Thêm một ngữ liệu chứng minh cho đặc điểm trọng mẹ của văn hóa việt nam

^

THEM MOT NGU LIEU CHUNG MINH CHO DAC DIEM
"TRONG ME" CUA VAN HOA VIET NAM
T h S . N g u y e n T h i T h u HtfoTng
Eg mon Ngdn ngit vd Van hod Viet
Tri/dng DHNN,
DHQGHN

Nam,

DAT VAN Bt
Gan lien v6i cuoc song nong nghiep va nguyen ly am dUdng, van
hoa Viet Nam dUdc khSng dinh c6 khuynh ha6ng de cao phu nut. Hang
loat cac Na than va cac Mau difdc thd cung trong ddi song tin ngifdng,
hang loat cac hinh tUdng nii difdc xay dUng trong van hoc dan gian
khien nha nghien cijfu Ngo Diic Thinh khai quat tin ngUdng cua Viet
Nam la "Dao Mau", mot thii ton giao dan toe dac biet. Giao sif Tran
Quoc Vudng ciing goi do la nen van hoa c6 "nguyen ly Me". Hay TS Le
Tuyet Hanh cho la "thien tinh nii" trong van hoa Viet Nam.
Tam ddc v6i dac trUng "trong Me", "trong Nii" cua van hoa Vi§t
Nam, dUa tren cd sb "y nghia cua tii ditdc xac dinh va dieu chinh ve
mat van hoa" bai viet nay dat van de phan tich mot ydu to' ngon ngfl
nho - tijf "cai" trong tieng Viet de them mot luan c\i chiing minh cho
luan diem tren.
GIAI QUYfiT VAN D £
Theo txi dien cua Vien ngon nguf hoc 2003, tix "cai" c6 tdi 13
nghia khac nhau. Bo qua cac hien tUdng dong am hay da bien hoa qua
xa ve nghia, bai viet nay chi chu y den nhflng nghia con c6 hen he hoac
la CO the xac \kp dUdc mo'i quan he vdi nghia goc, nghia ban dau cua
t\i "cai" la "me" va phan tich nh^m neu bat dac diem van hoa " trong

Me" ma tii chuyen tai.
420


1. "Cai quoc tuc xifng phu viet bo', xufng m a u viet cai"- t h e o
quoc tuc xvfa thi gpi cha bang bo, ggi me bang cai (Dan theo
GS N g u y e n Tai Can)
Tuy tiif "cai" rat quen thuoc, c6 phan binh di, suong sa c6 tan so'
xuat hien kha cao trong ddi song giao tiep, sxi dung ngon ngii hang
ngay, nhUng ngUdi Viet Nam ngay nay hau nhu khong con tri nhan
nghia dau tien, nghia "me" cua tii "cai" nu£a. Co chang chi con lai doi
chut trong cac cau ca dao noi ve than phan tao tan, lam \u cua ngudi
phu nH Viet Nam: "Ndng vinuoi cdi ciing con", "Cdi cd md di dn dem",
"Cai CO Ian Igi bd song" ma ba hat ru chau, hay trong cau thanh ng\i
"Con dai cdi mang". Th^m chi tu! "cai" con mat han nghia cua minh
khi trcf thanh mot thanh to'cau tao tii ghep "con cdi" vcti y nghia la "cac
con (do bo me sinh ra)" noi chung, ngay ca khi tii ghep nay dUdc tach
ra dung v6i sac thai bieu cam "con vdi cha cai".
Tuy nhien da c6 mot thdi trong tieng Viet co, tii ma ai cung dung
de goi ngiicJi phu n\t sinh ra minh mot each than thuoc ma binh di nay
da dUdc dung d§ dat ten cho hau het cac con song 16n, cac diem quan
tu quan trong cua dan cu Lac Viet - song Cdi, nghia Id song Me.
Hay trong tu:6c hieu de suy ton vi anh hiing dan toe Phiing HUng,
tii "cai" - Me dUdc dat trang trong trong vi the cao ngang bang v6i
"Bo*'- Cha: Bo'cdi Bai Vi/cfng - Vua Idn cha me.
Va trong tif de chi dat nvfdc cua minh, ngUdi dan Viet ciing dung
to hdp tii "cdi qudc"(cai quoc tuc xUng...) nxidc Me, chii khong phai "phu
quoc"- nif6c Cha.
Dieu nay chi c6 the giai thich b^ng tam thiic "trong me", truyen
thong "trong nQ" cua van hoa Viet Nam, mot nen van hoa ma tif khc(i

nguyen ngiicJi phu nfl luon c6 dUdc mot vi* the xa hoi binh dang binh
quyen v6i ngUcJi dan ong dii trong cong viec gia dinh hay xa hoi, tham
chi con CO luc vUdt ca ngiJdi dan ong: "Lenh ong khong bang cong. bd",
"Cha sinh khong tdy me dudng".
421


