Bài tập lớn chủ nghĩa xã hội khoa học

Bộ Giáo dục và Đào tạo
Trường Đại học Kinh tế Quốc dân

BÀI TẬP LỚN
MÔN CHỦ NGHĨA XÃ HỘI KHOA HỌC
Đề 5:Vai trò của Lenin trong sự vận dụng và phát triển
chủ nghĩa xã hội khoa học

Sinh viên thực hiện: Mai Thị Thúy Quỳnh
Mã sinh viên: 11194470
Lớp học phần: Chủ nghĩa xã hội khoa học (15)
Giảng viên hướng dẫn: Trần Thị Thanh Hương
1


I.

Vai trò của Lenin trong sự vận dụng và phát triển chủ nghĩa xã hội khoa
học

V.I.Lê-nin là một nhà cách mạng, chính khách, nhà lý luận chính trị người Nga.
Ơng là người đã kế tục xuất sắc sự nghiệp cách mạng và khoa học của C.Mác và
Ph.Anghen; là người tiếp tục bảo vệ, vận dụng và phát triển sáng tạo và hiện thực
hóa một cách sinh động lý luận chủ nghĩa xã hội khoa học trong thời đại mới- thời
đại tan rã chủ nghĩa tư bản, sự sụp đổ trong nội bộ chủ nghĩa tư bản, thời đại cách
mạng cộng sản của giai cấp vô sản trong điều kiện Mác đã giành ưu thế trong
phong trào công nhân quốc tế và trong thời đại quá độ từ chủ nghĩa tư bản lên chủ
nghĩa xã hội.
Nếu công lao của C.Mác và Ph.Anghen là phát triển chủ nghĩa xã hội từ không
tưởng thành khoa học thì cơng lao của V.I.Lenin là đã biến chủ nghĩa xã hội từ
khoa học, từ lý luận trở thành hiện thực. Cơng lao đó được đánh dấu bằng sự ra đời

của Nhà nước xã hội chủ nghĩa đầu tiên trên thế giới- Nhà nước Xô viết năm 1917.
Vai trò của V.I.Lenin trong sự bảo vệ, vận dụng sáng tạo và phát triển Chủ nghĩa
xã hội khoa học có thể khái quát qua hai thời kỳ như sau:
1.

Thời kỳ trước Cách mạng Thánh Mười Nga

Qua phân tích và tổng kết nghiêm túc sự kiện lịch sử đã diễn ra trong đời sống
kinh tế-xã hội của thời kỳ trước cách mạng thánh Mười, V.I.Lenin đã bảo vệ, vận
dụng và phát triển sáng tạo các nguyên lý cơ bản của Chủ nghĩa xã hội khoa học
trên một số khía cạnh gồm:
- Đấu tranh chống trào lưu phi mác xít như chủ nghĩa dân túy tự do, phái kinh tế,
phái mác xít hợp pháp nhằm bảo vệ chủ nghĩa Mác, mở đường cho chủ nghĩa Mác
thâm nhập mạnh mẽ vào Nga.
- Kế thừa những di sản lý luận của Mac và Anghen về chính đảng, Lenin đã xây
dựng lý luận về đảng cách mạng kiểu mới của giai cấp công nhân, nguyên tắc tổ
chức, lĩnh cương, sách lược trong nội dung hoạt động của đảng.
- Kế thừa, phát triển tư tưởng cách mạng khơng ngừng của Mac và Anghen, Lenin
đã hồn chỉnh lý luận về cách mạng xã hội chủ nghĩa và chun chính vơ sản, cách
mạng dân chủ tư sản kiểu mới và các điều kiện tất yếu cho sự chuyển biến sang
2


cách mạng xã hội chủ nghĩa; những vấn đề mang tính quy luật của cách mạng xã
hội chủ nghĩa; vấn đề dân tộc và cương lĩnh dân tộc, đoàn kết và liên minh của giai
cấp công nhân với nông dân và các tầng lớp lao động khác; những vấn đề quan hệ
quốc tế và chủ nghĩa quốc tế vô sản, quan hệ cách mạng xã hộ chủ nghĩa với phong
trào giải phóng dân tộc.
- Phát triển quan điểm của Mác và Anghen về khả năng thắng lợi của cách mạng
xã hội chủ nghĩa, trên cơ sở những nghiên cứu, phân tích về chủ nghĩa đế quốc,

