Tải bản đầy đủ (.pdf) (228 trang)

Vai trò phản biện xã hội và hướng dẫn dư luận xã hội của báo điện tử

Bạn đang xem bản rút gọn của tài liệu. Xem và tải ngay bản đầy đủ của tài liệu tại đây (3.16 MB, 228 trang )

.

TR ỜN

QU
N
O
V N
================

P

V

NV N

TRÒ P ẢN B ỆN
D LUẬN

NV N

ỀN

V
Ủ BÁO

LUẬN ÁN T ẾN SĨ BÁO

à Nội - 2020

ỚN DẪN


ỆN TỬ

Í


TR ỜN

QU
N
O
V N
================

P

V

NV N

TRÒ P ẢN B ỆN
D LUẬN

NV N

ỀN

V
Ủ BÁO

u n n àn B o c

Mã số 62.32.01.01

LUẬN ÁN T ẾN SĨ BÁO

N ười ướn dẫn k oa

à Nội - 2020

ỚN DẪN
ỆN TỬ

c

Í

c P S.TS. Vũ Văn

à


LỜ

M O N









Ả LUẬN ÁN


LỜ

ẢM

N





-

B








Ả LUẬN ÁN

P an Văn

iền



MỤ LỤ
MỞ ẦU .................................................................................................................... 7
1. Tính c p thi t củ

tài ........................................................................................ 7
ứu ............................................................................................. 9

2. Mụ

3. Nhi m vụ nghiên cứu ............................................................................................ 9
4.

ng, ph m vi nghiên cứu............................................................................. 9

5. Gi thuy t nghiên cứu ......................................................................................... 10
6.

ứu ..................................................................................... 10

7.

i của lu n án .................................................................................. 17

8. Ý

ĩ

ủa lu n án ............................................................................................. 18


9. K t c u của lu n án ............................................................................................. 19
ươn 1. TỔNG QUAN NGHIÊN CỨU............................................................ 20
1.1. Tình hình nghiên cứu ở

c ngồi ................................................................ 20

1.1.1. Những nghiên cứu về vai trị củ

o h ............................................... 20

1.1.2. Các nghiên cứu về vai trò phản biện xã hội của báo chí ....................... 24
1.1.3. Những nghiên cứu về vai trò hướng dẫn dư luận xã hội của báo chí ........... 27
1.2. Tình hình nghiên cứu ở Vi t Nam .................................................................. 32
1.2.1. Các nghiên cứu về vai trị phản biện xã hội của báo chí ....................... 32
1.2.2. Các nghiên cứu về v i trò hướng dẫn dư luận xã hội của báo chí ................ 36
é

1.3. Nh
ươn 2.
XÃ H

V

2.1 C

.......................................................................................... 39
SỞ LÝ LUẬN VÀ THỰC TIỄN CỦA VẤN Ề PHẢN BIỆN
ỚNG DẪN D


ở lý lu n của v

LUẬN XÃ H I CỦ BÁO

ỆN TỬ........... 42

nghiên cứu ............................................................... 42

2.1.1.Các khái niệm liên qu n đến vấn đề nghiên cứu ..................................... 42
2.1.2. Phản biện xã hội và hướng dẫn dư luận xã hội dưới góc nhìn của lý thuyết
Khơng gian cơng, Thiết lập hương trình nghị sự và Dịng chảy h i ước............ 53
2.1 4

iêu h đ nh gi hiệu quả phản iện x hội và hướng dẫn dư luận x

hội ủ
2.2 C

o điện t ........................................................................................... 64

ở th c ti n của v

nghiên cứu ........................................................... 67
1


2.2.1. Qu n điểm củ Đảng, Nhà nước Việt Nam về vai trò phản biện xã hội và
hướng dẫn dư luận xã hội của báo chí ............................................................. 67
2.2.2. Mối quan hệ giữa phản biện xã hội và hướng dẫn dư luận xã hội của
o điện t ........................................................................................................ 71

