Các nhân tố quy định cấu trúc trong quan hệ quốc tế

T p

o

X

v N n v n T p 5 S 4 (2019) 400-411

Các nhân tố quy định cấu trúc trong quan hệ quốc tế
Ho ng

ắ N m*

Tóm tắt: Cấu trú l m t t ự tế trong lị sử qu n ệ qu tế (QHQT). Tuy nhiên, trong
ng ên ứu qu n ệ qu tế t ường v trò v tá đ ng ủ ấu trú đượ qu n t m ơn
v ệ ấu trú đượ ìn t n n ư t ế n o. B v ết sẽ l m rõ m t s n n t ơ bản quy
địn nên ấu trú . V ệ n y l ần t ết bở sự t y đổ ủ
úng ũng k ến ấu trú p ả
t y đổ t eo. Cá n n t đượ đề p trong b v ết gồm ủ t ể QHQT tương tá
ệ
t ng qu tế v sự p n b quyền lự . B n n n t n y ó qu n ệ qu l v ùng vớ
n u tá đ ng đến sự ìn t n v v n đ ng ủ ấu trú .
Từ khóa: Qu n ệ qu

tế; ấu trú .

Ngày nhận 01/4/2019; ngày chỉnh sửa 27/5/2019; ngày chấp nhận đăng 20/8/2019
DOI: />
ấu trú ). Lị sử ủ m
ấu trú trong
QHQT đều o t ấy đ ều n y.

N ư v y n ững n n t ó t n ơ bản
quy địn ấu trú trong QHQT
n l
ủ
t ể QHQT tương tá
ệ t ng v sự p n
b quyền lự . Đ y l n ững n n t ó v
trị trong v ệ ìn t n v n đ ng v t y
đổ ủ ấu trú . T ếu bất kỳ m t trong b n
n n t n y ấu trú k ơng t ể ìn t n
đượ . T ông t ường trong ng ên ứu
QHQT tá đ ng ủ ấu trú đượ qu n t m
ơn l n ững gì tá đ ng đến ấu trú . T eo
úng tơ q trìn ìn t n ấu trú từ
á n n t ũng ần đượ
ú ý bở n n t
t y đổ t ì ấu trú ũng t y đổ k
ấu
trú t y đổ t ì tá đ ng ủ nó ũng t y
đổ t eo. Vì t ế v ệ tìm ểu á n n t
quy địn ấu trú l ần t ết để ó t êm ơ
sở lý lu n o v ệ ng ên ứu ấu trú .
Dướ đ y
úng t sẽ xem xét á n n t
ó t n ơ sở n y.

1. Mở đầu


Quá trìn ìn t n nên m t ấu trú

trong qu n ệ qu tế t ường d ễn r t eo
á bướ s u: Đầu t ên đó l sự r đờ á
ủ t ể QHQT m ở đ y ủ yếu l á n
nướ v s u đó l qu g . T ếp t eo l sự
p át tr ển tương tá g ữ á
ủ t ể QHQT.
sự tương tá đ t đến mứ đ n o đó ệ
t ng qu
tế bắt đầu đượ
ìn t n .
Cùng vớ đó yêu ầu ổn địn ệ t ng qu
tế dẫn t eo sự địn ìn ấu trú . Sự địn
ìn ấu trú đượ xá địn
ủ yếu dự
trên sự p n b quyền lự trong QHQT. Cấu
trú vớ n ững mẫu ìn qu n ệ p ổ b ến
v á lu t lệ ung sẽ qu y trở l tá đ ng
tớ
ủ t ể tớ sự p át tr ển tương tá v sự
mở r ng ệ t ng qu tế. Đ y l m qu n
ệ b n bên v ó t n qu l lẫn n u g ữ
ủ t ể - tương tá - ệ t ng - ấu trú ( ủ
yếu l sự p n b quyền lự ịn mẫu ìn
qu n ệ p ổ b ến v lu t lệ ung t ông qu
á xu ướng l sự p ản án tá đ ng ủ

2. Chủ thể Quan hệ quốc tế
C ủ t ể QHQT (Intern t on l A tor) l
n ững t ự t ể đóng m t v trị ó t ể n n



Trường Đ
o
X
v N n v n ĐHQG
H N ; em l:

400


401

Hồng Khắc Nam / Tạp chí Khoa học Xã hội và Nhân văn, Tập 5,

t ấy đượ trong QHQT. M t ủ t ể QHQT
b o g ờ ũng b o gồm b n đặ trưng:
- Có mụ đ
k t m g QHQT tứ
l ó đ ng ơ t m g QHQT. Đ ng ơ
đượ ụ t ể oá bằng á lợ
trong
QHQT. Đ ng ơ quyết địn v ệ t m g
qu n ệ v sự t eo đuổ ủ
ủ t ể trong
QHQT.
ơng ó mụ đ
ủ t ể sẽ
khơng tham gia QHQT.
- Có t m g v o QHQT tứ l t m gia

v o qu n ệ vớ nướ ngo v l m t bên
trong qu n ệ đó. Sự t m g n ư v y quy
địn nên t n "qu tế" ủ qu n ệ g ữ á
ủ t ể.
ông t m g v o qu n ệ vớ
nướ ngo QHQT k ơng ìn t n v
ủ
t ể k ơng trở t n
ủ t ể QHQT.
- Có khả n ng t ự
ện QHQT tứ l
p ả ó n ng lự sự đ l p y sự tự trị
n ất địn . C ủ t ể k ông ó n ng lự t ì
k ơng ìn t n v t ự
ện đượ QHQT.
C ủ t ể k ông đ l p oặ t ếu sự tự trị
t ì ỉ l ông ụ ủ
ủ t ể k á m
k ông p ả l
ủ t ể QHQT t ự sự.
- H n v v quyết địn ó ản ưởng
n ất địn tớ QHQT tứ l
n v v quyết
địn ủ nó p ả ó k ả n ng tá đ ng đến
ủ t ể k á để ìn t n oặ l m t y
đổ qu n ệ. Đồng t ờ v ệ ó ản ưởng
ũng k ến á
ủ t ể k á p ả t n đến
nó trong n sá đ ngo ủ mìn . Nếu
t ếu đặ trưng n y á

ủ t ể k á sẽ
k ông qu n t m v qu n ệ k ó ìn t n
oặ nếu ó ìn t n t ì qu n ệ sẽ k ó
duy trì.
Cả b n đặ trưng m ng t n bản ất n y
ủ
ủ t ể QHQT đều k ến úng p ả
ìn t n v duy trì tương tá trong qu n
ệ vớ n u. Bở t ế n nướ bên trong
qu g b o g ờ ũng ó
ứ n ng
n l đ n v đ ngo . T ự tế lị sử
ũng o t ấy k ơng m t qu g n o ó
t ể s ng m t mìn m k ơng tương tá vớ
á qu g k á . Tất ả á qu g đều
bu p ả tương tá vớ bên ngo dù mu n

