Một số quy định của pháp luật phong kiến việt nam trong việc giải quyết các khiếu kiện của người dân

MOT SO GUY DjNH CUA PHAP LUAT PHONG KIÉN VIÉT NAM
TRONG VIÉC GIÀI QUYÉT CÀC KHIEU KIÈN CÙA NGl/ÒI DAN
Vù 'Tlìi Pliiing
Truijmg DH KHXH & NV - DH QG Ha Nói
Trong qui trinh xày dimg va quiìn ly dal nude, càc triéu dai pbong kidn Viét Nam dà
nhàn thùc duge ring vin de dàn nguyén nèu kbdng dirgc giài quyèt leti sé din dèn viéc mit Idng
din, khi dd nhà nude sé kbdng edn ebd dya, kbdng con sue manb eàn thièt dd bào ve dit nude
va duy tri quydn thdng tri cùa mình. Ljch su dà ehiifng minh ring thucmg vào giai doan eudi cùa
eie tridu dai phong kién eie nhà vua thuètng lo hudng thu, eboi bòi, l't quim tàm dèn dàn chùng,
tang cudng bde Idt va dàn àp, han che dàn ebù. Didu dd dà dàn dèn càc eue)e kbdi ngbia ehdng
lai tridu dình.
Chinh vi le dd, ngay tu thdi Ly - Tran va diie biét là dudi thèti Le va san này là thdi
Nguyén, càc nhà nude dà quan tàm tói viéc ban bành bé thdng luàt le dd dd ra eie quy che diéu
hành vi qn ly xà bịi. So veti càc thèti ky tmóc, tbe'ti phong kién ò Viét Nam dà dat duge nbfmg
thành tyu dàng kd trong boat dóng xày dimg va ban hành luat le. Trong nbùng thìmh tim dị,
trc hé't phài kd teli 4 bò luiit tétng he;tp, co quy mò tuong ddi Idn, ed nói dung phong phù va da
dang. Dò là bò Hinb thu bim hành vào tbòi Ly (nam 1042); Bị Quete tridu bìnb luat cùa thèti
Tran (ban bành nam 1341); Bò luilt Hong Due cùa thèti Le (ban hành nàm 1483) va Bò luàt Già
Long, ban hành nàm 1815 (tbịi Ngun). Ngồi ra, ềe nhà nude phong kién con ban hành mot
so bò luàt de diéu chinh ve mot linb vye, mot quan he xà bòi cu the nhu: luàt vd quim chùc, luàt
vd dit dai, luit vd to' tung... Trong so dò ding ebù y là Bò luàt co tèn: Kbàm tung diéu le duge
ban hành vào tbịi Hàu Le (nàm 1777), trong dị rit nbiéu diéu kbồn lién quan va quy
dinh viéc giài quyèt càc khié'u nai, to' ciò, kién tung cùa ngiròi dàn. Cùng vói eie bd luit trén
diy, eie nhi vua (thdi nào cùng ed) con lién tue ban hiinh càc vàn ban don le nhu: lènb, le, du,
ehi... de qui djnh cu thè, chi lièi vd vari de giài quyèt eie khié'u kién cùa ngirèti dàn '".
Càn eù vào eie nguón luit kd trén, chùng tói tam kbii quit mot sd nói dung chinh eó lién
quan dèn viri dd giài qut càc khié'u kién cùa ngi dàn nhu sau:
1. Tmóc hé't, luiil le thèti phong kién qui djnh mgi ngudi dàn déu ed quyén làm va giri don
dd trinh bay eie kbièu nai, to' ciị, bay tị nói oan ùe va yèu càu giài quyèt nhfmg tranb chip ve
quyén Igi cùa mình '"*. Nhimg luàt càc thdi déu quy djnh càc don kién va càc vàn tu ed lién quan
dèn don kién déu phài làm theo dùng quy djnh cùa nhà nude indi duge chip nhàn. Di tao ra

nhùng chuan mye này, ngay tu dàu the ky XIII, nhà Tran dà ra eàe quy djnh ve chùc thu, vàn
khè vi vàn ty mua bàn dai dai, tài san - nbùng loai giiy td thuèmg phài xuat trinh kèm theo eàe
don kién vd quydn Igi cùa nguèti dàn. Thàng 3 nàm 1292, vua Triìn Nhim Tdng dà xng Chièu
quy djnh ring: nhfmg vàn ur bàn din hoàc càm dg Ibi phài limi hai han giịng nhau, mói ben càm