2.2 3 Nội dung, phương thứ phản iện x hội và hướng dẫn dư luận x hội


o điện t ................................................................................................. 78

2.4. Ti u k t ........................................................................................................... 82
ươn 3. V

TRÒ P ẢN BIỆN XÃ H

Ủ BÁO

V

ỚN

DẪN D

LUẬN

ỆN TỬ TUỔI TRẺ VÀ VNEXPRESS .......................... 83
............................... 83

3.1.1. Phản iện h nh s h
3 1 2 Đư r
s h

ơ s kho h

ng ..................................................................... 86

- thự ti n đối với

đề n, quyết s h, h nh

ng .......................................................................................................... 89

3.1.3.Th m gi

hống tiêu ự , qu n liêu, th m nh ng



3.2.

................................ 98
....................... 101

3.2.1. ung ấp th ng tin l l , dữ liệu kịp th i, đ

hiều trên nền tảng hu n

mự x hội ....................................................................................................... 102
322
323

ung ấp th ng tin, dữ liệu đ phương tiện ......................................... 109
hứ thảo luận trự tiếp trên gi o diện

o .................................... 116
............................. 124


3.3.1. Mứ độ tiếp nhận .................................................................................. 124
3.3.2. Mứ độ thảo luận, phản hồi của công chúng ....................................... 128
3.3.3. Hiệu quả thực tế .................................................................................... 137
3 3 4 Đ nh gi t

ng h ng........................................................................ 140
......................................................................................... 152

ươn 4. MẤY VẤN Ề ẶT RA VÀ M T S
VAI TRÒ PHẢN BIỆN XÃ H I V
BÁO

GIẢI PHÁP NÂNG CAO

ỚNG DẪN D

LUẬN XÃ H I CỦA

ỆN TỬ ...................................................................................................... 154

............................................................................ 154

2


4.1.1. Thành công ........................................................................................... 154
4.1.2. Hạn chế ................................................................................................. 155
4.2. Những v


t ra t k t qu nghiên cứu .................................................. 158

4.2.1. Vấn đề t nội dung phản biện xã hội của báo chí ................................ 158
4.2.2. Vấn đề t m i trư ng thảo luận trên

o điện t ................................. 159

4.2.3. Vấn đề t dư luận xã hội ....................................................................... 161
ẩy ho

4.3. Những gi
lu n xã h

ng ph n bi n xã h

ng d

n t ................................................................................. 162

4.3.1. Giải pháp chung.................................................................................... 162
4.3.2. Giải pháp cụ thể với hai trang báo khảo sát ........................................ 172
4.4. Ti u k

......................................................................................... 179

KẾT LUẬN ............................................................................................................ 180
D N

MỤ


N

TR N

O

Ủ TÁ

ẢL

N QU N ẾN

LUẬN ÁN .............................................................................................................. 184
DANH MỤC TÀI LIỆU THAM KHẢO ............................................................ 185
PHỤ LỤC

3


D N

MỤ BẢN

ĩ và mục Góc nhìn ....... 13

B ng1: Phân lo i ph n h i trên mục Th i s
B ng 2: B ng mã và thông tin nhân khẩu h c củ

ng ph ng v n sâu . 15
2


- 2016. ....................... 83

2

- Nam.90

.......................................................... 95


.... 101


............................................................. 109
B

6

ng ý ki n bình lu n củ

c gi trên t ng nhóm chủ

B ng 3.7: th ng kê hi u qu th c t của các v

........ 118

c ph n bi n trên

Tu i Tr và Vnexpress t 2013 - 2016. ......................................................... 137




........................... 141



2 ........................... 142








.. 149
............... 150

2

...... 151

........................................................................... 151



.............................................................................................. 152

4



D N

MỤ B ỂU Ồ


.................................................................................................................. 96
2


.......................................................................................................... 96

