Vận dụng các tác phẩm văn học vào dạy học lịch sử việt nam 1945 1954 để tạo hứng thú cho học sinh ở trường thpt
Bạn đang xem bản rút gọn của tài liệu. Xem và tải ngay bản đầy đủ của tài liệu tại đây (1.7 MB, 109 trang )
ĐẠI HỌC QUỐC GIA HÀ NỘI
TRƯỜNG ĐẠI HỌC GIÁO DỤC
ĐỖ THỊ CHANH
VẬN DỤNG CÁC TÁC PHẨM VĂN HỌC
VÀO DẠY HỌC LỊCH SỬ VIỆT NAM (1945 – 1954)
ĐỂ TẠO HỨNG THÚ CHO HỌC SINH Ở TRƯỜNG THPT.
KHÓA LUẬN TỐT NGHIỆP
NGÀNH SƯ PHẠM LỊCH SỬ
HÀ NỘI – 2020
ĐẠI HỌC QUỐC GIA HÀ NỘI
TRƯỜNG ĐẠI HỌC GIÁO DỤC
VẬN DỤNG CÁC TÁC PHẨM VĂN HỌC
VÀO DẠY HỌC LỊCH SỬ VIỆT NAM (1945 – 1954)
ĐỂ TẠO HỨNG THÚ CHO HỌC SINH Ở TRƯỜNG THPT.
KHÓA LUẬN TỐT NGHIỆP
NGÀNH SƯ PHẠM LỊCH SỬ
Người hướng dẫn khoa học: TS. Đoàn nguyệt Linh
Sinh viên thực hiện khóa luận: Đỗ Thị Chanh
Hà Nội – 2020
LỜI CẢM ƠN
Tôi xin gửi lời cảm ơn sâu sắc nhất đến TS. Đoàn Nguyệt Linh, người đã trực tiếp hướng
dẫn và động viên tận tình chỉ bảo trong suốt thời qua để tơi hồn thành khóa luận tốt nghiệp
này.
Tơi xin cảm ơn thầy cơ giáo cùng tồn thể các bạn học sinh trường THPT Kim Liên. Đã
giúp đỡ tôi hồn thành khóa luận tốt nghiệp.
Tơi cũng xin cảm ơn lãnh đạo khoa, các thầy cô Khoa Sư Phạm đã luôn tạo điều kiện tốt
cho tôi trong suốt thời gian qua.
Trong q trình thực hiện khóa luận, do điều kiện về thời gian và bản thân nên không tránh
khỏi những thiếu sót, vì vậy tơi rất mong nhận được sự đóng góp của q thầy cơ và các bạn
sinh viên để đề tài ngày càng hoàn thiện hơn và mang giá trị thực tiễn cao.
Tôi xin chân thành cảm ơn!
Hà Nội, Tháng 5 năm 2020
Sinh viên
Đỗ Thị Chanh
1
DANH MỤC CÁC KÍ HIỆU VÀ CHỮ VIẾT TẮT
Viết tắt
Viết đầy đủ
DHLS
Dạy học lịch sử
GV
Giáo viên
HS
Học sinh
PPDH
Phương pháp dạy học
SGK
Sách giáo khoa
THPT
Trung học phổ thông
2
DANH MỤC CÁC BẢNG
Bảng 2.1. Bảng thống kê mức độ hứng thú ở lớp đối chứng và lớp thực nghiệm.....…..65
Bảng 2.2. Bảng thống kê điểm kiểm tra của học sinh lớp đối chứng và lớp thực nghiệm
(theo nhóm điểm và tỉ lệ %).....................................………………………....................66
3
DANH MỤC CÁC BIỂU ĐỒ
Biểu đồ 2.1. So sánh mức độ hứng thú ở lớp đối chứng và lớp thực nghiệm….............65
Biểu đồ 2.2. So sánh kết quả học tập ở lớp đối chứng và lớp thực nghiệm……………67
4
MỤC LỤC
MỤC LỤC.............................................................................................................................5
MỞ ĐẦU................................................................................................................................8
1. Lý do chọn đề tài.................................................................................................................................8
2. Mục đích nghiên cứu.........................................................................................................................10
3. Nhiệm vụ nghiên cứu........................................................................................................................11
4. Đối tượng và khách thể nghiên cứu..................................................................................................11
4.1. Đối tượng nghiên cứu....................................................................................................................11
4.2. Khách thể nghiên cứu....................................................................................................................11
5. Phạm vi nghiên cứu...........................................................................................................................11
6. Phương pháp nghiên cứu...................................................................................................................12
7. Bố cục của đề tài...............................................................................................................................13
CHƯƠNG 1: CƠ SỞ LÍ LUẬN VÀ THỰC TIỄN CỦA VIỆC VẬN DỤNG CÁC TÁC PHẨM VĂN
HỌC VÀO DẠY HỌC LỊCH SỬ VIỆT NAM (1945 – 1954) ĐỂ TẠO HỨNG THÚ CHO HỌC SINH
Ở TRƯỜNG TRUNG HỌC PHỔ THÔNG................................................................................................15
1.1. Lịch sử nghiên cứu vấn đề................................................................................................................14
1.1.2. Một số khái niệm về dạy học tích hợp
1.1.3. Nghiên cứu về việc sử dụng các tác phẩm văn học vào giảng dạy lịch sử....................................18
1.1.4. Những vấn đề đề tài tập trung nghiên cứu.....................................................................................19
1.2. Cơ sở lý luận.....................................................................................................................................20
1.2.1. Một số khái niệm cơ bản về dạy học tích hợp...............................................................................20
1.2.2. Phân loại các tác phẩm văn học kháng chiến................................................................................21
