trị, kinh tế, văn hố, xã hội . . .
Tác phẩm mang xu hướng chung của thời đại mới : Hướng nội, khai thác sâu
sắc số phận cá nhân và thân phận con người đời thường.
3. Tóm tắt và xác định bố cục tác phẩm
a) Tóm tắt :
-4-


PHƯƠNG THỨC TIẾP CẬN BÀI “CHIẾC THUYỀN NGOÀI XA” CỦA NGUYỄN MINH CHÂU

- HS chuẩn bị bài học ở nhà. Để kiển tra sự chuẩn bị của HS, đồng thời giúp các
em thâm nhập vào tác phẩm. GV gọi một số học sinh tóm tắt truyện ngắn.
Theo yêu cầu của trưởng phòng, nghệ sĩ nhiếp ảnh Phùng đến một vùng ven
biển miền Trung (cũng là nơi anh từng chiến đấu) để chụp một tấm ảnh cho cuốn
lịch năm sau. Sau nhiều ngày “phục kích”, người nghệ sĩ đã phát hiện và chụp được

“một cảnh đắt trời cho” – đó là cảnh một chiếc thuyền ngoài xa đang ẩn hiện trong
biển sớm mờ sương. Nhưng khi chiếc thuyền vào bờ, anh đã ngạc nhiên đến sững
sờ khi chứng kiến từ chính chiếc thuyền đó cảnh người chồng vũ phu đánh đập vợ
một cách dã man, đứa con vì muốn bảo vệ mẹ đã đánh trả lại cha mình. Những
ngày sau, cảnh tượng đó lại tiếp diễn và lần này người nghệ sĩ đã ra tay can thiệp . .
. Theo lời mời của chánh án Đẩu (một người đồng đội cũ của Phùng) người đàn bà
hàng chài đã đến toà án huyện. Tại đây, người đàn bà ấy đã từ chối sự giúp đỡ của
Đẩu và Phùng, nhất quyết không bỏ lão chồng vũ phu. Chị đã kể câu chuyện về
cuộc đời mình và đó cũng là lí do giải thích cho sự từ chối trên. Rời vùng biển với
khá nhiều ảnh, người nghệ sĩ đã có một tấm được chọn vào bộ lịch “tĩnh vật hoàn
toàn” về “thuyền và biển” năm ấy. Tuy nhiên, mỗi lần đứng trước tấm ảnh, người
nghệ sĩ đều thấy hiện lên cái màu hồng hồng của ánh sương mai và nếu nhìn lâu
hơn bao giờ anh cũng thấy hình ảnh người đàn bà nghèo khổ, lam lũ bước ra từ tấm
ảnh.
b) Bố cục :
- HS chuẩn bị bài học ở nhà. Để kiểm tra sự chuẩn bị của HS, đồng thời giúp các
em thâm nhập vào tác phẩm. GV gọi một số học sinh xác định bố cục truyện ngắn.
- HS phát hiện và giải quyết vấn đề. GV nhấn mạnh và chốt ý, ghi bảng.
Đoạn 1 : (từ đầu đến “chiếc thuyền lướt vó đã biến mất”) : Hai phát hiện của
người nghệ sĩ nhiếp ảnh.
Đoạn 2 : (từ “Đây là lần thứ hai” . . . đến “chiếc thuyền đang chống chọi với
sóng gió giữa phá”) : Câu chuyện của người đàn bà hàng chài ở tồ án huyện.
Đoạn 3 : (cịn lại) : Mối quan hệ giữa nghệ thuật và đời sống.
-5-