Lenin phát hiện ra quy luật phát triển khơng đều về kinh tế và chính trị của chủ
nghĩa tư bản trong thời kỳ chủ nghĩa đế quốc và đi đến kết luận: Cách mạng vô sản
có thể nổ ra và thắng lợi ở một số nước, thậm chí ở một nước riêng lẻ, nơi chủ
nghĩa tư bản chưa phải là phát triển nhất, nhưng là khâu yếu nhất trong sợi dây
chuyền tư bản chủ nghĩa.
- Lenin đã dành nhiều tâm huyết luận giải về chuyên chính vơ sản, xác định bản
chất dân chủ của chế độ chun chính vơ sản, phân tích mối quan hệ giữa chức
năng thống trị và chức năng xã hội của chun chính vơ sản. Chính Lenin là người
đầu tiên nói đến phạm trù hệ thống chun chính vơ sản, bao gồm hệ thống của
Đảng Bonsevic lãnh đạo, Nhà nước Xô viết quản lý và tổ chức cơng đồn.
- Gắn với hoạt động lý luận với thực tiễn cách mạng, Lenin trực tiếp lãnh đạo
Đảng của giai cấp công nhân Nga tập hợp lực lượng đấu tranh chống chế độ
chuyên chế Nga hồng, tiến tới giành chính quyền về tay giai cấp công nhân và
nhân dân lao động Nga.
2.

Thời kỳ sau Cách mạng Tháng Mười Nga đến năm 1924

Ngay sau khi cách mạng Thánh Mười Nga thắng lợi, Lenin đã viết nhiều tác phẩm
quan trọng về những nguyên lý của Chủ nghĩa xã hội khoa học trong thời kỳ mới,
tiêu biểu là những luận điểm:
- Chun chính vơ sản, theo Lenin, là một hình thức nhà nước mới- nhà nước dân
chủ, dân chủ đối với những người vơ sản và nói chung những người khơng có của
và chun chính đối với giai cấp tư sản. Cơ sở và nguyên tắc cao nhất của chun
chính vơ sản là sự liên minh của giai cấp công nhân với giai cấp nông dân và toàn
thể nhân dân lao động cũng như các tầng lớp lao động khác dưới dự lãnh đạo của

3

giai cấp công nhân để thực hiện nhiệm vụ cơ bản của chun chính vơ sản là thủ
tiêu mọi chế dộ người bóc lột người, là xây dựng củ nghĩa xã hội.
- Về thời kỳ quá độ chính trị từ chủ nghãi tư bản lên chủ nghĩa cộng sản. Phê phán
các quan điểm của kẻ thù xuyên tạc về bản chất của chun chính vơ sản chung
quy chỉ là bạo lực, Lenin đã chỉ rõ: chun chính vơ sản khơng chỉ là bạo lực đối
với bọn bóc lột và cũng không phải chủ yếu là bạo lực … là việc giai cấp công
nhân đưa ra được và thực hiện được kiểu tổ chức lao động xã hội cao hơn so với
chủ nghĩa tư bản, đấy là nguồn sức mạnh, là điều đảm bảo cho thắng lợi hoàn toàn
và tất nhiên của chủ nghĩa cộng sản. Lenin đã nêu rõ chuyên chính vơ sản là một
cuộc đấu tranh kiên trì, đổ máu và khơng đổ máu, bạo lực và hịa bình, bằng quân
sự và bằng kinh tế, bằng giáo dục và bằng hành chính, chống những thế lực và
những tập tục của xã hội cũ.
- Về chế độ dân chủ, Lenin khẳng định chỉ có dân chủ tư sản hoặc dân chủ vơ sản
(dân chủ xã hội chủ nghĩa), khơng có dân chủ thuần túy hay dân chủ nói chung. Sự
khác nhau căn bản giữa hai chế độ dân chủ này là chế độ dân chủ vô sản so với bất
cứ chế độ dân chủ tư sản nào, cũng dân chủ hơn gấp triệu lần; chính quyền Xơ viết
so với nước cộng hịa tư sản dân đứng nhất thì cũng hơn gấp triệu lần.
- Về cải cách hành chính bộ máy nhà nước sau khi đã bước vào thời kỳ xây dựng
xã hội mới, Lenin cho rằng trước hết phải có đội ngũ những người cộng sản cách
mạng đã được tôi luyện và tiếp sau là có bộ máy nhà nước tinh gọn, khơng hành
chính, quan liêu.
- Về cương lĩnh xây dựng chủ nghĩa xã hội ở nước Nga, Lenin đã nhiều lần dự
thảo Cương lĩnh xây dựng chủ nghĩa xã hội ở nước Nga và nêu ra nhiều luận điểm
khoa học độc đáo: cần có những bước quá độ nhỏ trong thời kỳ quá độ nói chung
lên chủ nghĩa xã hơi; giữ vững chính quyền Xơ viết thực hiện điện khí hóa tồn
quốc; xã hội hóa những tư liệu sản xuất cơ bản theo hướng xã hội chủ nghĩa ; xây
dựng nền cơng nghiệp hiện đại; điện khí hóa nền kinh tế quốc dân; cải tạo kinh tế
tiểu nông theo những nguyên tắc xã hội chủ nghĩa; thực hiện cách mạng văn hóa…
Bên cạnh đó là việc sử dung rộng rãi hình thức chủ nghĩa tư bản nhà nước để dẫn
đầu cải tiến chế dộ sở hữu của các nhà tư bản hạng trung và hạng nhỏ thành sở hữu