1.2.3. Khái niệm hứng thú và hứng thú học tập lịch sử………………………………………………...23
1.2.4. Sử dụng văn học kháng chiến để tạo hứng thú học tập lịch sử cho học sinh................................24
5
1.3. Cơ sở thực tiễn..................................................................................................................................28
1.3.1. Mục tiêu dạy học môn Lịch sử ở trường THPT……………………....……………………..….29
1.3.2. Nhu cầu học lịch sử của học sinh THPT…………………………………………………...……30
1.3.3. Thực trạng, nguyên nhân và định hướng khắc phục…………………………………....………..33
CHƯƠNG 2: MỘT SỐ BIỆN PHÁP SỬ DỤNG CÁC TÁC PHẨM VĂN HỌC TRONG DẠY HỌC
LỊCH SỬ VIỆT NAM (1945 – 1954) ĐỂ TẠO HỨNG THÚ CHO HỌC SINH THPT….....................15
2.1. Vị trí, mục tiêu và nội dung cơ bản của lịch sử Việt Nam giai đoạn 1945 – 1954……………..….36
2.1.1. Vị trí……………………………………………………………………………………....……...37
2.1.2. Mục tiêu………………………………………………………………………………....……….38
2.1.3. Nội dung cơ bản của lịch sử Việt Nam giai đoạn 1945 - 1954…………………………….......................41
2.2. Xác định nội dung kiến thức bài học có thể và cần sử dụng các tác phẩm văn học để gây hứng thú
học tập cho học sinh trong dạy học lịch sử Việt Nam 1945 – 1954…………………………………............43
2.3. Một số nguyên tắc khi sử dụng các tác phẩm văn học kháng chiến trong dạy học Lịch sử ở trường
phổ thông.........................................................................................................................................................46
2.3.1. Sử dụng các tác phẩm văn học kháng chiến phải đảm bảo tính Đảng, tính khoa học…....……...48
2.3.2. Đảm bảo tính thời sự, tính cảm xúc của các tác phẩm văn học……………………….....………49
2.3.3. Sử dụng các tác phẩm văn học kháng chiến phải phù hợp với nội dung môn học, bài học…......50
2.2.4. Sử dụng các tác phẩm văn học kháng chiến phải đảm bảo các nguyên tắc dạy học nhằm phát huy
tính tích cực của học sinh………………………………………………………………………....................51
2.2.5. Sử dụng các tác phẩm văn học kháng chiến trong DHLS phải mang tính điển hình, kết hợp chặt
chẽ với các loại tài liệu tham khảo và các biện pháp khác để nâng cao hiệu quả bài học………...........…...52
2.4. Một số biện pháp sử dụng các tác phẩm văn học vào dạy học lịch sử Việt Nam (1945 – 1954) để
gây hứng thú cho học sinh THPT………………………………………………………………....................52
2.4.1. Sử dụng các tác phẩm văn học kháng chiến để tạo tình huống có vấn đề và định hướng kiến thức
cơ bản của bài…………………………………………………………………………………......................52
6
2.4.2. Sử dụng các tác phẩm văn học kháng chiến để tổ chức học sinh lĩnh hội kiến thức mới…….....54
2.5. Thực nghiệm sư phạm.....................................................................................................................57
2.5.1. Mục đích thực nghiệm sư phạm………………………………………………………………....58
2.5.2. Đối tượng, thời gian, không gian thực nghiệm sư phạm………………………………………...58
2.5.3. Nội dung và phương pháp thực nghiệm………………………………………………………....60
2.5.4. Kết quả thực nghiệm sư phạm………………………………………………………………...…62
2.5.5. Kết luận rút ra từ thực nghiệm sư phạm……………………………………………………....…69
Tiểu kết chương 2……………………………………………………………………………………............69
KẾT LUẬN VÀ KIẾN NGHỊ………………………………………………………………………….......70
1. Kết luận...............................................................................................................................................69
2. Khuyến nghị.........................................................................................................................................71
2.1. Đối với giáo viên………………………………………………………………………………......72
2.2. Đối với học sinh…………………………………………………………………………………....74
2.3. Đối với ban quản lý nhà trường……………………………………………...........................…….74
TÀI LIỆU THAM KHẢO……………………………………………………………………………....….76
PHỤLỤC..........…………………………………………………………………………………………......79
7
MỞ ĐẦU
1. Lý do chọn đề tài
Hiện nay việc đổi mới trong giáo dục là một trong những yêu cầu cấp thiết luôn
được Đảng và xã hội quan tâm. Theo đó, để đạt được những mục tiêu đặt ra của chương
trình giáo dục phổ thơng mới thì quan trọng hơn cả là việc đổi mới phương pháp dạy và
học. Chỉ có thể nâng cao hiệu quả giáo dục qua việc đổi mới căn bản phương pháp dạy và
học, chúng ta mới có thể tạo được sự đổi mới thực sự trong giáo dục, mới có thể đào tạo ra
được những lớp người chủ động, sáng tạo đáp ứng được những địi hỏi của xã hội.
Đổi mới chương trình giáo dục hiện nay chú trọng việc nâng cao tính tích cực, chủ
động, sáng tạo của người học, lấy người học làm trung tâm. Qua đó, chống lại thói quen
học thụ động, ỷ lại. Thay vì giáo viên là chủ động truyền thụ kiến thức cho học sinh thì nay
giáo viên sẽ chuyển vai thành người thiết kế, tổ chức, hướng dẫn các hoạt động nhằm giúp
học sinh tự chủ động chiếm lĩnh tri thức. Loại bỏ dần thói quen tiếp nhận kiến thức một
cách thụ động của học sinh để hoạt động dạy và học thực sự trở thành một quá trình kiến
tạo.