4 (2019) 400-411

y k ơng mu n dù ó t
n
n sá
đóng ử oặ tự ung tự ấp.
ơng ỉ đóng v trò t o r tương tá
ả b n đặ trưng trên ủ
ủ t ể QHQT
đều l n ững tá n n ản ưởng n ều đến
sự v n đ ng ủ tương tá . Đ vớ đặ
trưng t ứ n ất đ ng ơ ng lớn tứ l lợ
ng n ều t ì tương tá

ng dễ p át
tr ển để t ự
ện lợ
ng y ng t ng vớ
bên ngo . Đ ng ơ y lợ
ng vững
bền tương tá
ng dễ đượ duy trì l u d .
Đ vớ đặ trưng t ứ
ng t m g v o
QHQT n ều tương tá
ng m n ; ng
t m g v o n ều lĩn vự tương tá
ng
đ d ng. Đ vớ đặ trưng t ứ b
ng ó
n ng lự t ự
ện QHQT tương tá
ng
dễ đượ duy trì; n ng lự
ng lớn tương
tá
ng dễ p át tr ển để đ t đượ n ều ơn
lợ
vớ bên ngo . Đ vớ n ng lự t ứ
tư ng ó ản ưởng trong QHQT ủ t ể
ng ó t êm ơ
v dễ đượ k
t
để mở r ng tương tá ; đồng t ờ vì ó k ả

n ng tá đ ng đến ủ t ể k á nên ũng
bu
úng p ả tương tá vớ mìn . ết
quả l tương tá ng y ng p át tr ển.
Lẽ tất n ên n ững t y đổ trên ủ
ủ
t ể o n to n ó t ể k ến o tương tá
d ễn r t eo
ều ngượ l tứ l g ảm đ .
Tuy n ên t ự tế lị sử đ
o t ấy sự
p át tr ển tương tá vớ bên ngo dường
n ư l quy lu t đ vớ m
ủ t ể QHQT.
Đ ều n y sẽ đượ t ấy rõ ơn trong p ần
t ếp t eo về tương tá .
Trong t ờ
ện đ
ó
đ ểm đáng
ú ý. M t l s lượng qu g vớ tư á
l
ủ t ể QHQT ơ bản v qu n tr ng n ất
đ t ng lên n ều so vớ trướ . Cùng vớ đó
ả b n đặ trưng ủ
ủ t ể QHQT đều
p át tr ển ơn trướ rất n ều k ến o
tương tá g ữ á qu g p át tr ển rất
m n mẽ ả về lượng v
ất. H l bên

n qu g
òn xuất ện t êm lo
ìn
ủ t ể mớ đượ g l
ủ t ể p qu g
(Nonst te A tor) vớ s lượng k á đông đảo


Hồng Khắc Nam / Tạp chí Khoa học Xã hội và Nhân văn, Tập 5,

v ng y
ng t ng (Ho ng
ắ N m
2008a: 157-167, 2008b: 10-18). C ủ t ể p
qu g ũng l n ững ủ t ể QHQT tứ
l ũng b o gồm b n đặ trưng trên n ưng
k ông p ả l qu g . Cá
ủ t ể p
qu g nổ b t n ư tổ ứ qu tế ông
ty xuyên qu g p ong tr o x
... đều
góp p ần l m t ng tương tá trong QHQT
k
úng k ông ỉ qu n ệ vớ n u m
ịn ó ả tương tá vớ ủ t ể qu g . Cả
đ ểm n y đều t ú đẩy sự p át tr ển
m n mẽ ủ tương tá trong QHQT t ờ
ện đ .
C n sự p át tr ển tương tá g ữ á
ủ t ể đ g úp ìn t n nên ệ t ng

qu tế. Trong ệ t ng qu tế đó á
ủ
t ể QHQT trở t n p ần tử (Element) y
đơn vị (Un t) ủ ệ t ng - ấu trú . Đó l
n ững b p n n ỏ ơn v nằm trong ệ
t ng. G ữ á p ần tử ủ ệ t ng ó sự
tương tá vớ n u m t p ợp úng l t ì
t o t n ệ t ng. Nếu k ơng ó ủ t ể
QHQT vớ tư á l đơn vị ệ t ng qu
tế k ông t ể tồn t . P ần tử ó t ể l n ững
t ểu ệ t ng (Subsystem) vớ á t p ợp
p ần tử n ỏ ơn ủ mìn . T eo đó p ần tử
ủ ệ t ng qu tế
n l qu g v
á
ủ t ể p qu g . Bản t n qu g
y ủ t ể p qu g ũng l n ững t ểu
ệ t ng. Trong đó qu g l á p ần tử
qu n tr ng n ất ủ ệ t ng qu tế. T ông
qu sự p át tr ển qu n ệ vớ n u á
ủ
t ể QHQT gắn kết l để ìn t n nên ệ
t ng qu tế. S lượng á p ần tử t o nên
quy mô ủ ệ t ng. C ủ t ể t m g ng y
ng n ều ệ t ng qu tế ng mở r ng.
N ư v y sự t y đổ ủ
ủ t ể QHQT ó
t ể dẫn đến sự t y đổ ủ ệ t ng qu
tế.
Đ vớ ấu trú

ủ t ể QHQT ũng
đóng v trò qu n tr ng. Robert G lp n o
rằng "Cá
ủ t ể t m g v o qu n ệ x
v t o r ấu trú x
n ằm mụ đ
t ú đẩy ng lo t á lợ
n trị k n

4 (2019) 400-411

402

tế oặ á k ểu lợ
k á " (Mansbach
1997: 147). Cấu trú t ú đẩy sự kết n
g ữ á p ần tử v sự ổn địn tương đ
ủ QHQT nên g úp đem l lợ
o á
ủ t ể. Đ ều n y t o r đ ng ơ x y dựng
ấu trú
ủ
á
ủ t ể k t m g
QHQT. Bên n đó k ơng ỉ l n ững
đơn vị n bản ủ ấu trú sự đ d ng g ữ
cá
ủ t ể đ dẫn đến sự p át tr ển k ơng
đều v từ đó ìn thành nên sự p n b
quyền lự - p ương d ện

n yếu ủ ấu
trú trong QHQT. Sự p n b quyền lự dự
trên sứ m n tổng ợp ủ á qu g .
C n á ường qu vớ sứ m n to lớn
ủ
úng l n ững b p n qu n tr ng
trong p n b quyền lự . Sự t y đổ sứ
m n tổng ợp ủ qu g dẫn đến t y
đổ tương qu n sứ m n v từ đó l t y
đổ trong p n b quyền lự qu tế. Lị sử
đ
o t ấy sự t y đổ ủ ấu trú trong
QHQT t ường bắt nguồn từ n ững t y đổ
trong sứ m n tổng ợp qu g đặ b ệt
từ n ững ường qu
ủ yếu. Sự trỗ d y
ủ Đứ l nguồn ơn dẫn đến sự t y đổ
ủ ấu trú đ ự ở
u Âu trướ T ế
ến I. Tương tự n ư v y l lớn m n ủ
Đứ v N t trướ T ế
ến II ũng l m
đảo l n p n b quyền lự do An v P áp
p
k đó. H y sự t y đổ
ếđ ở
á nướ XHCN Đông Âu v sự t n r ủ
L ên Xô v o u C ến tr n L n đ dẫn
đến sự ấm dứt ấu trú
ự .

Đ vớ
p ương d ện òn l ủ ấu
trú ũng v y. Cá mẫu ìn qu n ệ v lu t
lệ t ự r l xuất p át từ qu n n ệm y g á
trị ủ á
ủ t ể QHQT ứ k ông p ả
"từ trên trờ rơ xu ng". C úng ó trở t n
p ổ b ến y k ông p ụ t u đáng kể v o
n sá đ ngo t n toán lý tr n ng
lự v sự lự
n ủ á
ủ t ể QHQT.
Tất ả n ững đ ều n y l p ụ t u đáng kể
v o á yếu t l ên ủ qu n ủ
ủt ển ư
bản sắ v n ó g á trị qu n n ệm ... C ủ
t ể QHQT k ông p ả l nô lệ ủ o n


403

Hồng Khắc Nam / Tạp chí Khoa học Xã hội và Nhân văn, Tập 5,

ản k á qu n
úng ó sự đ l p n ất
địn v ó k ả n ng k ắ p ụ o n ản .
Suy o ùng
ủ t ể QHQT dù t u lo
ìn qu g
y p qu g t ì đều t ự

