Về việc chuẩn hoá ngôn ngữ các văn bản luật pháp thời kỳ đổi mới

VE VIÉC CHUAN HOA NGĨN NGÌT CAC VÀN BÀN
V

^

LUAT PHAP THOI KY DOI MOI.

yv

N

DE TAI KHOA HOC GAP DAI HOC QUOC GIÀ

MA SO : QX 2002.09.


MUC LUC.

so trang

Phàn ma dàu

3

I. Tinh cà'p thiét cùa de tài
IL Nhiem vu cùa de tài
III, Pham vi nghièn cùu cùa de tài
IV. Phuang phàp nghièn cùu
Phàn nói dung

3

3
4
4
5

Chirang I. Xung quanh vàn de chuàn va chuàn hoa tièng
Viet hién dai.
1. Càc quan niém khàc nhau ve chuàn va chuàn hồ ngón ngù
1. Chn ngịn ngù.
2. Chn hồ di càch nhìn cùa càc nhà Viét ngù hoc.
II. Qua trinh bién dói va su diéu tiét ngịn ngù dói vói chn.
1 .Su bién dói cùa ngịn ngù va su thay doi cùa chuàn.
2.Qua trinh diéu tiét càc bién dói ngón ngù va
Chirang IL Vàn bàn luat phàp va dac diém ngòn ngù cùa vàn
bàn luàt phàp.
I. Vàn bàn luat phàp trong mói quan he vói phong càch chùc
nàng.
l.Phàn biet càc vàn bàn luat phàp va càc vàn bàn duói luat.
2.Mói quan he giùa vàn bàn luat phàp va phong càch chùc nàng
II. Dac diém ngòn ngù cùa vàn bàn luat phàp.
1. Nhin tu góc dị phong càch chùc nàng.
2. Nhin tu góc dị quan ly Nhà nc.
Chirong IIL Tình hình chn hồ ngịn ngù trong càc vàn bàn
luat phàp thài ky Dói mai.
I. Tinh dói mai ve ngón ngù va xu huóng tiép can chuàn.
1. Dói mai càch dièn dal.
2. Xu hng chn hồ.
II. Mot so vi pham chn muc ngịn ngù cùa càc vàn bàn
luat phàp
1. Tinh thiéu thóng nhàt ve chinh tà va cach phàt àm.

5
5
5
13
16
16
20

24
24
24
26
28
33
33
35
35
35
39
54
54


2. Tinh thiéu chuàn muc trong dùng tu, thuàt nnu.
3. Tinh thiéu chuàn muc ve cu phàp.

5S
64

Phàn két luàn.

70

Tài liéu tham khào

71

7


PHAN MỊ DAU.
I. Tình càp thiét cùa de tài.
Dal nc ta hién dan? buóc trén con duóng Dói mai mot càch toàn dièn va
vùng chàc trén tà't cà càc màt kinh té va xà hòi. Mot trong nhùng nhiém vu quan
trong cùa su nghiép Dói mai giai doan càch mang hién nay chinh là vàn de Dói
mói phuang phàp quan ly hành chinh Nhà nuóc. Trong do, Dói mai càc vàn bàn
luàt phàp co y nghia cuc ky quan trong. Bịi nị góp phàn tich cuc vào cịng cc
cài càch hành chinh Nhà nuóc nói riéng va quàn ly Nhà nc nói chung. Khi xà
hịi phàt trién ngày càng cao thi he thóng càc vàn bàn hành chfnh, trong dị co vàn
bàn phàp luàt sé ngày càng nhiéu. Ngoài viéc bó sung, sua dói càc bị luat dà co,
vice bién soan càc bó luat mói cQng là mot nhu càu luòn luòn càn dat ra nhàm dàp
ùng nhùng nhu càu mói cùa phàt trién khoa hoc ky thuat, san xuàt, kinh doanh...
Co thè nói, trong moi boat dịng cùa dói song, vàn bàn phàp luat ln là sgi day
nói lién giùa Nhà nuóc va nhàn dàn, giùa càc co quan chinh quyén càc càp vói
nhau, tao thành mot khói thóng nhàt. Khòng co vàn bàn luàt phàp, moi boat dòng
xà hịi sé thiéu su dinh hng va trong nhùng hồn cành cu thè co thè mal di tinh
né nép, trat tu. Vi vay, vàn bàn luàt phàp ngoài noi dung trun bà thóng tin con
dịng vai tró là trong tài cho moi hành vi ùng xù xà hòi. Ngòn ngù cùa vàn bàn
luàt phàp vi thè tu nò dà mang tinh hieu lue trong diéu hành moi boat dòng cùa tàp

thè cùng nhu cà nhàn.
Muón nàng cao tinh hiéu lue cùa vàn bàn luat phàp thi viéc chn hồ ngịn
ngù càc vàn bàn là mot trong càc nhu càu cà'p thiét. Vi ràng, su chuàn hoà vàn bàn
phàp luat sé co tàc dung tich cuc lai viéc tuyén truyén sàu rgng va co hiéu qua moi
duàng lò'i chinh sàch cùa Dàng va Nhà nc tói tồn thè nhàn dàn, dóng thói co
tàc dung khun khich cịng dàn thuc hién càc tràch nhiém xà hòi va thuc thi
nghièm minh phàp luàt.
Chon de tài nghièn cùu này, chùng tói hy vong nhùng két qua nghièn cùu se
góp mot phàn nhị bé vào su nghiép nói trén. Mat khàc, de tài cung co y nghTa ly
luan trong viéc nghièn cùu phong càch tièng Viét va chuàn hoà tièng Viét hién dai
trong giai doan hién nay.
IL Nhiém vu cùa de tài.
Nhiém vu nghièn cùu cùa chùng tòi tàp trung vào viéc tim hiéu, tòng két
nhùng ly luan bàn ve chn hồ ngịn ngù va chuàn hoà vàn bàn hành chinh Tu


dò, xày dung ca sa de phàn tich nhùng dàc trung ngòn ngù co lién quan dén vàn
bàn luat phàp va qua trinh chuàn hoà loai vàn bàn này. Trén càc cu liéu khào sàt
ve tinh hinh thuc té cùa viéc su dung ngòn ngù trong càc vàn bàn phàp lt thói ky
Dói mói, chùng tịi dua ra nhùng dành già ve muc dị chn hồ cùa càc vàn bàn
phàp luat hién hành, dóng thài dua ra mot so tièu chi de xàc lap chuàn. Trén
nhùng tièu chi va mot so mò hinh phàn tich thù nghiem, nguòi bién soan co thè
vàn dung de thuc hién chuàn hoà trong qua trinh sua dói va bó sung mot so bó luat
cùng nhu viéc bién soan càc bị luat mói, khi co chù truang cùa Dàng va Nhà
nuóc.
IIL Pham vi nghièn cihi cùa de tài.
Càc vàn bàn luat phàp co so lugng khà lon va da dang. Do diéu kién va
khn khó cùa de tài chùng tòi chi chon mot so vàn bàn luat tièu bièu co lién quan
tói cc song hàng ngày cùa nhiéu tàng lóp khàc nhau trong quàng dai quàn
chùng nhàn dàn de làm tu liéu khào sàt. Dò là vàn bàn ve càc Bò luat dugc in

thành sàch riéng do càc Nhà xuàt bàn trung uang àn hành hoac dugc in trong càc
sàch huóng dàn ve luàt. Cu thè là càc vàn bàn sau day:
1. Bò Luàt Hinh su cùa nc Cịng hồ Xà hịi Chù nghla Viét Nam.
2. Bị lt Dàn su cùa nc Cịng hồ Xà hịi Chù nghTa Viét Nam.
3. Luat Ciao thóng dng bị.
4. Luàt Ciào due.
5. Luat lao dòng.
6. Luat Doanh nghiép.
7. Luat hòn nhàn va già dinh va càc che dinh dàn su co lién quan.
8.Nhùng quy dinh phàp luat ve Moi trng dị thi.
9. Càc vàn bàn phàp luat ve th.
10. Quy dinh phàp luat ve Dàu tu ra nc ngồi cùa doanh nghiép, tó chùc
kinh té Viét Nam.
IV. Phuang phàp nghièn culi.
Phuang phàp nghièn cùu dugc su dung khi thuc hién de tài chù yéu là
phuang phàp tòng hgp phàn tich, phuang phàp mièu tà, so sành va phuang phàp
thóng kè.