Bi

3.3: so sánh t l

i tìm ki m trên website tồn c u v i hai báo

Vnexpress (màu xanh) và Tu i Tr (

) t 2010 2016 trên Google

Trends. ........................................................................................................... 125
Bi

3.4: so sánh t l

i tìm ki m trên website tồn c u theo khu v c v i

hai báo Vnexpress (màu xanh) và Tu i Tr (


) t 2010 - 2016 trên Google

Trends. ........................................................................................................................ 126
Bi

3.5: so sánh t l

i tìm ki m tin tức trên toàn c u v i hai báo

Vnexpress (màu xanh) và Tu i Tr (

)t

2

- 2016 trên Google

Trends. ........................................................................................................... 126
Bi

3.6: so sánh t l

i tìm ki m tin tức trên toàn c u theo t ng khu v c

v i hai báo Vnexpress (màu xanh) và Tu i Tr (

)t

2


- 2016 trên

Google Trends ............................................................................................................ 127
Bi

3.7: t l hi u qu th c t của các v

c ph n bi n trên Tu i Tr

t 2013 - 2016. ........................................................................................................... 138
Bi

3.8: t l hi u qu th c t của các v

c ph n bi n trên Vnexpress

t 2013 - 2016. ........................................................................................................... 138

5


D N

MỤ

NH

Hình 2.1: Mơ hình hóa khái ni m v lý thuy t thi t l p
(


trình ngh s

Tes.com) ..................................................................................................... 58

Hình 2.2: Mơ hình hố lý thuy t Dịng ch

c. Ngu n:

............................ 63

Formosa gây ra........................................................................................................ 110
2
Trung do Formosa gây ra. ....................................................................................... 111

Trung do Formosa gây ra. ....................................................................................... 112
H
Trung do Formosa gây ra. ....................................................................................... 113
C
Trung do Formosa gây ra. ....................................................................................... 114
6
...................................................................... 115

...................................................................... 115

...................................................................... 116
Hình 3.9: Ph n h




Hình 3.10: Bình lu n củ

c gi trong bài vi “A

h

?” (

Hình 3.11: Ph n h
Hình 3.12: Ph n h

i h ” ........................................................ 119
l

i dân Vi t câu

n: Báo Tu i Tr , tác gi chụp ngày 15/6/2017) ........... 120
“A

l

i dân Vi t câu h



?” ... 121

n b nhi m cán b ” ........................... 121

Hình 3.13: Ph n h i ít giá tr thơng tin trên Góc nhìn ............................................ 122

Hình 4.1: Hình thức th hi n ph n h i trên giao di n The New York Times ........ 176

6


MỞ ẦU
1. Tính cấp thiết của đề tài




khi

Phụ hưng, vận động h nh trị

t đ u k nguyên ủ in ấn, đ

iệt là t th i k

ng là một hứ n ng th n hốt ủ

truyền th ng, và vào uối thế k

III ho đến đ u thế k

I ,

phương tiện

o h


t đ u n i lên

như một lự lư ng trong đ i sống h nh trị, n tr thành một chứ n ng h nh ủ m i
quố gi

[

rang 25].















C














Thông tin trên


ĩ

















.


C
7






ĩ










C


(

;

ụ ;

;


)










các



















” ủ

(

2 6)






C




h tr ng n ng
tin, gi o dụ , t

o t nh tư tư ng, ph t huy mạnh m

hứ và phản iện x hội ủ

h ủ nh n d n và đất nướ

[

C


hứ n ng th ng

phương tiện th ng tin đại h ng vì l i
2



2























C
8







i trò

phản iện x hội và hướng dẫn dư luận x hội ủ

o điện t

ĩ
2. Mục đ c n

i n cứu



quan



Nam. T
3. Nhiệm vụ nghiên cứu

ứu trên, lu n án sẽ th c hi n những nhi m vụ


c mụ
nghiên cứ

Thứ nhất, h th ng hoá và làm rõ các v
nghiên cứu trong lu
lu n xã h
h

n n i dung

n bi n xã h i, ph n bi n xã h i củ

ng d
ng d

lý lu

n xã h i củ

n t , m i quan h của ph n bi n xã
nt …

n xã h

Thứ hai, lu n án kh o sát, làm rõ vai trò ph n bi n xã h
lu n xã h i củ

u qu ph n bi n xã h i và


n xã h i củ

nt

ng d

ng

nh.