công cộng. Cải tạo nông nghiệp bằng con đường hợp tác xã theo nguyên tắc xã hội
chủ nghĩa; xây dựng nền cơng nghiệp hiện đại và điện khí hóa là cơ sở vật chất- kỹ
4


thuật của chủ nghĩa xã hội, chủ nghĩa tư bản về kỹ thuật, kinh nghiệm quản lý kinh
tế, trình độ giáo dục; sử dụng các chuyên gia tư sản; cần phải phát triển thương
nghiệp xã hội chủ nghĩa. Đặc biệt, Lenin nhấn mạnh, trong thời kỳ quá độ lên chủ
nghĩa xã hội, cần thiết phải phát triển kinh tế hành hóa nhiều thành phần.
Lenin đặc biệt coi trọng vấn đề dân tộc trong hồn cảnh đất nước cịn rất nhiều
tộc người. Ba nguyên tắc cơ bản trong Cương lĩnh dân tộc: quyền bình đẳng dân
tộc, quyền dân tộc tự quyết và tình đồn kết của giai cấp vơ sản thuộc tất cả các
dân tộc. Giai cấp vơ sản tồn thế giới và các dân tộc bị áp bức đoàn kết lại…
Cùng với những công hiến hết sức to lớn về lý luận và chỉ đọa thực tiễn cách
mạng, Lenin còn nêu một tấm gương sáng về lịng trung thành vơ hạn với lợi ích
của giai cấp cơng nhân, với lý tưởng cộng sản do Mác, Anghen phát hiện và khởi
xướng. Những điều đó đã làm cho Lenin trở thành một thiên tài khoa học, một lãnh
tự kiệt xuất của giai cấp cơng nhân và nhân dân lao động tồn thế giới
II.

Vận dụng: V. I. Lênin với sự vận dụng, phát triển chủ nghĩa Mác trong
điều kiện lịch sử cụ thể của nước Nga