Muốn thay đổi được tư duy của người học, trước tiên, cần thay đổi phương pháp dạy
học của giáo viên. Người giáo viên cần phải kiên trì, liên tục thay đổi đa dạng các hình
thức tổ chức dạy học cho học sinh từ đơn giản đến phức tạp, giúp cho các em làm quen và
hình thành cho các em tính chủ động trong việc chiếm lĩnh tri thức. Khi các em đã có thói
quen chủ động thì việc áp dụng các phương pháp mới và sự hợp tác từ phía học sinh sẽ
đem lại hiệu quả giảng dạy cao nhất.
Tuy nhiên, trên thực tế hoạt động dạy và học bộ mơn Lịch Sử ở các trường THPT
gặp khơng ít khó khăn. Việc dạy học mơn Lịch Sử vẫn nằm ở chỗ truyền thụ tất cả các kiến
thức trong SGK cho học sinh sao cho đầy đủ nhất với áp lực thời lượng giảng dạy bị thu
hẹp từ 2 tiết/ tuần xuống còn 1,5 tiết/tuần mà chưa quan tâm đến nhu cầu tìm hiểu cũng
như học tập mơn Lịch Sử của đa số học sinh. Nên không tạo được sự thích thú học tập mơn
8
lịch sử của học sinh. Vì vậy, Sử vẫn là môn khô khan, nhàm chán, bị coi là môn phụ, học
với thái độ chống đối của đa số học sinh. Thậm chí, các khối thi có mơn sử dần dần bị thu
hẹp. Trong khi, bộ môn Lịch Sử vẫn giữ một vị trí quan trọng trong mục tiêu và chiến lược
đào tạo con người xã hội chủ nghĩa của Đảng và nhà nước ta. Với tình trạng báo động như
hiện nay, nếu không sớm đưa ra những giải pháp nhằm thay đổi phương pháp giảng dạy
môn lịch sử ở cấp THPT thì sẽ tạo ra những hụt hẫng nghiêm trọng về kiến thức lịch sử,
gây ra những hệ quả đáng lo ngại trong việc kế thừa phát huy các giá trị truyền thống lịch
sử, văn hóa dân tộc, trong việc định hướng và phát triển nhân cách để xây dựng con người
Việt Nam trong thời đại mới. Để gây được sự hứng thú, niềm u thích học mơn lịch sử, thì
người giáo viên cần phải có trọng trách lớn là đổi mới phương pháp dạy học lịch sử.
Trong chương trình lịch sử cấp THPT giai đoạn 1945 – 1954, nội dung được đề cập
đến trong SGK rất khô khan, đây là thời kỳ lịch sử cũng khá gần với chúng ta về mặt thời
gian và số lượng tư liệu phản ánh về lịch sử giai đoạn này không phải nhỏ, đặc biệt là tư
liệu về văn học. Văn học thời kỳ này nổi lên rất nhiều các tác phẩm truyện ngắn, thơ, mà
phần nhiều trong số các tác phẩm thơ ấy là phong trào thơ mới. Thơ ca trong giai đoạn này
đang đi những bước đầu tiên để chuyển mình sang một giai đoạn mới. Đặc biệt sau Cách
mạng tháng Tám thành công và tiếp tục kháng chiến chống Pháp trong 9 năm với sự lãnh
đạo của Đảng, những sáng tác được được viết ra nhằm để phục vụ cho cuộc kháng chiến
chống Pháp mà hạt nhân là Việt Minh. Trong giai đoạn này, khẩu hiệu Kháng chiến hóa
văn hóa – văn hóa hóa kháng chiến của Hồ Chí Minh cũng phản ánh mục tiêu đó. Vì vậy,
các tác phẩm thơ ca, văn xuôi trong giai đoạn này gắn liền với những biến cố lịch sử của
nước Việt. Trong khi đó, thời lượng dành cho mỗi tiết lịch sử lại rất ít cộng với những kiến
thức lịch sử khơ khan. Vì vậy, điều đó gây ra khơng ít khó khăn cho giáo viên và học sinh
trong việc dạy và học.
Những tác phẩm văn học không chỉ là những tư liệu giàu hình ảnh mà cịn là những
dụng cụ trực quan sinh động. Nó khơng chỉ giúp cho giáo viên dễ dàng sử dụng đa dạng
các phương pháp dạy học lịch sử như phương pháp tạo biểu tượng lịch sử, phương pháp
9
miêu tả, mà nó cịn giúp cho học sinh hiểu sâu sắc hơn về các sự kiện lịch sử cũng như các
nhân vật lịch sử. Bên cạnh đó, việc đưa các tác phẩm văn học vào trong các bài giảng lịch
sử sẽ tác động mạnh mẽ đến tư tưởng, tình cảm hình thành nên cho học sinh những phẩm
chất đạo đức tốt. Đặc biệt hơn, vận dụng tốt các tác phẩm văn học trong các bài giảng lịch
sử còn giúp cho các bài giảng trở nên mềm mại hơn, hấp dẫn, lôi cuốn học sinh và tạo
được niềm say mê cũng như sự hứng thú học tập của học sinh trong các giờ giảng lịch sử.
Tuy nhiên, trên thực tế, có rất ít các giáo viên sử dụng nguồn tư liệu này vào giảng dạy
trong các giờ dạy lịch sử. Đây là một hạn chế lớn cần được khắc phục để thay đổi những
cái nhìn có phần hơi lệch lạc về bộ mơn lịch sử hiện nay.