PHÀN NOI DUNG
CHirONG L
XUNG QUANH VÀN DE CHUAN VA CHUAN HOÀ
TIÈNG VIÉT HIÉN DAL

I. Càc quan niém khàc nhau ve chn va chn hồ ngịn ngù.
1.Chn ngịn ngù.
Chn ngón ngù là mot khài niém dà dugc càc nhà nghièn cùu ngịn ngù
hoc trén thè giói quan tàm tu làu. Khịng phài chi co trong tièng Viét ma trong tà't
cà càc ngòn ngù khàc nhau, vàn de chuàn luòn luòn duac dàt ra va thu hùt su chù
y cùa nhiéu nhà ngòn ngù hoc, dàc bièt là càc nhà ngòn ngù hoc xà hòi va càc nhà

phong càch hoc.
Trong thuc té, khi bàn tói vàn de chn va chn hồ ngịn ngù nguòi ta
thuòng dung cham dén nhiéu ITnh vuc nhu: vàn hồ, vàn hoc, xà hịi hoc, tàm ly
hoc...Nói chung, chuàn là mot khài niém khòng dugc hiéu mot càch hồn tồn
chat che, vi thè trong su dung nị thng co dò co giàn nhàt dinh. Su co giàn này
phàn nào phàn ành su phùc tap cùa vàn de trong nghièn cùu cùng nhu trong qua
trinh hién thuc hồ nị trén càc phuang tien giao tiép va trong càc phong càch chùc
nàng khàc nhau. Cho nèn, trong cn "nhap mịn ngón ngù hoc ly thuyét" Joln
Lyons khi bàn tói vàn de này dà khòng dùng thuat ngù "chuàn ngòn ngù' ma dién
dat theo mot càch riéng. Ong nói, vàn de dàu tièn phài bàn là 'tinh trong sàng" va
"tmh dùng". Nhung òng cung nhàn manh:" Hién nhién là khòng thè co tièu chuàn


tuyét dói ve "tinh trong sàng" va "tinh dùng" trong ngòn ngù. Nhùng tu nhu thè
chi dugc giai thich trong mói quan he vói mot tièu chuàn dà chon truóc"/i5 /•
Khi bàn tói chn, ngay trong càc nhà ngịn ngù cùng co su phàn hoà tuy
theo huàng quan tàm. Co nhà nghièn cùu thi thièn ve hng ngịn ngù hoc thn
tuy. Khi dị, chn dugc hiéu là mot he thóng càc phuang tien ngịn ngù va là tóng
thè càc khà nàng co thè dugc hién thuc hoà bài càc yéu tó cùa he thóng này/ 6 /.
Trong càch tiép can nhu vay, chuàn phài là cài co tinh truyén thóng, dugc xà hòi
chàp nhàn va co tinh ben vùng.
Nhung tinh ben vùng hồn tồn khàc vói tinh bài bién. Nói mot càch khàc, tinh
ben vùng cùa chuàn cùng chi mang tinh chat tuang dói. Nhin theo truc lich dai thi
chuàn vàn là cài co tinh bién dói. Do vay, YU. X. Xtépanov thuàng nhàn manh
tói ba khài niém ca bàn làm lién de cho chuàn mire là khà nàng bién dói, ly tuàng
va truyén thóng. Ba khài niém này lién quan chat che vói nhau. Trong dị, "khà
nàng bién dói xuàt phàt tu tinh da dang va khà nàng bién dói khịng ngùng cùa
ngịn ngù khié'n cho con ngi ln phài dùng trc mot tinh trang phài lua chon
"cài gì tòt han ? Cài gi càn phài de lai va cài gì càn phài vùt bó" /^§^ /. Khi lua
chon càc phuang tien hay càc dang thùc ngịn ngù, mói nguòi déu phài dua vào

nhùng qui tàc nhàt dinh dà dugc hoc tap qua con duàng sàch va hoac qua thuc té
giao tiép. Nhùng qui tàc này dugc lap lai qua thài gian, dugc cùng co trong y thùc
cịng dóng va dugc truyén dat cho nhiéu thè he tra thành trun thóng. Do dị, nói
tói chn muc khịng thè khịng nói tói tinh truyén thóng va su lua chon. Chuàn
muc khòng chi co nghla là lua chon va giù lai nhùng gì dà dugc lua chon ma con
bao góm cà viéc huy bị cà nhùng cài dà vùt di. Mn xày dung dugc nhùng qui
tàc ca bàn de tién hành lue chon thi càn phài phàn biet dugc cài "dùng" va cài "
khòng dùng". Do dò, viéc dira ra càc tièu chi nhàm cu thè hoà khài niém lira chon
cùng là mot vàn de rat quan trong trong khi nghièn cùu ve chuàn. Theo
lU.V.Rozdextvenxki viéc lira chon càc yéu tó ngón ngù trong xày dung chuàn dua
trén càc tièu chi sau:


- Dan vi ngòn ngù dugc chon phài dugc moi nguòi chàp nhàn.
- Dan vi ngòn ngù dugc chon phài là dan vi ngòn ngù co trién vong. nghTa
là nò phài dugc dành già là mot dan vi co khà nàng su dung trong tuang lai. Diéu
dò co thè xàc dinh dugc nhị tinh thuan tien cùa nị vói tu càch là phuang tién giao
tiép.
- Dan vi ngón ngù dugc chon phài co tinh he thóng: nị phài de dàng nhap
vào he thóng ngón ngù.
lU.V.Rozdextvenxki coi tièu chi này là tièu chi quan trong nhàt bòi vi nò
xàc dinh sue song cho dan vi ngòn ngù dugc lira chon trong tuang lai. Vói nhà tao
chuàn, thi viéc dành già chù quan ve khà nàng bièu nghTa va my hoc cùa dan vi
dugc lira chon cùng là mot vàn de vò cùng càn thiét./ 3 3 /.
Muón dành già mot hién tugng ngón ngù nào dị co thè dugc coi là chuàn
hay khòng càn phài chù y xem nò dà thuc hién càc chùc nàng cùa minh nhu thè
nào. NghTa là, muón dành già bàt cu mot hién tugng nào dugc coi là chuàn hay
khòng chuàn déu phài can cu vào hiéu qua cùa no trong viéc thuc hién y dò giao
tiép khi co su tiép xùc giùa càc thành vièn cùa mot cịng dóng ngịn ngù. Cu thè,
càn phài quan sàt xem nị trong tùng trng hgp su dung ngịn ngù co dat dugc

muc dich va y dò giao tiép giùa nguòi phàt va nguòi nhàn hay khòng? Bòi vi, mói
boat dóng giao tiép là mot qua trinh phùc tap bao góm nhùng vàn de co lién quan
dén tu duy, ngịn ngù, tàm ly...này sinh mot càch dóng thài khi hinh thành ra lai
nói, phàt ngịn. Theo R.A. Tarasov, qua trinh san sinh phàt ngịn khịng chi bao
góm viéc thành lap chuang trinh va su hién thuc hoà chuang trinh ma con bao
góm cà viéc phàn dinh nhùng diéu kién ben ngồi cùa hành dóng, dành già két
qua, dói chièu vai"mò hinh chò dgi"( a day dugc hiéu là y dị giao tiép). Nói càch
khàc, viéc san sinh ra phàt ngịn vói tu càch là mot qua trinh tàm ly, là boat dịng
ben trong va ben ngồi cùa càc thành vièn giao tiép. Mac dù hành dịng ngịn ngù
bao góm càc thành tó tàm ly nhung lai dugc thuc hién bang qui luàt xà hòi chù
khòng phài qui luat tàm ly"/ 6

