Giáo dục đạo đức cho người thầy thuốc ở việt nam trong giai đoạn hiện nay

ĐẠI HỌC QUỐC GIA HÀ NỘI
TRƯỜNG ĐẠI HỌC KHOA HỌC XÃ HỘI VÀ NHÂN VĂN

LÂM VĂN ĐỒNG

GIÁO DỤC ĐẠO ĐỨC CHO NGƯỜI THẦY THUỐC
Ở VIỆT NAM TRONG GIAI ĐOẠN HIỆN NAY

Chuyên ngành: CNDVBC&CNDVLS
Mã số:
62.22.80.05

LUẬN ÁN TIẾN SĨ TRIẾT HỌC

NGƯỜI HƯỚNG DẪN KHOA HỌC
Người hướng dẫn1: PGS.TS Trần Sĩ Phán
Người hướng dẫn 2: GS.TS Nguyễn Ngọc Long

HÀ NỘI - 2015


LỜI CAM ĐOAN
Tơi xin cam đoan đây là cơng trình nghiên cứu của riêng tơi. Các kết
quả được viết chung với các ñồng nghiệp khác ñã ñược sự ñồng ý khi ñưa vào
luận án. Các số liệu, kết quả của luận án là trung thực và chưa từng được cơng
bố trong bất kỳ cơng trình nào khác.
Tác giả

Lâm Văn Đồng

LỜI CẢM ƠN
Sau một thời gian học tập, nghiên cứu tại trường Đại học Khoa học Xã hội
và Nhân văn - Đại học quốc gia Hà Nội, ñược sự giúp ñỡ của Nhà trường, các
Phòng và Khoa Triết học, nay tơi đã hồn thành chương trình học tập và bảo vệ
thành công luận án tiến sĩ cấp Đại học Quốc gia.
Tôi xin chân thành cảm ơn tới quý Thầy, Cô trong Ban giám hiệu, Phịng
quản lý Đào tạo sau đai học, Khoa Triết học trường Đại học Khoa học Xã hội và
Nhân văn - Đại học Quốc gia Hà Nội ñã giúp ñỡ, tạo ñiều kiện cho tôi học tập,
nghiên cứu và bảo vệ thành công luận án tiến sĩ chuyên ngành Hồ Chí Minh học.
Với sự kính trọng và biết ơn sâu sắc, tôi xin trân trọng cảm ơn các nhà khoa
học: GS. TS Nguyễn Ngọc Long, GS.TS Trần Phúc Thăng, PGS. TS Trần Sĩ Phán,
PGS. TS Nguyễn Anh Tuấn, PGS.TS Dương Văn Thịnh, PGS. TS Trần Văn Phòng,
PGS. TS Nguyễn Chí Mỳ, PGS.TS Nguyễn Bình n, PGS.TS Nguyễn Thị Nga,
PGS.TS Ngô Thị Phượng, và một số nhà khoa học khác đã trực tiếp tham gia đóng
góp ý kiến chun mơn để tơi tiếp thu, chỉnh sửa và hồn thiện luận án tiến sĩ.
Tôi cũng vô cùng biết ơn sự ñộng viên, giúp ñỡ và tạo ñiều kiện của gia đình,
bạn bè và các đồng nghiệp trong q trình học tập, nghiên cứu và hoàn thiện bản
luận án tiến sĩ.
Cuối cùng tôi xin trân trọng cảm ơn!

Hà Nội, tháng 8 năm 2015
Tác giả

Lâm Văn Đồng


MỤC LỤC
MỞ ĐẦU .......................................................................................................... 1
1. Tính cấp thiết của đề tài ................................................................................ 1
2. Mục đích và nhiệm vụ của Luận án .............................................................. 4

3. Đối tượng và phạm vi nghiên cứu ................................................................. 5
4. Cơ sở lí luận và phương pháp nghiên cứu .................................................... 5
5. Đóng góp mới của Luận án ........................................................................... 5
6. Ý nghĩa lí luận và thực tiễn của Luận án ...................................................... 6
7. Kết cấu của Luận án ...................................................................................... 6
Chương 1 TỔNG QUAN TÌNH HÌNH NGHIÊN CỨU LIÊN QUAN
ĐẾN ĐỀ TÀI .................................................................................................... 7
1.1. Những nghiên cứu liên quan ñến tầm quan trọng và nội dung của giáo
dục ñạo ñức cho người thầy thuốc ở Việt Nam hiện nay.................................. 7
1.2. Những nghiên cứu liên quan ñến thực trạng giáo dục ñạo ñức cho người
thầy thuốc ở Việt Nam hiện nay...................................................................... 13
1.3. Những nghiên cứu liên quan ñến quan ñiểm và giải pháp nâng cao hiệu quả
của cơng tác giáo dục đạo ñức cho người thầy thuốc ở Việt Nam hiện nay....... 20
1.4. Một số vấn ñề ñặt ra luận án cần tiếp tục giải quyết ................................ 24
Chương 2 MỘT SỐ VẤN ĐỀ LÍ LUẬN VỀ GIÁO DỤC ĐẠO ĐỨC CHO
NGƯỜI THẦY THUỐC Ở NƯỚC TA HIỆN NAY .................................. 28
2.1. Đạo ñức nghề nghiệp và ñạo ñức người thầy thuốc................................. 28
2.2. Giáo dục ñạo ñức cho người thầy thuốc và tầm quan trọng của giáo dục
ñạo ñức cho người thầy thuốc ở Việt Nam hiện nay ...................................... 39
2.2.1. Giáo dục ñạo ñức cho người thầy thuốc ............................................... 39
2.2.2. Tầm quan trọng của giáo dục ñạo ñức cho người thầy thuốc ở nước ta
hiện nay ........................................................................................................... 47
2.3. Nội dung giáo dục ñạo ñức cho người thầy thuốc trong giai ñoạn hiện nay.... 54


2.3.1. Giáo dục những chuẩn mực đạo đức cơng dân cho người thầy thuốc .. 55
2.3.2. Giáo dục ñạo ñức trong quan hệ giữa người thầy thuốc với bệnh nhân ....... 56
2.3.3. Giáo dục ñạo ñức trong quan hệ giữa người thầy thuốc với ñồng nghiệp
......................................................................................................................... 58
2.3.4. Giáo dục ñạo ñức trong quan hệ giữa người thầy thuốc với khoa y học .. 61

2.3.5. Giáo dục ñạo ñức trong quan hệ giữa người thầy thuốc với xã hội ...... 63
2.3.6. Giáo dục ñạo ñức trong quan hệ giữa người thầy thuốc với bản thân .. 64
KẾT LUẬN CHƯƠNG 2................................................................................ 68
Chương 3 GIÁO DỤC ĐẠO ĐỨC CHO NGƯỜI THẦY THUỐC Ở
VIỆT NAM HIỆN NAY – NHỮNG NHÂN TỐ TÁC ĐỘNG, THỰC
TRẠNG VÀ NHỮNG VẤN ĐỀ ĐẶT RA ................................................... 69
3.1. Những nhân tố chủ yếu tác ñộng tới giáo dục ñạo ñức cho người thầy
thuốc ở Việt Nam hiện nay ............................................................................. 69
3.1.1. Những nhân tố chủ quan ....................................................................... 69
3.1.2. Những nhân tố khách quan ................................................................... 70
3.2. Thực trạng giáo dục ñạo ñức cho người thấy thuốc................................. 73
3.2.1. Ở cấp ñộ xã hội ..................................................................................... 73
3.2.2. Ở cấp ñộ cơ sở ....................................................................................... 81
3.2.3. Ở cấp ñộ cá nhân- sự tự giáo dục ñạo ñức của người thầy thuốc ......... 94
3.3. Một số vấn ñề ñặt ra ñối với công tác giáo dục ñạo ñức cho người thầy
thuốc ở Việt Nam trong giai ñoạn hiện nay .................................................... 98
3.3.1. Vấn ñề ñầu tư cơ sở vật chất và chế ñộ ñãi ngộ .................................. 100
3.2.2. Vấn ñề quản lí cơ sở vật chất và quản lí hoạt ñộng nghề nghiệp ...... 102
3.2.3. Vấn ñề về những bất cập của cơng tác giáo dục đạo đức cho người thầy
thuốc ................................................................................................................ 98
KẾT LUẬN CHƯƠNG 3.............................................................................. 105