1. Cách mạng Tháng Mười Nga năm 1917 đã khai sinh ra chế độ xã hội chủ
nghĩa đầu tiên và mở ra một thời đại mới - thời đại quá độ đi lên chủ nghĩa xã
hội (CNXH). V. I. Lênin đã nhận định về ý nghĩa thời đại của Cách mạng
Tháng Mười Nga 1917:... “Chúng ta có quyền tự hào và quả thật chúng ta tự
hào là đã có cái hân hạnh được bắt đầu việc xây dựng nhà nước Xơ-viết và do
đó, mở đầu một thời đại mới trong lịch sử thế giới…”.
Cùng với việc dựng cột mốc cho thời đại mới, sự nghiệp xây dựng CNXH đầu tiên

trong lịch sử, dưới sự lãnh đạo của V. I. Lênin cũng được bắt đầu ở nước Nga Xôviết.
Sự nghiệp xây dựng CNXH ở nước Nga giai đoạn này diễn ra trong bối cảnh đặc
biệt. Về chính trị, chính quyền Xơ-viết trong những tháng năm đầu tiên, giữa vịng
vây của chủ nghĩa đế quốc, phải liên tục đương đầu với những vụ nổi loạn, can
thiệp của “thù trong, giặc ngồi”. Thêm vào đó, với những kinh nghiệm chính trị,
cầm quyền cịn ít ỏi, giai cấp cơng nhân và hệ thống chính trị Xơ-viết gặp rất nhiều
khó khăn trong tổ chức và xây dựng chế độ mới. Chỉ trong một thời gian ngắn, V.

5


I. Lênin đã nhận ra sự khác biệt căn bản là “giành chính quyền đã khó nhưng xây
dựng chính quyền cịn khó hơn nhiều”.
Về bối cảnh kinh tế, nước Nga Xô-viết bắt tay vào xây dựng CNXH từ những tiền
đề kinh tế thấp kém: Chủ nghĩa tư bản (CNTB) ở Nga mới phát triển ở giai đoạn
đầu, trình độ sản xuất phổ biến của đất nước là tiểu nông, nhiều tàn tích của chế độ
phong kiến nơng nơ, chế độ chuyên chế chưa được xóa bỏ; nền kinh tế kiệt quệ sau
Chiến tranh thế giới thứ nhất; chế độ mới lại bị CNTB bao vây kinh tế, cấm vận…
Thêm vào đó, năng lực tổ chức quản lý cịn yếu kém của chính quyền Xơ-viết,
“bệnh ấu trĩ tả khuynh” trong cải tạo xã hội cũ và xây dựng xã hội mới cũng khiến
cho bối cảnh kinh tế của nước Nga Xô-viết những năm đầu tiên gặp nhiều khó
khăn.
Bối cảnh nước Nga khi bắt tay vào xây dựng CNXH có nhiều nét đặc thù so với lý
luận chung của chủ nghĩa Mác về xây dựng CNXH. C.Mác quan niệm rằng, những
tiền đề vật chất do CNTB phát triển ở trình độ cao làm chín muồi nguyên nhân
kinh tế cơ bản của các cuộc cách mạng XHCN; tình thế để cách mạng thắng lợi là
nó phải nổ ra đồng loạt cùng lúc ở nhiều nước, chí ít là những nước tư bản phát
triển cao như Anh, Mỹ, Pháp, Đức… Nhìn chung, bối cảnh và đặc điểm kinh tế xã
hội của Nga đương thời cần rất nhiều đến sự sáng tạo khi vận dụng lý luận của
C.Mác về cách mạng XHCN. V. I. Lênin chính là con người mà lịch sử cần đến và

đã tạo ra trong sự nghiệp xây dựng CNXH hiện thực đầu tiên của nhân loại.
2. Xây dựng CNXH hiện thực là một cơng trình kỳ vĩ liên quan đến rất nhiều
lĩnh vực, cả về nhận thức lý luận và hoạt động thực tiễn. Ở đây, chỉ tập trung
vào hai điểm cơ bản nhất mà V. I. Lênin đã có nhiều đóng góp, phát triển lý
luận. Đó là quan niệm về CNXH (mơ hình CNXH) và biện pháp để xây dựng
CNXH (con đường đi lên CNXH) từ thực tiễn nước Nga.
Thứ nhất, từ mơ hình “Chính sách cộng sản thời chiến” đến mơ hình “Chính sách
kinh tế mới”. Những năm đầu của Cách mạng Tháng Mười, trong tình cảnh nội
chiến chống thù trong, giặc ngồi, bảo vệ chính quyền Xơ-viết là mục tiêu hàng
đầu. Chính sách “cộng sản thời chiến” đã được áp dụng để đáp ứng những yêu cầu
cấp bách ấy. Chính sách “cộng sản thời chiến” (1918-1921) thực chất là một biện
pháp tình thế, thích ứng với trạng thái ngặt nghèo của nhà nước Xô-viết non trẻ. Để
huy động các nguồn lực cho những nhu cầu cấp thiết, các biện pháp mệnh lệnh
6