Thứ tư, lu

i quan h giữa ph n bi n xã h i và
n xã h i củ

n t kh o sát.

Thứ n m, t các nh
trò ph n bi n xã h
4.

ng d

nt .

Thứ ba
d

nt


xu t các gi i pháp nâng cao vai
ng d

n xã h i củ

nt .

ối tượng, phạm vi nghiên cứu
ng nghiên cứu của lu n án là vai trò ph n bi n xã h

lu n xã h i củ

n t Vi t Nam.

Không gian nghiên cứu l
di n tiêu bi u cho hai hình thứ
có g c là t báo in Tu i Tr
c c p phép ho

ng d

ng

n t Tu i Tr

i

n t ở Vi t Nam hi

n t Tu i Tr


c phát tri n thành phiên b n online củ
n t . Vì v
9



n t Tu i Tr


ững ràng bu c nh

nh v i phiên b n báo in của báo này. Báo Vnexpress

ngay t khi thành l

n t , khơng có phiên b n báo in. Có th



nt ”



n t Tu i Tr

é ủ

n t . C hai báo


u là nhữ

i Vi t Nam hi n
u v ph n bi n

xã h

ng d n

n xã h i.
2

Th i gian kh o sát t

n 2016.

5. Giả thuyết nghiên cứu
Giả thuyết 1:



thông



qua
Giả thuyết 2:

n t v i các th m nh của lo i hình tr c tuy n có những


vai trị khác bi t so v i các lo i hình khác trong th c hi n vai trò ph n bi n xã h i
o ra di

o lu n tr c ti p cho công chúng th o lu n, tham góp ý ki n;
n trong quá trình ph n bi n xã h i …

t

Giả thuyết 3: Tồ so n và nhà báo có vai trị thi t l
trong q trình t chứ

ng d

Giả thuyết 4:

n xã h

n xã h i.
n t Vi t Nam có nhữ

thù riêng trong q trình tham gia ph n bi n xã h

C





ng ph n bi n xã h


n

n, th hi n qua hi u qu gi i quy t các v

ti

c



Giả thuyết 5: Ch
t

s

trong th c

u.
6. P ươn p áp nghiên cứu
6.1. Phương pháp luận
v n dụ

C

n của chủ
m củ

Nam v xây d
ng d
s nghi p phát tri


ĩ

ởng H

-

ng C ng s n Vi t Nam, pháp lu t củ

c Vi t

c của dân, do dân, vì dân; v vai trò ph n bi n xã h i và
n xã h i của báo chí nói chung và củ
c.

10

n t nói riêng trong


Lu

dụng các lý thuyết về báo chí truyền thơng, xã h i h c, chính

tr h c. M t s lý thuy

c s dụng cụ th

Lý thuy t Không gian cơng (Public Sphere) củ J
nh n vai trị chủ


o của ph n bi n xã h

khơng gian th o lu

nhìn

n t chính là vai trị t o ra
i v i các v

p báo chí

t ra. Trong q trình th o lu
nhữ

n t Vi t Nam th hi n rõ

a tích c c, v a tiêu c c, trong vai trò ph n bi n xã h i và
ng d

n xã h i.

Lý thuy t Thiết lập
McCombs và Donald S w
h

hương trình Nghị sự (Agenda Setting) của Maxwell
phân tích q trình thi t l

p ph n bi n xã


n t của tồ so n và nhà báo thơng qua các tác phẩm củ

th c hi

ng d

òng xo y im l ng (Spiral of Silence) của Elisabeth Noelle

Lý thuy t
Neumann

n xã h i.

phân tích q trình


.