ất l m t t p ợp ngườ qu n ệ g ữ
úng ũng l qu n ệ g ữ ngườ v ngườ
nên k ông t ể k ông ịu tá đ ng ủ á
yếu t l ên ủ qu n. Từ đó sự t m g
ấp t u n y p ản k áng đ vớ ấu trú
òn p ụ t u n ều v o á yếu t n y.
Trong s á
ủ t ể QHQT á ường
qu đóng v trị rất qu n tr ng đ vớ sự
v n đ ng ủ ấu trú bở
úng k ơng ỉ
ó k ả n ng
p
ấu trú m òn bị ản
ưởng n ều n ất bở ấu trú . Sự mở r ng
y p át tr ển ấu trú đều đem l ả ơ
v t á t ứ tớ lợ
v vị t ế ủ á
nướ n y. Đó l ơ
g t ng vị t ế v
p át tr ển lợ
trong m t ệ t ng r ng
mở ơn ó đượ n ững mẫu ìn qu n ệ
v lu t lệ ó lợ
o mìn trong ấu trúc.
Còn t á t ứ l từ n ững k oảng tr ng
mớ trong ệ t ng đ ng đượ mở r ng sẽ
t o đ ều k ện o t ế lự k á
en
nv o

ấu trú đe d vị t ế ủ á
ủ t ể đ ng
p
ấu trú . Ngượ l sự t u ẹp
quyền lự ấu trú
n l sự g ảm vị t ế v
mất mát về lợ
. Vì t ế á ường qu
t ường tá đ ng đến ấu trú n ều n ất t o
r n ững b ến đ ng ủ ấu trú trên ả b
p ương d ện. Có t ể t ấy rõ đ ều n y trong
lị sử QHQT n ện đ . Trong á t ờ
kỳ n y QHQT ó xu ướng p át tr ển ả về
đ s u sắ lẫn k ông g n n ất l s u n m
1945 k
ó sự t m g t êm ủ ơn tr m
qu g t u T ế g ớ t ứ B ở ả Á P
Mỹ L t n ... Vớ sự mở r ng ệ t ng qu
tế r p m v to n ầu á ường qu đ
p ả
gắng mở r ng p m v ản ưởng
ủ mìn trên k ắp t ế g ớ để tìm á g
t ng quyền lự ấu trú ủ mìn . Cấu trú
ủ ệ t ng qu tế to n ầu vì t ế m
đượ địn ìn rõ rệt ơn.

4 (2019) 400-411

N ưv y
ủ t ể QHQT l n n t

n
bản để t o nên ấu trú .
ơng ỉ ó v y
ủ t ể ịn ó k ả n ng tá đ ng đến ấu
trú . Tá đ ng n y ó trự t ếp tớ ấu trú
n ưng ũng ó ả g án t ếp t ông qu tương
tá v ệ t ng qu tế.
3. Tương tác
Tương tá (Inter t on) ở đ y l n ững
tá đ ng qu l g ữ á
ủ t ể QHQT.
Tương tá ó t ể l
n v ữu ìn oặ
n ững tá đ ng vơ ìn . Bản ất tương tá
l ótn
ều. Tương tá xuất p át từ
á
ủ t ể QHQT v qu y trở l tá đ ng
v o úng. Tương tá ản ưởng lớn đến
ủ t ể. M t ủ t ể đượ xá địn bở yếu
t tự t n bên trong v n ững yếu t bên
ngo từ mô trường. Tương tá
n l m t
trong n ững yếu t bên ngo đó. T ơng qu
tương tá mơ trường bên ngo đ tá đ ng
tớ
ủ t ể.
ơng
ó t ể s ng ngo mơ
trường ủ mìn v ũng k ơng

trán
k ỏ tá đ ng từ mơ trường đó. Đ y
n
l v trị ủ QHQT nó
ung đ vớ á
ủ t ể QHQT.
Trong ệ t ng nó ung ệ t ng qu
tế nó r êng ó
lo tương tá l ên qu n
đến ấu trú : Tương tá g ữ á đơn vị để
ìn t n nên ệ t ng - ấu trú v tương
tá g ữ á đơn vị vớ ấu trú . Cả
lo
tương tá n y đều tá đ ng đến ấu trú .
ennet W ltz o rằng v ệ xá địn ấu
trú p ả bỏ qu á t u t n v qu n ệ
ủ á đơn vị (Waltz 1979: 40). Qu n đ ểm
n y ủ ennet W ltz l n ằm n ấn m n
tính khách quan v sự
p
m t
ều
ủ
ấu trú đ vớ QHQT. C úng tô
k ông o rằng n ư v y. Tất ả á m
qu n ệ g ữ
ủ t ể - tương tá - ệ t ng ấu trú đều ó t n qu l tứ l
ều.
Trong p ần trìn b y dướ đ y úng tơ sẽ
gắng l m rõ tương tá đóng v trị n n

Hồng Khắc Nam / Tạp chí Khoa học Xã hội và Nhân văn, Tập 5,

t v o n to n ó k ả n ng tá đ ng k ông
n ỏ lên ấu trú trong QHQT.
Loại tương tác đầu tiên l n ững qu n ệ
v tá đ ng qu l g ữ á
ủ t ể QHQT.
Cá qu n ệ v tá đ ng n y t o r sự kết
n gữ
úng t eo k ểu dệt kết t n m ng
lướ g úp ìn t n nên ệ t ng. Sự
tương tá n y p ả đủ ặt ẽ đến mứ sự
t y đổ ủ ệ t ng sẽ dẫn đến sự t y đổ
ủ á đơn vị v ngượ l . Nếu tương tá
k ông n ều oặ k ơng đủ ặt ẽ t ì đó
ỉ l t p ợp ứ k ông p ả l ệ t ng.
T eo đó tương tá trong ệ t ng qu tế
n l m qu n ệ t eo k ểu tùy t u lẫn
n u gữ á
ủ t ể QHQT. N ư v y
ùng vớ ủ t ể tương tá
n l ơ sở để
t o nên ệ t ng.
ông ỉ đóng v trị
qu n tr ng đ vớ ệ t ng tương tác cịn
ó k ả n ng tá đ ng n ều đến ệ t ng
qu tế. Mứ đ v quy mô tương tá l m t
trong n ững yếu t quy địn sự p át tr ển

ủ ệ t ng qu tế. Tương tá g ữ á
ủ t ể QHQT ng t ng ệ t ng qu tế
ng p át tr ển. Tương tá g ữ
úng ng
mở r ng ệ t ng qu tế ũng đượ mở
r ng t eo.
Vớ k ả n ng tá đ ng lên ệ t ng qu
tế n ư v y tương tá sẽ ó ản ưởng n ất
địn lên ấu trú bở ấu trú l m t p ần
gắn bó m t t ết vớ ệ t ng. Đó l tá
đ ng g án t ếp từ tương tá qu ệ t ng tớ
ấu trú . Vớ tư á l mô trường o t
đ ng ủ ấu trú tương tá l v n đ ng
k ông ngừng trong ệ t ng v từ đó t ường
xuyên tá đ ng đến ấu trú . Cá tá đ ng
n y ó t ể t ấy đượ qu m t s trường ợp
s u: T ứ n ất tương tá mở r ng k ến ệ
t ng qu tế p ả mở r ng t eo. Sự mở
r ng qu n ệ đ ngo ủ á qu g đ
k ến úng p ả t m g v o ệ t ng
qu tế g úp ệ t ng qu tế đượ mở
r ng.
đó ấu trú ũng p ả v n đ ng
t eo để ó t ể đảm bảo v n n đượ ở
n ững p ần mở r ng mớ ủ ệ t ng. T ứ

4 (2019) 400-411

404

tương tá mở r ng v ìn t n
ệ
t ng qu tế trong á lĩn vự mớ k đó
ũng sẽ ó u ầu ìn t n ấu trú trong
từng lĩn vự . Đó
n l á ấu trú n
ninh n trị ấu trú k n tế v ấu trú
phi v t ất. Cá ấu trú n y sẽ dần t
ợp v o ấu trú tổng t ể. T ứ b tương tá
g ữ á t n v ên đóng y mở lỏng y
ặt sẽ l m nên t n
ất y tr ng t á ủ
ệ t ng qu tế. Trong á ệ t ng qu
tế đóng y mở lỏng y ặt k á n u
ấu trú ũng sẽ ó n ững đặ t n k á
n u để p ù ợp vớ ệ t ng v k ểu lo
tương tá đó (Ho ng
ắ N m 2009: 313).
Loại tương tác thứ hai l g ữ ấu trú
vớ á đơn vị l n ững ủ t ể QHQT. Cấu
trú đượ ìn t n dự trên sự kết n v
yêu ầu ổn địn tương tá g ữ á
ủt ể
QHQT. N ư v y tương tá ũng đóng v
trị n ư t n t
n bản để t o nên ấu trú .
Đồng t ờ tương tá ũng ó n ững tá
đ ng k ông ề n ỏ đến ấu trú qu m t s
trường ợp s u: T ứ n ất tương tá l đ
tượng m ấu trú ướng tớ . Yêu ầu ổn