(1) So' lugiig iiliQiig villi bàli này rat Ioni, diic bièt et thcti Le. c:hùng tói kliịng thè liét kè lièt .so vàn bàn
này ma chi chù thi'ch trong khi tri'ch dàn dèn chùng (TG).
(2) Xin luu y là thcti phong kién moi dcfii lù cùa dàn déu goi chung là dcni kién

107


mot bàn '". Hoàc vào nam 1237, thèti vua Tran Thài Tòng, nhà nude ra quy djnh: mgi giiy tò vd
chùc thu, vàn khè mgng dal va vay mugn tièn bac tbì ngi làm chùng in tay ị 3 dịng tmóc,
ngi bin in tay ị 3 dịng sau "'. Dèn thdi Le, nhà nude lai tièp tue ban bành thém bang chue le
quy djnh vd vin dd này. Vf du: Sàc vd Chùc thu vàn khd cùa Le Thành Tdng (ban hành nàm
1479) quy djnh rò: Mgi chùc thu, vàn khè khi làp phài liy ngudi trong tbdn ip cùa mình ma
ludi tu 30 trd lén dd làm nguèti chùng kidn tbì mói già tri "'.
Nhùng quy djnh trén day nbàm giùp eho nhà nude eó co so vi eàn eù phàp ly de xem xét
va giài quydt càc yéu càu cùa nhàn dàn, trinh viéc gùi don tbièu eàn eù, giài quyèt tuy tién va
dai khài.
2. Luàt thdi phong kién quy djnh mgi don tu cùa dàn phài gùi dùng cip, nghìa là cip dàu
tién phài giri là cip xà (càp co sd), rdi tuy theo mùc dò cùa sy viéc, don tu mdi duge phin loai
va giri lén eie cip cao hon. De trinh tình trang nguèti din gùi don tuy tién, diéu 672 (Bd luit
Hong Due - Tbòi Le) dà quy djnh: càc viéc kién tung cùa dàn duge phàn thành 4 loai (tuy theo
mùc dd) va tuong img vói 4 loai dị là 4 cip xét va giài quyèt tu tmng uong dèn dja phuong.
Viéc rit nbò dèn kién d xà quan; viéc nbò dèn kién o lo quan; viéc tmng bìnb dèn kién ị quan
phù; con viéc Idn kién lén Kinh dò. Nèu cip dudi dà xù rdi ma kbịng hgp le, tbì ngti dàn duge
kéu tièp lén cip cao hon '^'.
3. Luiìt phong kién con quy dinh thù tue va tràch nhiém cùa eie co quan va quan chùc khi

nhàn va giài quyèt don cùa nhàn dàn.
Theo quy djnh cùa nbiéu bò luiit thèti phong kién, vién quan nào eó nhiém vu nhàn don
cùa dàn, viéc tmde tién là phài xét ngay càc thù tue eàn thièt xem don ed hetp le, eàe chùng eù
va vàn ty kèm theo ed dùng theo quy dinh bay khóng rdi mói nhàn. Theo didu 18 - Bd luàt
Kbàm tung didu le (thdi Le), khi dàn dua don kién ve etién thd ma kbdng ed vàn ty; kién vd già
thù ma khdng eó thù tue nap sinh le (eó già tri gidng nhu giiy kèt hdn ngày nay); kién ve tài san
ma khdng ed chùc thu; kién ve dành nhau ma kbdng eó giiy (bién bàn) khàm thucmg; kién ve
gièt ngi ma kbịng bién bàn kbàm nghièm tu Ibi... tbì don kién à'y kbịng duge nhàn, nèu
ed tình nhàn sé bj nghièm phat.
Khi giài quyèt don tir, luàt phàp quy djnh nèu dà nhàn don, quan chùc eó tràch nhiém
phài nhanh ehóng diéu tra, thu nhàn chimg é va tién hành xét xù hồc giài qut trong mot tbòi
gian nhit djnh, kbòng duge kéo dai, gay nhién nhièu eho dàn. Diéu 671 (Bò luàt Hong Due) dà
quy djnh ró ky han xét dim: nèu ve Irịm eudp Ibi trong 3thàng; viéc dèm pha, che bai, ndi xiu
làn nhau tbì trong 4 thàng; viéc lién quan dèn dit dai trong 3 thing; viéc ve hdn nhin vi già
dình, dành nhau vi càc viéc lat vat kbàc thì sau 2 thàng là phài giài quyèt. Nèu dd cbàm sau 1
thàng so vói ky han thì phat biém tude (bót mot phin tude vj); qui 3 thing thì bài chùc; qui 5
thing thì bj xù tói dd (tue là bit làm nhfmg viéc nhuc ha va thip kèm).
Cie quan xù vi giài qut ditn phài thài dị cịng minh, chinh tryc, khàeh quan. Thdi
(1), (2) Dai viét su ky loiui Ihir, làp II. NXB KHXH, ha Nói 1985, Ir 66, 13
(3) Sàc này in trong sàch llèing tìùc lliicu chùih Ihir. Nguyén .Si (ìiàc dich, Vù Viui M6u de tua. Dai
hoc Luàt klioa .Sài Cniii, Nani Uà uii quàn. Sili ("iè)n, 1959, Ir 119.
(4) B6 luàt Hong Die con cc) Icn ehi'nh ihùc là Qc triéu hìnli luat, ban hành nàm 1483, duge Vién Su
hoc Viét Nam va NXB Phàp ly dich ra chù quóc ngO va àn hìuih nam 1991