2. Tii "cai" c o n dvidc d u n g ket htfp vdi t^n r i e n g cua ngifcfl
thuoc gidi nuf: cdi Hong cdi Lan... Thong thii^ng diidc dung
lam ngoi ba so it trong giao tiep t h a n mat, s u o n g sa: ^^Bdo
cdi Hong ggi dien cho t&\„ Dac biet con difdc d u n g nhii ngoi
thijf h a i : " c d i Lan Iqi day me bad*''.,.
Cach goi kem nay ap dung cho nii noi chung khong phan biet tuoi
tac. Tu: cac em be gai hai tuoi den cac thieu, thanh nii va ca nhiing phu
nii da b liia tuoi lam me, lam ba. Tuy nhien ap dung each goi nay phai
la nhiing ngUdi hoac la dong nien dong Ilia, hoac la ngUdi tren chi hoac
goi ngUdi dudi va phai c6 mo'i quan he than m$t v6i nhau.
Goi mot ngUdi thuoc gidi nii la "cai" kem ten nh^m chi kha nang
va thien chiic lam me trdi ban. Sii chu trong den kha nang lam me,
kha nang trUc ti^'p sinh san de duy tri noi gio'ng, kha nang nuoi dUdng
va giao due cac the he sau... dUdc khai quat lai trong each diing tiJf "cai"
nay chinh la mot diem the hien tinh "trong me" trong van hoa Viet Nam.
3. Dac biet hc^n ca la mot net nghia phai s i n h tii n g h i a goc me
cua tii "cai" ma c6 le k h o n g mot n g o n ngvi cua d a n toe nao
tren the giofi co ditdc, du la c u n g c h u n g m o t n e n v a n hoa
phifdng D o n g - v a n hoa nong nghiep, hay ke ca nhufng nen
van hoa gan gui hdn nufa trong khu vtfc D o n g N a m A cung
von de cao vai tro cua Me, cua Ba. Net n g h i a do la: Idn,
chinh, chu, quan trgng.,.
3.1. Tii "cdi" diing sau cdc danh tii vdi vai tro nhU mot tinh ti£:

Song cai = song 16n >< song con
Dudng cai = dUdng 16n, diidng chinh >< dUdng nho, dUdng con
Nha cai - vai chu trong dam bac >< con bac
Thd cai = thd chinh >< thd phu
May cai = may chinh, may chu>< may con, may nho
Trong cai = tro'ng to nhat >< trong con
Diia cai = dua to >< diia an (nho)
Ngon cai = ngon to nhat >< cac ngon khac (nho hdn)
R i cai = r l chinh, r i to n h a ' t x r i con...
422


3.2. Tit "cdi" con di/cfc diing de chi phan ddc trong cdc mon thi2c
an CO nUdc: dn cd cdi lan nitdc. Cach goi nay ch^c c h t a c6 lien quan tdi
net nghia chinh, quan trong. NgUdi Viet Nam vdi truyen thong nong
nghiep lua nudc thUdng che bien do an b^ng each luoc hay pha che
tong hdp thanh canh. Phan dac, phaft cai trong mon luoc hoac mon
canh doi vdi ngiicii Viet phai la phan chinh, phan quan trong hdn ca,
bcii: khon dn cdi, dai dn nUdc.
3.3. Tit "cdi" trong cdi giam, cdi me... mang net nghia phdt sinh
da rat xa so vdi net nghia thii ba nay, tuy nhien khong phai la khong
the nhan ra. "Cai" d day la vat lieu de tao ra s\i len men trong qua
trinh san xuat ra mot chat lieu nao do. Dem so sanh thi ciing khong
khac may con gio'ng trong qua trinh sinh san cua dong vat. Dong thdi
no lai la chat chinh, chat quan trong nhat, b3i khong co no thi khong
the tao ra qua trinh hinh thanh chat mdi. Bien luan nhU vay thi "cai..."
d day chinh la "chat chinh", "chat chit" va la mot net nghia phai sinh
tiep tit net nghia thxi 3 nay.
Khong tim them, khong tao mdi mot tin hieu ngon ngut nao nuta
de chuyen tai cac y nghia Idn, chinh, chu, quan trgng ma ngUdi Viet co

stt dung ngay tii "cai" = me. Lai them mot minh chting niia cho thay
trong tam thCfc cua ngUdi Viet Nam, "Me" la ngUdi gan giii nhat va
than thuoc nhat, ngifdi dem cho chung ta cuoc song va tinh yeu thudng
mot each binh di nhat ciing dong nghia vdi nhOng gi to Idn nh^'t va
quan trong nhat. "Me" khong chi la cua mot hay mot vai ca nhan ddn
le ma da trci thanh bieu tUdng "NgUdi Me" trong tam thiic va trong van
hoa cua ngiicii Viet Nam.
KfiT THUG VAN Y)t
Den mot giai doan phat t h e n nhat dinh nao do, tijf khong chi
con la tin hieu ngon ngii dUdc tao ra vdi hai mat am thanh va y nghia
CO quan he v6 doan vdi nhau. Van hoa da tich cUc tham gia vao cd che
tao tii, cd che tao cac nghia mdi cua tii va chi phoi cac hoan canh sxi
dung tii noi chung. Tii "cai" trong tieng Viet dung la mot tii nhU vay.
Cac each diing, cac net nghia diidc phai sinh, dUdc tao mdi cua tii nay
423


nhu da de cap d^'n 6 tren hau het chiu sU qui dinh cua dac diem "trong
me", "trong nut" cua van hoa Viet Nam. Phan tich tii "cai - me" va cac
each diing, cac net nghia co lien quan p h i n nao cho thay dac diem thti
vi cua ban s^c van hoa Viet Nam, dong thdi cho sU tri nh^n tii nay
nhu mot chting tich lich sii - van hoa.
TAI LifiU THAM KHAO
1. Nguyin Tai Can, Mot so chiJtng tich vi ngon ngiJt, van tU, van
hod, NXB DHQGHN. 2001.
2. Tran Ngoc Them, Tim vi ban sac van hod Viet Nam, NXB TP
HCM. 1996.
3. Robert Lado- Hoang Van Van dich, Ngon ngit hgc qua cdc nen
van hod, NXB DHQGHN.
4. Tit dien tieng Viet, Vien Ngon ngii hoc, 2003.

424