Chính vì vậy, việc thay đổi phương pháp dạy học môn lịch sử hiện nay là một nhiệm
vụ hết sức cần thiết để góp phần nâng cao hiệu quả giáo dục nói chung và góp phần nâng
cao hiệu quả dạy và học của bộ mơn lịch sử nói riêng. Sử dụng kiến thức văn học vào dạy
học lịch sử là một trong những phương pháp tối ưu để góp phần nâng cao hiệu quả dạy học.
Xuất phát từ những lý do trên, tôi quyết định chọn đề tài “Vận dụng các tác phẩm
văn học vào dạy học lịch sử Việt Nam (1945 – 1954) để tạo hứng thú cho học sinh ở trường
THPT” góp phần nâng cao chất lượng dạy học lịch sử ở trường THPT để làm đề tài nghiên
cứu khóa luận của mình.
2. Mục đích nghiên cứu
Trên cơ sở khẳng định vai trò và ý nghĩa của việc vận dụng các tác phẩm văn học
vào giảng dạy môn lịch sử, bài nghiên cứu này tìm hiểu về thực trạng kết quả học tập môn
lịch sử cũng như phương pháp dạy học môn lịch sử ở một số trường THPT hiện nay, để đề
xuất biện pháp sử dụng các tác phẩm văn học trong giảng dạy môn lịch sử Việt Nam giai
đoạn 1945 – 1954 ở trường THPT góp phần vào việc đổi mới phương pháp dạy học nói
chung, dạy học lịch sử nói riêng và nâng cao kết quả học tập mơn lịch sử cho học sinh
THPT.
10
3. Nhiệm vụ nghiên cứu
Để thực hiện mục đích nghiên cứu trên, cần thực hiện những nhiệm vụ sau:
-
Hệ thống cơ sở lí luận về sử dụng văn học vào dạy học lịch sử Việt Nam giai
đoạn 1945 – 1954 ở trường THPT.
-
Tìm hiểu thực trạng kết quả học tập môn lịch sử và thực trạng việc sử dụng
các phương pháp giảng dạy lịch sử của giáo viên một số trường THPT hiện nay.
-
Nghiên cứu chương trình Lịch sử Việt Nam từ năm 1945 đến năm 1954 trong
SGK cấp THPT – Chương trình chuẩn.
-
Đề xuất một số biện pháp cụ thể trong việc vận dụng các tác phẩm văn học
trong việc giảng dạy môn lịch sử giai đoạn 1945 – 1954 tại trường THPT nhằm
tạo hứng thú học tập cho học sinh.
-
Tiến hành thực nghiệm sư phạm.
4. Đối tượng và khách thể nghiên cứu
4.1.
Đối tượng nghiên cứu
-
Đối Tượng nghiên cứu của đề tài là: Vận dụng các tác phẩm văn học vào dạy
học lịch sử Việt Nam (1945 – 1954) để tạo hứng thú cho học sinh ở trường
THPT.
4.2.
Khách thể nghiên cứu
-
Học sinh THPT.
5. Phạm vi nghiên cứu
-
Về nội dung: Đề tài tập trung nghiên cứu các tác phẩm thơ, văn xuôi cách
mạng để tạo hứng thú cho HS khi học lịch sử Việt Nam giai đoạn 1945 – 1954
cấp THPT – chương trình chuẩn.
-
Về thời gian: Tiến hành nghiên cứu vận dụng các tác phẩm văn học vào dạy
học lịch sử Việt Nam (1945 – 1954)- chương trình chuẩn, để tạo hứng thú cho
học sinh ở trường THPT trong một khoảng thời gian nhất định.
11
-
Về không gian: Tiến hành điều tra, thực nghiệm đối với HS của trường THPT
Kim Liên.
6. Phương pháp nghiên cứu
-
Phương pháp nghiên cứu lý luận:
+ Tham khảo các cơng trình nghiên cứu đi trước, đọc, sưu tầm các tài liệu từ
sách, báo, tạp chí, internet…liên quan đến vấn đề vận dụng các tác phẩm văn
học trong giảng dạy lịch sử Việt Nam giai đoạn 1945 – 1954 tại trường THPT
để làm cơ sở lý luận.
+ Sưu tầm các tác phẩm văn học kháng chiến giai đoạn 1945 - 1954
-
Nghiên cứu thực tiễn:
+ Phương pháp dùng bảng hỏi: Dùng phiếu điều tra để khảo sát thực trạng vận
dụng các tác phẩm thơ ca trong dạy học lịch sử tại trường THPT hiện nay.
Việc sử dụng phương pháp dùng bảng hỏi nhằm mục đích thu thập các thơng tin
sau:
Khảo sát kiến thức lịch sử của học sinh thông qua bài kiểm tra.
Đánh giá kết quả thực hiện qua các bài kiểm tra.
+ Phương pháp thống kê toán học: Từ những dữ liệu thu thập được sử dụng
phương pháp thống kê để thu kết quả thông qua các phầm mềm SPSS để đưa
ra kết quả nghiên cứu.
+ Phương pháp điều tra phỏng vấn là phương pháp thu thập dữ liệu ở đó người
phỏng vấn đặt những câu hỏi chờ người được phỏng vấn.
12
Việc sử dụng phương pháp này nhằm thu thập thông tin thực trạng áp dụng các tác
phẩm văn học vào giảng dạy lịch sử tại THPT Kim Liên và hứng thú của học sinh với
phươngthứcnày.
7. Bố cục của đề tài
Ngoài phần mở đầu, kết luận, tài liệu tham khảo, phụ lục, đề tài gồm có 2 chương:
Chương 1: Cơ sở lý luận và thực tiễn của việc vận dụng các tác phẩm văn học vào
dạy học lịch sử Việt Nam (1945 – 1954) để tạo hứng thú cho học sinh ở trường THPT.