PHƯƠNG THỨC TIẾP CẬN BÀI “CHIẾC THUYỀN NGOÀI XA” CỦA NGUYỄN MINH CHÂU

II/ Nội dung chính
1. Hai phát hiện của người nghệ sĩ nhiếp ảnh

a) Bức tranh thiên nhiên tuyệt đẹp của vùng phá nước
Hoạt động 1 :
- GV dẫn dắt và nêu vấn đề : Như đã nói ở phần tóm tắt, phát hiện thứ nhất của
người nghệ sĩ nhiếp ảnh tại vùng biển nọ là “một cảnh đắt trời cho”. Anh (chị) hiểu
“một cảnh đắt trời cho” ở đây nghĩa là thế nào và vì sao người nghệ sĩ lại gọi cái
cảnh tượng ấy như vậy ?
- HS khám phá văn bản, chứng minh : “một cảnh đắt trời cho” ở đây là một cảnh
tượng tuyệt đẹp, một “bức hoạ” diệu kì của thiên nhiên, cuộc sống đã ban tặng cho
con người. Vì “có lẽ suốt một đời cầm máy ảnh chưa bao giờ tôi được thấy một
cảnh “đắt” trời cho như vậy”. Người nghệ sĩ Phùng cảm nhận cảnh tượng ấy như
“một bức tranh mực tàu của một danh hoạ thời cổ”. Toàn bộ khung cảnh “từ đường
nét đến ánh sáng đều hài hoà và đẹp, một vẻ đẹp thực đơn giản và tồn bích”.
Hoạt động 2 :
- GV gợi mở và nêu vấn đề : Tâm trạng của người nghệ sĩ khi được chiêm
ngưỡng “bức ảnh của tạo hố” diễn ra như thế nào ? Vì sao trong lúc cảm nhận vẻ
đẹp của bức tranh anh lại nghĩ đến lời đúc kết của một ai đó : “bản thân của cái đẹp
chính là đạo đức”.
- HS phát hiện và lí giải : Đứng trước một tác phẩm nghệ thuật tuyệt tác của hóa
cơng, người nghệ sĩ trở nên “bối rối” và “trong trái tim như có cái gì bóp thắt vào”.
Tức là bức ảnh đã khiến cho trái tim người nghệ sĩ rung động và một cảm xúc thẩm
mĩ đang dấy lên trong lòng anh. Trong giây phút thăng hoa ấy người nghệ sĩ còn
“khám phá cái chân lí của sự tồn thiện, khám phá thấy cái khoảnh khắc trong ngần
của tâm hồn”. Điều này có nghĩa là cái đẹp đã có tác dụng thanh lọc tâm hồn con
người. Với tác dụng ấy cái đẹp chính là “đạo đức”.
Hoạt động 3 :

-6-


PHƯƠNG THỨC TIẾP CẬN BÀI “CHIẾC THUYỀN NGOÀI XA” CỦA NGUYỄN MINH CHÂU

- GV gợi cho HS liên tưởng đến ý kiến của Thạch Lam : Trong chương trình
Ngữ văn 11 có nhà văn đã nhận định tác dụng của văn chương cũng có ý nghĩa
tương tự như lời đúc kết của một ai đó : “bản thân của cái đẹp chính là đạo đức”.
Anh (chị) nêu lời nhận định đó ?
- HS tái hiện và trả lời : “Văn chương không phải là cách đem đến cho người
đọc sự thoát li hay sự quên, trái lại văn chương là thứ khí giới thanh cao và đắc lực
mà chúng ta có để vừa tố cáo, thay đổi thế giới giả dối, tàn ác vừa làm cho lòng
người thêm trong sạch và phong phú hơn”.
Hoạt động 4 :
- GV chuyển dẫn : Tuy nhiên, khi tâm hồn đang bay bổng trong những cảm xúc
thẩm mĩ, đang tận hưởng cái khoảnh khắc trong ngần của tâm hồn thì người nghệ sĩ
nhiếp ảnh đã kinh ngạc phát hiện ra điều gì tiếp theo ngay sau bức tranh ? vì sao
anh lại ngạc nhiên đến mức như vậy ?
b) Cảnh người đàn ông đánh vợ dã man
- HS tái hiện và lí giải : GV chốt ý, ghi bảng.
Bước ra từ chiếc thuyền ngư phủ đẹp như mơ là một người đàn bà xấu xí, mệt
mỏi; một gã đàn ơng to lớn, độc dữ; một cảnh tượng tàn nhẫn : Gã chồng đánh đập
người vợ một cách thô bạo . . . Chứng kiến cảnh tượng đó, nghệ sĩ Phùng ngạc
nhiên đến sững sờ : “Tất cả mọi việc xảy đến khiến tôi kinh ngạc đến mức, trong
mấy phút đầu, tôi cứ đứng há mồm ra mà nhìn”. Người nghệ sĩ chết lặng, khơng tin
vào những gì diễn ra trước mắt.
Người nghệ sĩ khơng thể ngờ rằng đằng sau cái vẻ đẹp diệu kì của tạo hố lại là
cái ác, cái xấu đến khơng thể tin được.
Hoạt động 5 :
- GV gợi mở : Đến đây, qua hai phát hiện của nghệ sĩ Phùng, Nguyễn Minh
Châu muốn người đọc nhận thức điều gì về cuộc đời ?
- HS phát hiện ý tưởng nghệ thuật của nhà văn : GV chốt ý, ghi bảng.