/.
7


Khi xem xét chuàn tà't nhién phài coi trong cài he thóng ngịn ngù ma chn
tón tai. Trén thuc té, khịng phài càc ngịn ngù déu co chn gióng nhau. Diéu này
do dàc diém loai hinh ngòn ngù qui dinh, cùng vói nhùng thói quen, tap quàn cùa
mèi dàn toc. Do dị, coi trong he thóng ngịn ngù chinh là tòn trong nhùng qui tàc
ca bàn khi dành già chuàn. Vi co mot diéu hién nhién là, con nguòi khi thuc hién
càc hành dòng giao tiép bao già cùng phài su dung dén he thóng ngịn ngù. Khịng
co he thóng ngịn ngù, tue là khịng co càc phuang tién ngón ngù cùng vói nhùng
bị qui tàc su dung thi ngi ta khòng thè thuc hién dugc qua trinh giao té. Càc
phuang tién ngòn ngù này khòng phài trong mot lue dà dugc dinh hinh ịn dinh
di càc chn mire nhàt dinh ma phài dugc thù thàch qua thòi gian. NghTa là,
chuàn xét trén mot phuang dién nào dò luòn gàn chat vói mal lich su phàt trién
cùa mói mot hién tugng ngón ngù nhàt dinh. Mot yéu tó ngón ngù nào dò a thòi
diém lich su này co thè dugc coi là chuàn nhung dén giai doan sau dò co thè bi
dào thài va khòng dugc coi là chuàn nùa. Ngugc lai, co nhùng u tó ngịn ngù

trong giai doan này chua tham già vào chuàn, nhung dén giai doan sau dò lai tham
già vào chuàn mot càch tich cuc ma xét ve nguyèn nhàn thi co thè de càp tói nhiéu
su tàc dịng khàc nhau can thiép vào qua trinh này. Trong dị bao góm cà càc
ngun nhàn ben trong va nguyèn nhàn ben ngoài. Nguyèn nhàn ben trong là
ngun nhàn dugc tao ra trong chinh he thóng ngịn ngù trong qua trinh tu dào
thài va hoàn thién nhàm làm cho viéc giao tiép ngày càng tra nèn hiéu qua han.
Nguyèn nhàn ben ngoài là nguyèn nhàn do con ngi tao ra trong qua trinh su
dung he thóng ngịn ngù, tue qua trinh he thóng ngón ngù hành chùc nhàm thuc
hién càc chùc nàng ca bàn cùa minh. Nguyèn nhàn này bao già cùng gàn vói su
tàc dịng cùa xà bịi, cùa lich su tói càc hién tugng ngịn ngù. Trong dị bao góm
càc u tó tàm ly, dia ly v...Chinh vi thè, co khi cùng dùng truóc mot hién tugng
ngón ngù nhung ngi ta lai co nhùng già thut khàc nhau do chị chù y tói
phuang dién nào cùa su bién dói va phàt trién. Trén thè giói dà tùng co nhùn^
cc tranh luan ve ngn góc hinh thành ngòn ngù BlackEnglish. Mot so nguòi
8


cho ràng con duàng hình thành BlackEnglish là do két qua phàn hồ ngịn ngù cùa
nhùng ngi da tràng tu càc tièng Anh, Phàp va Bó Dào Nha. Co mot so nguòi lai
cho ràng, BlackEnglish dugc hinh thành trén ca sa mot so ngòn ngù chàu Phi dugc
Creole phàt trién lèn. Diéu này cho thày, su bién dói ngịn ngù hay su thay dói ve
chuàn là mot qua trinh phùc tap di su tàc dịng cùa nhiéu ngun nhàn, nhung
khịng phài lue nào cùng co thè tàch chùng ra mot càch rò ràng.
Xét mot càch bién chùng thi moi bién dói trong he thóng càu trùc ngịn ngù
déu co ngun nhàn sàu xa tu xà bịi, nói cu thè là tu nhùng con ngi trong cịng
dóng ngịn ngù nhàt dinh. Diéu dị hồn tồn co thè giai thich dugc, bịi vi, con
nguòi chinh là chù thè sàng tao ra ngòn ngù thi chinh ho lai co khà nàng làm bién
dói ngịn ngù. Tinh qui iróc, hay tmh vị doan cùa ngón ngù cho phép con ngi
thay dói chn mire mot khi thày càn thiét de tao ra nhùng khà nàng mai cho mot
so hién tueyng ngòn ngù ma minh dang su dung. Viéc làm bién dói ngịn ngù hay

thay dói chuàn muc khòng chi xày ra a ngòn ngù me de ma cịm xày ra cà vói thù
ngịn ngù khàc khi du nhap vào he thóng cùa minh. Chàng han, trong kho tu virng
tièng Viét chùng ta co thè tim thày rat nhiéu yéu tó hay càc dan vi tu virng vón co
nguón góc tu tièng Hàn, nhung khi vào tièng Viét, chùng khòng con giù nguyèn
nhu khi boat dòng cùa he thóng tièng Hàn. Tu "dào de" trong tièng Hàn rat
nhiéu nghTa, trong dị cài nghTa góc là"dèn tan day" nhung sang tièng Viét nò
khòng con cài nghTa này. Thành ngù góc Hàn"chàn dàm dà chàn chièu" khi vào
tièng Viét, duói su tàc dóng cùa càc yéu tó ngù àm, nhiéu dia phuang dà bién dói
thành"chàn nam dà chàn chièu"...
Su bién dói cùa xà bịi trong nhiéu trng hgp dà làm bién dói càc yéu tó
cùa he thóng ngịn ngù va kéo theo là nhùng su thay dói ve chuàn. VV Labov là
mot trong càc nhà ngòn ngù hoc xà bịi quan tàm nhiéu dén "su bién dói trong
hành chùc" cùa ngòn ngù, khi nghièn cùu càc bién tugng ngù àm a Massachusetts,
dà giài thich ràng, su bién dói càc nguyèn àm trong mot so tu nhu: house, wife,
right, out...là do tàc dịng cùa su thay dói ve ca càu kinh tè. Trong truyén thóng.


dàn trén dào này vón ehi song bang nghé ngu nghiép va chàn ni, nhung tu sau
Dai chién Thè giói thù II hịn dào này tra thành nói tièng là hòn dào du lich, hàng
nam thu hùt hàng van khàch tham quan. Su phàt trién cùa kinh té du lich dà tàc
dịng tói phuang thùc làm àn trun thóng, gay ra nhiéu khó khan do thi trng
ngày càng dàt dị khién cho nhùng nguòi song trén dào co thài dò bàt binh. Ho co
phàn ùng vói mot so hién tugng ngòn ngù bang càch khuyéeh truang tu giàc hay
khòng tu giàc mot so dàc diém ngù àm cùa tièng dia phuang ma gay ra càc hién
tugng trén./
Nèu nhin nhàn con ngi là ngun nhàn sàu xa, là u tó qut dinh cùa
su bién dói ngịn ngù nói chung va su bién dói ve chn nói riéng chùng ta khịng
thè chù y tói vai tró cà nhàn trong nhùng bịi cành lich su nhàt dinh. Nhà tha vT dai
Puskin dugc coi là ngi dat nén móng va tao ra ngón ngù chuàn mire vàn hoc
Nga hién dai. Cùng nhu vay, a Viét Nam dai thi hào Nguyèn Du dugc coi là nguòi

dà tao ra nhùng chuàn mire ngòn ngù vàn hoc Viét Nam thè ky thù XVIII va là
nguòi dal nén móng cho ngịn ngù vàn hocViet Nam hién dai.
Vai tró cùa cà nhàn tàc dòng dén ngòn ngù va dén chuàn dugc thè hién rò
nhàt qua nhùng sàng tàc cùa mot so nhà vàn, nhà tha lón cùa mịi dàn toc. Ngồi
ra con phài kè dén vai tró cùa càc nhà lành dao qc già mịi khi ho co nhùng chù
truang, dng lói va chinh sàch dói vói ngịn ngù. Chàng han, a Thó NhT ky,
ngi ta thng nhàc dén vai trị cùa vi tóng thóng dàu tièn cùa qc già khi òng
này co nhùng bién phàp tich cuc nhàm chàm dùt mói quan he cùa nc ịng vói
thè giói A Rap bang càch loai bò chù viét Nam Tu va thay vào dị bang he chù cài
La Tinh. Dóng thài, chinh òng cùng ra lénh loai bò càc tu ngoai lai du nhàp vào
tièng me de tu càc ngòn ngù A Rap, Nam Tu ( chi giù lai càc tu góc Phàp là ngịn
ngù cùa mot nc dà phàt trién) nhàm làm trong sach hồ, thn khièt hồ vón tu
vung cùa ngón ngù Thó NhT Ky.
0 Viét Nam, nhùng ngi co cịng lon trong viéc làm bién dói ngịn ngù
cQng nhu bién dói chuàn cùa tièng Viét hién dai là chù tich Ho Chf Minh, Pham
10