108


phong kiè'n, càc nhà nude rit chù trgng dèn viéc tuyén ehgn eàe quan xét xù, dae biét là d triéu
dình, noi xét xù nhfmg vii viéc quan trgng. Nhà vna thucmg ra eie du, ehi dd khuyén ran eie
quan xù in, eie quan lai dia phuong phài giù gin va nèu cao linb tbàn liém khièt, khdng nhàn

hdi lo, khdng gay phién nbiéu eho dàn. .Stich Dai Viét su ky tồn thu con ghi lai tam gng cùa
quan kidm phàp Tran Thì Kién (Ihèti Tnin). Khi óng giù chùc An phù su Thièn Truèmg (dùng
diu mot phù), eó ngircti trong vùng nhàn ngày gió dem bièu óng màm ed. Tbì Kién bịi vi gì
ma bièu, ngudi iy tri lèti vi d gin tri sd nèn dem bièu chù kbdng ed gì kéu xin ề. Miy ngày
sau, qua nhién ed viéc dèn kéu xin. Tbay thè Tran Thì Kién mdc bgng mùa ra. Mdi khi ed kién
tung, dng dùng ly le dd bit bè, mgi ngudi ddii eho là gidi xét dồn. Sau này dng duge vua é
làm quan giàn nghj dai phu '". Mdi sd le cùa thèti Le con chi rị quan dja phuong, ngồi viéc xét
xù con phài chù y dèn viéc boa giài giùa càc dirong sy de giàm bòi su kién tung trong dàn. Sàch
Le triéu Chièu lènb tbién chinh thu con ghi lai mot vàn bàn cùa nhà Le, trong dị doan quy
djnh rò: "Nguòi làm chùc buyèn lènb... phài km tàm dèn viéc giào hi:)à, day dàn giù dao luàn
thuòng, làm cha phài bién, liim con phài bièu, liim imh phài Ihào, làm em phài kinh, va kfnb
ehóng, ty iu (ngi nbị ludi - TG) phài lón kinh bàc lịn imimg. Nhfmg viéc ngo ngbjeh, bit
hié'u, du dàng va gian dàm direte dùng reii vgt ma Irùng phat, khié'n eho nhàn ngbia, le nbugng
duge thjnh bành, bd cài thdi td giàc va bòi mdc, còl liy su giàm kièn tung làm gde. Hồc khi ed
ngi nào vi sy phàn ồn do tire khi dem nhau di kién, hoàc vi ed rit nbị m i cùng tranb nhau
giành khdng doii gì dèn le phài, thì nén biéu du, khuyén ran ma dudi ve chù kbdng duge ddi
tién tài, liy tidn dàm le (tue tién le pbi) dd sinh ra mdi kién '"'.
4. Luàt phong kièn eó nbiéu quy djnh ve viéc giri dem va giài quyèt càc loai don td eào.
Ve vin de don td ciò, thèti Ly - Tran con chua nbiéu quy djnh cu thè. Dèn tbịi Le,
thdi Ngun, vin de này dà direte quy dinh trong nbiéu vàn bàn va cu the hon. Nhin chung, luàt
phong kièn ddu khóng nghièm cam viéc vidi dem lo cao, nhung don phài luàn theo nhùng quy
djnh nhu: don phài do dinmg sy ty làm va nịp tai cip Ihàm qun. Nèu ngti viét don kbịng
bièt chù thì ngudi viét he) phiii ghi rò hg tèn, dja chi d cue'ii dem '"". Theo diéu 508 - Bd luàt
Hong Due, khi vié't dem td ềo ngti kbàc, phài ghi rị ngày thàng va trinh bay dùng su thire,
khdng duge nói là viéc con ngị (nói viéc dị khóng dàng tin cùng vily). Nèu trai luàt này sé bj
phat 80 trugng, quan nhàn dim loai này dem ra xét xù sé bi phat 30 quan tidn.
- Cùng theo luàt Hong Due thèti Le (diéu 25), nèu td eào dùng sy tbàt, giùp nhà nude phàt
bién ra nhùng ké pham tòi nguy hidm, sé duge ibueTìig. Ngudi td càei viéc mim phàn, mim dai
nghjch duge thng tire'te ba tu trd lén '^'; td ềo viéc pham cam lón (nhu due làu tidn ddng)
duge thng tude hai tu; td eào viéc gict ngirèti, trdm càp duge thudng 100 quan tién trd xng...