-7-

PHƯƠNG THỨC TIẾP CẬN BÀI “CHIẾC THUYỀN NGOÀI XA” CỦA NGUYỄN MINH CHÂU

Cuộc đời không đơn giản xuôi chiều mà chứa đựng nhiều nghịch lí. Cuộc sống
ln tồn tại những mặt đối lập : đẹp - xấu; thiện – ác.
Hoạt động 6 :
- GV nêu tình huống giả định :
Giả sử, có ai đó muốn can thiệp vào tác phẩm của nhà văn bằng cách đảo vị trí hai
phát hiện này, tức là để cho người nghệ sĩ chứng kiến bi kịch gia đình hàng chài
hơm trước rồi sáng hơm sau mới phát hiện ra vẻ đẹp của cảnh biển mờ sương. Theo
anh (chị) điều đó có được khơng ? Vì sao ? Từ đó, anh (chị) đọc ra ý tưởng nghệ
thuật của nhà văn về cách nhìn nhận, đánh giá con người và sự vật, hiện tượng
trong đời sống ?
- GV chia nhóm và cho HS thảo luận (4HS/1 nhóm) : lần lượt mỗi nhóm trả lời,
nhóm khác nhận xét. GV kết luận chốt ý, ghi bảng.
Không thể đảo vị trí hai phát hiện, vì nhà văn đã có dụng ý khi để cảnh tượng
“trời cho” hiện ra trước như là cái vỏ bọc bên ngồi hịng che đậy cái bản chất thực
sự của đời sống bên trong.
Nhà văn khẳng định : đừng nhầm lẫn hiện tượng với bản chất, giữa hình thức
bên ngồi với nội dung bên trong không phải bao giờ cũng thống nhất; đừng vội
đánh giá con người, sự vật ở dáng vẻ bên ngoài mà phải phát hiện ra bản chất thực
sự sau vẻ ngoài đẹp đẽ của hiện tượng.
- Hết tiết 1Tiết 2
2. Câu chuyện của người đàn bà ở toà án huyện
Hoạt động 1 :
- GV gợi mở : Các anh (chị) hãy tìm hiểu xem vì sao người đàn bà hàng chài lại
xuất hiện ở toà án huyện ?
- HS đọc SGK phát hiện, lí giải : GV ghi bảng : Người đàn bà hàng chài xuất
hiện theo lời mời của chánh án Đẩu – có ý định khuyên bảo, đề nghị người đàn bà