Vàn Dóng...De thuc hién duac viéc thóng nhàt ngịn ngù va chuàn hoà tièng Viét
hién dai, ngay tu nhùng ngày dàu mai thành lap nuóc, chù tich Ho Chf Minh dà
quan tàm tói viéc xồ nan mù chù trong nhàn dàn. Tai phién hgp dàu tién cùa Hịi
dóng Chinh phù dién ra ngày 3/9/1945, Nguòi dà de ra nhùng nhiém vu càp bàch
trong do co nhiém vu "diet giàc dot". Dói vói Ngi do là nhiém vu chàng nhùng
càp bàch ma con eó y nghTa chién luge làu dai vi " Mn giù vùng dịc lap, mn
làm cho dàn giàu nc manh, moi ngi Viét Nam phài...co kién thùc de tham
già vào viéc xày dung nuóc nhà, va truóc hét phài bièt dgc bièt viét chù Quóc
ngu .
Cung nhu chù tich Ho Chi Minh, thù tuóng Pham Vàn Dóng là nguòi rat
quan tàm chù y dén su chuàn muc cùa tièng Viét tuy co càch dién dat khàc. Thù
tuóng nói:" khịng thè de màt di mot cài gì vị cùng qui bau, mot cài gì khién cho

tièng Viét là tièng Viét, thù tièng ma cha òng ta dà xày dung va bào ve trong lich
su rat làu dai cùa dàn toc. Nhung nói nhu vay khịng co nghTa là chi nhìn ve qua
khù, trai lai con phài nhìn ve tuang lai." Theo thù tuóng, nói dén su trong sàng cùa
tièng Viét thi phài"nhìn thày chat cùa nị, già tri, bàn sàe, tinh hoa cùa nò, nhan rò
hai dac tinh cùa nò là giàu va dep, nhin thày khà nang phàt trién cùa nò.
Nhu vay, nhin mot càch khài quàt thi khi xem xét ve chuàn phài chù y cà
hai phuang dién:
- Chuàn là cài eó tinh he thóng càu trùc ngòn ngù. Dò là nhùng phuang tién,
nhùng qui tàc dà tra thành né nép tinh bàt bc dói vói ngi su dung ngịn
ngù. Chàng han, mot ngi nói va viét tièng Nga, tièng Phàp va càc ngòn ngù co
bién dói hinh thành thi phài su dung càc dang thùc ngòn ngù nhu: chia danh tu,
dòng tu, tinh tu theo ngịi, theo so, theo gióng.Khi tó chùc càu phài chù y dén su
hgp dang giùa tinh tu vói danh tu, giùa dai tu vói dịng tu. giùa danh tu vói dịng
tu...
Vi du trong tièng Nga mn nói mot càu "tịi dà doc cuón sàch rat hay " thi
phài nói:
11


- Ja chitaju ochen ineheressnyuju knigu.
Su hgp dang giùa dai tu va dòng tu dugc thè hién qua két hgp giùa tu " Ja"
là ngòi thù nhàt cùa dai tu phài phù hgp vói dịng tu "chi tal" (doc)dugc chia a
ngòi thù nhàt, thòi hién tai.
Su hgp dang giùa tinh tu va danh tu dugc thè hién qua két hgp giùa dang
thùc cùa tinh tu "inehessnui"( hay) dugc càu tao theo so it, càch 4 phù hgp vói
dang thùc cùa danh tu "kniga" (sàch ) cùng dugc càu tao theo so it, càch 4.
Su hgp dang giùa danh tu va dịng tu tièng Nga dugc thè hién qua mói quan
he giùa danh tu va dịng tu chi phói nị. Trong truang hgp trén. danh tu co duói là
"u" (knigu) vi nị bi chi phói bịi dịng tu "ehitat" (doc) là dóng tu dói hịi danh tu
càch 4. Hình thùc này khàc vói hình thùc cùa danh tu "sàch" a càch 1 là "kniga", a

càch 3 là " knige", a càch 5 là "knigam" a càch 6 là " knigax"...
Tuang tu nhu vay trong tièng Anh, nèu nói" tói dang doc cuón sàch này thi
phài chù y dén su hgp dang giùa dóng tu va dai tu, giùa (dai tu chi dinh )tmh tu va
danh tu:
I reeding this book.
Su khàc biet giùa tièng Anh va tièng Nga ò day dugc thè hién: trong tièng
Anh khòng co pham trù "càch" nén danh tu dùng phia sau dịng tu khịng bi bién
dói dang thùc do su tàc dòng cùa dòng tu.
- Chuàn là cài dugc lira chon cùa cịng dóng. Nhin tu pbung dién này, chuàn
là cài chung, cài dugc moi nguòi va mịi cà nhàn chàp nhàn làm cài thc do de
kièm dinh hiéu qua cùa viéc su dung ngòn ngù. Bòi vi, trong qua trinh thuc hién
càc boat dòng giao tiép, nhùng ngi tham già ln ln phài dùng trc rat nhiéu
su lira chon. Trong dò càc vai giao tiép thuòng xuyén phài càn nhàc giùa nhùng
cài dang dugc hién thuc hồ trong lịi nói va nhùng cài mang tinh khà nàng/ cài eó
thè xày ra de tim ra cài chia khoa lap ma va giài ma thóng tin. Mot cuóc giao tiép,
dù là dói thoai hay bịi thoai sé khịng thè thuc hién dugc nèu co dò vènh trong su
lua chon này. NghTa là, nói tói chn, ngi ta thng nói nhùng thè dói lap giùa
12


mot ben là cài dang duac su dung vói mot ben là nhùns cài bién thè tịn tai trong
he thóng. Chinh vi thè, co nguòi quan niém chuàn dugc coi là cài eó tinh dói lap
vói càc bién thè là cài thè trong he thóng ngịn ngù. Chn chinh là cài
o

.

o

c

e

dugc ngi ta tun chon trong he thóng va dugc da so chàp nhàn

15 ^\ /.

2. Chuàn trong càch nhìn cùa càc nhà Viét ngù hoc.
Trong khi thuc hién còng cuòc " giù gin va bào ve su trong sàng cùa tièng
Viét", càc nhà nghièn cùu thc giói Viét ngù hoc ln ln chù y tói vàn de
chn hồ. Co thè nói, trong vài chiic nam tra lai day, vàn de chn hồ tièng
Viét ln là mot de tài tinh thịi su. No dugc bàn dén khà nhiéu trong càc Hòi
nghi nghièn cùu khoa hoc mang tinh chuyén de cùng nhu trong càc Hòi nghi
nghièn cùu ve tièng Viét nói chung. Tliàm chi, nị con tra thành mot chù truang,
e

e

.

o

.

^

•

e

dng lói chinh sàch ve ngịn ngù cùa Dàng va Nhà nuóc. Chàng han, do là nhùng
chù truang ve viéc cài tièn chù Quóc ngù, ve viéc chuàn hoà càc thuat ngù khoa
hoc, chuàn hoà cac tu ngù phién àm tu tièng nc ngồi... Trong mot bịi cành
nhu vay thi viéc xàc dinh khài niém chuàn là mot trong nhùng nhiém vu co tinh
.j

,

.

.

.

o

c

.