hành chính thiên về việc sử dụng quyền lực nhà nước đã được ban bố và thực hiện.
Mục đích là để trưng thu, tịch thu lương thực, thực phẩm và các tư liệu sản xuất
nhằm phục vụ cho nhu cầu quốc phòng và dân sinh.
Mặt khác, trong ý tưởng của V. I. Lê-nin, cũng đã khởi phát tư duy rằng có thể
ngay lập tức thực hiện những hình thức cộng sản chủ nghĩa vào giai đoạn đầu của
Cách mạng Tháng Mười. Người muốn ngay tức khắc xóa bỏ thị trường, phân phối
theo sản phẩm, trao đổi bằng hiện vật giữa thành thị và nơng thơn và biến tồn bộ
xã hội thành một guồng máy kế hoạch hóa duy nhất. Về xây dựng dân chủ, V. I.
Lênin cũng đã có ý tưởng phát triển dân chủ rộng rãi, trực tiếp và ở trình độ cao,
làm cho quần chúng vừa trở thành là người lập pháp vừa là người hành pháp.
Mặt hợp lý và hạn chế của mơ hình đó đã bộc lộ trong một thời gian ngắn. Nhiều
nguồn lực cho nhu cầu quốc phòng và dân sinh cấp thiết đã được huy động, qua đó
giúp củng cố và phát triển sức mạnh của chính quyền Xơ-viết. Song mặt khác,
nhiều hạn chế, bất cập cũng đã bộc lộ: phương pháp mệnh lệnh hành chính, ý chí

chủ quan muốn xây dựng ngay CNXH đã không được thực tế chấp nhận. Việc
chưa quan tâm đến lợi ích chính đáng của cả “một biển người tiểu nơng đang mong
đợi lợi ích thường nhật sau cách mạng” đã làm nảy sinh nhiều vấn đề xã hội bức
xúc. Cái hợp lý ban đầu và chỉ đúng trong một thời điểm nay đã trở thành khuyết
điểm khi nó bị kéo dài quá mức. V. I. Lênin nhận định: ...“chúng ta đã phạm một
sai lầm đã quyết định chuyển ngay sang việc sản xuất và phân phối cộng sản chủ
nghĩa... cách làm như vậy là sai”.
Chính sách cộng sản thời chiến, có thể xem như thử nghiệm đầu tiên về một mơ
hình CNXH, đã làm trọn vai trị của nó và tất yếu sẽ phải thay đổi.
Tháng 3 năm 1921, Đại hội lần thứ X Đảng Cộng sản Nga, do V. I. Lênin lãnh đạo
đã chuyển từ “Chính sách cộng sản thời chiến” sang “Chính sách kinh tế mới” viết
tắt là NEP. Nó đã được thực hiện trong quãng thời gian từ 1921-1927. Cần hiểu
rằng NEP không chỉ là một chính sách mới để quản lý vĩ mơ về kinh tế mà cịn là
một cải cách có tính tổng thể về mơ hình chủ nghĩa xã hội, gồm nhiều nội dung.
Trước hết, chúng ta thấy sự điều chỉnh quan niệm về CNXH, rằng “danh từ nước
Cộng hịa Xơ-viết xã hội chủ nghĩa có nghĩa là Chính quyền Xơ-viết quyết tâm
thực hiện bước chuyển lên chủ nghĩa xã hội, chứ hồn tồn khơng có nghĩa là đã
7