ấy từ bỏ người chồng vũ phu.
-8-


PHƯƠNG THỨC TIẾP CẬN BÀI “CHIẾC THUYỀN NGOÀI XA” CỦA NGUYỄN MINH CHÂU

- GV nêu vấn đề : Người đàn bà có làm theo sự gợi ý, đề nghị đó khơng ? Vì
sao? (GV gợi mở : anh (chị) hãy phân tích về thái độ, lời nói, suy nghĩ của người
đàn bà hàng chài).
- HS phát hiện, cắt nghĩa, lí giải : GV chốt ý, ghi bảng.
Người đàn bà từ chối đề nghị và sự giúp đỡ của chánh án Đẩu và nghệ sĩ Phùng.
Thái độ : đau đớn
Ngôn ngữ : sắc sảo nhưng vẫn đầy xót xa : “Con lạy quý toà . . . [. . . ] Quý toà
bắt tội con cũng được, phạt tù con cũng được, đừng bắt con bỏ nó”.
Người đàn bà suy nghĩ : “các chú đâu có phải là người làm ăn . . . cho nên các
chú đâu có hiểu được cái việc của các người làm ăn lam lũ, khó nhọc . . . [. . .] bỡi
các chú không phải là đàn bà, chưa bao giờ các chú biết thế nào là nỗi vất vả của
người đàn bà trên một chiếc thuyền khơng có đàn ơng . . .” và người đàn bà đau
khổ ấy đã kể câu chuyện về cuộc đời mình, qua đó gián tiếp đưa ra lí do vì sao chị
nhất quyết khơng từ bỏ người chồng vũ phu.
 Thứ nhất : Gã chồng ấy là chỗ dựa cho những người đàn bà dân chài trong
những lúc biển động, phong ba. Chị cần hắn vì phải nuôi những đứa con..
 Thứ hai : Trên thuyền cũng có những lúc vợ chồng, con cái sống hồ thuận
vui vẻ, hạnh phúc.
Hoạt động 2 :
- GV: Cho HS thảo luận về thái độ ngạc nhiên của người đàn bà hàng chài. Tìm
cách lí giải hiện tượng đó ?
- HS thảo luận nhóm (2 bàn/1 nhóm) lần lượt từng nhóm trình bày, nhóm khác
nhận xét. GV đến với từng nhóm hướng dẫn và chốt ý.
Người đàn bà : Không hề cam chịu một cách vơ lí, khơng suy nghĩ nơng nổi mà

chị ta là người rất sâu sắc, thấu hiểu lẽ đời. Người phụ nữ này có một cuộc đời
nhọc nhằn, lam lũ nhưng biết chắt chiu những hạnh phúc đời thường. Một người
phụ nữ có ngoại hình xấu xí, thô kệch nhưng tâm hồn đẹp đẽ, tiêu biểu cho phẩm
chất người phụ nữ Việt Nam : nhân hậu, bao dung, giàu đức hi sinh và lòng vị tha.
-9-


PHƯƠNG THỨC TIẾP CẬN BÀI “CHIẾC THUYỀN NGOÀI XA” CỦA NGUYỄN MINH CHÂU

Người đồng đội cũ – chánh án Đẩu : Anh có lịng tốt sẵn sàng bảo vệ cơng lí
nhưng anh chưa thực sự đi sâu vào đời sống nhân dân. Lòng tốt đáng quý nhưng
chưa đủ, Luật pháp là cần thiết nhưng cần phải đi vào đời sống, không thể áp dụng
cho mọi đối tượng.
Nhiếp ảnh gia Phùng : đơn giản khi nhìn nhận cuộc đời và con người.
Hoạt động 3 :
- GV tiếp tục dẫn dắt học sinh khám phá : Trở lại với câu chuyện của người phụ
nữ vùng biển, trong câu chuyện ở toà án, người đàn bà đã kể về người chồng vũ
phu của mình ? Qua đó nhận thấy thái độ của chị về người chồng vũ phu của mình
như thế nào ?
- HS tìm tịi chi tiết và đánh giá : Người đàn ơng ấy vốn là “một anh con trai cục
tính nhưng hiền lắm”, “không bao giờ đánh đập” vợ. Chỉ vì “nghèo khổ, túng quẫn
đi vì trốn lính”, vì q nhiều con nên anh ta trở nên độc dữ. Vậy trong con mắt
người đàn bà nghèo khổ kia, người chồng vũ phu là nạn nhân của hoàn cảnh sống
khắc nghiệt cho nên chị nhìn nhận chồng mình với một thái độ thấu hiểu, cảm
thông, chia sẻ.
- GV: Hướng dẫn HS tìm hiểu sơ đồ.