Chương 4 QUAN ĐIỂM VÀ MỘT SỐ GIẢI PHÁP CHỦ YẾU NHẰM
NÂNG CAO HIỆU QUẢ CỦA CÔNG TÁC GIÁO DỤC ĐẠO ĐỨC
CHO NGƯỜI THẦY THUỐC Ở NƯỚC TA HIỆN NAY ..................... 106
4.1. Quan điểm đối với cơng tác giáo dục ñạo ñức cho người thầy thuốc ở
nước ta hiện nay ............................................................................................ 106
4.1.1. Quán triệt tư tưởng Hồ Chí Minh về giáo dục ñạo ñức trong giáo dục
ñạo ñức cho người thầy thuốc ....................................................................... 106

4.1.2. Gắn việc giáo dục ñạo ñức với sự phát triển ngành y tế trong giai ñoạn
hiện nay ......................................................................................................... 111
4.2. Một số giải pháp chủ yếu nhằm nâng cao hiệu quả của cơng tác giáo dục
đạo đức cho người thầy thuốc ở Việt Nam hiện nay ................................... 116
4.2.1. Tăng cường hơn nữa ñầu tư cơ sở vật chất và phát triển nhân lực y tế..... 133
4.2.2. Nâng cao hiệu quả quản lí tạo điều kiện thuận lợi cho giáo dục ñạo ñức
người thầy thuốc ............................................................................................ 137
4.2.3. Tăng cường vai trị của pháp luật trong giáo dục đạo ñức cho người
thầy thuốc ...................................................................................................... 130
4.2.4. Đổi mới nội dung, đa dạng dạng hóa các hình thức giáo dục đạo ñức
cho người thầy thuốc ..................................................................................... 116
4.2.5. Khuyến khích tính chủ ñộng, tích cực và tạo ñiều kiện thuận lợi cho
người thầy thuốc tự giáo dục, rèn luyện, tu dưỡng ñạo ñức ......................... 123
4.2.6. Nâng cao trách nhiệm của bệnh nhân, người nhà bệnh nhân và dư luận
xã hội trong giáo dục ñạo ñức cho người thầy thuốc .................................... 125
KẾT LUẬN CHƯƠNG 4.............................................................................. 144
KẾT LUẬN .................................................................................................. 146
DANH MỤC CƠNG TRÌNH KHOA HỌC CỦA TÁC GIẢ LIÊN QUAN
ĐẾN LUẬN ÁN ........................................................................................... 148
TÀI LIỆU THAM KHẢO .......................................................................... 149
PHỤ LỤC ..................................................................................................... 163


MỞ ĐẦU
1. Tính cấp thiết của đề tài
Đạo đức người thầy thuốc là vấn đề khơng một thời đại nào, khơng một
xã hội nào khơng quan tâm. Sở dĩ đạo ñức người thầy thuốc luôn nhận ñược
sự quan tâm ñặc biệt bởi lẽ, nghề y là một nghề ñặc biệt; nó gắn liền với việc
bảo vệ và chăm sóc sức khỏe cho con người. Do vậy, nghề y khơng đơn thuần
chỉ là một nghề nghiệp, một phương tiện kiếm sống ñối với người thầy thuốc.

Đành rằng, người thầy thuốc phải kiếm sống qua việc hành nghề, nhưng cùng
với việc kiếm sống, người thầy thuốc cịn có một sứ mệnh cao cả hơn, đó là
sứ mệnh trị bệnh cứu người. Sứ mệnh cao cả ấy khơng chỉ địi hỏi người thầy
thuốc phải tích cực học hỏi để nâng cao nghiệp vụ chun mơn, mà cịn địi
hỏi họ khơng ngừng rèn luyện, tu dưỡng ñạo ñức nghề nghiệp; lấy y ñức làm
cơ sở và động lực thực hành chun mơn, lấy chun mơn để thể hiện và đảm
bảo cho y đức.
Ngay từ thời cổ ñại, các danh y, trong hoạt ñộng hành nghề cũng như
trong việc truyền nghề cho người kế nghiệp, đều có những địi hỏi rất cao về
y đức, và do đó, rất chú trọng đến việc tự giáo dục và giáo dục y đức. Khi
Hippocrates, ơng tổ của nghề y, viết lời thề với những yêu cầu rất cao và
nghiêm túc về y đức, thì đó khơng chỉ là lời thề của cá nhân ơng mà cịn là
tâm huyết và u cầu của ơng đối với những người kế nghiệp. Nói cách khác,
lời thề nghề nghiệp Hippocrates cũng chính là giáo huấn, là nội dung mà ông
muốn giáo dục cho những người ñang và sẽ làm nghề thầy thuốc.
Ở nước ta, danh y Lê Hữu Trác (1720-1791) ñã chỉ ra một cách sâu sắc
và tâm huyết bản chất của nghề y, sứ mệnh của người thầy thuốc, “thầy thuốc
là người có nhiệm vụ bảo vệ sinh mệnh người ta, lẽ sống chết, điều phúc họa
đều ở trong tay mình xoay chuyển”. Từ đó, ơng đưa ra một châm ngơn, một

1


ñòi hỏi ñối với người làm nghề thuốc, “ñã hiến thân cho nghề thuốc thì phải
biết qn mình để dồn hết tâm lực vào trước thuật, trước là ñể cứu người, sau
là ñúc kết ñể dựng nên ngọn cờ ñỏ thắm giữa y trường”.
Chủ tịch Hồ Chí Minh, trong thư gửi Hội nghị cán bộ y tế (2/1955) ñã
viết: “Người bệnh phó thác tính mệnh của họ nơi các cơ, các chú. Chính phủ
phó thác cho các cơ, các chú việc chữa bệnh tật và chăm sóc sức khỏe cho
đồng bào. Đó là một nhiệm vụ rất vẻ vang. Vì vậy, cán bộ cần phải thương