Chương 2: Một số biện pháp vận dụng tác phẩm thơ ca trong dạy học lịch sử giai
đoạn 1945 – 1954 tại trường THPT nhằm nâng cao kết quả học tập cho học sinh. Thực
nghiệm sư phạm.
13
CHƯƠNG 1
CƠ SỞ LÍ LUẬN VÀ THỰC TIỄN CỦA VIỆC VẬN DỤNG CÁC TÁC PHẨM
VĂN HỌC VÀO DẠY HỌC LỊCH SỬ VIỆT NAM (1945 – 1954) ĐỂ TẠO
HỨNG THÚ CHO HỌC SINH Ở TRƯỜNG TRUNG HỌC PHỔ THÔNG.
1.1. Lịch sử nghiên cứu vấn đề
Việc sử dụng các tài liệu tham khảo bên ngồi nói chung và các chất liệu văn học
nói riêng vào giảng dạy lịch sử khơng cịn là đề tài mới mẻ, nhưng đã được khá nhiều các
nghiên cứu trong và ngoài nước đề cập tới. Mặc dù nó được trình bày với mức độ và cách
thức khác nhau nhưng các tác giả đều nhấn mạnh vai trò và đưa ra những biện pháp cụ thể
trong việc sử dụng tài liệu bên ngoài và các chất liệu văn học vào dạy học Lịch sử.
1.1.1.
Tài liệu nước ngoài
Mặc dù với những cách thức đề cập đến ở những khía cạnh khác nhau như lĩnh vực
giáo dục học, tâm lí học và giáo dục lịch sử nhưng về cơ bản, những nghiên cứu của các tác
giả nước ngoài này đều có liên quan đến sử dụng tài liệu tham khảo nói chung, tài liệu văn
học nói riêng trong DHLS ở trường phổ thông của các tác giả: A.V.Drugiocove, C.A
Eedopva, I.M.Leebedeva,…
-
N.Đ.Đairi trong cuốn “Chuẩn bị giờ học lịch sử như thế nào”, NXB Giáo
dục Hà Nội, 1973. Tác giả khẳng định, để có một giờ học tốt người giáo viên phải
kết hợp được nhiều hoạt động khác nhau, trong đó sử dụng tài liệu như một nguồn
kiến thức để cụ thể hóa kiến thức trong SGK nhằm gây hứng thú trong giờ học.
-
A.A.Vaghin trong cuốn “Phương pháp dạy học lịch sử ở trường trung
học”, NXB Giáo dục Matxcova, 1978 (tài liệu dịch),cũng đã nói lên những vấn đề
cơ bản về phương pháp dạy học lịch sử. Trong đó, có phương pháp sử dụng thơ – ca
vào dạy học để diễn tả lại một cách sinh động nhất toàn bộ đời sống xã hội trong quá
khứ, giúp HS nắm vững tri thức LS.
14
-
Tác giả V.A. Cruchetxki, 1980, 1981, “Những cơ sỏ của tâm lý học sư
phạm”, T1, T2, NXB Giáo dục cũng nêu bật vai trò, ý nghĩa của hứng thú trong q
trình học tập của HS, làm cho q trình đó diễn ra một cách tự nhiên, có hiệu quả.
Từ đó hình thành động cơ học tập đúng đắn cho HS.
1.1.2.
Tài liệu trong nước
*Các tài liệu về Giáo dục học, Tâm lí học, Phương pháp DHLS.
Phần lớn các tài liệu này đều đưa ra khái niệm về hứng thú và hứng thú học tập Lịch
sử, về việc sử dụng tài liệu tham khảo nói chung trong đó có tài liệu văn học nói riêng
trong dạy học lịch sử ở trường phổ thông hiện nay. Tiêu biểu như:
-
Hà Thế Ngữ, Đặng Vũ Hoạt, “Giáo dục học”, Tập 1, NXB Giáo dục, Hà
Nội, 1987, đã chỉ ra một trong những biện pháp nhằm phát huy tính tích cực, độc lập trong
hoạt động nhận thức của HS là việc sử dụng các loại tài liệu tham khảo vào dạy học. Mục
đích là để nâng cao hiệu quả bài học, đáp ứng yêu cầu đào tạo.
-
Nguyễn Khắc Viện (Chủ biên), “Từ điển tâm lý”, NXB Văn hóa thơng tin,
2001. Tác giả đã đưa ra quan niệm về hứng thú và tác dụng của nó: Hứng thú là biểu hiện
của một nhu cầu, làm cho chủ thể tìm cách thỏa mãn, tạo ra khối cảm, thích thú. Vì vậy
hứng thú làm tăng hiệu quả hoạt động, là một thành phần trong hệ thống động cơ của nhân
cách.
-
Phan Ngọc Liên (Chủ biên), Nguyễn Thị Côi – Trịnh Đình Tùng trong cuốn:
“Phương pháp dạy học lịch sử”,T2, NXB Đại học sư phạm, 2012 khẳng
9 định: các tác phẩm văn học từ xưa đến nay trong lịch sử dân tộc cũng như lịch sử thế giới
có vai trị to lớn đối với việc DHLS ở trường phổ thông. Tác phẩm văn học làm cho bài
giảng sinh động, hấp dẫn, nâng cao hứng thú học tập của HS. Điều đó chứng tỏ các tác
phẩm văn học thực sự có giá trị đều phản ánh cuộc sống một cách chân thực, phác họa bức
tranh xã hội đương thời của mỗi nước…nên nó rất cần thiết để làm tư liệu trong DHLS.