Người
đàn bà
hàng

chài

Người
đàn
ơng vũ
phu

Nạn
nhân
của
hồn
cảnh

Đáng
cảm
thơng,
chia
sẻ

- GV nêu câu hỏi : Cách nhìn nhận về gã chồng vũ phu của người đàn bà hàng
chài có gì khác so với cách nhìn nhận và thái độ của Đẩu, Phùng và thằng bé Phác ?
- HS so sánh : Đẩu, Phùng và thằng bé Phác mới chỉ thấy được một khía cạnh
của người đàn ông hàng chài này : độc ác, tàn nhẫn, ích kỉ. Thái độ của họ là kịch
liệt phản đối, lên án, đấu tranh.
- 10 -


PHƯƠNG THỨC TIẾP CẬN BÀI “CHIẾC THUYỀN NGOÀI XA” CỦA NGUYỄN MINH CHÂU

Đẩu

Phùn
g

Ngườ
i đàn
ông
vũ
phu

Phải
lên
án,
đấu
tran
h

Thủ
phạ
m
gây
đau
khổ

Thằn
g
Phác

Hoạt động 4 :
- GV: Sự khác biệt trong những điểm nhìn nêu trên, đặc biệt là cách nhìn nhận

của người phụ nữ vùng biển đã giúp chúng ta hiểu rõ hơn điều gì về người đàn ơng
này nói riêng và cách nhìn nhận mọi sự vật, hiện tượng trong đời sống nói chung ?

Đẩu
Người
đàn bà
hàng
chài

Người
đàn
ơng vũ
phu

Phùn
g

Thằn
g
Phác

- HS nhận định, đánh giá : Người đàn ông này đáng bị lên án bởi sự độc ác, thói
vũ phu, tính ích kỉ, tự cho phép mình cái quyền được hành hạ người khác để thoả
mãn những bực dọc trong lịng. Nhưng ở anh ta cũng có chỗ đáng cảm thông, chia
sẻ bởi anh ta cũng chỉ là một nạn nhân của hồn cảnh sống khắc nghiệt. Vì vậy
khơng thể nhìn đời và nhìn người một phía, mà phải tìm hiểu những nguyên nhân
sâu xa dẫn đến hành vi của con người trước khi kết luận hay đánh giá họ.
- 11 -