6.2. Phương pháp cụ thể
6.2.1.Phương pháp Phân tích
- Phương ph p ph n t h nội dung (Content Analytics):











- Phương ph p ph n t h v n ản (

xtu l n lyti s)





kê và phân tích.

6.2.2. Phương pháp thống kê
- Kh

n t Vnexpress và 1.268 tin bài trên báo

Tu i Tr online liên quan t i 92 s ki n, s vi

11

c ph n bi n xã h i trên hai báo


2

t

n 2016. Các dữ li


c phân lo i thành hai kh o sát v m t

ức ph n bi n xã h

n

ng d n

n xã h i.


chính sách cơng.
2

2








C



2 C





- Kh o sát và th ng kê 46.503 ý ki n ph n h i trên mục Góc nhìn của báo
ĩ ủa báo Tu i Tr

Vnexpress và 8.375 ý ki n ph n h i trên mục Th i s 2

2 6

m của th o lu n công trên
é

nt

v

ng trong các ý ki n ph n h i

trên không gian này theo ti n trình th i gian.
trong quá trình phân tích. C

-


C






ĩ

C






12


Bảng1: Ph n loại phản hồi trên mụ

h i sự suy nghĩ và mụ G

nhìn

(Khảo s t gi i đoạn 2013-2016 trên 54 878 phản hồi ủ h i mụ )
T ời sự - Suy


iệu

1

Loại p ản ồi

n


T ảo luận trực tiếp

1.1
1.2
2

Bổ sun quan điểm

2.1
2.2
3


un cấp dữ liệu, dự đo n

3.1
3.2
4

u

i, kiến n


4.1






4.2

4.3

5

Khác

5.1
5.2



13

Góc nhìn

ĩ

Số

Tỷ lệ

Số

Tỷ lệ

lượn

(%)


lượn

(%)


T ời sự - Suy


iệu

Loại p ản ồi

n

5.3

Góc nhìn

ĩ

Số

Tỷ lệ

Số

Tỷ lệ

lượn


(%)

lượn

(%)

ơng liên

ức ph n bi n xã h i

- Ngồi ra, trong q trình phân tích n
ng d n xã h

ng h p cụ th

s dụng tích c c trong vi c phân lo i các dữ li
phục vụ

n

c
ng theo các tiêu chí cụ th

nh tính.
dụng ứng dụng th ng kê củ

- Lu
thu th p dữ li


(

i truy c p thơng tin tồn c u củ

)

n t kh o sát.

6.2.3. Phương pháp phỏng vấn nh m






4
TT



Tuổi

1

N1.1

54

2


N1.2

38

3

N1.3

41

4

N1.4.

62

2

N

ền

iệp

ền

iệp

C ủ


6

TT



Tuổi

N

1

N2.1

27

C

2

N2.2

33

14


âm.

3


N2.3

21

4

N2.4.

33

5

N2.5

22

6

N2.6

26






é


(






)


2








ứ )
6.2.4. Phương pháp phỏng vấn sâu
Tác









C
ác thành


Thông tin nhân





Bảng 2: Bảng m và th ng tin nh n kh u h
TT

ức vụ





đối tư ng phỏng vấn s u
c vị/

ức

Trìn độ

danh
1

T1


Nhà báo

2

T2

Nhà báo

3

T3

4

T4



Nhà báo
Nhà báo

15

ĩ


TT

ức vụ




c vị/

ức

Trìn độ

danh
5

T5

Nhà báo

6

T6

Nhà báo

7

T7

Nhà báo

8


T8

Bi

9

T9

Phóng viên

10

V1

11

V2

12

V3

Nhà báo

13

V4

ĩ


(

)

Nhà báo
Nhà báo



Nhà báo

THPT

ĩ

ĩ

ĩ

thông
14

V5

T

ĩ

ĩ



15

V6

16

V7

17

V8

Nhà báo
ĩ
(

)

ĩ
C

Nhà báo









(2

-








6.2.5. Phương pháp so sánh





dung:

2014 và 2015-2


6)

16



online.