-
Phạm Ngọc Liên, Nguyễn Quang Minh, Kim Phụng, Kinh nghiệm giảng
dạy theo chủ đề, T1: Gây hứng thú học tập Lịch sử cho học sinh các trường phổ thông
trung học, NXB H: 1983. Các tác giả tổng kết kinh nghiệm giảng dạy môn LS trong trường
15
THPT của một số GV và đề xuất các phương pháp gây hứng thú học tập như: sử dụng đồ
dùng trực quan, hệ thống câu hỏi gợi trí thơng minh, tài lệu văn học…nhằm phát huy tích
tích cực của HS, từ đó nâng cao hiệu quả bài học lịch sử.
Phan Ngọc Liên, Trịnh Đình Tùng, Nguyễn Thị Cơi, Trần Vĩnh Tường (đồng
-
chủ biên) trong cuốn: “Một số chuyên đề phương pháp dạy học lịch sử” có phần“Sử
dụng tài liệu Hồ Chí Minh trong dạy học lịch sử” đề cập đến việc sử dụng tài liệu thơ ca
Hồ Chí Minh trong dạy học lịch sử có ý nghĩa lớn trong việc nâng cao hiệu DHLS ở trường
phổ thông.
-
Phan Ngọc Liên, Trịnh Đình Tùng (1998), “Phát huy tính tích cực của học
sinh trong dạy học lịch sử ở trường THCS”, NXB Giáo dục, Hà Nội đã nhấn mạnh tầm
quan trọng của việc phát huy tính tích cực của học sinh và làm thế nào để phát huy tính tích
cực của học sinh trong dạy học lịch sử ở trường THCS.
-
Nguyễn Thị Côi trong “Các con đường, biện pháp nâng cao hiệu quả bài
học lịch sử ở trường phổ thông”, NXB ĐHSP, H, 2006, quan niệm: Một trong những biện
pháp nâng cao hiệu quả bài học là việc trình bày hình ảnh, xúc cảm lịch sử cho học sinh.
Một trong những phương tiện để tạo nên hình ảnh về con người, sự kiện trong DHLS là các
đoạn trích từ các tác phẩm văn học trong đó có thơ - ca.
-
Nguyễn Thị Cơi (Cb), Trịnh Đình Tùng, Trần Viết Khởi, Đồn Văn Hưng,
Nguyễn Thị Thế Bình, “Rèn luyện kĩ năng nghiệp vụ sư phạm môn lịch sử”, NXB
ĐHSP, 2011, đã nêu rõ: Trong hồ sơ tư liệu DHLS có tài liệu thành văn gồm SGK và tài
liệu tham khảo. Tài liệu tham khảo gồm các tác phẩm văn học, nghệ thuật dân gian, tài liệu
lịch sử, văn kiện Đảng… Điều đó khẳng định khi DHLS không thể thiếu
tài liệu tham khảo.
* Các loại sách, tạp chí nghiên cứu giáo dục, nghiên cứu lịch sử, các cơng trình
mang tích chun khảo, kỷ yếu Hội thảo khoa học.
-
Hồng Trung Thơng (1981): “Tìm hiểu bản lĩnh dân tộc qua thơ văn yêu
nước và chống Trung Quốc xâm lược”, Tạp chí Văn học, cũng đề cập đến nội dung của
16
thơ ca chống Mĩ thể hiện hình tượng đất nước, bao trùm là sự ngợi ca, khâm phục một dân
tộc nhỏ bé dám đánh và thắng những kẻ thù xâm lược hùng mạnh: “Ôi Tổ quốc giang sơn
hùng vĩ, đất anh hùng của thế kỉ hai mươi”.
-
Nhà giáo – nhạc sĩ Mác Tuyên trong cuốn: “ Sử dụng bài hát lịch sử cách
mạng trong dạy học lịch sử ở trường phổ thơng”,1985, đã phân tích tác dụng của bài ca
cách mạng trong dạy học LS: khắc sâu sự kiện, giáo dục truyền thống dân tộc, lòng yêu
nước. Nội dung của bài ca cách mạng là chính là niềm tự hào dân tộc, thái độ căm ghét áp
bức bóc lột…Qua đó có thể khẳng định rằng các ca khúc cách mạng chứa đựng nội dung
lịch sử.
-
Hồng Đình Chiến, “Sử dụng tác phẩm Hồ Chí Minh trong dạy học lịch sử
ở trường trung học phổ thông”, Tập san KHXH cấp II, III, Bộ Giáo dục lịch sử số 3/1990
– 1991, nêu một số biện pháp sử dụng các tác phẩm của Hồ Chí Minh trong vào DHLS ở
trường phổ thơng, nhằm cụ thể hóa sự kiện lịch sử, tái hiện lịch sử một cách chân thực
thông qua các tác phẩm của Hồ Chí Minh
* Các luận án, luận văn, khóa luận tốt nghiệp của nghiên cứu sinh, học
viên cao học, sinh viên…đề cập sử dụng tài liệu văn học trong đó có thơ ca vào DHLS ở
trường phổ thông để gây hứng thú, phát huy tính tính tích cực của HS.
-
Luận án Phó tiến sĩ:“ Sử dụng tác phẩm của Hồ Chí Minh trong dạy học
lịch sử lớp 12 trung học phổ thơng” của Hồng Đình Chiến đã đưa ra một sổ biện pháp sử
dụng tác phẩm của Hồ Chí Minh vào dạy học lịch sử nhằm nâng cao chất lượng dạy học bộ
môn.