PHƯƠNG THỨC TIẾP CẬN BÀI “CHIẾC THUYỀN NGOÀI XA” CỦA NGUYỄN MINH CHÂU

- GV chốt ý, ghi bảng: Nhìn nhận mọi sự vật, hiện tượng trong đời sống phải có
cái nhìn đa diện, nhiều chiều.
Hoạt động 5 :
- GV gợi ý HS liên hệ mở rộng để có thể cảm nhận giá trị nhân đạo của tác
phẩm : Từ nhân vật người đàn ơng hàng chài này, có bạn học sinh đã nghĩ đến một
số nhân vật trong các sáng tác của Nam Cao (Chí Phèo, Hộ). Theo anh (chị) vì sao
bạn học sinh đó lại có liên tưởng như vậy ? Sự liên tưởng này có giúp anh (chị)
hiểu ra điều gì về giá trị nhân đạo của tác phẩm?
- HS nhớ lại các tác phẩm đã học và đọc thêm rồi lí giải : Các nhân vật đều có
điểm chung : vốn là những con người hiền lành, lương thiện nhưng do những xơ
đẩy dữ dội của hồn cảnh sống mà thay đổi tính nết, trở nên dữ dằn, tàn nhẫn, tha
hoá.
- GV chốt ý, ghi bảng.
Qua sự tha hố của người đàn ơng hàng chài Nguyễn Minh Châu muốn nói đến
cuộc chiến mới, khơng kém phần khó khăn, gian khổ so với hai cuộc kháng chiến
chống kẻ thù xâm lược đã qua : Cuộc chiến bảo vệ nhân tính, thiên lương và vẻ đẹp
tâm hồn của con người. Đó là sự kế thừa xuất sắc tư tưởng nhân đạo của nhà văn
Nam Cao.
3. Mối quan hệ giữa nghệ thuật và đời sống
Hoạt động 1 :
- GV gọi HS đọc lại đoạn văn cuối cùng của truyện ngắn rồi nêu câu hỏi : Mỗi
khi ngắm bức ảnh được chọn, người nghệ sĩ nhiếp ảnh đều nhìn thấy những gì đằng
sau bức tranh ? Theo anh (chị) những hình ảnh ấy tượng trưng cho điều gì ?
- HS đọc, tái hiện và phân tích : Mỗi lần nhìn kĩ bức ảnh đen trắng đều thấy
“hiện lên cái màu hồng hồng của ánh sương mai”, nếu nhìn lâu hơn thấy “người
đàn bà ấy bước ra khỏi tấm ảnh”. “cái màu hồng hồng của ánh sương mai” là chất
thơ của cuộc sống, vẻ đẹp lãng mạn của cuộc đời, biểu tượng của nghệ thuật. Còn

- 12 -


PHƯƠNG THỨC TIẾP CẬN BÀI “CHIẾC THUYỀN NGOÀI XA” CỦA NGUYỄN MINH CHÂU

hình ảnh “người đàn bà ấy bước ra khỏi bức tranh” là hiện thân của những lam lũ,
khốn khó của đời thường, là sự thật cuộc đời đằng sau bức tranh.

Phùn
g

Ảnh
đen
trắng

Màu
hồng
hồng của
ánh
sương
mai

Nghệ
thuật

Người
đàn
bà
vùng
biển

Cu
ộc
đời

Hoạt động 2 :
- GV gợi mở : Vậy Nguyễn Minh Châu muốn phát biểu điều gì về mối quan hệ
giữa nghệ thuật và cuộc đời ?
- HS phát hiện và khái quát. GV chốt ý, ghi bảng.
Nghệ thuật chân chính khơng bao giờ xa rời cuộc đời. Nghệ thuật là chính cuộc
đời và phải ln ln vì cuộc đời.
III/ Tổng kết
1. Nghệ thuật của tác phẩm
Hoạt động 1 :
- GV nêu vấn đề : Nhiều người cho rằng, trong Chiếc thuyền ngoài xa nhà văn
Nguyễn Minh Châu đã tạo một tình huống truyện độc đáo, có ý nghĩa khám phá,
phát hiện về đời sống ?
- HS tái hiện tình huống và trả lời : Từ tình huống này, người nghệ sĩ nhiếp ảnh
không chỉ phát hiện ra những chân lí nghệ thuật mà anh cịn khám phá ra nhiều
- 13 -


PHƯƠNG THỨC TIẾP CẬN BÀI “CHIẾC THUYỀN NGOÀI XA” CỦA NGUYỄN MINH CHÂU

điều bí ẩn của cuộc sống và con người. Anh đã hiểu hơn về cuộc sống người lao
động vùng biển, về người bạn mình - chánh án Đẩu và về chính mình.
- GV chốt ý, ghi bảng.
Xây dựng tình huống truyện độc đáo, giàu sức khám phá, hấp dẫn người đọc.
- GV dẫn dắt, đặt câu hỏi : Nhà văn chọn hình thức kể chuyện (ngơi kể, điểm
nhìn nghệ thuật) nào ? Và vì sao lại chọn hình thức ấy ?