.

quan trong buóc dàu. Nhiéu nhà nghièn cùu dà néu ra nhùng dinh nghTa khàc
nhau ve chn tu nhùng góc dị khàc nhau, tuy thc vào viéc xem xét chn tu
góc dị nào. Co nhà nghièn cùu xem xét chn thién ve góc dị ngịn ngù hoc,
chàng han nhu Hoàng Trong Phién, Ha Quang Nàng, .../ 6 /J 34 /. Theo huóng
này, chuàn dugc xàc dinh là cài bàt bc tón tai a mot thịi diém cu thè, trong mot
cịng dóng ngón ngù cu thè/ H QNàng/ . Co nhà nghièn cùu lai xem xét chn
thièn ve hng ngịn ngù hoc xà bịi, chàng han nhu Nguyèn Kim Thàn, Hoàng
Tue, Diep Quang Ban, Nguyèn Nhu Y, Nguyèn Vàn Khang, Hùu Dat/ '^ f /4 /,

/, / 5 /, /9 /...Day là xu huóng tiép tue phuang phàp nghièn cùu cùa Conteanu,
D.E. Rozental, R.A. Budagov. Xu huóng nghièn cùu này thuàng dat chuàn trong
quan he vói phong càch chùc nàng va trong su tàc dòng cùa xà hịi. Nói mot càch
khàc, dị là xu hng xem xét chn vugt ra khịi khn khó cùa he thóng càu trùc
ngòn ngù de xem xét nò trong pham vi su dung thuc tién. Nò chù y khai thàc va

13


phàn tich càc chùc nàng chuvèn bièt cùa ngòn ngù de xàc dinh chn, trong dị
chù y tói vai trị cùa cịng dóng ngi su dung ngón ngù va tàc dịng cùa chinh
^

•

cj

ì^

o

.

o

c

*

—

. < -

sàch tói viéc hinh thành va cùng co chuàn ngòn ngù trong qua trinh phàt trién cùa
ngịn ngù dàn toc. Xu hng này cùng rat eoi trong mat xà bịi, Ijch su cùa càc u
tó dugc coi là chuàn. Hùu Dat viét:" Nhu vay, thuc chat, chuàn là nhùng qui uóc
dugc dinh hinh ve mat xà bịi sau mot qua trinh phàt trién cùa càc hình thùc ngòn
ngù tu nhién. No luòn van dòng va phàt trién dira trén nhùng nhàn tó ngịn ngù va
nhùng diéu kién khàch quan cùa luch su xà bòi. Do dò xem xét vàn de chuàn mire
nhàt thiét phài chù y cà dén tinh thòi dai va tinh lich su cùa no"./*/ 5 /. Trong "Tu
dièn giài thich thuat ngù ngòn ngù hoc"/

b^ / càc tàc già Nguyèn Nhu Y, Dò

Viét Hùng cùng quan niém: " Chuàn mire, nói mot càch khài quàt, là cài dùng. Dò
là cài dùng co tmh chat chung, tinh chat binh thuòng dugc moi nguòi trong mot
cịng dóng ngịn ngù chàp nhan, ị mot giai doan nhàt dinh trong qua trinh phàt
trién lich su cùa ngòn ngù. Cài dùng ày dugc xàc dinh theo mot tàp hgp nhùng qui
tàc nhàt dinh thuòc càc pham vi phàt àm, viét chù, dùng tu va càu tao tu mói, va
dàt càu".
Nói tói chuàn là nói tói nhiéu phuang dién cùa ngón ngù, trong dị qua trinh
dàn chù hồ ngịn ngù là mot khàu rat quan trong. Diep Quang Ban quan niém:"
Chn ngịn ngù bié'n dói theo hng dàn chù hồ, nghTa là càch nói cùa nhàn dàn
ngày càng dugc coi trong, nhàn dàn là ngi sàng tao dóng thịi tàc dòng dén
chuàn ngòn ngù".
Nhu vay, chuàn là mot khài niém vùa thuòc ve pham trù ngòn ngù lai vùa
thuòc ve pham trù lich su xà bòi. Chuàn phài dàm bào nhùng nguyèn tàc ma he
thóng càu trùc cùa mot ngịn ngù cho phép, nhung lai phài dugc cịng dóng chàp
nhan. Diéu này tao diéu kién cho su sàng tao cùa nguòi su dung ngòn ngù, tièu
bièu là càc nhà vàn, nhà tha, càc nhà boat dòng chinh tri xà bòi trong qua trinh tim

tòi va phàt trién nhùng khà nàng tiém tàng cùa ngón ngù nhàm tao ra cho ngịn
ngù nhùng chn mai. Tàt nhién, viéc hình thành càc chuàn mói cùng phài tuàn
14


theo phuang thùc ké thùa va bién dói tu tu chù khòng thè lién tue va dot bién. Bòi
vi, nèu chn ngịn ngù thay dói lién tue thi viéc giao tiép giùa càc thành vièn se
gap vị vàn khó khan. Mal khàc, nị sé gay ra chùng rói loan ve ngịn ngù, làm dào
lón su ịn dinh va tinh ben vùng tuang dói cùa càc vèu tó ngịn ngù. Su dot bién ve
*

-

c

e

^

e

^

•

•

chn thóng thng khịng xày ra khi xà bòi dang phàt trién theo qui luàt binh
thuàng ma nò thuòng xày ra khi co nhùng cuòc càch mang xà bịi, trong dị su
can thiép cùa chinh sàch ngịn ngù dugc hình thành bịi Nhà nc nàm chinh

qun. Chàng han, sau nàm 1945, khi Nhà nuóc dàn chù nhàn dàn cùa chinh
quyén càch mang dugc thành lap, mot loat càc chn mói dùng trong phong càch
hành chinh cịng vu dà dugc hình thành thay thè cho càc chuàn cu dugc àp dung
trc dị. Dị là càc qui dinh mói ve viéc soan thào vàn bàn dùng trong giao tiép
hành chinh tu Trung uang xuóng dia phuang nhu vàn de ve Qc hiéu ( Dịng trén
cùng cùa van bàn), tèn goi cùa càc tó chùc, ca quan chinh quyén...Cùng nhu vay,
trong thịi ky Dói mai nhiéu qui dinh mang tfnh phàp luàt déu dugc thay dói. Su
thay dói manh me cùa ca càu kinh tè cùng nhu phuang thùc quàn ly Nhà nc dà
tàc dịng truc tiép hoac giàn tiép dén chuàn muc ngòn ngù trén nhiéu phuang dién,
trong dò su bién dói nhanh nhàt là chn trong ngịn ngù hành chfnh.
Trong giai doan hién nay, viéc xày dung chuàn ngịn ngù dà tièn sang mot
giai doan mói vói càc chùc nàng chuyén biet cao han. Nguòi ta thuòng nhàn manh
tói vàn de chuàn trong mot pham vi cu thè. Chàng han, vàn de ve chuàn chinh tà,
chuàn ngù àm, chuàn tu vung, chuàn ngù phàp...Nói chung, chuàn bao già cung
dugc xem xét gàn vói mot cành huóng giao tiép, mot chùc nàng cu thè. Vi du, khi
bàn ve chuàn ngù phàp, chùng ta sé thày co mot su khàc biet dàng kè giùa phong
càch khoa hoc va phong càch nghé thuat, giùa phong càch nghé thuat va phong
càch hành chinh. Nói cho dùng, khịng cài chn chung cho tàt cà moi phong
càch chùc nàng. Chinh vi thè, cùng là mot phàt ngịn, nhung co thè nị dat tói
chn ò phong càch này nhung lai vi pham chuàn ò phong càch khàc/ 7^. /.