địn tương tá dẫn đến sự r đờ ủ ấu
trú . Vì t ế ấu trú t ường đượ
ìn
t n t eo nguyên tắ tr t tự n ư ý k ến ủ
Kenneth Waltz (1979: 100). T ứ
tương
tá g ữ á trung t m quyền lự l ự kỳ
qu n tr ng bở ản ưởng đến sự p n b
quyền lự ủ ấu trú . Tương tá g ữ á
nướ n y luôn ản ưởng lớn đến ấu trú
bở sự tr n g n quyền lự g ữ
úng ó
t ể l m t y đổ tương qu n so sán v từ
đó l sự t y đổ trong p n b quyền lự .
T ứ b á qu g luôn tìm cách nâng cao
n ng lự ủ mìn k ơng ỉ qu p át tr ển
bên trong m òn trong QHQT tứ l qu
tương tá n ư tìm k ếm l ên m n l m yếu
đ p ương t u lợ trong qu n ệ vớ bên
ngo để p át tr ển. Vì t ế tương tá ln l
nguồn v đị b n để á
ủ t ể tìm k ếm
n ng o n ng lự từ đó ản ưởng đến sự


405

Hồng Khắc Nam / Tạp chí Khoa học Xã hội và Nhân văn, Tập 5,

p n b n ng lự v kể á lu t lệ ung.

T ứ tư á mẫu ìn qu n ệ p ổ b ến v
lu t lệ ung ủ mỗ ấu trú luôn gặp
t á t ứ . Sự t á t ứ n y xuất p át từ
á mẫu ìn qu n ệ v lu t lệ ủ ấu trú
t ường ó lợ ơn o m t s
ủ t ể n o đó
ơn l
o tất ả. Vì t ế sự đấu tr n để t y
đổ oặ đ ều ỉn
úng sẽ luôn d ễn r .
N ư v y tương tá k ông ỉ l n n t
địn ìn nên ệ t ng m òn ản ưởng
đáng kể đến ấu trú . Tá đ ng n y ó ả
g án t ếp v trự t ếp. Cấu trú p ụ t u
v o ệ t ng nên tương tá g y tá đ ng đến
ệ t ng t ì tất n ên sẽ ản ưởng g án t ếp
đến ấu trú . N ưng tương tá ũng ó tá
đ ng trự t ếp đến ấu trú . Tuy n ên m
qu n ệ g ữ tương tá vớ tư á l n n
t ủ ấu trú l k ông đượ qu n t m
n ều trong á lý t uyết QHQT. C ủ ng ĩ
H ện t ự k ông ú ý đến tương tá m
ỉ
ú tr ng đến quyền lự ủ ệ t ng n ư
yếu t
n bản ìn t n nên ấu trú .
Trong k đó C ủ ng ĩ Tự do tuy ó sự
qu n t m tớ tương tá n ư n n t
ủ yếu
địn ìn nên ệ t ng n ưng l k ông ú

ý đến ấu trú v vì t ế đ k ơng lu n b n
về m l ên ệ g ữ tương tá vớ ấu trú .
Dự trên qu n đ ểm
o rằng mỗ lý
t uyết QHQT đều ứ đựng n ững lu n
đ ểm đúng đắn n ất địn nên
úng tô
k ông đ t eo t uần túy m t lý t uyết n o
đó. Ở đ y úng tơ t ếp t u qu n đ ểm ủ
C ủ ng ĩ Tự do về sự p ụ t u lẫn n u
(Interdependen e). Sự p ụ t u lẫn n u
ìn t n trên ơ sở g t ng tương tá g ữ
á
ủ t ể QHQT. Tương tá g ữ á
ủ
t ể QHQT p át tr ển đến mứ n o đó sẽ t o
r tìn tr ng p ụ t u lẫn n u. Tương tá
ng m n sự p ụ t u lẫn n u ng lớn.
Tương tá
ng mở r ng sự p ụ t u lẫn
n u ng n ều. Sự p ụ t u lẫn n u
đượ t ể ện ở mứ đ n y ảm vớ n u
gữ á
ủ t ể. Nó ứ đựng ả tá đ ng
t u n lợ
o n u n ưng ũng m ứ sự

4 (2019) 400-411

dễ tổn t ương o n u. Sự p ụ t u lẫn

n u góp p ần ìn t n nên ệ t ng ấu trú . Sự p ụ t u lẫn n u bất n
xứng (m t ường do p n b n ng lự
k ông đều) ng dễ đóng góp t êm o q
trìn n y. Mứ đ bất n xứng t y đổ
ấu trú dễ t y đổ t eo. Ngượ l
ấu
trú p át tr ển ũng l m g t ng sự p ụ
t u lẫn n u g ữ á
ủ t ể bở ấu trú
l n n t l m t ng kết n g ữ
úng. Qu
sự tồn t
ủ ấu trú
á
ủ t ể ng
tương tá vớ n u n ều ơn.
Trả qu quá trìn lị sử tương tá vớ
bên ngo
ủ m qu g đều dần dần
đượ mở r ng trên ả bảy p ương d ện: C ủ
t ể (từ qu g b o gồm t êm p qu
gi ) k ông g n (từ quy mô l n b ng lên
k u vự rồ s ng ả t ế g ớ ) lĩn vự (từ
k n tế
n trị s ng m lĩn vự trong đờ
s ng) tần suất (từ t ỉn t oảng s ng t ường
xuyên l ên tụ ) k
lượng (từ k
lượng
n ỏ s ng k

lượng lớn) mứ đ (từ lỏng
lẻo s ng ặt ẽ s u sắ t ể ế ó v
p ụ t u lẫn n u) v t n p ần t m g
(từ n nướ l
n s ng á ấp á
ng n
á đị p ương trong to n x
).
Sự p át tr ển tương tá n ư v y k ến o
ệ t ng - ấu trú qu tế k á n u qu
á t ờ kỳ v ng y ng p át tr ển ơn ũng
n ư p ứ t p ơn. Trong đó sự xuất ện
á
ủ t ể mớ v t n p ần t m g
k ến o tương tá n ều lên v đ d ng
ơn. Sự mở r ng quy mô k ông g n k ến
o ệ t ng k u vự tồn t k ắp m nơ
v ệ t ng - ấu trú mở r ng lên quy mô
to n ầu. Sự p át tr ển tần suất k
lượng
v mứ đ k ến o tương tá t ng ả về
lượng v
ất v từ đó l m o ệ t ng ấu trú trở nên ặt ẽ ơn m n ơn.
Còn sự mở r ng tương tá r n ều lĩn vự
giúp hình t n á ấu trú trong từng lĩn
vự v ệ t ng - ấu trú qu tế ũng trở
nên m ng t n đ n xen v l ên lĩn vự
n ều ơn.
ông n ững t ế á sự p át

Hồng Khắc Nam / Tạp chí Khoa học Xã hội và Nhân văn, Tập 5,

tr ển nó trên ịn đem t êm n ều n n t
mớ đóng góp o ấu trú m á yếu t
l ên ủ qu n l m t v dụ đ ển ìn .
Ngo r
ịn m t đ ểm t y đổ nữ
ũng đáng ú ý. Trong lị sử
ủ yếu
tương tá g ữ á trung t m quyền lự lớn
mớ ó t ể tá đ ng đáng kể đến ấu trú
qu tế. Tuy n ên đến t ờ ện đ
á
ủ t ể QHQT ó vị t ế vừ v n ỏ o n
to n ó k ả n ng tá đ ng tớ ấu trú t ơng
qu tương tá ủ mìn trong ệ t ng qu
tế. C úng l n ững qu g đ l p ó ủ
quyền. C úng ó t ể tá đ ng tớ ấu trú
t ông qu tương tá bằng á ông ụ
n
sá đ ngo v sự t p ợp lự lượng ủ
mìn . Cấu trú
ện t ờ ó ỗ đứng o
ủ ng ĩ đ p ương v sự d n ủ ơn.
Cá nướ vừ v n ỏ ó s đơng nên ó t ể
sử dụng n ững ơ ế đ p ương n y để
b ến ưu t ế s lượng t n vị t ế qu tế lớn
ơn để ó t ể tá đ ng t n ều đến ấu trú
k u vự v t ế g ớ .