yêu, săn sóc người bệnh như anh em ruột thịt của mình, coi họ đau ñớn như
mình ñau ñớn. Lương y phải như từ mẫu, câu ấy nói rất đúng” [116, tr.476 ].
Những lời giáo huấn trên là sự khẳng ñịnh sứ mệnh cao cả và trách
nhiệm của người thầy thuốc ñối với con người, ñối với xã hội; ñồng thời cũng
khẳng ñịnh, y ñức và giáo dục y đức là điều khơng lúc nào và khơng ở nơi nào
có thể sao nhãng, khơng quan tâm.
Ở nước ta hiện nay, sự phát triển kinh tế-xã hội ñang ñặt ra những yêu
cầu mới ñối với lĩnh vực y tế. Những yêu cầu này biểu hiện cả trên bình diện
quy mơ, số lượng các dịch vụ y tế, cả trên bình diện chất lượng chẩn trị và
chăm sóc sức khỏe cho nhân dân. Điều đó địi hỏi phải phát triển cả số lượng
và chất lượng nhân lực ngành y tế trong đó có những người thầy thuốc. Giáo
dục ñạo ñức cho người thầy thuốc là một yêu cầu, một bộ phận của sự phát
triển đó. Ngồi ra, những tác động từ mặt trái của q trình phát triển kinh tế xã hội nói chung và sự phát triển ngành y tế nói riêng, cũng đang đặt ra những
u cầu, những vấn đề mà cơng tác giáo dục ñạo ñức cho người thầy thuốc
không thể không quan tâm giải quyết. Đó là tác động từ mặt trái của kinh tế
thị trường ñối với quan niệm về giá trị và lối sống, mà cụ thể là việc ñề cao
lối sống thực dụng, coi trọng giá trị vật chất, xem nhẹ giá trị tinh thần, đề cao
lợi ích cá nhân, xem nhẹ trách nhiệm xã hội. Đó là sức ép từ nhu cầu khám

2


chữa bệnh của nhân dân trong khi khả năng ñáp ứng cùa ngành y tế cịn hạn
chế. Đó là những hạn chế trong quản lí q trình xã hội hóa y tế, là những hạn
chế trong giáo dục ñạo ñức cho người thầy thuốc ở các trường y và các cơ sở
y tế, các bệnh viện.... Tất cả những tác nhân đó và nhiều tác nhân khác nữa
đang dẫn đến sự xuống cấp về mặt ñạo ñức ở một bộ phận không nhỏ người
thầy thuốc. Những biểu hiện của sự xuống cấp ñạo ñức ở người thầy thuốc,
chẳng hạn, sự vơ trách nhiệm trong khám chữa bệnh, thái độ bất lịch sự, cửa
quyền ñối với bệnh nhân, ñặc biệt là hiện tượng gây sức ép địi lệ phí ngầm

trong hành nghề... ñã gây tốn kém, bức xúc ñối với bệnh nhân, người nhà
bệnh nhân cũng như dư luận xã hội. Sự xuống cấp đạo đức ở một bộ phận
khơng nhỏ người thầy thuốc đã ảnh hưởng tiêu cực đến cơng tác bảo vệ, chăm
sóc sức khỏe cho nhân dân và sự phát triển ngành y tế. Việc khắc phục tình
trạng này, ñẩy lùi sự xuống cấp ñạo ñức trong ngành y và đặc biệt ở đội ngũ
người thầy thuốc địi hỏi cơng tác lí luận phải đẩy mạnh những nghiên cứu về
giáo dục ñạo ñức cho người thầy thuốc, qua ñó, góp phần nâng cao chất lượng
và hiệu quả của giáo dục ñạo ñức nhằm nâng cao ñạo ñức cho người thầy
thuốc ở nước ta hiện nay.
Những nghiên cứu về y ñức và giáo dục y ñức cho người thầy thuốc
trong thời gian qua ñã ñược thực hiện ở một số cơng trình (sách, báo khoa
học), một số Luận văn, Luận án và ở một chừng mực nhất ñịnh, trên các báo
chí hàng ngày. Từ các góc độ khác nhau, những cơng trình đó đã luận chứng
cho sự cần thiết phải giáo dục ñạo ñức cho người thầy thuốc; ñã ñề xuất ñược
một số giải pháp giáo dục ñạo ñức cho người thầy thuốc trong ñiều kiện hiện
nay. Tuy nhiên, do những mục đích cụ thể và trong những giới hạn nghiên
cứu nhất định, những cơng trình liên quan đến ñạo ñức nghề y và giáo dục
ñạo ñức nghề nghiệp cho người thầy thuốc vẫn còn những hạn chế nhất ñịnh.
Yêu cầu ñẩy mạnh hơn nữa và nâng cao hơn nữa chất lượng cũng như hiệu

3


quả của cơng tác giáo dục đạo đức nghề nghiệp cho ñội ngũ người thầy thuốc
trong ñiều kiện hiện nay địi hỏi khơng chỉ những nghiên cứu cụ thể mà cịn
địi hỏi những nghiên cứu chun sâu và có tính hệ thống từ góc độ triết học.
Để góp phần vào việc nghiên cứu chuyên sâu ở tầm triết học nhằm ñáp
ứng yêu cầu trên, chúng tôi chọn vấn ñề “Giáo dục ñạo ñức cho người thầy
thuốc ở Việt Nam trong giai ñoạn hiện nay” làm ñề tài cho Luận án triết học
của mình.

2. Mục đích và nhiệm vụ của Luận án
2.1. Mục đích
Trên cơ sở làm rõ một số vấn ñề lí luận về giáo dục ñạo ñức cho người
thầy thuốc, luận án phân tích, đánh giá thực trạng, từ ñó ñề xuất quan ñiểm và
một số giải pháp chủ yếu nhằm nâng cao hiệu quả của giáo dục ñạo ñức cho
người thầy thuốc ở Việt Nam trong giai ñoạn hiện nay.
2.2. Nhiệm vụ
- Khảo sát, ñánh giá những tài liệu chủ yếu liên quan đến đề tài, từ đó,
xác ñịnh những vấn ñề sẽ ñược nghiên cứu trong luận án.
- Xác ñịnh khái niệm giáo dục ñạo ñức cho người thầy thuốc; luận
chứng sự cần thiết và xác ñịnh những nội dung chủ yếu của giáo dục ñạo ñức
cho người thầy thuốc ở Việt Nam hiện nay.
- Phân tích những nhân tố tác ñộng và ñánh giá thực trạng giáo dục ñạo
ñức cho người thầy thuốc ở nước ta hiện nay, từ đó xác định những vấn đề
cần giải quyết.
- Đề xuất quan ñiểm và một số giải pháp chủ yếu nhằm nâng cao hiệu
quả của giáo dục ñạo ñức cho người thầy thuốc ở Việt Nam trong giai ñoạn
hiện nay.

4


3. Đối tượng và phạm vi nghiên cứu
- Luận án nghiên cứu ñạo ñức người thầy thuốc và giáo dục ñạo ñức
cho người thầy thuốc ở Việt Nam hiện nay, với phạm vi thời gian từ khi tiến
hành sự nghiệp ñổi mới.
- Trong Luận án, người thầy thuốc ñược xác ñịnh và nghiên cứu là
những y, bác sĩ khám, chữa bệnh và chăm sóc (điều dưỡng) sức khỏe cho
bệnh nhân và nhân dân. Những ñối tượng khác, chẳng hạn, cán bộ quản lí y
tế, dược sĩ, nhân viên y tế... chỉ ñược ñề cập trong chừng mực liên quan ñến