6.2.6. Phương pháp phân tích t i li u th cấp














6

ĩ
C


C
(

C



)








ĩ“



26






6.2.7. Phương pháp nghiên c u trường hợp










C
















7.

ón


óp mới của luận án







17











ụ )

(






( ụ
) C


























8. Ý n

ĩa của luận án

8.1. Ý nghĩa lý luận
Lu n án b sung thêm m t góc nhìn m i trong vi c ti p c n v vai trò ph n

bi n xã h i và h

ng d

riêng. Lu

n xã h

n t nói

i quan h giữa ph n bi n xã h

lu n xã h i trong vai trị củ
Lu

ng d

n t nói chung.
n m t cách cụ th t lý thuy

m của không gian trong vai trò ph n bi n xã h

ng d

n th c ti

c

n xã h i của


n t Vi t Nam.
Những v
ra nhi

lý lu n và các k t lu

ng nghiên cứ

c trình bày trong lu n án có th mở
v

18

này

i chi u không gian


n t và m ng xã h i, những nghiên cứu nhân khẩu h c v công chúng tham
gia th o lu n trên không gian internet, v
n t , không gian thứ c

hi u qu của ph n bi n xã h i trên
n t , vi c v n dụng các y u t

n trong các tác phẩm th c hi n ph n bi n xã h

ng d

n xã


nt …

h

8.2. Ý nghĩa thực tiễn


Lu
i phù h

n t Vnexpress và Tu i Tr online có những

phát tri n khơng gian cơng trên giao di n của chính mình, t

ẩy vai trò ph n bi n xã h

ng d
ĩ

Lu
ĩ
các quy

n xã h i của báo.
các nhà qu n lý, ho

nh

c báo chí truy n thơng tham kh o trong vi c thi t l p và ra


nh qu n lý.

Lu

u tham kh o hữu ích cho sinh viên, h c viên, nghiên cứu

sinh khi nghiên cứu v vai trò của báo chí nói chung và vai trị ph n bi n xã h i,
ng d

n xã h i củ

n t nói riêng.

9. Kết cấu của luận án
u, k t lu n, tài li u tham kh o, phụ lụ …

Ngồi ph n mở

n n i dung

chính của lu
C
C
d

ng quan nghiên cứu
2 C

ở lý lu n và th c ti n của v


n xã h i trên
C

ph n bi n xã h

ng

nt
n bi n xã h

ng d

n xã h i củ

nt

Tu i Tr và Vnexpress.
C
ph n bi n xã h

yv

t ra và m t s gi i pháp nâng cao vai trò, hi u qu
ng d

n xã h i củ

19


nt .


ương 1. TỔN
1.1. Tìn

ìn n

QU N N

N ỨU

i n cứu ở nước n oài

1.1.1. Những nghiên c u về vai trị của báo chí
C



C



g vai trị













i và








2

W

J



w

ủ C












C









in cho cơng chúng.





"

w"(



)


"

O

"(








20



22)


N thư ng hỉ
t

thể ghi lại những điều đ đư

ghi lại ho n

i


ng việ



hứ [Lippmann, 1922, trang 342].
w







w


Ô






w




j


nhau trên



j


(

)







w






























J









ĩ




J

J


E


J



John


h o qu n niệm ủ
h ng là th ng tin và giải tr
nối

hủ nghĩ tự do,
hứ n ng thứ

hứ n ng ủ truyền th ng đại
đư

hình thành như một yếu tố kết

n thiết để tạo r nền tảng hỗ tr kinh tế, và t đ đảm ảo sự độ lập tài


h nh Đ y là hứ n ng kinh do nh và quảng

o

ề ơ ản, mụ đ h h nh ủ

truyền th ng là gi p tìm r sự th t, hỗ tr trong qu trình giải quyết

21

vấn đề


×