4. Hệ thống quốc tế
Hệ t ng qu tế (Intern t on l System)
ó ản ưởng n ều đến ả ủ t ể v tương
tá v từ đó l tá đ ng g án t ếp tớ ấu
trú . Đ y l đ ều đ đượ đề p ở trên. Ở
trong p ần n y
úng tô sẽ t p trung v o
v trò n n t bên ngo
ủ ệ t ng đ
vớ ấu trú .
Hệ t ng qu tế l n n t bên ngo 1
qu n tr ng đ vớ ấu trú . V trò n n t
ủ ệ t ng qu tế đ vớ ấu trú t ể
ện trên
ấp đ l ấp đ ệ t ng v
ấp đ t ểu ệ t ng. Trên ấp đ ệ t ng
ấu trú l m t t n t ủ ệ t ng qu
1

V ệ xếp ệ t ng qu tế n ư n n t bên ngo
ỉ
m ng t n tương đ do r n g ớ g ữ ệ t ng v ấu
trú n ều k k ông rõ r ng. Đồng t ờ vẫn ó n ững
t n t ủ ệ t ng nằm bên trong ấu trú n ưng ũng
ó tá đ ng tớ ấu trú . V dụ n ư mô trường bên trong
ứ n ng ủ ệ t ng ...

4 (2019) 400-411

406

tế nên ắ
ắn sẽ ịu tá đ ng ủ ệ
t ng qu tế m ấu trú nằm bên trong.
Trên ấp đ t ểu ệ t ng ấu trú ủ ệ
t ng on nằm trong ệ t ng - ấu trú
tổng t ể nên ũng sẽ ịu t êm tá đ ng ủ
ệ t ng - ấu trú tổng t ể t eo m qu n
ệ ấu trú - đơn vị. Trong ả
ấp đ
ấu trú đều nằm trong ệ t ng v đều ịu
tá đ ng ủ ệ t ng qu tế.
Trên cấp độ hệ th ng ó t ể t ấy ệ
t ng qu tế ý ng ĩ đ vớ sự hình thành
ấu trú . Hệ t ng qu tế ìn t n t ơng
qu quá trìn tương tá t ng lên g ữ á
ủ t ể QHQT. Trong quá trìn n y ấu
trú dần đượ địn ìn t eo để kết n
ủ
t ể duy trì ổn địn ủ tương tá g ữ sự ổn
địn ủ ệ t ng ũng n ư n ằm tổ ứ
t ự
ện ứ n ng ủ ệ t ng. Hệ t ng
l ơ sở nền tảng để ấu trú r đờ . M ấu
trú
ỉ ó t ể p át s n v tồn t trong ệ
t ng n o đó.
ơng ó ệ t ng t ì k ơng
ó ấu trú . Lị sử QHQT đ
ứng tỏ đ ều

n y. Tất ả á ấu trú k u vự đều ìn
t n trên ơ sở QHQT v ệ t ng qu tế
đ p át tr ển đến mứ đ n o đó. Đến t ờ
ện đ k
ệ t ng qu tế đượ mở r ng
trên p m v to n ầu ấu trú trên quy mô
t ế g ớ mớ đượ địn ìn rõ nét ơn. C o
dù quá trìn t p ợp để t n ệ t ng l ó
trướ song q trìn
ìn t n ấu trú
ũng ó tá đ ng đến ệ t ng k g úp kết
n
á p ần tử để b ến t p ợp t n ệ
t ng. Đó l
q trìn d ễn đồng t ờ v
ó tá đ ng qu l vớ n u. Hệ t ng t o
r ơ sở nền móng o ấu trú
ịn ấu
trú g úp ệ t ng tồn t p át tr ển v v n
hành.
Đ vớ sự v n đ ng ủ ấu trú
ệ
t ng qu tế góp p ần quy địn đ ng lự
x y dựng v p át tr ển ấu trú . Về mặt
ất ệ t ng qu tế ng s u sắ yêu ầu
về ấu trú
ng t ng lên. Về mặt lượng ệ
t ng ng mở r ng vớ sự t ng s lượng
ủ t ể QHQT (đơn vị) yêu ầu về ấu trú

407

Hồng Khắc Nam / Tạp chí Khoa học Xã hội và Nhân văn, Tập 5,

ũng m n lên. Sở dĩ n ư v y l bở vì ệ
t ng qu tế dù p át tr ển về lượng y
ất t ì đều l m t ng t n p ứ t p vớ
n ững vấn đề ung. Từ đó l nguy ơ xung
đ t mất ổn địn
p
ồng éo ùng
n ững tá đ ng ủ tìn tr ng vơ
n p ủ
ũng t ng lên đe d
o t đ ng ứ n ng
ủ ệ t ng ũng n ư lợ
ung ủ á
đơn vị trong ệ t ng.
đó ấu trú sẽ
ần p ả đượ t ú đẩy để n ế á nguy
ơ n y.
Đ vớ o t đ ng ủ ấu trú tá đ ng
ủ ệ t ng qu tế dự trên quá trìn r êng
ủ ệ t ng. Hệ t ng qu tế ứ đựng
á xu ướng qu n ệ n ững ứ n ng
ung n ững vấn đề ung... Tất ả n ững
đ ều trên đ s n r á tá đ ng t u n y
ng ị
ủ

ệ t ng đ vớ QHQT nó
ung đ vớ sự o t đ ng ủ ấu trú nó
r êng. Sự o t đ ng ủ ấu trú
y á
trung t m quyền lự sẽ ó n ều t u n lợ
nếu p ù ợp vớ n ững đ ều trên. Ngượ l
nếu v n đ ng k ông p ù ợp ệ t ng sẽ
s n r n ều tá đ ng ản trở k ến ấu trú
v n đ ng k ó k n ơn. Cá tá đ ng t u n
lợ
y ản trở từ ệ t ng đ vớ ấu trú
đượ p ản án qu sự ủng
y sự
ng
đ
ủ á p ần tử k á trong ệ t ng ấu trú . Tổng ợp á p ản ứng n y nếu đủ
lớn t ì đó
n l p ản ứng ủ ệ t ng.
Trong m t ệ t ng qu tế n ư v y ấu
trú k ông p ả l "trung t m ủ vũ trụ" khi
mu n l m gì t ì l m.
Đ ều n y ó t ể t ấy rõ trong ệ t ng
qu tế to n ầu ện n y. Cá ường qu
mu n ủng vị t ế ủ mìn trong ấu trú
oặ mu n t y đổ ấu trú t eo ướng ó
lợ
o mìn ơn t ì đều p ả t n đến ệ
t ng. H p ả đư r á lý lẽ o n
đ ng ủ mìn n ư p ù ợp vớ xu t ế
ung ó lợ

o tất ả á bên góp p ần
đảm bảo lu t p áp qu tế ... để tr n t ủ sự
ủng
ủ
ng đồng qu tế. Sự ủng
y n ững p ản ứng t u n lợ ủ á qu