ñạo ñức người thầy thuốc và giáo dục ñạo ñức cho người thầy thuốc.
4. Cơ sở lí luận và phương pháp nghiên cứu
4.1. Cơ sở lí luận
Luận án được thực hiện trên cơ sở thế giới quan và phương pháp luận
duy vật biện chứng của chủ nghĩa Mác-Lênin; tư tưởng Hồ Chí Minh về đạo
đức, y đức; các quan điểm, đường lối, chủ trương, chính sách của Đảng, Nhà
nước về đổi mới, phát triển ngành y tế, xây dựng con người, giáo dục đạo đức
và y đức… Ngồi ra, luận án kế thừa và phát triển kết quả nghiên cứu của các
nhà khoa học, các cơng trình khoa học liên quan ñến ñề tài.
4.2. Phương pháp nghiên cứu
Phương pháp chung ñược vận dụng trong nghiên cứu, thực hiện luận án
là phương pháp biện chứng duy vật; ñồng thời, kết hợp sử dụng các phương
pháp: lịch sử và logic, phân tích và tổng hợp, quy nạp và diễn dịch, so sánh,
hệ thống hóa, khái quát hóa...
5. Đóng góp mới của Luận án
- Luận án góp phần luận chứng sự cần thiết và làm rõ hơn nội dung của
giáo dục ñạo ñức cho người thầy thuốc ở Việt Nam hiện nay thông qua các
quan hệ cụ thể của người thầy thuốc.
5


- Thơng qua việc phân tích thực trạng giáo dục ñạo ñức người thầy
thuốc ở Việt Nam hiện nay, Luận án ñã xác ñịnh 3 vấn ñề chủ yếu cần giải
quyết; ñồng thời, ñề xuất quan ñiểm và một số giải pháp chủ yếu nhằm nâng
cao hiệu quả của giáo dục đạo đức cho người thầy thuốc.
6. Ý nghĩa lí luận và thực tiễn của Luận án
Về mặt lí luận, Luận án góp phần làm sáng tỏ và hệ thống hơn về mặt lí
luận vấn đề giáo dục đạo đức cho người thầy thuốc.
Về mặt thực tiễn, Luận án có thể dùng làm tài liệu tham khảo cho công
tác nghiên cứu và giảng dạy ñạo ñức nghề nghiệp tại các trường thuộc ngành

y; những kết quả nghiên cứu của Luận án cũng có ý nghĩa khuyến nghị đối
với cơng tác giáo dục ñạo ñức nghề nghiệp cho ñội ngũ người thầy thuốc ở
Việt Nam hiện nay.
7. Kết cấu của Luận án
Ngồi phần mở đầu, kết luận, danh mục các cơng trình đã cơng bố của
tác giả liên quan đến luận án, danh mục tài liệu tham khảo, phụ lục, nội dung
Luận án gồm: 4 chương, 12 tiết.

6


Chương 1
TỔNG QUAN TÌNH HÌNH NGHIÊN CỨU LIÊN QUAN ĐẾN ĐỀ TÀI
1.1. Những nghiên cứu liên quan ñến tầm quan trọng và nội dung của
giáo dục ñạo ñức cho người thầy thuốc ở Việt Nam hiện nay
Tầm quan trọng và nội dung của giáo dục ñạo ñức cho người thầy
thuốc là vấn đề mà khơng một thời đại nào, khơng một xã hội nào khơng quan
tâm. Điều đó bị quy ñịnh bởi tính ñặc thù của nghề y là nghề chăm sóc sức
khỏe cho con người. Tính mạng và sức khỏe của người dân được phó thác cho
người thầy thuốc. Bởi thế, xã hội ln có những địi hỏi rất cao về chun
mơn và đặc biệt là tinh thần phục vụ, là ñạo ñức ở mỗi người thầy thuốc. Ở
nước ta hiện nay, sự quan tâm và những địi hỏi của xã hội được thể hiện qua
đường lối, chính sách của Đảng và Nhà nước về phát triển ngành y tế, xây
dựng đội ngũ những người làm cơng tác y tế vừa hồng vừa chun. Sự quan
tâm và những địi hỏi của xã hội cũng ñược thể hiện qua dư luận khuyến
khích, tơn vinh những tấm gương về y đức, phê phán những hiện tượng tiêu
cực trong công tác khám chữa bệnh và chăm sóc sức khỏe cho nhân dân.
Trên bình diện lí luận, sự quan tâm được thể hiện ở những nghiên cứu
về tầm quan trọng và nội dung của giáo dục ñạo ñức cho người thầy thuốc ở
nước ta hiện nay.

Trong những năm gần đây, đã có khá nhiều cơng trình nghiên cứu liên
quan đến vấn đề. Đó là các cơng trình: Đạo đức y học (Hồng Đình Cầu,
Trường Đại học y Hà Nội, 1991); Đạo ñức học và y ñức Việt Nam (Nguyễn
Văn Hiền, Nxb. Y học, 1992). Trong các cơng trình này, các tác giả đã nhìn
nhận đạo đức nghề y tức đạo đức của người thầy thuốc như là một lĩnh vực,
một hình thức biểu hiện đặc thù của đạo đức xã hội, vì thế nó có quan hệ với
đạo đức xã hội. Những u cầu, những chuẩn mực ñạo ñức của người thầy
thuốc bị quy ñịnh bởi những yêu cầu chung của ñạo ñức xã hội và bởi những

7


yêu cầu ñặc thù của nghề y tức là nghề nghiệp mà việc thực hiện nó là chữa
bệnh và chăm sóc sức khỏe cho con người. Như vậy, tầm quan trọng của đạo
đức người thầy thuốc và do đó, tầm quan trọng của giáo dục ñạo ñức cho
người thầy thuốc vừa do yêu cầu ñạo ñức chung vừa do yêu cầu ñạo ñức ñặc
thù, cụ thể của nghề y quy định.
Tác giả Ngơ Gia Hy trong cơng trình Nguồn gốc của y đức: Sự đóng
góp của nền y học vào văn hóa Việt Nam (Nxb. Y học, 1995) và cơng trình Y
đức và đạo đức y học, nguồn gốc và sự phát triển (Nxb. Y học, 1999) ñã luận
chứng cho sự cần thiết phải nâng cao y ñức trong ñiều kiện hiện nay. Tác giả
đã phân tích một số ảnh hưởng từ mặt trái của kinh tế thị trường ñối với đạo
đức người thầy thuốc, từ đó, nhấn mạnh sự cần thiết phải giáo dục ñạo ñức
cho người thầy thuốc .
Năm 1996, Bộ Y tế ban hành Quy chế về y ñức. Quy chế này xác ñịnh
những nguyên tắc nghề nghiệp cơ bản ñịnh hướng hoạt ñộng của thầy thuốc
trong ñiều kiện hiện nay. Nội dung chủ yếu của những nguyên tắc này bao
gồm: Nghiêm túc thực hiện lời dạy của Bác Hồ; phải có lương tâm và trách
nhiệm cao, hết lịng u nghề, ln rèn luyện phẩm chất đạo ñức của người
thầy thuốc; tôn trọng pháp luật và thực hiện nghiêm túc quy chế chun mơn;

tơn trọng quyền được khám chữa bệnh của nhân dân; có thái độ tơn trọng
người bệnh và gia đình họ; kê đơn phải phù hợp với chẩn đốn; thật thà, đồn
kết tơn trọng đồng nghiệp, kính trọng bậc thầy... Những ngun tắc đó cho
thấy, sự quan tâm và nhận thức của Bộ y tế ñối với tầm quan trọng và nội
dung của y ñức và giáo dục y ñức cho những người thầy thuốc.
Trong cơng trình Phát triển sự nghiệp y tế ở nước ta trong giai ñoạn
hiện nay (Nxb. Y học, 1996), tác giả Đỗ Ngun Phương đã phân tích những
u cầu của sự nghiệp phát triển ngành y tế ở nước ta hiện nay và nhấn mạnh
rằng, người thầy thuốc phải có nhân cách, đó là phải có sự hiểu biết, có lương