15


Nhu vay, nói tói chn khịng phài là nói tói cài gi bàt bién màc dù xét nò
ngay trong mot giai doan cu thè, tue là theo truc dóng dai. Nhin theo huóng lich
dai thi chuàn là cài bién dói khòng ngùng va luòn dugc sàng loc qua thòi gian. Chi
nhùng cài chn nào dugc moi thịi dai chàp nhan mói làm nèn dac trung riéng
cùa ngịn ngù va bàn sàe vàn hoà dàn toc.
Xét ve bàn chat, chuàn bao già cùng mang trong nò hai khà nàng: khà nàng

bié'n dói va khà nàng diéu tiét. Khà nàng bién dói tao cho chuàn nhùng huóng di
co khà nàng tiép can vói su phàt trién khịng ngùng cùa tu duy trong viéc nhan
thùc va phàn ành thè giói. Khà nàng diéu tiét giùp cho viéc hình thành ra càc
chn mói som di vào ón dinh de nàng cao hiéu qua su dung. Hai khà nàng này
ln nàm trong mói quan he bién chùng, tàc dóng qua lai vói nhau." Chuàn bao
góm nhùng bị qui tàc dà dugc dinh hình va cà nhùng cài dang xuàt hién. Do dò,
"chuàn" khòng phài là cài bàt bién ma van dòng theo thòi gian, vùa co su ón dinh
lai vùa co su bié'n dói nhung là bién dói tu tu"/ '^ 3 /.
Chinh su diéu tiét cùa he thóng ngịn ngù dà làm cho chn dù nhùng dot
bién( sau càc cc càch mang xà hòi) vàn co thè tham già vào càc boat dóng giao
V

.

•

C

-

'

^

e

.

-

C

O

tiép mai mot càch tich cuc de nhanh chóng dugc cùng co va ón dinh. Ngugc lai,
nhùng qua trinh bién dói cùa chn lai tàc dịng ngugc tra lai tói su diéu tiét
làm cho nị khà nàng sàng Igc nhanh chóng nhùng cài cu, nhùng cài lịi thịi va
dua vào he thóng nhùng cài mói de làm hién dai hồ càc phuang tién ngón ngù
cùng nhu càc càch thùc bièu hién cùa chùng.
IL Qua trinh bién dói va su diéu tiét cùa ngịn ngù dói vói chn.
1. Su bién dói cùa ngịn ngù va su thay dói cùa chn.
He thóng ngịn ngù khịng phài là mot he thóng khép kfn ma ln ln là
mot he thóng ma. Nò luòn vàn dòng va phàt trién khòng ngùng. Dòng lue tao ra
su van dóng va phàt trién khịng ngùng này chfnh là khà nàng bién dói cùa ngón
ngù. Su bién dói cùa he thóng ngịn ngù co tàc dung làm cho ngịn ngù ln dói


mai de thồt khịi tình trang bào thù, tri tré. Nhiéu nhà ngịn ngù cho ràng. su bién
dói cùa ngịn ngù phàn ành su bién dói cùa xà hịi. Bịi "ngòn ngù là chièc girang
phàn ành xà bòi","ngòn ngù là chièc hàn thù bièu dòc dào cùa xà hòi" (xem thém

Su bién dói cùa ngịn ngù nhin trén dai thè là mot qua trinh eó tinh lién tue.
Nhung nhu thè khịng nghTa là, trong moi giai doan. trong moi thịi dai, ngịn
ngù déu bién dói nhu nhau. Co nhùng thài diém ngón ngù bién dói nhanh han,
ngugc lai eó nhùng thịi diém su bié'n dói lai dién ra chàm chap. Diéu này xày ra là
do tàc dòng cùa xà bịi, mot nhàn tó khàch quan dói vói he thóng cùa ngịn ngù.
Mịi mot bién dói, tfnh tu lue bàt dàu cho tói lue két thùc bao giị cùng co
nhùng diém hay nhùng giai doan giao nhau giùa cài cu va cài mói cùng tón lai.
Chùng dugc su dung dan xen va phàn bó vói nhau. "Muón xàc dinh sir bié'n dói
nào là bién dói trong hành chùc thi nhàt thiét phài quan sàt cành hng phàn bó xà

hịi cùa chùng. Nói chung, su bién dói trong hành chùc déu co mot kièu xà hịi
e

e ^

.

e

phàn bó khịng càn bang. Su phàn bó khịng càn bang này tuy chua thè tao dugc
diéu kién day dù dói vói su bién dói trong hành chùc nhung lai cùng co thè hình
thành mot xu huóng chung thóng nhàt"/

^"^ /

Chùng ta eó thè thày ràng, ngịn ngù dù bién dói theo càch nào thi nò
cùng phài dàm bào cho nhu càu giao tiép trong xà hịi. Moi su bié'n dói sé tra nèn
khịng y nghTa nèu chùng chi mang tinh hồn tồn tu phàt, khịng co qui luat
va khịng co y nghTa xà bòi. Dac diém này là cho su bién dói trong ngịn ngù co
nhùng net dàc trung riéng so vói nhùng bién dói trong giói tu nhién. Dị là tfnh
chat xà bịi cùa càc hién tugng ngón ngù. Chàng han, giói nghièn cùu thuàng vièn
dàn vf du ve viéc thay dói càch phàt àm khịng co " r " a cuoi tu sang càch phàt
àm co tu " r " a cuòi trong xà bòi My dà phàn ành su thay dói ve dia vi cùa ngi
nói . Hién tugng này néu chi dugc hinh thành mot càch ròi rac, tu phàt hàn sé
khịng phàn ành mot cài gì. Nhung mot khi chùng tao ra mot qui luat va làm thành
17

K...;..> . : ' ^ ^ . -

• vv;.:Hj

: Dl/^^/^


mot he thóng thi su bién dói dà tra nèn tinh xà bịi va là mot bién dói trong qua
trinh hành chùc cùa ngón ngù.
Su bié'n dói, xét theo mot phuang dièn nào dị là tinh lién tue. Nhung su
bién dói này là co tinh tuang dói. Diéu dị nghTa là, ngịn ngù tón tai vói tu càch
là mot he thóng, nị ln su bién dói nhung khịng phài cùng mot lue bién dói
tồn bị càc khu vuc, càc yéu tó. Su bién dói eó khi chi dién ra trong mot bò phàn,
mot khu vuc hoac mot so u tó con càc bị phàn khàc, càc khu vuc va càc yéu tó
khàc vàn co su ón dinh. Nhin trén tồn cuc thi tfnh ón dinh vàn là tut dói. Co
nhu vay thi ngịn ngù mói thuc hién dugc càc chùc nàng ca bàn cùa minh là chùc
nàng giao tè, chùc nàng tu duy, "là hién thuc truc tiép cùa tu tng". Dóng thịi,
ngịn ngù mói giù dugc vai trò là còng cu truyén tin va luu giù thóng tin tu dói này
này sang dịi khàc.
Nhiéu nhà ngón ngù trén thè giói dà dal càu hịi, liéu ngịn ngù co nhùng
bié'n dói dot bién hay khịng? Thóng thuàng, khài niém "dot bién" dugc dùng de
chi tinh dot bié'n ve hình thài xà bịi. Ai cùng bièt, trong qua trinh tién lèn cùa lich
su lồi ngi, xà bịi ln bién dói. Nhung su bién dói giùa càc giai doan tham chf
trong cùng mot giai doan ò mòi xà bòi cùng khàc nhau. Càc nhà ngòn ngù hoc xà
bòi, càc nhà nghièn cùu ve chuàn ngòn ngù khòng thè va khịng càn quan tàm dén
moi su bién dói xà hịi ma chi quan tàm tói nhùng bién dói xà bịi tàc dịng va
ành huong tói su bién dói cùa ngịn ngù. Co bón ngun nhàn chù u thng
dugc quan tàm ( 1 ) dia ly, ( 2 ) nhàn khàu, ( 3 ) vàn hoà, ( 4 ) màu thn xà hịi /
/ (ké hoach hồ..). Trong bón nguyèn nhàn này thi nguyèn nhàn thù tu là nguyèn
nhàn co tàc dòng nhanh nhàt va manh nhàt dén su bién dói cùa ngịn ngù. Bịi vi,
nhùng màu thn xà bòi gay gàt dén mot mùc nào do thi sé dàn dén nhùng cuòc
càch mang xà bòi. Khi càch mang xày ra, xà bịi thng làm dào lón dia vi xà bịi
cùa càc giai càp dói dich nhau, kéo theo nhùng su bié'n dói" dot bién" cùa mot so

hién tugng ngón ngù. Cc Càch mang tu san 1789 dién ra ò Phàp dà tao ra cuòc
dot bién ve ngòn ngù, làm thay dói hàn bó mat cua tièng Phàp tu tièng Phàp salon
18


thành tièng Phàp binh dàn. Cuòc càch mang thàng Tàm nàm 1945 thành còng dà
làm cho tièng Viét tu dia vi phu thc tra thành dia vi chfnh thóng trong giao tiép
hành chinh va giao tiép nói chung. Su bié'n dói tfnh dot bién này làm cho chn
ngịn ngù cùng thay dói mau le trén nhiéu phuang dién, dàc biet là ò ITnh vuc tu
vung, phong càch...
Khòng con nghi ngị gi ve viéc khi xày ra su bién dói cùa ngịn ngù thi lap
tue dàn dén su bié'n dói ve chuàn. Nhung su dot bién ve chuàn lai eó nhùng net
khàc bièt vói nhùng dot bién cùa ngịn ngù ò chò, su dot bién cùa ngòn ngù
e

.