4 (2019) 400-411

g k á trong ệ t ng qu tế sẽ g úp n ng
o vị t ế ủ qu g
y đem t êm quyền
lự
ấu trú
o ường qu
đó. N ìn
ung ệ t ng qu tế ó tá dụng đ ều
ỉn ấu trú .
Trên cấp độ tiểu hệ th ng ệ t ng on
y t ểu ệ t ng nằm trong ệ t ng lớn
y ệ t ng tổng t ể.
đó ệ t ng tổng
t ể đóng v trị n ư n n t bên ngo đ
vớ ệ t ng on v tất n ên l ó tá đ ng
đến ấu trú ủ ệ t ng on. Đó
n l
m qu n ệ g ữ ệ t ng v đơn vị. Trên
ấp đ t ểu ệ t ng n y ó
trường ợp
n . M t l ệ t ng k u vự nằm trong

ệ t ng to n ầu. H l ệ t ng qu tế
trong lĩn vự n o đó nằm trong ệ t ng
tổng t ể ó t n l ên lĩn vự . Trong ả
trường ợp ấu trú ủ ệ t ng k u vự
sẽ ịu tá đ ng từ ệ t ng to n ầu v ệ
t ng lĩn vự sẽ ịu tá đ ng từ ệ t ng
tổng t ể l ên lĩn vự .
Hệ t ng k u vự đ từng tồn t trướ
k
ệ t ng to n ầu ìn t n bở vì
QHQT b o g ờ ũng xuất ện trướ trong
k u vự . Đến t ờ
ện đ k
ệ t ng
qu tế mở r ng r to n t ế g ớ t ì ệ t ng
k u vự vẫn t ếp tụ tồn t v trở t n t ểu
ệ t ng ủ ệ t ng to n ầu. Trong b
ản n y ấu trú ủ ệ t ng k u vự sẽ
bị tá đ ng bở ệ t ng - ấu trú to n ầu.
L m t b p n ủ t ế g ớ ệ t ng k u
vự v ấu trú ủ nó đương n ên ịu
p
ủ ệ t ng - ấu trú to n ầu trong
m qu n ệ ệ t ng - ấu trú vớ đơn vị.
Tá đ ng ủ ệ t ng to n ầu đ vớ ấu
trú k u vự sẽ l k ông n ỏ bở ó t êm sự
n dự ủ á trung t m quyền lự t ế g ớ
(n ằm ủng
vị t ế ủ
úng trong ấu

trú ệ t ng to n ầu). Đồng t ờ t eo
ều ngượ l
á nướ trong k u vự
ũng tìm á tr n t ủ sự ủng
ủ ệ
t ng to n ầu o v ệ g t ng vị t ế ủ
mìn trong ấu trú k u vự . Trong trường
ợp n y k u vự n o ó sự ện d ện v
n


Hồng Khắc Nam / Tạp chí Khoa học Xã hội và Nhân văn, Tập 5,

dự ủ á nướ lớn ng n ều ấu trú
ủ ệ t ng k u vự đó ng l ên qu n
n ều đến ệ t ng to n ầu.
Châu Âu, châu Á - Thái Bình Dương v
Bắ P - Trung Đông l n ững m n
ứng
đ ển ìn
o trường ợp n y. H k u vự
đầu k ơng ỉ l nơ ó n ều ường qu
t ế g ớ trong k u vự m òn t p trung
n ều lợ
n bản ủ á ường qu
ngoài k u vự . Cịn Bắ P - Trung Đơng
tuy k ơng ó ường qu t ế g ớ ở đ y
n ưng l
ứ đựng lợ
to n ầu ủ tất

ả ường qu t ế g ớ nên sự n dự ủ
á nướ lớn v o k u vự đó l t ường
xuyên v m n mẽ. Từ s u n m 1945 đến
n y ấu trú trong á k u vự trên luôn l
m t p ần qu n tr ng ủ ấu trú t ế g ớ
á k u vự n y đều trở t n đị b n tr n
g n quyền lự ấu trú g ữ n ững ường
qu
ng đầu t ế g ớ .
Cũng trên ấp đ t ểu ệ t ng ịn ó
á ệ t ng - ấu trú trong từng lĩn vự
n ư ệ t ng - ấu trú n n n n trị
ệ t ng - ấu trú k n tế ... Đ ều n y đượ
quy địn bở sự tương tá g ữ á
ủt ể
QHQT trong á lĩn vự n y đ ó m t lị
sử l u d v ng y ng t ng trong đờ s ng
qu tế đ dẫn đến sự ìn t n ệ t ng ấu trú trong từng lĩn vự . Cá ệ t ng
lĩn vự n y tuy ó sự đ l p n ất địn
n ững vẫn ó sự tương tá vớ n u v ùng
nằm trong ệ t ng - ấu trú
ung. Vì t ế
sự v n đ ng ủ á ấu trú lĩn vự n y
k ông trán k ỏ tá đ ng từ ệ t ng - ấu
trú
ung n y n ư m t n n t bên ngo .
Đ ều n y xuất p át từ t ự tế rằng á lĩn
vự trong đờ s ng on ngườ qu g v
t ế g ớ luôn l ên qu n đến n u v luôn
ịu tá đ ng bở mô trường bên ngo .

N ìn ung v ệ t n đến
ấp đ ủ
ệ t ng qu tế vớ tư á l n n t bên
ngo k á l ữu
trong v ệ ng ên ứu
QHQT nó
ung ng ên ứu ấu trú ở
châu Á - T á Bìn Dương nó r êng. Vớ sự

4 (2019) 400-411

408

tương tá đ d ện ng y ng t ng k u vự
châu Á - T á Bìn Dương ng y ng trở
t n m t ệ t ng k u vự . Vì t ế v n
đ ng ủ ấu trú k u vự ở đ y sẽ ịu
n ều tá đ ng ủ ệ t ng đó. C u Á T á Bìn Dương v n l m t k u vự mở
ó sự gắn bó ặt ẽ vớ t ế g ớ ó sự n
dự m n mẽ ủ ầu ết ường qu
ng
đầu t ế g ớ nên ắ
ắn sẽ ịu n ều tá
đ ng từ ệ t ng - ấu trú to n ầu. T t
k ó ng ên ứu ấu trú
u Á - Thái Bình
Dương n ư m t t ự t ể đ l p k nó ịu
quá n ều
p
từ ệ t ng to n ầu. Bên

n đó trong k u vự n y đ ng d ễn r
tương tá
n trị k n tế v n ó - x
m n mẽ để ìn t n nên ệ t ng - ấu
trú trong á lĩn vự . Đồng t ờ
ũng
đ ng d ễn r sự đu tr n quyền lự ấu trú
trong từng lĩn vự vớ m l ên ệ ặt ẽ
vớ ấu trú tổng t ể ủ k u vự . Vì t ế sẽ
l k ông đầy đủ nếu ng ên ứu r êng rẽ v
b ệt l p từng ấu trú lĩn vự . Ngo r
đ ều n y ó lẽ ũng góp p ần đem l sự
to n d ện ơn k
á ng ên ứu ấu trú ở
k u vự n y v n đượ t p trung n ều về n
ninh n trị m t qu n t m tớ ấu trúc
k n tế v l
ng ếm k t n đến ấu
trú p v t ất.
5. Sự phân bố quyền lực
Sự p n b
quyền lự
(Power
d str but on) trong ấu trú qu tế xuất p át
từ qu n n ệm về sự p n b n ng lự ủ
Kenneth Waltz. Tuy nhiên, theo chúng tôi,
sự p n b n ng lự ó lẽ nên đượ
ểu
r ng ơn l sự p n b quyền lự . Có b lý
do để dẫn đến suy ng ĩ n y. T ứ n ất n ng

lự
ỉ l m t trong n ững yếu t t o nên
quyền lự . Từ n ng lự để trở t n quyền
lự òn ần n ều đ ều k ện nữ . Có n ng
lự
ư
ắ đ ó quyền lự n ưng ó
quyền lự t ì ắ
ắn p ả ó n ng lự .
T ứ
n ng lự l t u t n bên trong