8


tâm và ñức ñộ. Để nâng cao năng lực và phẩm chất ñạo ñức người thầy thuốc
ñáp ứng yêu cầu phục vụ nhân dân, yêu cầu của sự phát triển ñội ngũ người
thầy thuốc, cần phải có một hệ thống giải pháp đồng bộ, trong đó cần đặc biệt
quan tâm đến giáo dục đạo đức.
Trong cơng trình Đại danh y Hải Thượng Lãn Ông và cơ sở tư tưởng
của nghề làm thuốc, chữa bệnh (Nxb. Y học, 2000), tác giả Trần Văn Thụy đã
trình bày tư tưởng Hải Thượng Lãn Ông về bản chất và ñặc trưng của nghề y
như là một nghề nhân đức; từ đó Lãn Ơng địi hỏi người thầy thuốc phải
không ngừng tự giáo dục, suy nghĩ hàng ngày chăm lo bồi ñắp 8 Đức (Nhân,
Minh, Trí, Đức, Thành, Lượng, Khiêm, Cần) và chống 8 tội (Lười, Keo kiệt,
Tham, Lừa dối, Bất nhân, Hẹp hòi, Thất đức, Dốt).
Tác giả Nguyễn Văn Lê trong cơng trình Đạo ñức và y học (Nxb. Y
học, 1999) và Một số sự kiện hàng ngày ở bệnh viện (Nxb. Y học, 2000) đã đi
sâu phân tích đặc điểm lao động của ngành y, qua đó luận chứng cho bổn
phận đạo đức của người thầy thuốc trong quan hệ với bệnh nhân, với xã hội.
Ơng cũng chỉ ra những tác động từ mặt trái của kinh tế thị trường khiến cho
ñồng tiền, bằng nhiều cách khác nhau ñã ñứng giữa thầy thuốc và bệnh nhân,

đẩy họ vào tình thế khó lựa chọn. Tuy vậy, tác giả vẫn khẳng ñịnh rằng, người
thầy thuốc chân chính là người phải coi việc trị bệnh cứu người, phục vụ xã
hội là thiên chức, là sứ mệnh cao cả của mình. Vì vậy, xã hội, cơ quan phải
thường xuyên giáo dục ñạo ñức nghề nghiệp cho họ; và bản thân mỗi người
thầy thuốc cũng phải luôn tự rèn luyện, tu dưỡng ñể trở thành người thầy
thuốc chân chính.
Từ năm 2006 đến năm 2008, tác giả Phạm Minh Đức và cộng sự ñã
thực hiện ñề tài Nghiên cứu, khảo sát việc thực hành y ñức tại một số bệnh
viện. Thơng qua việc khảo sát và đánh giá những thành tựu, những hạn chế,
những biểu hiện xuống cấp ñạo ñức tại một số bệnh viện, các tác giả ñã báo

9


ñộng về tình trạng xuống cấp ñạo ñức của một bộ phận người thầy thuốc hiện
nay. Các tác giả cũng cho rằng, đẩy lùi tình trạng xuống cấp đó là một trong
những yêu cầu cấp bách hiện nay. Một trong những giải pháp ñược ñề tài ñề
xuất là nâng cao nhận thức của toàn xã hội, của các cấp quản lí về tầm quan
trọng của giáo dục đạo đức cho người thầy thuốc.
Trong Luận văn thạc sĩ Vấn ñề giáo dục y ñức cho sinh viên ngành y ở
thành phố Hà Nội hiện nay (Hà Nội, 2007), tác giả Hoàng Thị Kim Oanh ñã
luận chứng cho tầm quan trọng của giáo dục đạo đức cho người thầy thuốc
thơng qua việc phân tích đặc điểm của ngành y. Theo tác giả, ngành y là
ngành có quan hệ đặc biệt đến sức khỏe và tính mạng con người; là nghề
mang tính nhân ñạo cao cả; là nghề mang tình thương người; là nghề thể hiện
tính cao qúy bất cầu danh lợi; là nghề tơn trọng nhân phẩm... Chính vì vậy, y
thuật phải gắn liền với y ñức. Giáo dục và tự giáo dục y đức là điều khơng
thể tách rời nghề y. Giáo dục y ñức phải ñược bắt ñầu từ khi người thầy thuốc
còn ngồi trên ghế nhà trường. Giáo dục y ñức tức là giáo dục ñạo ñức nghề
nghiệp cho sinh viên phải bao hàm giáo dục lí luận về ñạo ñức và những

phẩm chất ñạo ñức căn bản của người công dân. Đồng thời, phải giáo dục
những chuẩn mực ñạo ñức nghề nghiệp ñể khi hành nghề họ sẽ làm trịn nghĩa
vụ cơng dân Việt Nam bằng tài năng chuyên môn và phẩm chất con người
mới xã hội chủ nghĩa. Cụ thể hơn, trong Luận văn, tác giả chỉ ra và phân tích
những nội dung căn bản của giáo dục đạo đức cho sinh viên ngành y nói
chung và sinh viên ngành y Hà Nội nói riêng bao gồm: giáo dục chủ nghĩa
Mác- Lênin, tư tưởng Hồ Chí Minh về ñạo ñức cách mạng, ñạo ñức người
thầy thuốc; giáo dục y ñức truyền thống; giáo dục phẩm chất ñạo ñức cá nhân;
giáo dục y ñức thông qua các mối quan hệ của thầy thuốc.
Trong Luận án tiến sĩ Tư tưởng triết học về con người qua tác phẩm y
học của Hải Thượng Lãn Ông, (Hà Nội, 2001), tác giả Phạm Cơng Nhất đã

10


nghiên cứu và ñánh giá một cách hệ thống tư tưởng triết học về con người của
Hải Thượng Lãn Ông; từ đó chỉ ra ý nghĩa của các tư tưởng đó trong q trình
đổi mới, phát triển ngành y tế nói chung và đặc biệt là đối với giáo dục ñạo
ñức cho người thầy thuốc hiện nay nói riêng.
Cũng nghiên cứu chuyên sâu về tầm quan trọng và nội dung của giáo
dục ñạo ñức cho người thầy thuốc, tác giả Lê Thị Lí trong Luận án tiến sĩ
Nâng cao đạo ñức người thầy thuốc trong ñiều kiện hiện nay ở nước ta (Hà
Nội, 2011) ñã tiếp cận vấn ñề cả từ tình hình thực tế của ngành y, cả từ những
yêu cầu về mặt lí luận.
Theo tác giả, sự cần thiết phải giáo dục y ñức cho người thầy thuốc bị
quy định trước hết bởi tính đặc thù của nghề y là một nghề cao quý, nhân ñạo,
là nghề trị bệnh cứu người. Tác giả khảo sát khá công phu lịch sử tư tưởng về
y đức và phân tích những tư tưởng đó ở các bậc danh y. Căn cứ những tư liệu
lịch sử, tác giả cho thấy, các bậc danh y như Hyppocrates, Biển Thước, Hoa
Đà... đều có những yêu cầu rất cao về y thuật và y ñức; từ đó, họ cho rằng,

giáo dục và tự giáo dục y ñức ñối với người thầy thuốc là ñiều gắn liền với
bản thân nghề làm thuốc, chữa bệnh. Tác giả cũng khảo sát những tư tưởng
của những nhà nghiên cứu hiện ñại, chẳng hạn, D.I. Pixarép, N.E.
Telesnhevskaia... về y ñức và giáo dục y ñức ñể luận chứng cho sự cần thiết
của giáo dục y ñức. Ở Việt Nam, tác giả khảo sát những tư tưởng của Tuệ
Tĩnh, Hải Thượng Lãn Ơng và đặc biệt chú ý tìm hiểu những tư tưởng, những
lời dạy của Hồ Chí Minh về y ñức ñối với ngành y tế và người làm trong
ngành y tế. Tác giả coi những lời dạy của Hồ Chí Minh về y đức, chẳng hạn,
Lương y như từ mẫu, thật thà đồn kết... là nội dung quan trọng nhất, sợi chỉ
đỏ xun suốt cơng tác giáo dục đạo ñức, ñạo ñức nghề nghiệp cho nghề y,
ngành y ở nước ta hiện nay.
Cùng với điều đó, tác giả đã phân tích tác động từ mặt trái của kinh tế