<^

'

c>

.

.

c e

thuàng gàn lién vói nhùng cc càch mang xà bịi. Con dot bién ve chuàn thi di

sau mot buóc khi dà xày ra dot bién ve ngòn ngù. Mat khàc, dot bién ve chuàn con
eó thè xày ra khi co nhùng chfnh sàch ngòn ngù dugc dua ra va àp dung co tfnh
hành chfnh. Chàng han, vào nhùng nàm cuòi cùa thè ky XX, do co mot so thay dói
ve quan niém giào due, khi tièn hành cài tièn chù viét. càc chù nhu iTi,n,l...dugc
qui dinh viét theo lói mai là bị bót net cong chi giù net thàng. Qui dinh này dàn
dén mot cuòc dot bién ve chuàn chfnh tà trong giói hoc sinh gay ra nhiéu cc
e


.

e

^

tranh luan sịi nói trén bào chf. Cuòi cùng, do nhàn thày su bàt tién cùa lói viét
này, mot qui dinh mai lai dugc ban hành va hoc sinh lai hoc viét theo phuang
phàp dà tùng dugc àp dung trc day. Dị là càch viét càc chù trén theo kièu viét
co net cong.
Nhu vay, nói tói su bién dói cùa ngịn ngù hay bién dói ve chn, ngi ta
thng nhàc tói hai con dng:
- Con dng bié'n dói xày ra tu càc nhàn tó ben trong. Do là su bién dói
trong noi bị cùa he thóng càu trùc ngịn ngù. Day là su bién dói dugc càc nhà
ngịn ngù hoc trun thóng dac biet quan tàm. Tuy nhién, nói dung nghièn cùu
cùa ho khịng vugt qua dugc giói han này.
- Con duàng bién dói hình thành tu càc nhàn tó ben ngồi. Day là sir bién
dói dugc su quan tàm cùa nhiéu nhà ngón ngù hoc xà bòi. Theo quan diém cùa ho,
ngòn ngù khịng chi dan thn là mot he thóng càc tfn hiéu dugc tó chùc vói miic
19

dich trun dat va trao dói thịng tin, ma ngịn ngù con là mot chuàn mire xà hòi.
Do dò moi bién dói cùa ngịn ngù ngồi nhàn tó ben trong con co nhàn tó xà hịi.
Dị là su tàc dịng cùa xà bịi tói ngịn ngù.
Theo U. Weinreich, khi nói dén su bién dói cùa ngịn ngù càn phài chù y 5

vàn de:
1/ Vàn de che uóc( khóng che/ diéu chinh) dói vói su bié'n dói.
2/ Vàn de qua dị cùa su bié'n dói.
3/ Vàn de tham nhap cùa su bié'n dói.
4/ Vàn de binh già dói vói su bié'n dói.
5/ Vàn de khịi dóng cùa su bién dói.
Tàc già nhàn manh ràng, dói vói nhàn tó che uóc, càn phài làm rị xem nhàn
tó nào (nhan tó ben trong hay nhàn tó ben ngồi) là nhàn tó che c tói su bién dói
ngịn ngù. Bịi vi mịi mot bién tugng ngòn ngù xuàt hién déu là két qua cùa su tàc
dịng làn nhau giùa càc nhàn tó trén nhiéu mal, Nèu chi chù y tói mot nhàn tó nào
dị thi su giài thich sé khóng tồn dién.
Nói tói nhàn tó qua dị là nói tói mot qua trinh chun hồ tu nhàn tó này
thành mot nhàn tó khàc, trong do eó su tiép nói giùa càc thè bé su dung ngịn ngù.
Con nói tói nhàn tó tham nhap là nói tói viéc càc bién dói ngịn ngù sé tham già
nhap vào he thóng càu trùc va hồn cành xà bịi nhu thè nào.
Tàt cà nhùng diéu vùa nói ị trén cho thày, bién dói ngón ngù cùng nhu bién
dói ve chuàn ngòn ngù là diéu thuòng xuyén xày ra. Khịng phài sg bién dói nào
cùa ngịn ngù cùng dàn dén su bién dói ve chuàn. Nhung nhin chung, khi co su
bién dói ngịn ngù thi dù mn hay khóng nị cùng tàc dịng dén bién dói ve
chn. Tàt cà moi su bién dói này lai ln dugc diéu chinh, nghTa là ln mot
qua trinh diéu tiét de tao ra su càn bang dóng cho moi su bién dói, dàm bào cho
ngòn ngù phàt trién nhung khòng bi phà va ma tón tai trong thè ón dinh.

2. Qua trinh diéu tiét càc bién dói ngịn ngù va diéu tiét bién dói ve chuàn.
20


Su bié'n dói khóng ngùng cùa càc yéu tó trong he thóng ngịn ngù là nhàm
dàp ùng càc nhu càu cùa chinh bàn thàn he thóng trong qua trinh tu hoàn thién,
mat khàc cùng dàp ùng nhu càu cùa con ngi ve viéc nhàn thùc va kbàm phà thè
giói.
Su hiéu bièt cùa con nguòi ngày càng tàng lèn, tàt nhién sé ma ra nhùng khà
nàng cho ngòn ngù phàt trién. Ngugc lai, ngòn ngù phàt trién sé tàc dòng tfch cuc
tra lai làm cho su bièu bièt cùa con nguòi ngày càng tàng nhanh. Dị là hai qua
trinh tàc dòng qua lai trong su tuang ho, thùc day làn nhau. Bién dói ngón ngù
dugc xem nhu là mot trang thài co tfnh phó bién trong tàt cà moi ngịn ngù.
Nhung thù binh dung, nèu ngòn ngù ehi lién tue bién dói ma khịng su diéu tiét
thi he thóng càu trùc cùa nò sé chàng mày choc ma bi phà va do tình trang thiéu
càn bang. Do dị, diéu tiét ngịn ngù là nhu càu tàt u tón tai song song cùng vói
su bién dói. Bịi vi, nói tói su bién dói là ngi ta nói tói su xt hién cua càc yéu
tó mói trong he thóng vói càc già tri thay thè hay bó sung. Theo nguyèn tàc, mịi
khi càc u tó mói xt hién thi càc quan he trong he thóng cùng thay dói,
dóng thịi càc già tri mói cùng dugc xàc lap. De cho càc già tri này co thè nhap
vào he thóng va nhap vào càc bòi cành giao tiép thi su diéu tiét co tàc dung diéu
chinh nhàm tao ra tinh hiéu lue cùa càc yéu tó này. Nói mot càch khàc. su diéu
tiét tàc dung làm thồ man nhu càu càn bang dịng giùa nhu càu giao tiép va
nói bị he thóng càu trùc ngịn ngù. Su diéu tiét co két qua sé phàt huy tói da càc
chùc nàng cùa ngịn ngù va làm cho nhùng cài mói trong ngịn ngù nhanh chóng
eó dugc vi trf cùa minh trong he thóng.
Khi nói dén bién dói va diéu tiét ngi ta thng nói dén khà nàng tu thàn
va khà nàng tàc dịng tu ben ngoài. Co tàc già de nghi phàn biet hai khà nàng này
bànt> càc thuàt ngù: tu bién dói va tha bién dói, tu diéu tiét va tha diéu tiét. " Nói
dén su tu diéu tiét va tfnh tu bién dói là nói dén su vàn dóng cùa bàn thàn ngịn

n^ìx chi su tu diéu chinh(diéu tiét) va su bién dói giùa càc bién tugng ngịn ngù,
giùa càc u tó cùa ngịn ngù va mói quan bé cùa chùng làm cho ngòn ngù thfch
21