-
Luận án Tiến sĩ: “Tạo hứng thú học tập cho học sinh trong dạy học lịch sử
ở trường trung học phổ thông (Thực nghiệm phần Lịch sử thế giới lớp 10 –
chương trình chuẩn)” của Nguyễn Hà Giang đã trình bày lý luận và thực tiễn vấn đề tạo
hứng thú học tập cho HS trong DHLS ở THPT. Nghiên cứu đổi mới thiết kế nội dung bài
học và các hình thức tổ chức dạy học nhằm tạo hứng thú học tập cho HS. Tác giả đề xuất
một số biện pháp sư phạm tạo hứng thú học tập cho học sinh khi tiến hành bài học lịch sử.
17
Luận án Tiến sĩ: “Quan niệm văn học là vũ khí cách mạng và ảnh hưởng
-
của nó đối với thơ 1945 – 1985” của Trần Thị Minh Giới đã giới thiệu khái quát về thơ ca
cách mạng, quan niệm thơ ca là vũ khí đấu tranh cách mạng và giới thiệu các tác giả, bài
thơ tiêu biểu trong kháng chiến chống Mĩ.
-
Khóa luận tốt nghiệp:“Sử dụng tài liệu văn học trong dạy học lịch sử Việt
Nam giai đoạn 1919 - 1945 lớp 12 ở trường phổ thông” của Trương Thị Tình, đã xác định
nguồn tài liệu văn học được sử dụng trong DHLS Việt nam giai đoạn 1919 - 1945 và biện
pháp sư phạm khi sử dụng tài liệu văn học để nâng cao hiệu quả bài học.
Trên đây là những cơng trình nghiên cứu chủ yếu có liên quan đến đề tài. Qua tìm
hiểu chúng tơi nhận thấy rằng, các tác giả đã đề cập ở khía cạnh nhất định đến việc sử dụng
thơ - ca cách mạng trong DHLS, chỉ ra những định hướng khái quát, lý luận chung về vai
trò của việc sử dụng tài liệu tham khảo, tài liệu Văn học, tạo hứng thú trong DHLS. Mặt
khác, các luận văn Tiến sĩ, Khóa luận tốt nghiệp đi sâu nghiên cứu sử dụng tài liệu Văn
học, tác phẩm của Hồ Chí Minh trong một giai đoạn LS nhất định. Tuy nhiên, chưa có một
Luận án, Luận văn, Khóa luận hay Tạp chí nào đề cập đến việc vận dụng các tác phẩm văn
học vào dạy học lịch sử Việt Nam (1945 – 1954) để tạo hứng thú cho học sinh ở trường
THPT. Mặc dù vậy, những công trình nghiên cứu ở trên đều là nguồn tham khảo q giá,
định hướng giúp tơi hồn thành nhiệm vụ đặt ra trong đề tài của mình.
1.1.3.
Nghiên cứu về việc sử dụng các tác phẩm văn học vào giảng dạy lịch sử
Một vài năm gần đây, môn lịch sử trở thành mơn có số lượng thí sinh lựa chọn thi
tốt nghiệp và Đại học giảm sút. Không chỉ vậy, gần đây, mơn lịch sử trở thành mơn đáng
sợ và ít được các bạn học sinh yêu thích và học với thái độ chống đối. Vậy, làm thế nào để
nâng cao hiệu quả giáo dục đối với tất cả các môn học nói chung và với bộ mơn lịch sử nói
riêng là câu hỏi được quan tâm hơn cả. Yêu cầu đặt ra là cần phải có những phương pháp
dạy học mới để tạo được hứng thú học tập môn lịch sử cho đại đa số học sinh. Đổi mới
phương pháp dạy học môn lịch sử để nâng cao chất lượng dạy và học mơn lịch sử chính là
18
đề tài được rất nhiều các nhà nghiên cứu, các nhà giáo dục trong và ngoài nước quan tâm,
nghiên cứu và đề cập ở nhiều góc độ khác nhau.
Trong giáo trình “Phương pháp dạy học lịch sử” (tập 1), tác giả Phan Ngọc Liên
(chủ biên) cũng đưa ra phương pháp sử dụng tài liệu văn học trong dạy học lịch sử, và tác
giả khẳng định việc sử dụng các tư liệu văn học trong giảng dạy lịch sử giúp cụ thể hóa sự
kiện lịch sử, làm cho bài giảng trở nên phong phú, sinh động hơn.
Ngồi ra tơi cịn tiếp cận và tham khảo một số các cơng trình nghiên cứu về vấn đề
dạy học tích hợp, dạy học liên môn trong giảng dạy lịch sử như:
-
Đề tài luận văn: “Sử dụng thơ ca để tạo hứng thú cho học sinh trong dạy học bộ
môn Lịch Sử ở trường trung học phổ thông” của tác giả Phạm Văn Tức.
-
Đề tài luận văn: “Sử dụng tài liệu văn học để gây hứng thú cho học sinh trong dạy
học lịch sử Việt Nam lớp 11 – Trung học Phổ thơng (chương trình chuẩn)” của tác
giả Vũ Thị Anh.
-
Đề tài khóa luận tốt nghiệp: “Sử dụng kiến thức văn học trong dạy học lịch sử Việt
Nam 1945 – 1954 (lớp 12 chương trình chuẩn) nhằm tạo hứng thú học tập cho học
sinh” của sinh viên Lê Thị Phương Thảo.
Qua việc tìm kiếm và đọc các đề tài nghiên cứu trên, tôi nhận thấy, các cơng trình
nghiên cứu trên đều đã có những đóng góp quan trọng vào việc đổi mới giáo dục nói chung
và đổi mới phương pháp dạy học lịch sử nói riêng song các nghiên cứu trên mới chỉ khái
quát mà chưa đi sâu vào việc: “Vận dụng các tác phẩm văn học vào dạy học lịch sử Việt
Nam giai đoạn 1945 – 1954 để tạo hứng thú cho học sinh ở trường THPT.