11


thị trường ñối với ñạo ñức và ñạo ñức người thầy thuốc. Bên cạnh việc chỉ ra
tác động tích cực, tác giả cho thấy, kinh tế thị trường là một trong những tác
nhân dẫn ñến sự xuống cấp về ñạo ñức của một bộ phận không nhỏ người
thầy thuốc. Yêu cầu chăm sóc sức khỏe cho nhân dân ngày càng cao cùng với
yêu cầu phát triển ngành y tế nước nhà địi hỏi phải khắc phục sự xuống cấp
đó để nâng cao y ñức cho ñội ngũ người thầy thuốc hiện nay. Trong ñiều kiện
như vậy, giáo dục ñạo ñức cho người thầy thuốc trở thành yêu cầu, nhiệm vụ
vừa cấp thiết, vừa lâu dài.
Trong một chừng mực nhất ñịnh, một số bài báo, chẳng hạn, Góp phần
bàn về những vấn ñề ñạo ñức của người thầy thuốc Việt Nam (Trần Văn
Thụy, Tạp chí Nghiên cứu Y học, số 2/1997), Mâu thuẫn giữa mặt trái của cơ
chế thị trường với bản chất nhân ñạo của ngành y tế Việt Nam hiện nay
(Phạm Cơng Nhất, Tạp chí Giáo dục lí luận, số 6/1999), Y ñức và nâng cao y
ñức (Phạm Mạnh Hùng, Tạp chí Cộng sản, số 7/2002), Giáo dục và rèn luyện

ñạo ñức người cán bộ y tế theo tư tưởng Hồ Chí Minh (Nguyễn Hiền Lương,
Tạp chí Cộng sản, số 1/2013)... cũng đề cập đến vai trị và nội dung của giáo
dục ñạo ñức cho người thầy thuốc ở nước ta hiện nay. Xuất phát từ sự phân
tích nguyên nhân của những hiện tượng tiêu cực về mặt ñạo ñức trong lĩnh
vực y tế và ñội ngũ những người thầy thuốc hiện nay, những bài báo trên nhấn
mạnh sự cần thiết tăng cường hơn nữa công tác giáo dục, rèn luyện ñạo ñức
ñối với người thầy thuốc.
Năm 2013, Nhà xuất bản Y học xuất bản cơng trình Những bậc thầy
nổi danh về y ñức do Quý Long và Kim Thư sưu tầm và biên soạn. Đây là
một cơng trình sưu tầm và biên soạn khá công phu. Các tác giả ñã khảo sát
quan niệm về nghề y và người thầy thuốc, về y ñức của người thầy thuốc của
rất nhiều danh y từ cổ đại đến ngày nay. Đó là các danh y: Imhotep,
Hyppocrates, Biển Thước, Hoa Đà, Trương Trọng Cảnh, Vương Thúc Hòa,

12


Tuệ Tĩnh, Hải Thượng Lãn Ơng. Đó cũng là những thầy thuốc nổi tiếng trong
xã hội hiện ñại: Koch, A. Yersin, A. Freming, L. Pasteur, Hồ Đắc Di, Phạm
Ngọc Thạch, Đặng Văn Ngữ, Trần Hữu Nghiệp, Tôn Thất Tùng, Trần Hữu
Tước, Trần Đông A, Tôn Thất Bách. Đặc biệt, các tác giả ñã nghiên cứu rất
sâu Thư của Chủ tịch Hồ Chí Minh gửi Hội nghị cán bộ y tế (2/1955). Khảo
sát tư tưởng các bậc thầy nổi danh về y đức cổ kim đơng tây, các tác giả đã
cho thấy, sự tương đồng, sự thống nhất trong cách nhìn nhận của họ về thiên
chức và trách nhiệm, bổn phận ñạo ñức của người thầy thuốc, về sự cần thiết
phải giáo dục ñạo ñức cho những người làm nghề trị bệnh cứu người. Ngẫm
chuyện danh y thời trước, nhìn lại y ñức thời nay, các tác giả nhận thấy nhiều
thầy thuốc đang tự biến nghề y cao q của mình chỉ thuần túy trở thành “cái
cần câu cơm” nhiều khi khơng chân chính. Từ đó, các tác giả cơng trình nhấn
mạnh sự cần thiết phải giáo dục ñạo ñức cho người thầy thuốc trong ñiều kiện

hiện nay.
1.2. Những nghiên cứu liên quan ñến thực trạng giáo dục ñạo ñức cho
người thầy thuốc ở Việt Nam hiện nay
Đa số những nghiên cứu trong thời gian qua đều nhìn nhận thực trạng
giáo dục đạo đức như là một bộ phận của chính thực trạng đạo đức. Vì vậy,
việc nghiên cứu và đánh giá thực trạng giáo dục ñạo ñức cho người thầy thuốc
thường được thực hiện trong khn khổ chung đánh giá thực trạng đạo đức
người thầy thuốc. Điều đó tuy chưa thật đầy đủ nhưng có sự hợp lí nhất định,
bởi thực trạng ñạo ñức là chỉ báo, thước ño cho hiệu quả cũng như những hạn
chế của giáo dục ñạo đức.
Trong các cơng trình Giáo dục và đào tạo nhân lực y tế - Dự án WHOHRH - 001 (Bộ Y tế, Nxb. Y học, 2001) và Ngành y tế Việt Nam vững bước
vào thế kỉ XXI (Bộ Y tế, Nxb. Y học, 2002) đã có những đánh giá chung về
thực trạng giáo dục ñạo ñức cho người thầy thuốc ở Việt Nam. Những công

13


trình này nhìn nhận giáo dục đạo đức như là một nhiêm vụ, một phương diện
hữu cơ của chiến lược và thực tiễn ñào tạo nguồn nhân lực y tế. Vì vậy,
những thành tựu cũng như những hạn chế trong giáo dục ñạo ñức cho người
thầy thuốc ñược xem xét cả trên phương diện vĩ mô tức là phương diện ban
hành các văn bản và lãnh ñạo, chỉ ñạo chung, cả trên phương diện vi mô tức
là công tác giáo dục ñạo ñức trong các trường y, các bệnh viện, các cơ sở y tế.
Trên phương diện vĩ mô, các cơng trình trên đã chỉ ra rằng, Đảng, Nhà
nước rất quan tâm đến cơng tác giáo dục đạo đức cho đơi ngũ những người
làm cơng tác y tế nói chung, cho những người thầy thuốc nói riêng. Để nâng
cao đạo ñức cho người thầy thuốc, Đảng và Nhà nước ñã ban hành nhiều văn
bản về chính sách và pháp luật liên quan ñến sự phát triển ngành y tế và xây
dựng đội ngũ nhân lực y tế. Chẳng hạn, Chính sách của Đảng về chăm sóc
sức khỏe cho nhân dân; Luật Bảo vệ sức khỏe nhân dân ñược Quốc hội thông