thừa nhận chế độ kinh tế mới là chế độ xã hội chủ nghĩa”. V. I. Lênin và Đảng
Cộng sản Liên Xơ đã có điều chỉnh lớn về mơ hình xây dựng chủ nghĩa xã
hội: ...“chúng ta buộc phải thừa nhận là toàn bộ quan điểm của chúng ta về chủ
nghĩa xã hội đã thay đổi về căn bản…” ở chỗ, “chuyển trọng tâm của cách mạng
vào phát triển kinh tế và văn hóa”.
Việc nhận thức lại cho rõ về thời kỳ quá độ, cấu trúc của các thành phần kinh tế
của nước Nga đương thời cũng là một bước tiến của tư duy về CNXH ở nước Nga.
Theo V.I. Lê-nin, nước Nga - một nước kinh tế còn lạc hậu, tất yếu phải trải qua
một thời kỳ quá độ lâu dài, trong đó nền kinh tế có “sự đan xen”, “những mảnh của
CNXH” với “những mảnh của CNTB”. Trạng thái ấy làm cho các yếu tố của

CNXH và các yếu tố của CNTB vừa đấu tranh, cạnh tranh với nhau, vừa nương
tựa, thâm nhập vào nhau. Mối quan hệ chủ đạo giữa “các mảnh” hay các thành
phần kinh tế đó, là quan hệ giữa sản xuất, trao đổi, lưu thơng trên cơ sở của trao
đổi hàng hóa theo ngun tắc thị trường…
V. I. Lênin nêu rõ các thành phần kinh tế ở nước Nga lúc đó là: “1) Kinh tế nông
dân kiểu gia trưởng, nghĩa là một phần lớn có tính chất tự nhiên; 2) Sản xuất hàng
hóa nhỏ (trong đó bao gồm đại đa số nơng dân bán lúa mì); 3) Chủ nghĩa tư bản tư
nhân; 4) Chủ nghĩa tư bản nhà nước; 5) Chủ nghĩa xã hội.”. Như vậy, nếu như ở
mơ hình trước kia, chỉ có một thành phần kinh tế nhà nước, chỉ có sự trao đổi bằng
hiện vật giữa thành thị và nông thôn, thì đến NEP, đã có sự đổi mới tư duy về kinh
tế: phát triển nền kinh tế nhiều thành phần, hoạt động theo đặc tính sở hữu của
chúng và là bộ phận cấu thành của mơ hình này.
Việc “chuyển trọng tâm cách mạng vào lĩnh vực phát triển văn hóa” là bước một
bước tiến có ý thức và có tính chất hiện thực để đi tới CNXH. V. I. Lênin nhấn
mạnh, những người cộng sản phải học khoa học và công nghệ, cách tổ chức lãnh
đạo, quản lý xã hội, giáo dục và đào tạo, cách làm ăn buôn bán… phải biết tiếp thu
tất cả những gì quý giá nhất của nhân loại. Chủ nghĩa xã hội có thể thực hiện được
hay không là “tùy ở kết quả của chúng ta có kết hợp được chính quyền Xơ-viết với
những tiến bộ mới nhất của chủ nghĩa tư bản”.
V. I. Lênin chủ trương: “Dùng cả hai tay mà lấy những cái tốt đẹp của nước ngồi:
Chính quyền Xơ-viết + trật tự ở đường sắt Phổ + kỹ thuật và cách tổ chức các tơrớt
ở Mỹ + ngành giáo dục quốc dân Mỹ …. = chủ nghĩa xã hội”. Đó là một tư duy
8


khoa học. Đến đây, sự phát triển của CNXH ở nước Nga vừa có tính độc lập lại
vừa là một bộ phận gắn bó biện chứng, kế thừa và đóng góp vào q trình phát
triển văn minh của nhân loại.
Thứ hai, Chính sách kinh tế mới và các biện pháp xây dựng Chủ nghĩa xã hội. V. I.
Lênin cho rằng, để xây dựng CNXH ở nước Nga Xô-viết, cần tập trung vào các