- HS phát hiện, khái quát : Người kể chuyện (nghệ sĩ Phùng) là người trong
cuộc. Nhờ hình thức này câu chuyện trở nên gần gũi hơn, khách quan, chân thực,
có sức thuyết phục hơn.
2. Nội dung của tác phẩm
Hoạt động 1 :
- GV định hướng : Trong phần tiểu dẫn của bài học SGK giới thiệu : Truyện
ngắn Chiếc thuyền ngoài xa “kể lại chuyến đi thực tế của một nghệ sĩ nhiếp ảnh và
những chiêm nghiệm sâu sắc của ông về nghệ thuật và cuộc đời”. Qua bài học anh
(chị) đã hiểu điều đó như thế nào ?
- HS khái quát lại những vấn đề chiêm nghiệm sâu sắc của ông về nghệ thuật và
cuộc đời trong bài học.
- GV chốt ý, ghi bảng.
Nghệ thuật chân chính phải ln ln gắn với cuộc đời và vì cuộc đời.
Khơng thể nhìn đời một cách đơn giản, cần phải nhìn đời, nhìn người một cách
đa diện, nhiều chiều.
- GV định hướng để HS mở rộng đánh giá : So với một số tác phẩm của các tác
giả khác viết trong hai cuộc kháng chiến chống thực dân Pháp và đế quốc Mĩ (Vợ
chồng APhủ, Rừng xà nu, Những đứa con trong gia đình . . . ). Chiếc thuyền ngoài
xa đã cho thấy những đổi mới nào của văn học Việt Nam sau 1975 (đề tài, bút pháp,
cái nhìn nghệ thuật về con người . . . )?
- HS so sánh, đánh giá khái quát. GV nhận xét, ghi bảng.
Văn học đã trở về với những vấn đề đời sống nhân sinh, quan tâm nhiều hơn với
các đề tài đạo đức - thế sự.
Văn học đi sâu vào thế giới nội tâm phức tạp và đầy mâu thuẫn của con người
trong đời sống thường nhật.

- 14 -


PHƯƠNG THỨC TIẾP CẬN BÀI “CHIẾC THUYỀN NGOÀI XA” CỦA NGUYỄN MINH CHÂU

Phần thứ ba

KẾT LUẬN
1. Tính hiệu quả của đề tài.
- Quá trình ứng dụng đề tài vào dạy học trong năm học 2000 – 2010 cho các
lớp: 12A2; 12A4. Chúng tôi đạt một số hiệu quả sau :
 Đáp ứng được phương pháp dạy học tích cực.
 Hầu hết các em học sinh đều nắm bắt được nội dung của bài.
 Tạo được hứng thú, phản ứng nhanh nhạy cho học sinh khám phá văn bản.
 Phát huy tích cực vai trị người giáo viên như : quan sát lớp, nhóm làm việc,
đi sâu vào hướng dẫn cho các học sinh yếu, cá biệt làm việc đạt hiệu quả.
Từ những hiệu quả của đề tài mang lại, chúng tôi đạt một số kết quả trong năm
học 2009 – 2010 như sau :
2. Kết quả
Thống kê kết quả học lực bộ môn Ngữ văn của các lớp : 12A2; 12A4
Khảo sát chất lượng đầu năm :
Giỏi : 0%
Khá : 12%
Trung bình : 33%
Yếu : 40%
Kém : 15%
Khảo sát chất lượng học kì I :
Giỏi : 5%
Khá : 20%
Trung bình : 55%
Yếu : 13%
Kém : 7%
Khảo sát chất lượng giữa học kì II :
Giỏi : 15%

Khá : 25%
Trung bình : 58%
Yếu : 2%
Kém : 0%
Với kết quả đạt được, chúng tơi tiếp tục thực hiện và hồn chỉnh đề tài tốt nhất.
Rất mong sự đóng góp ý kiến của các thầy, cô. Chân thành cảm ơn !
- 15 -


PHƯƠNG THỨC TIẾP CẬN BÀI “CHIẾC THUYỀN NGOÀI XA” CỦA NGUYỄN MINH CHÂU

- 16 -