qua năm 1989; Pháp lệnh về hành nghề y tế tư nhân ñược Chủ tịch nước phê
duyệt năm 1993; Nghị quyết số 90/CP của Chính phủ về phương hướng và
chủ trương xã hội hóa các hoạt động giáo dục, y tế và văn hóa (1997) cùng
các Nghị định liên quan; Nghị quyết 37/CP năm 1996 về ñịnh hướng chiến
lược chăm sóc và bảo vệ sức khỏe nhân dân giai đoạn 1996-2020... Các tác
giả cho rằng, những văn bản đó là những định hướng rất quan trọng đối với
cơng tác giáo dục ñạo ñức cho người thầy thuốc; ñồng thời chúng cũng tạo ra
một hành lang pháp lí cần thiết để ngăn chặn sự vi phạm pháp luật trong hành
nghề mà sự vi phạm này ñồng nghĩa với sự vi phạm những chuẩn mực ñạo
ñức tối thiểu của người thày thuốc.
Đánh giá trực tiếp hơn đối với cơng tác giáo dục ñạo ñức cho người
thầy thuốc, các tác giả cho rằng, Bộ Y tế đã có những văn bản khá kịp thời,
chẳng hạn, Chỉ thị 04/CT-BYT về y ñức; Quyết ñịnh số 2088/QĐ-BYT
(1996) gồm 12 ñiều về tiêu chuẩn ñạo ñức của người làm công tác y tế; Quyết

14


ñịnh số 2526 QĐ-BYT (1999) về tiêu chuẩn phấn ñấu về y ñức áp dụng cho
mỗi cá nhân, tập thể, khoa, phịng, bệnh viện, cơ sở khám chữa bệnh;
Quyết định số 2965 QĐ-BYT (1999) về kiểm tra, ñánh giá hoạt ñộng công
tác chuyên môn, tập trung ñánh giá việc thức hiện các tiêu chuẩn cụ thể
phấn ñấu về y ñức... Những văn bản này ñã và ñang ñược thực hiện và ñạt
ñược những hiệu quả rõ rệt.
Các tác giả cũng cho rằng, cơng tác giáo dục đạo đức cho người thầy
thuốc ở các trường y trong những năm qua ñã ñạt ñược những thành tựu nhất
ñịnh. Nhiều trường ñã biên soạn được giáo trình phù hợp với điều kiện của
trường. Những ngun lí đạo đức chung, truyền thống đạo đức dân tộc, truyền
thống y ñức, những lời dạy của Chủ tịch Hồ Chí Minh về y đức... đã được đưa
vào nội dung của giáo trình. Ở các bệnh viện và các cơ sở khám chữa bệnh,

công tác giáo dục y ñức cũng ñược tiến hành dưới các hình thức: học tập,
quán triệt các nghị quyết, nghị ñịnh các quy ñịnh của Đảng, Nhà nước, Bộ Y
tế về phát triển ngành và nâng cao ñạo ñức người thầy thuốc. Cùng với điều
đó, những phong trào rèn luyện chun mơn và y ñức cũng thường xuyên
ñược tiến hành; cuộc vân ñộng “Học tập và làm theo tấm gương đạo đức
Hồ Chí Minh” ñược triển khai trong toàn ngành y tế; việc vinh danh những
gương điển hình, phê phán những hiện tượng tiêu cực về ñạo ñức... là
những nỗ lực, những thành tựu của ngành y tế trong thực hành và giáo dục
ñạo đức cho người thầy thuốc.
Các cơng trình trên cũng chỉ ra những hạn chế trong giáo dục ñạo ñức
cho người thầy thuốc hiện nay. Đó là việc chậm thể chế những chủ trương
chính sách của Đảng và Nhà nước thành những quy định cụ thể, kịp thời.
Cơng tác kiểm tra, giám sát chưa thường xuyên, nghiêm túc. Đối với các hiện
tượng vi phạm quy ñịnh hành nghề, vi phạm y đức chưa có những biện pháp
xử lí nghiêm minh đủ sức răn đe. Cơng tác giáo dục y đức trong nhiều trường

15


và bệnh viện còn bất cập. Các phong trào hoạt ñộng vì cộng ñồng, trong một
số trường hợp chưa ñi vào thực chất... Điều đó dẫn đến sự xuống cấp ñạo ñức
ở một bộ phận không nhỏ thầy thuốc.
Trong các cơng trình: Quy định y đức và tiêu chuẩn phấn ñấu (Lê Ngọc
Trọng chủ biên, Nxb. Y học, 1999), Giáo dục và ñào tạo nhân lực y tế (Dự án
WHO/HRH-001, Nxb. Y học, 2001), Quản lí y tế (Trương Việt Dũng chủ
biên, Nxb.Y học, 2006), Nâng cao ñạo ñức người thầy thuốc trong ñiều kiện
hiện nay ở nước ta (Lê Thị Lí, Luận án tiến sĩ triết học, Hà Nội, 2011), các tác
giả xuất phát từ thực trạng ñạo ñức người thầy thuốc hiện nay ñể ñánh giá
thực trạng giáo dục ñạo ñức ñối với người thầy thuốc.
Cùng với việc ñánh giá cao công tác giáo dục ñạo ñức cho người thầy

thuốc ở cấp vĩ mơ, các tác giả nhìn nhận những thành tựu trong giáo dục ñạo
ñức qua việc huy ñộng ñội ngũ thầy thuốc tham gia vào các phong trào, các
hoạt động vì sức khỏe cộng đồng; chẳng hạn, hiến máu nhân ñạo, gây quỹ từ
thiện, cấp phát thuốc miễn phí cho bệnh nhân nghèo, các gia đình chính sách,
phụng dưỡng bà mẹ Việt Nam anh hùng... Theo các tác giả, việc tổ chức
những hoạt động đó đã tạo ra mơi trường thuận lợi để phát triển tình cảm ñạo
ñức và nâng cao trách nhiệm ñạo ñức cho người thầy thuốc trong quan hệ với
cộng ñồng.
Tương tự như vậy, các tác giả cho rằng, những cuộc vận ñộng như
“Học tập và làm theo tấm gương ñạo ñức Hồ Chí Minh”, “Tiếp lửa truyền
thống mãi mãi tuổi hai mươi” mà các bệnh viện, các cơ sở y tế tổ chức thực
hiện không chỉ là sự thể hiện trách nhiệm đối với cộng đồng mà cịn là hình
thức giáo dục và cũng là những thành tựu giáo dục ñạo ñức cho người thầy
thuốc.
Trong các cơng trình trên, các tác giả cũng nghiên cứu và ñánh giá các
hoạt ñộng giáo dục ñạo ñức ở các trường y. Theo ñó, trong tất cả các trường y
đều đã đưa mơn học Đạo đức nghề nghiệp vào chương trình giảng dạy. Nội