biện pháp khẳng định tính thiết yếu của việc thực hiện các hình thức “quá độ gián
tiếp”, những “biện pháp trung gian”, “quá độ đặc biệt” của Chính sách kinh tế mới.
Cụ thể:
(i) Cần phải phát triển nền kinh tế hàng hóa nhiều thành phần đối với một nước
tiểu nông trong thời kỳ quá độ lên CNXH. Những bất hợp lý của Chính sách “cộng
sản thời chiến” bị bãi bỏ, chế độ “trưng thu lương thực thừa” được thay bằng thuế
lương thực, là “liệu pháp cấp tốc, cương quyết nhất, cấp thiết nhất” để phát triển
lực lượng sản xuất nông nghiệp. Thực hiện chế độ thuế, tự do bn bán, trao đổi
hàng hóa, sử dụng quan hệ hàng - tiền trong xây dựng CNXH là “đòn xeo” chủ yếu
để phát triển kinh tế, là hình thức cơ bản của các mối liên hệ kinh tế giữa công
nghiệp với nền nơng nghiệp hàng hóa, giữa thành thị với nơng thôn.
(ii) Phát triển “chủ nghĩa tư bản nhà nước” - mắt xích “trung gian quan trọng để
xây dựng chủ nghĩa xã hội”. V. I. Lênin đặt câu hỏi: ...“liệu có thể kết hợp, liên
hợp, phối hợp Nhà nước Xô-viết, nền chun chính vơ sản, với chủ nghĩa tư bản
nhà nước được không? Tất nhiên là được” . Người cho rằng, việc tìm cách ngăn
cấm, triệt để chặn đứng mọi sự phát triển của trao đổi tư nhân, của CNTB - một sự
phát triển khơng thể tránh được khi có hàng triệu người sản xuất nhỏ, “chính sách
ấy là một sự dại dột và tự sát đối với đảng nào muốn áp dụng nó”. Từ đó, Người
chủ trương: ...“chúng ta phải lợi dụng chủ nghĩa tư bản (nhất là bằng cách hướng
nó vào con đường chủ nghĩa tư bản nhà nước) làm mắt xích trung gian giữa nền
tiểu sản xuất và chủ nghĩa xã hội, làm phương tiện, con đường, phương pháp,
phương thức để tăng lực lượng sản xuất lên”.
(iii) Phải học tập và sử dụng những giá trị của chủ nghĩa tư bản; kiên quyết phản
đối việc “đem chủ nghĩa tư bản đối lập một cách trừu tượng với chủ nghĩa xã hội”.
Theo V.I. Lê-nin: “lùi một bước” và “thỏa hiệp” bằng việc thu phục và trả lương
cao cho chuyên gia tư sản là giải pháp tốt nhất xúc tiến CNXH. Người cho rằng,
9


khơng có sự chỉ đạo của các chun gia am hiểu các lĩnh vực khoa học, kỹ thuật và

có kinh nghiệm tổ chức quản lý, thì khơng thể nào chuyển lên CNXH được.
(iv) Củng cố chính quyền Xơ-viết, tăng cường vai trị của quản lý, kết hợp chặt chẽ
hành chính, tổ chức và kinh tế là biện pháp tốt nhất để xây dựng chủ nghĩa xã hội.
“Cần thực hiện ở khắp mọi nơi và hết sức nghiêm ngặt sự kiểm kê và kiểm soát
việc sản xuất và phân phối sản phẩm” của nhà nước đối với đời sống kinh tế - xã
hội, trên cơ sở liên minh kinh tế để tăng cường củng cố liên minh cơng nơng về
chính trị.
Những quan niệm mới mẻ và đúng đắn về CNXH từ NEP đã được cuộc sống chấp
nhận. Đó là phát triển kinh tế hàng hóa, áp dụng cơ chế và quy luật thị trường, tạo
ra những đòn bẩy kinh tế để giải phóng lực lượng sản xuất, kích thích sản xuất và
tính tích cực của người lao động thơng qua lợi ích. Ra sức vận dụng những thành
tựu khoa học, kỹ thuật và công nghệ, kinh nghiệm quản lý của CNTB, sử dụng các
chun gia tư sản có tài vì lợi ích lâu dài của CNXH. Xây dựng và phát triển nền
dân chủ, nhà nước XHCN, phát huy những “sáng kiến vĩ đại” của quần chúng nhân
dân… Bằng cách đó, NEP đã tạo ra nguồn lực và động lực mới cho sự phát triển
của CNXH ở nước Nga.
Hiệu quả thực tế là, ở Liên Xô từ năm 1922, thành thị đã có đủ lương thực - thực
phẩm, năm 1925 sản xuất nông nghiệp đạt 87%, công nghiệp đạt 75% sản lượng
của năm 1913; thương nghiệp đã được tăng cường mạnh mẽ (về nội thương: tổng
mức lưu chuyển hàng hóa năm 1926 bằng hai lần năm 1924; về ngoại thương nhà
nước mở rộng quan hệ buôn bán với hơn 40 nước); ngân sách nhà nước tăng lên
gần năm lần trong năm 1925 so với năm 1922; đời sống nhân dân cải thiện rõ rệt,
tình hình chính trị - xã hội ổn định, khối liên minh công nông được củng cố, mối
liên hệ thành thị nông thôn được khôi phục phát triển…
3. Từ “Chính sách cộng sản thời chiến” đến NEP, V. I. Lênin đã trở thành nhà
cách tân vĩ đại đầu tiên trong lịch sử xây dựng CNXH và để lại nhiều chỉ dẫn
kinh điển quý báu cho công cuộc cải cách, đổi mới hiện nay.
Nhấn mạnh giá trị khai sáng, tinh thần mở lối và xác lập một kiểu phát triển - “một
tuyến tiến hóa mới” cho nhân loại, nhà triết học chính trị học A.Dinoviev viết về V.
I. Lênin và Cách mạng Tháng Mười: Nếu khơng có Lênin, khơng có Cách mạng