409

Hồng Khắc Nam / Tạp chí Khoa học Xã hội và Nhân văn, Tập 5,

ủ
ủ t ể òn quyền lự v n xuất p át từ
n ng lự n ưng đượ t ể ện trong qu n ệ
vớ bên ngo v đượ bên ngo t ừ n n.
Do đó quyền lự ó k ả n ng tá đ ng đến
QHQT ơn l n ng lự . T ứ b Trong
QHQT ện n y ngườ t qu n t m v t n
tốn đến á ngườ t ó t ể sử dụng đượ
(quyền lự ) ơn l á ngườ t ó (n ng lự )
vì á đ ng ó ư
ắ đ sử dụng đượ
trong QHQT. Vì á lẽ đó, trong b v ết
n y v ệ sử dụng t u t ngữ "quyền lự "

thay cho "n ng lự " sẽ p ản án đầy đủ ơn
n dung v tá đ ng ủ ấu trú .
Sự p n b quyền lự k ông nên ểu
đơn g ản ỉ l vị tr ủ á
ủ t ể dự
trên sứ m n tổng ợp ủ qu g . Đó là
sự sắp xếp á
ủ t ể ó sự tương tá vớ
n u trong tổng t ể n o đó. Sự sắp xếp n y
dự trên tương qu n so sán quyền lự g ữ
úng. Vớ á
ểu n y ó t ể t ấy sự
p n b quyền lự
ịu tá đ ng ủ ả ủ
t ể tương tá v ệ t ng. Đ vớ
ủt ể
quyền lự xuất p át từ n ng lự ủ á
ủ
t ể QHQT. N ng lự n ều m n v ó t n
to n d ện ơn sẽ g úp ủ t ể ó đượ quyền
lự vớ bên ngo . Đ vớ tương tá quyền
lự ln ó t n qu n ệ tứ l
ỉ ót ể
đượ b l v ó tá dụng trong qu n ệ
vớ
ủ t ể k á . T ông qu tương tá á
ủ t ể sử dụng n ững n ng lự ủ mìn
trong qu n ệ vớ n u t ì mớ ó t ể b ết
ơn
á gì

ó quyền lự vớ . Từ đó
ìn t n tương qu n so sán quyền lự .
Sự sắp xếp n y ó p m v k ơng g n ủ
nó. Đồng t ờ sự sắp xếp n y ỉ ó ý ng ĩ
k
á
ủ t ể ó sự tương tá
ặt ẽ vớ
n u. Cả
đ ểm n y đều t u
về ệ
t ng qu tế. N ư v y sự p n b quyền
lự
ỉ ó t ể ìn t n dự trên sắp xếp
á
ủ t ể QHQT t eo tương qu n so sánh
quyền lự g ữ
úng trong ệ t ng qu
tế. Sự p n b quyền lự đóng v trị qu n
tr ng đ vớ ấu trú . V trò qu n tr ng
n y t ể ện ở mấy đ ểm n s u:

4 (2019) 400-411

Thứ nhất sự p n b quyền lự
n l
sự sắp xếp á tương qu n quyền lự v
mứ đ p n tầng quyền lự để từ đó địn
ìn nên ấu trú quyền lự . Sự p n b
quyền lự đượ t ể ện bằng á ự t eo

ều ng ng v sự p n tầng t eo
ều d .
Cự (Polarity, Polar) v n l m t t u t ngữ
v t lý v đượ sử dụng trong QHQT để ỉ
n ững trung t m quyền lự đ l p trong ệ
t ng qu tế. Cá trung t m quyền lự n y
ó t ể l qu g
oặ l ên m n g ữ á
qu g (Goldstein 1999: 84-85). Còn sự
p n tầng p ản án mứ đ
ên n u về
quyền lự g ữ á
ủ t ể QHQT. Trong đó
ự
n l n ững trung t m quyền lự ó
k ả n ng
p
QHQT. Cịn mứ đ p n
tầng quyền lự
o y t ấp p ụ t u v o
mứ
ên quyền lự lớn
y n ỏ. Cá
ường qu
l n ững đơn vị qu n tr ng
trong ấu trú qu tế. Sự t y đổ tương
qu n quyền lự g ữ
úng l m t y đổ
p n b quyền lự .
Sự p n b quyền lự v v trò to lớn

ủ quyền lự đ k ến ấu trú đượ o
n ư n ững nguyên tắ sắp xếp á b p n
trong m t ệ t ng v nguyên tắ p n b ệt
á b p n đó vớ n u. N ư v y sự p n
b quyền lự
n l ơ sở qu n tr ng để
ìn t n nên ấu trú ủ ệ t ng. Cũng
vì t ế m á n C ủ ng ĩ H ện t ự đ
o sự p n b quyền lự n ư b ểu ện
n ủ ấu trú trong ệ t ng qu tế.
V trò n y ủ sự p n b quyền lự
ũng tồn t trong á ấu trú lĩn vự . Đó
l sự p n b n ng lự /quyền lự n n n n trị trong ấu trú n n n n trị
sự p n b n ng lự /quyền lự k n tế trong
ấu trú k n tế sự p n b
á n ng
lự /quyền lự t n t ần trong ấu trú p
v t ất.
Thứ hai sự p n b quyền lự k á n u
sẽ dẫn đến ệ t ng - ấu trú k á n u.
T ông t ường sự k á n u ủ p n b
quyền lự xảy r ở s lượng á ự v mứ


Hồng Khắc Nam / Tạp chí Khoa học Xã hội và Nhân văn, Tập 5,

đ p n tầng. Do sự
p
ủ á ường
qu trong QHQT sự p n b quyền lự

t ường đượ sắp sếp t eo s lượng á ự .
T eo đó ó á ìn t á p n b quyền lự
l đơn ự
ự v đ ự . Do tầm qu n
tr ng ủ p n b quyền lự đ vớ ệ
t ng v ấu trú qu tế nên á
gả
ũng t ường p n lo
ệ t ng qu tế v
ấu trú dự trên p n b quyền lự thành
ệ t ng y ấu trú đơn ự
ự v đ
ự (Ho ng ắ N m 2010: 53-61).
Quyền lự t p trung v o s lượng ủ t ể
k á n u sẽ dẫn đến ìn t á p n b
quyền lự k á n u vớ n ững mụ t êu
k á n u g ữ á ự . Hìn t á p n b
quyền lự k á n u ũng dẫn đến sự đấu
tr n quyền lự k á n u trong từng ệ
t ng - ấu trú dẫn đến á mẫu ìn xung
đ t v ợp tá k á n u dẫn đến á t ứ
r lu t ơ v n dung ủ á lu t lệ n y
ũng k ơng g ng n u. N ìn l lị sử ó
t ể dễ d ng n n t ấy sự k á n u rất lớn
g ữ á ấu trú ó ìn t á p n b quyền
lự k á n u n ư g ữ ấu trú đơn ự ủ
ệ t ng đế qu vớ ấu trú
ự t ờ
kỳ C ến tr n L n v
ng k á so vớ

ấu trú đ ự ở
u Âu t ờ
nđ
y
ấu trú đ ự ện n y.
Sự p n tầng trong p n b quyền lự
góp p ần quy địn mẫu ìn qu n ệ. V dụ
p n tầng ng lớn qu n ệ ng bất bìn
đẳng v ngượ l sự p n tầng n ỏ ơn
qu n ệ t mất bìn đẳng ơn. Đồng t ờ
mứ
ên quyền lự lớn n ỏ k ác nhau
ũng góp p ần l m o ấu trú lỏng ặt
k á n u vì t ơng t ường k mứ
ên
lớn ệ t ng - ấu trú ũng dễ ặt ẽ
ơn n ững n v ngượ vớ ấu trú ũng
dễ gặp p ản ứng m n ơn. Sự vượt tr ủ
Mỹ v L ên Xô so vớ á nướ k á trong
ùng k
đ k ến ấu trú trong ệ t ng
tư bản ủ ng ĩ và x
ủ ng ĩ t ờ kỳ
C ến tr n L n l k á ặt ẽ. M t v dụ
nữ l sự k á n u g ữ ấu trú đ ự