ùng vói su phàt trién cùa xà bịi va u càu cùa ngi su dung'." Nói dén tha diéu
tiét va tha bié'n dói là nói dén su van dịng ngồi ngón ngù, tue su van dịng cùa xà
bịi tàc dóng dén ngón ngù. Anh huong xà bịi, già tri xà bịi, thài dị ngịn
ngù,„dàn dén su bién dói va diéu chinh quyén lue va Igi feb su dung cùa ngòn
ngù: su lua chon, sua dói hoac qui dinh cùa con ngi dói vói mot ngịn ngù cu thè
trong bịi cành xà bòi cu thè nhàm giùp cho ngòn ngù co thè dàp ùng, thoà man
nhu càu giao tiép"/ t ^ j .
Vói càch hiéu nhu vay thi chn ngịn ngù là cài bao già cùng lién quan tói
cà tu diéu tiét va tha diéu tiét. NghTa là, mot màt chuàn phài là cài ma khi xuàt
hién dà co su tham già tich cuc cùa he thóng trong viéc diéu chinh nị de nị thè
già nhap vào he thóng mot càch de dàng. Mat khàc, chuàn con bi chi phói bịi tha
diéu tiét, nghTa là no chiù su chi phói va chiù su can thiép cùa con nguòi. Mot vf
du khà dièn hình cho su can thiép này là trng hgp vua Tu Due dà tir can thiép
vào vàn bàn Truyén Kiéu bang càch trong mot dém òng dà thay thè tàt cà chù
"thi" co trong vàn bàn vói ly do dò là chù "pham huy" theo nhu lòi cùa bon xièm
ninh. Hành dịng bóng bịt này dà làm thay dói hàn chn ngịn ngù dugc Ngun
Du hinh thành trong tàc phàm kiét tàc cùa òng. Su tàc dòng cùa tha diéu tiét vào
chuàn dà xày ra trong rat nhiéu truóng hgp cùa tièng Viét. Dàc biet là su can
thiép cùa chinh sàch ngịn ngù dói vói he thóng càc tu ngoai lai. Trong diéu kién
cùa nén kinh té ma cùa, càc tu ngù nc ngồi ngày càng dugc su dung nhiéu
trong moi ITnh vuc cùa boat dòng xà bòi. Càn phài phién àm càc tu ngù dò nhu thè
nào cho hgp ly rò ràng càn dén su can thiép cùa tha diéu tiét vi bàn thàn tu diéu
tiét khòng thè diéu chinh dugc he thóng càc tu phién àm eó so lugng ngày càng
lón này.
S\l diéu chinh cùa tha diéu tiét dói vói càc bién tugng ngịn ngù va chuàn

con de dàng nhan thày trong nhiéu truóng hgp khi xuàt hién càc tinh thè mai làm
thay dói boi cành giao tiép. Trong tièng Viét, truóc nhùng nàm 1990, tu " dóng
chf" là tu dugc su dung róng rài, tham chf tran lan trong nhiéu mịi trng giao
22


tiép khàc nhau. Trong càc cupe bop, trong ca quan, tham chf trén dng phó...tu
này déu dugc dùng de xung goi giùa càc thành vièn ma khòng vàp phài su phan
ùng ngón ngù nào. Nhung sau nhùng nàm 1990. càc nc xà hịi chù nghTa Au
chàu Slip do, tu " dóng chi" khịng con là tu dugc dùng phó thịng nhu truóc nùa.
Hién tugng thu hep nghTa cùa tu này tao nén su phàn bó tu vung cùa mot loat càc
tu xung goi cùa tièng Viét nhu: ịng, bà, , chù, anh chi...
Nhùng phàn tich a trén cho thày, trong xà bịi ngịn ngù, diéu tiét va bién
dói ngịn ngù là hai màt cùa mot vàn de cùng song song tón tai tao nén xu hng
van dịng va phàt trién cùa ngịn ngù. Khịng co bién dói thi khịng co diéu tiét.
Nguac lai khịng co diéu tiét thi bién dói sé nhanh chóng rai vào tình trang rói
* — ' • • • — '

e

. e

loan, màt phuang huóng. Do vay, nghièn cùu bién dói ngịn ngù co mot y nghTa
rat quan trong trong nghièn cùu diéu tièt nói chung va nghièn cùu chn ngịn ngù
i

.

c

t

_

c

c

o

c

e

nói riéng. Xét cho cùng, viéc hình thành chn ngón ngù ị mịi giai doan chfnh là
két qua cuòi cùng cùa boat dòng diéu tièt dói vói bién dói ngịn ngù.
Tàc dịng hai chièu giùa bié'n dói ngịn ngù va diéu tièt ngịn ngù bao giị
o

o

CJ

CD

e

c

o

cùng hai mat: mal tich cuc va mal tièu cuc. Cùng nhu vay, quan he giùa bién
dói ngịn ngù va chuàn mire là mói quan he co tfnh bién chùng. Bién dói ngịn ngù
tao ra dugc chn chfnh xàc sé co tàc dung thùc day su bién dói nhanh han.
Ngugc lai viéc xàc lap chuàn ma khòng dira trén ca sa cùa su bién dói sé dàn dén
tình trang cùng nhàc gay càn tra cho sir phàt trién.
Chàng han, sang thịi ky Dói mai, ngón ngù trong phong càch hành chfnh
cịng vu dà dién ra nhiéu su bié'n dói khịng ngùng. Nèu khịng su can thiép cùa
tha diéu tiét ma chi chò dgi vào tu diéu tièt thi bue tranh ve su bién dói sé dién
bién vị cùng phùc tap. Vàn de chuàn hoà phong càch hành chfnh cịng vu, trong
do co vàn de chn hồ càc van bàn luat phàp sé co y nghTa rat lón dói vói con
dng hién dai hồ ngịn ngù làm cho nị tra thành cịng cu dàc lue góp phàn vào
cài càch bị mày qn ly Nhà nc va phàt trién kinh tè quóc dàn.
23


CHirONG H.
VÀN BÀN LUÀT PHÀP VA NHÙNG DÀC DIEM
NGÓN NGtjrCUA VÀN BÀN LUÀT PHÀP.

L Vàn bàn luat phàp trong mòi quan he vói phong càch chùc nàng.
1. Phàn bièt càc vàn bàn luat phàp va càc vàn bàn duói luat.
Theo càch bièu chung, van bàn luat phàp, goi tàt là vàn bàn lt, là loai vàn
bàn thc nhóm vàn bàn quy pham phàp luat, do Qc bịi, ca quan qun lue
cao nhàt cùa mot Nhà nuóc ban hành theo trinh tu, thù tue, va hình thùc dugc qui
dinh trong Hién phàp.
Tà't cà càc loai vàn bàn khàc bao góm càc vàn bàn duói luàt, càc vàn bàn quàn ly
hành chinh...déu phài dugc soan thào dira trén nguyèn tàc va nhùng qui dinh co
tfnh luat phàp dugc thè hién trong vàn bàn luat.
Vàn bàn luat co bai hinh thùc tón tai là Hién phàp va càc bó luàt ( hay dao

luat). Trong dị " Hién phàp ( bao góm Hién phàp va càc dao luàt bó sung ve Hién
phàp hay sua dói Hién phàp) qui dinh nhùng vàn de ca bàn nhàt cùa Nhà nuóc
nhu: Hinh thùc va bàn chat cùa Nhà nc, che do chinh tri, che dị kinh tè, vàn
hồ, xà bịi, qun va nghTa vu ca bàn cùa cịng dàn, bé thóng tó chùc, ngun tàc
boat dịng va tham quyén cùa càc ca quan Nhà nuóc"; con " bị luat là vàn bàn quy
pham phàp luat do Qc bịi, ca quan cao nhàt cùa qun lue Nhà nc ban hành
de cu thè hoà Hién phàp, nhàm diéu chinh càc loai quan he xà bòi trong càc ITnh
vuc boat dịng cùa Nhà nc" I i1 I,

24