10


XHCN Tháng Mười và sau đó là Liên bang Xơ-viết thì trong lịch sử khơng thể
xuất hiện cả một tuyến tiến hóa có quy mơ ngang với tuyến mà đại diện là thế giới
tư bản phương Tây. Tuyến tiến hóa đó có ảnh hưởng to lớn đến tồn bộ sự phát
triển tiếp theo của nhân loại. “Chính sách kinh tế mới” là đóng góp đặc sắc của V.
I. Lênin về vấn đề mơ hình và con đường xây dựng CNXH. Nó là cuộc cải cách
đầu tiên và cũng là nơi hình thành những tư duy mới và bước phát triển lớn lao về
lý luận CNXH trong thời đại ngày nay.
Kiến tạo một mơ hình CNXH phù hợp với điều kiện lịch sử và trung thành với
nguyên lý lý luận là khó, nhưng phát hiện và dũng cảm thừa nhận những khuyết tật
và phủ định mơ hình đó cịn khó hơn, vì nó địi hỏi khơng những kiến thức và sự
sáng suốt, mà cả sự dũng cảm để phủ nhận chính mình. Phải có một tầm vóc lớn về
tư duy lý luận và quyết tâm chính trị mạnh mẽ thì V. I. Lênin mới có thể đưa ra và
thuyết phục những người đồng chí của mình cùng hướng tới sự đổi mới. Cũng cần
phải khẳng định uy tín chính trị của V. I. Lênin trong tồn Đảng, nhưng điều cốt lõi
chính là khả năng phát hiện vấn đề và giải quyết vấn đề của thực tiễn bằng tư duy
lý luận của Người.
Những tư duy mới mẻ của V. I. Lênin trong NEP là những chỉ dẫn lý luận cơ bản
định hướng cho quá trình cải cách, đổi mới của các nước XHCN trên thế giới hiện
nay. Trong sự nghiệp đẩy mạnh tồn diện, đồng bộ cơng cuộc đổi mới đất nước
hiện nay, cần tiếp tục đổi mới tư duy lý luận, làm rõ cơ sở lý luận, thực tiễn, hoàn
thiện hệ thống các quan điểm về CNXH và con đường đi lên CNXH ở Việt Nam,
đẩy mạnh công tác tổng kết thực tiễn, nghiên cứu lý luận, cung cấp các luận cứ
khoa học, lý luận cho việc hoạch định, phát triển đường lối, chủ trương của Đảng,
chính sách, pháp luật của Nhà nước.Sự nghiệp đó ln gắn liền với những cống
hiến lý luận của V. I. Lênin trong quá trình lãnh đạo xây dựng CNXH ở quốc gia
đầu tiên trên thế giới.

11