16


dung của môn học này thường bao gồm kiến thức cơ bản về đạo đức; các khái
niệm, các ngun lí y đức; Tun ngơn của Hội y học thế giới về quyền của
bệnh nhân; các nguyên tắc trong giao tiếp ứng xử với bệnh nhân; các tiêu
chuẩn của việc thực hành chăm sóc sức khỏe có chất lượng; các nguyên tắc
làm việc cùng ñồng nghiệp; các quy ñịnh của Bộ y tế về y đức. Một số trường
lớn cịn có thêm mơn Đạo đức trong nghiên cứu y sinh. Mơn học này cung
cấp cho sinh viên những nội dung cơ bản của ñạo ñức trong nghiên cứu y
sinh, trách nhiệm của người nghiên cứu y sinh; nghĩa vụ và quyền lợi của đối
tượng nghiên cứu... Cùng với giáo dục lí luận, các trường học đều có những

hoạt động thực tiễn khá phong phú. Những hoạt ñộng này ñã gắn kết nhiệm
vụ học tập, chương trình học tập của sinh viên với những u cầu chính trị, xã
hội nên có tác dụng giáo dục ñạo ñức ñối với sinh viên.
Để minh chứng cho thành tựu trong giáo dục ñạo ñức ñối với người
thầy thuốc, các tác giả ñã dẫn ra thành tựu trong cơng tác khám chữa bệnh và
chăm sóc sức khỏe cho nhân dân trong những năm qua, những ghi nhận của
Nhà nước, những tri ân của người bệnh ñối với tinh thần phục vụ của ñội ngũ
các thầy thuốc, ñặc biệt là ñối với những gương sáng hết lòng vì người bệnh.
Cùng với những thành tựu, các tác giả cũng đánh giá những hạn chế
trong cơng tác giáo dục ñạo ñức cho người thầy thuốc hiện nay. Theo các tác
giả, tính chất thương mại, với một mức độ đáng kể, đã và đang thâm nhập vào
ngành y. Nó làm biến dạng quan hệ giữa thầy thuốc và bệnh nhân. Tình trạng
quá tải tại các bệnh viện trung ương, bệnh viện đầu ngành là tác nhân kích
thích và gia tăng những tiêu cực trong khám chữa bệnh. Điều đó khơng chỉ
phản ánh tình trạng xuống cấp về y đức, mà cịn gây ra những trở ngại cho
cơng tác giáo dục ñạo ñức ngành y. Nó cũng cho thấy, giáo dục ñạo ñức cho
người thầy thuốc chưa có nhiều biến chuyển; những hạn chế của thời bao cấp
trong giáo dục ñạo ñức với những yêu cầu chung chung về lòng yêu nước, về

17


tinh thần phục vụ vẫn cịn chi phối ít nhiều và do đó ít hiệu quả trong điều
kiện mới. Những tác động và do đó, những u cầu nẩy sinh từ những điều
kiện mới địi hỏi những hình thức mới, những nội dung mới chưa ñược thể
hiện rõ nét và phổ biến trong cơng tác giáo dục đạo đức cho người thầy thuốc
hiện nay. Tác ñộng từ mặt trái của kinh tế thị trường, của q trình xã hội hóa
y tế dẫn ñến những yếu kém trong sự rèn luyện, tu dưỡng ñạo ñức của một bộ
phận thầy thuốc chưa ñược các cấp quản lí nhận thức ñầy ñủ và do đó, chưa
có những giải pháp giáo dục tồn diện.

Vì thế, theo các tác giả, bên cạnh những dấu hiệu tích cực, vẫn cịn tồn
đọng nhiều biểu hiện sa sút về ñạo ñức người thầy thuốc trong tất cả các quan
hệ: với người bệnh, với khoa y học, với ñồng nghiệp, với xã hội. Những hiện
tượng vòi tiền bồi dưỡng từ bệnh nhân, vơ trách nhiệm trong khám chữa để
xảy ra những trường hợp đáng tiếc, gây cơng phẫn trong dư luận, những
trường hợp lợi dụng những bất cập trong quy chế và quản lí để trục lợi cá
nhân... đang diễn ra khơng phải là hiếm trong điều kiện hiện nay.
Một cơng trình khác cũng đề cập khá nhiều đến thực trạng ñạo ñức
người thầy thuốc và giáo dục ñạo đức cho người thầy thuốc, đó là cơng trình
Những bậc thầy nổi danh về y ñức (Quý Long và Kim Thư, Nxb. Y học,
2013). Các tác giả cơng trình này ñánh giá cao sự quan tâm của Đảng, Nhà
nước, những nỗ lực của ngành y tế trong giáo dục ñạo ñức cho người thầy
thuốc thông qua các văn bản về phương hướng, chính sách, những quy định
về quản lí và xây dựng ngành, ñào tạo nguồn nhân lực y tế ở tầm vĩ mơ. Ở
tầm vi mơ, đối với những hoạt ñộng giáo dục cụ thể, các tác giả ñã chỉ ra và
đánh giá cao những hình thức giáo dục cụ thể, mới xuất hiện có hiệu quả, cần
được nhân rộng. Chẳng hạn, hiện nay, một số cơ sở y tế đang triển khai các
chương trình mời các chun viên ñến huấn luyện y, bác sĩ về cách giao tiếp,
thái ñộ phục vụ người bệnh.

18


Các tác giả cũng cho rằng, bên cạnh tuyên truyền, giáo dục, nêu gương,
tổ chức các hoạt động vì cộng ñồng, thì sự chấn chỉnh các hoạt ñộng hành
nghề, ñảm bảo thực hiện nghiêm chỉnh các quy chế, quy ñịnh cũng là một
hình thức, đồng thời là một thành tựu của giáo dục ñạo ñức cho người thầy
thuốc hiện nay. Cùng với điều đó, các biện pháp đi kèm khác cũng được thực
hiện; chẳng hạn, thiết lập hịm thư phản ánh ý kiến bệnh nhân, thiết lập đường
dây nóng hoạt động cơng khai 24/24 giờ. Nhiều bệnh viện cịn u cầu nhân

viên giám sát lẫn nhau... Với những hình thức cụ thể, đa dạng, phong phú, chủ
trương “Nói khơng với phong bì” cũng đang được triển khai trong tồn ngành
y tế và ñã ñem lại những kết quả ban ñầu.
Đối với những hạn chế trong cơng tác giáo dục đạo ñức cho người thầy
thuốc, các tác giả cho rằng, hạn chế phổ biến nhất là, trong cơng tác giáo dục
đạo ñức, chưa tính hết những nhân tố tác ñộng ñến người thầy thuốc, những
nhân tố này dẫn tới sự suy thối y đức hiện nay. Đó là tác động từ mặt trái của
kinh tế thị trường làm tha hóa quan hệ bệnh nhân-thầy thuốc, biến quan hệ
này thành quan hệ thuần túy dịch vụ-khách hàng với ñồng tiền chi phối tất cả;
bệnh nhân làm tha hóa thầy thuốc bằng “phong bì”; thầy thuốc coi chuyện này
là tiền Típ phục vụ; lương cán bộ y tế thấp, cơ sở y tế q tải; đầu vào ngành
y khơng tuyển lựa được các sinh viên có tâm huyết, đào tạo chạy theo số
lượng, xem nhẹ chất lượng; khơng có các hội đồn chun nghiệp như y sĩ
đồn, nha sĩ đồn...; khơng có khung pháp lí chặt chẽ để xử lí các vi phạm
pháp luật và y ñức; chưa nhận thấy ñầy ñủ tầm quan trọng từ sự phản hồi của
xã hội. Các tác giả cho rằng, những khiếm khuyết ấy vừa là nguyên nhân dẫn
đến tình trạng xuống cấp y đức, vừa là thực trạng yếu kém của cơng tác giáo
dục đạo đức cho người thầy thuốc hiện nay.
Cùng với những cơng trình trên, tức những cơng trình nghiên cứu khá
chun sâu về thực trạng giáo dục ñạo ñức cho người thầy thuốc; nhiều bài
nghiên cứu, bài báo ñược ñăng tải trên các tạp chí, báo ngày cũng đề cập đến

19