'

- Nèu tó ềo kbịng dùng su tbàt thì sé hi xù nhu Igi ma mình vu ềo, nhung giàm di mot

(1) Din theo Dai viét .su ky loiin Ihu, tàp II, Nxb KHXH, Ha Nói, 1985, Ir 72 - 73
(2) Le triéu Chièu lénh difilli thu. 'l'a licu luu lai Thu vién Vién nlià nirac va phàp luat, ky hiéu 50005, tr
43 - 44
(3) Le triéu Chièu lénh chnili thu. Tu liéu dà dàn. Ir 455.
(4) Tlicti phong kièn quan lai va qui toc (leu duetc phong litóc. M(")i titete chia thành 5 phàn. Nèu phat thì .sé
bót di inịl hồc iiiiiéu phàn cùa liróc. Ncu ihirètiig thì tang lén mot hồc nhiéu phàn, thucnig goi là ba tu,
hai tu, mot tu.

109


bàc, ndu xét ky kbịng phài làm là vu ềo tbì tàu lén trén dd phàn xù thd giàm nhe hon
(Didu 501, 502 - Luat Hong Due). Nèu vu eào càc quan trén lai chùc a bàn phù thì sé bi phat
dùng nhu Idi ma mình dà vu eào eho nguèti kbàc (Luàt Hong Due - Diéu 505).
- Luàt pbong kièn dae biét nghièm càm con cài td eào eba me, chiù chat td ciò dng bà,
va td cao chdng, anb em td eào nhau, nd ty td eào chù. Ndu vi pham luàt này sé bj xù nang, co
thd tói mùc luu day di nhùng noi xa (tu càc tdi thuòc loai tbàp àe nhu: muu phàn ngbjeh chdng
lai tridu dình, me kd dinh giet cha thì eho td eào). Quy djnh này duge ghi trong diéu 504 cùa Bd
luàt Hdng Due va nhiéu le kbàc cùa tbòi Le, tbòi Nguyén. Day là quy djnh dae biét phàn inh
quan nièm theo tu tudng Nho giào, bài con ngudi phài luàn thù trat ty dàng cip eà trong già
ìnb cùng nhu ngồi xà bịi.
- Lt phong kièn dae biét nghièm cam loai don thu td eào nac danh. Theo diéu 133 - Bò
luàt Hdng Due, kè niio vièi thu nac danh pham dèn viéc lón cùa qudc già tbì bj xù chém dàu;
nèu khóng phài viéc dai su Ibi bj km di chàu gàn, già san bj tjeh thu sung còng... Nguòi ebù ty
nhàn duge thu nac danh ma khóng dot di, lai dem nịp quan, tàu vua bay dem tmyén tung thì xir
phat 50 roi, biém mot tu. Càc quan ty nhàn duge thu nac danh ma dem ra xét thi tói sé bj phat