1.1.4.
Những vấn đề đề tài tập trung nghiên cứu
Trên cơ sở kế thừa và phát huy những thành quả nghiên cứu mà những nhà nghiên
cứu đi trước đã đạt được. Tôi đã chọn đề tài “Vận dụng các tác phẩm văn học vào dạy học
lịch sử Việt Nam (1945 – 1954) để tạo hứng thú cho học sinh ở trường THPT” nhằm tiếp
19
tục khai thác sâu hơn nữa những vai trò của việc vận dụng các tác phẩm thơ ca, truyện
ngắn vào q trình dạy học mơn lịch sử, nhằm khẳng định ý nghĩa, vai trò của việc vận
dụng các tác phẩm văn học vào dạy học lịch sử ở trường THPT nói chung và giai đoạn lịch
sử từ năm 1945 đến 1954 nói riêng. Đánh giá thực trạng kết quả học tập cũng như phương
pháp dạy học của giáo viên ở một số trường THPT hiện nay. Đề xuất một số biện pháp cụ
thể để vận dụng các tác phẩm thơ ca trong dạy học lịch sử Việt Nam giai đoạn 1945 – 1954
tại trường THPT nhằm nâng cao hiệu quả của việc giảng dạy môn lịch sử để tạo hứng thú
học tập và nâng cao kết quả học tập cho học sinh THPT.
1.2. Cơ sở lý luận
1.2.1.
Một số khái niệm cơ bản về dạy học tích
1.2.1.1. Dạy học tích hợp là gì?
Dạy học tích hợp (DHTH) là một xu hướng của nền giáo dục ở nhiều nước trên thế
giới trong những năm gần đây. Việc dạy học theo định hướng tích hợp ở Việt Nam đã được
triển khai đồng bộ. Khi triển khai DHTH đã giúp giáo viên (GV) tiết kiệm được thời gian,
hạn chế việc dạy học một nội dung nhiều lần và dạy học theo hướng phát triển năng lực
người học. Môn Lịch Sử là một môn Khoa học Xã hội, đây là một môn học rất khô khan và
đặc biệt khó nhớ đối với những HS giỏi các mơn tự nhiên. Vì vậy, việc sử dụng một số tác
phẩm văn học có liên quan đến các các bài giảng lịch lịch theo trục thời gian lịch sử của
dân tộc theo hướng dạy học tích hợp sẽ giúp cả GV và HS nâng cao được chất lượng dạy
học, phát huy khả năng sáng tạo, phát triển tư duy và năng lực của HS.
1.2.1.2.Ưu điểm dạy học tích hợp với học sinh
Nội dung mang tính thực tiễn khách quan hơn giúp cho bài học trở nên sinh động,
thu hút với các em, không gây nhàm chán mà tạo động lực để các em sáng tạo, tự tư duy
theo cách suy nghĩ của bản thân. Những kiến thức được các em vận dụng ngay vào giải
quyết những vấn đề thực tiễn, ít học vẹt.
20
Những nội dung đã tích hợp cịn tiết kiệm thời gian học cho các em tìm hiểu những
kiến thức khác vì các em khơng phải học đi học lại một nội dung ở những mơn khác nhau
nữa. Điều đó khơng những tạo quá nhiều áp lực, gây tẻ nhạt trong việc học, làm chậm khả
năng tư duy của các em, biến bộ não thành những cỗ máy lập trình sẵn nữa mà thay vào đó
làm tăng khả năng tự giác, chủ động trong học tập, giúp các em tìm lại niềm hứng thú.
1.2.2.
Phân loại các tác phẩm văn học kháng chiến
Văn học giai đoạn 1945 -1954 gắn liền với hai sự kiện lớn đó là Cách mạng tháng
Tám và cuộc kháng chiến chống Pháp kéo dài suốt chín năm đã ảnh hưởng căn bản và sâu
rộng đến mọi mặt của đời sống chính trị, xã hội Việt Nam. Vì vậy, văn học giai đoạn này
rất đa dạng và phong phú với nhiều thể loại như thơ ca và văn xuôi.
1.2.2.1. Thơ ca kháng chiến
Thơ theo quan điểm của Thanh Thảo: "Thơ là chữ nghĩa cũng không là chữ nghĩa,
là ý thức mà không phải ý thức, là vô thức mà không hẳn vô thức. Thơ đúng nghĩa là sự
bộc lộ tận cùng của nhà thơ" [Sự đồng cảm trong phê bình thơ, tr.66].
Với Tố Hữu, thơ là “tiếng nói hồn nhiên nhất của tâm hồn”, thơ cách mạng là một
thứ vũ khí chiến đấu, đối với tơi, làm thơ là làm cách mạng bằng thơ.
Nhà thơ Sóng Hồng coi thơ là tình cảm và lí trí kết hợp một cách nhuần nhuyễn và
có nghệ thuật để có khả năng “thể hiện con người và thời đại một cách cao đẹp”. Thơ
khơng chỉ nói lên tình cảm riêng tư của nhà thơ mà nhiều khi thơng qua tình cảm đó nói lên
niềm hi vọng của cả dân tộc, những ước mơ của nhân dân…
Theo từ điển Thơ là khái niệm chỉ các loại sáng tác văn học có vần điệu, có đặc
điểm ngắn gọn, súc tích, nhiều ý cơ đọng. Một bài văn cũng có thể là một bài thơ nếu sự
chọn lọc các từ trong đó súc tích và gây cảm xúc cho người đọc một cách nhanh chóng.
Bên cạnh đó, một bài thơ thường cịn mang tính vần giữa câu nọ với câu kia và tổ hợp của
21