4 (2019) 400-411

410

t ờ kỳ n đ ở
u Âu vớ xu ướng đ
ự ủ ấu trú t ế g ớ ện n y. Trong
t ờ kỳ n đ k
á ường qu
ó mứ
đ p n tầng k ông lớn nên đ dẫn đến
p ương t ứ o t đ ng t m k ảo lẫn n u
t eo k ểu |"Hài hòa châu Âu" (Concert of
Europe). Trong t ờ kỳ đ ự
ện n y Mỹ
vẫn ó ưu t ế vượt tr trong sự p n b
"n ất s êu đ ường" nên ủ ng ĩ đơn
p ương ủ Mỹ vẫn đượ t ể ện n ều lần
kể từ 2001 đến n y.
Thứ ba sự p n b quyền lự l ơ sở
góp p ần t o r á p ương d ện k á ủ
ấu trú . Trong b p ương d ện ủ ấu trú
(sự p n b quyền lự
á mẫu ìn quan
ệ p ổ b ến lu t lệ
ung) sự p n b
quyền lự l qu n tr ng n ất. Đ ều n y đượ
quy địn bở v trò ủ quyền lự đ vớ
qu g v v trò ủ sự p n b quyền lự
đ vớ
p ương d ện òn l ủ ấu trú
qu tế. Quyền lự l vấn đề trung tâm trong
QHQT k
á qu g đều ln tìm á

g t ng quyền lự ủ mìn v t ường sử
dụng quyền lự n ư p ương t ện n trong
qu n ệ đ ngo . Đ y l qu n đ ểm ủ
C ủ ng ĩ H ện t ự v
úng tơ ó sự
2
sẻ n ất địn . Trong ệ t ng qu tế, thông
t ường á quyền lự lớn đều mu n ổn địn
tôn ti tr t tự để duy trì lợ
ủ mìn . Vì
t ế
úng
gắng t ết l p á lu t lệ tổ
ứ nguyên tắ qu n ệ... từ đó t o r mẫu
ìn qu n ệ v á lu t lệ trong QHQT để
duy trì ấu trú ó lợ o chúng.
Quyền lự lớn về mặt n o đó ũng l sự
đảm bảo o v ệ t ự t
á mẫu ìn
qu n ệ v lu t lệ đó. Trong mơ trường
qu tế vơ
n p ủ á mẫu ìn qu n ệ
ung v lu t lệ sẽ k ó p ổ b ến v vững
bền trong ệ t ng nếu k ơng ó sự ủng
ủ á quyền lự lớn. Lị sử QHQT o
2

Sự
sẻ n ất địn t ể ện ở ỗ úng tô t ừ n n
v trò qu n tr ng ng đầu ủ quyền lự n ưng k ông

đến mứ tuyệt đ n ư qu n n ệm ủ C ủ ng ĩ H ện
t ự .


411

Hồng Khắc Nam / Tạp chí Khoa học Xã hội và Nhân văn, Tập 5,

t ấy đ ều n y k
á mẫu ìn qu n ệ
ung v n ững lu t lệ trong QHQT ủ yếu
xuất p át từ á đế ế y á ường qu
rồ p ổ b ến r QHQT n ều ơn l
ều
ngượ l từ á nướ n ỏ. Có t ể t ấy đ ều
này trong m
ấu trú qu tế ủ lị sử
ũng n ư ện t .
Thứ tư sự t y đổ p n b quyền lự ó
t ể dẫn đến sự t y đổ ủ ấu trú v kéo
t eo sự t y đổ ủ
ệ t ng qu
tế.
ennet W ltz o rằng ấu trú
n trị
ủ ệ t ng qu tế gồm 3 yếu t : Nguyên
tắ tr t tự (vô
n p ủ y t ứ b ) đặ
đ ểm ủ á p ần tử (g ng n u y k á
n u về ứ n ng) v sự p n b á n ng

lự (Elman 2007: 13).
nguyên tắ vô
n p ủ k ông t y đổ k lợ
ơ bản
ủ á qu g tương đ g ng n u v
k ông t y đổ b ến s ó t ể l m t y đổ
QHQT
n l sự p n b quyền lự g ữ
á qu g trong ệ t ng.
Vớ v trò n ư v y á ấu trú trong
lị sử đều đượ b ểu trưng bằng m t ìn
t á p n b quyền lự n ất địn . Trong m t
ệ t ng qu tế ó t ể tồn t á mẫu ìn
qu n ệ v lu t lệ k á n u n ưng t ường
đượ đặ trưng bằng m t sự p n b quyền
lự n ất địn dù sự p n b n y ó t ể trong
tìn tr ng d o đ ng. Cá mẫu ìn qu n ệ
v lu t lệ ó t ể t y đổ m
ư
ắ đ
l m mất đ ệ t ng - ấu trú qu tế. Tuy
n ên p n b quyền lự t y đổ t ì o n
to n ó t ể l m t y đổ ệ t ng - ấu trú
qu tế.
p n b quyền lự t y đổ ệ
t ng - ấu trú đó k ơng ịn nữ v lị sử
QHQT bướ s ng ương mớ vớ ệ t ng
- ấu trú mớ . Trướ T ế ến I sự nổ lên
ủ á đế qu trẻ đ l m t y đổ p n b
quyền lự

uyển dị
t eo ướng gần
g ng
ự vớ
k
L ên m n v
Ant nt . Cu
ùng ệ t ng - ấu trú ủ
Tr t tự V enn đượ xá l p từ n m 1815 đ
bị p á vỡ v đượ t y t ế bằng ệ t ng -

4 (2019) 400-411

ấu trú ủ Tr t tự Vers lles - Washington.
N ưng ìn t á p n b quyền lự n y
ũng k ơng duy trì đượ l u k p e Trụ
p át x t ìn t n v o u t p n ên 1930
đ l m p n b k ểu đ ự t y đổ . S u
T ế
ến II tr t tự n y đ đượ t y t ế
bằng ìn t á p n b
ự do sự nổ lên
ủ Mỹ v L ên Xô. Sự t y đổ p n b
quyền lự l nguyên n n ấu trú qu n
tr ng nằm đằng s u n ều b ến đ ng v t y
đổ ệ t ng - ấu trú trong lị sử ũng
n ư ện t .
*

B v ết t u k uôn k ổ Đề t

ấp
N nướ "Cấu trú k u vự
u Á - Thái
Bình Dương đến n m 2025 v
n sá
ủ V ệt N m" m s X.01.12/16-20.
Tài liệu trích dẫn
Elman, Colin. 2007. "Realism" in International
Relations Theory for Twenty-First Century,
edited by M. Griffiths. Routledge: New York.
Ho ng
ắ N m. 2008 . "Công ty Xuyên qu
gia - C ủ t ể Qu n ệ qu tế". T p
Khoa
học uyên s n
o
X
v N nv n
(23): 157-167.
Ho ng
ắ N m. 2008b. "Tổ ứ qu tế v
ủ t ể p qu g trong b
ản qu tế
mớ ". T p
Những vấn đề Kinh tế và Chính
trị thế giới 8 (148): 10-18.
Ho ng
ắ N m. 2009. "N n t ứ về ệ t ng
qu tế". T p
Những vấn đề Kinh tế và

Chính trị thế giới 8 (160): 3-13.
Ho ng ắ N m. 2010. "P n lo ệ t ng qu
tế trong ng ên ứu lị sử qu n ệ qu tế".
T p
Nghiên cứu Lịch sử 8 (412): 53-61.
Goldstein, Joshua. 1999. International Relations.
Longman: New York.
Waltz, Kenneth N. 1979. Theory of International
Politics.
Addison-Wesley
Publishing
Company: Boston.
Mansbach, Richard W. 1997. Global Puzzle:
issues and Actors in World Politics. Houghton
Mifflin Company: Boston and New York.