tang thém mot bàc. Quy djnh này nbàm ngàn eban eàe loai thu td ềo nac danh, gay kbó khan
eho viéc diéu tra, giài quyèi, gay phùc tap trong viéc quàn ly xà bòi. Tòi vièt thu nàc danh dudi
thcti Nguyén edn bj nghièm càrn va phat nang hon so vói thdi Le '".
Trén day là mot so tu liéu ve van de giài quyèt eie kbièu nai, td ciò cùa nguèti din trong
phàp luàt thcti phong kièn d Viét Nam. Nhùng tu lièu trén day eho chùng ta nhin nhàn duge mot
khfa canh cùa vin de: dò là mot sd quim diem, nhàn thùc va nhfmg bién phàp ti'nh tién bị va
tfeh eye cùa eie triéu dai phong kién Vièt Nam trong vièe giài quyèl viin de din nguyén. Nhùng
quy djnh trén day dà phàn nìio giùp càc nhà nc phong kièn thè tam hồ dju nbùng màu
thn xà bịi vdn ludn kión xuat bién trong long xà bịi phong kidn. Ddi vói gidi quy tde, nbùng
bién phàp trén diy dà giùp hg cùng ed va bào ve quyén lye thdng tri cùa minh trén co sd boa
hoàn nhùng miu thuàn giai cip va vi quyén Igi chung cùa toàn dàn toc. TTiye tè Ijeb su dà chùng
minh ring: thcti nào nbùng ngti càm qun bièt thịng càm vói nói khd cùa dàn, biét làng
nghe va bịi y kidn cùa dàn, bièt Idn trgng va giài quyèt nbfmg nguyén vgng, kbièu nai cùa dàn...
thi thcti dd dit nude thanh bìnb, phàt trien, "vua tdi ddng long, ề nude hgp sue...", tao nén mdt
sue manb vd djeh, ed the vuitt qua mgi khó khan, chicn thàng mgi kè thù. Cd thd kd den eie
thcti ky liéu biéu de chimg minh eho nhàn xét trén: dò là tbòi ky dàu cùa eàe triéu dai nhà Ly,
nhà Tran, nhà Le...; ve'ti nhùng óng vua anh minh, nhin dire nhu Ly Tbii Td, Ly Tbii Tòng,
Tran Thài Tòng, Le Thài Td, Le Thành Tịng...; vói nbùng thành tyu rye rị cùa dit nude trén
ềe ITnh vyc kinh tè, vàn hồ va kbàng ehién chdng ngoai xàm.
Nhung, thyc tè Lieh su cùng con eho chùng ta tbay mdt khfa canh thù hai: dd là su tri già
cùa mdt sd triéu vua, nidi sd vuong tridu phong kièn, vi kbòng quan tàm dèn y dàn, dèn long
dàn, kbịng chfnb sàch "khoan thu sue dàn", khóng bién phàp giài qut tịt van dd "dàn
ngun" nén dà dàn dèn nhfmg that bai tremg quàn ly dit nude, trong kbing ehién chdng ngoai

(1) Xem Ihéin: Kliàni dinh Dai Nani hói dicii su ié (.Sàch làp hgp càc vàn bàn luàt le cùa thèti
Neuvèn). Nxb niuiin Hoà. 1992. tr 232 - 233.

Ito

xim. Dd là thịi Le Long Dinh, mot óng vua tbam tàn, bao nguge (thè ky thù X), kbòng ehi eoi
thng dàn ma con xùe pham dèn ề dèti song tàm linb cùa hg (ddi xù va nguge dai vói eàe nhà
su), làm eho Idng din oin giàn va ddng Idng tung bd dua Ly Cdng Uin lén ngdi, tbay thè eho
nhà Tidn Le. Dd là eàe giai doim eudi thcti Ly, eudi thòi Tran, eudi thòi Le, sau khi khép lai
nhùng ehién cịng hién hàeb ehĨng Tdng, ehóng Ngun, ehóng Minh... gidi quy tde va ềe nhà
vua dà lui vd hudng thu, mài vui eboi, sao nbàng viéc nude, l't chù y tói long dàn, dàn dèn nhùng
miu thuàn trong nói bị, dàn dèn kbdi ngbia nịng dàn làm eho vuong quydn lung lay, ebi'nh tri
khóng dn djnh, kinh td din suy thồi - Dị là nhùng ngun nhàn quan trgng dàn dé'n sy tbàt bai
cùa eie vuong tridu. Dàc biét là thèti Ngun, khóng chi thire bién ềe bién phap ebuyèn che ciré
doan, han che quyén dàn chù, ma nhà nc (triéu dình) con di nguge lai vói y nguyén cùa dàn
(ngàn càn càc phong trào cheing Phàp, trùng tri nhfmg nguòi chi kbi va qua càm...) - Sai làm iy
dà din dèn tbàm boa mit nude, dàn ta phài cbju kièp nd le, dit nude lim than. Gin mdt thè ky
dau thuòng iy chi duge ehim diri khi Dàng cdng san Viét Nam bièt dya vào sue din, pbit huy
sue manh cùa nhin din, làm nén eude càcb mang thing Tàm ljch su, mò ra mdt thèti ky mdi.

Il