Quản lý nhà nước đối với TCT 90 – 91 theo hướng hình thành TĐKT

ð U

PH N M
1. Tính c p thi t c a ñ tài

Th c hi n ñ i m i, xây d ng n n kinh t th trư ng ñ nh hư ng XHCN
trong xu th h i nh p qu c t , vi c t o l p và phát tri n các TCT, TðKT l n có
đ ti m l c c nh tr nh c th trư ng trong và ngoài nư c là m c tiêu chi n lư c
c a nhà nư c Viêt Nam. ð ng và Nhà nư c coi ñây là ch trương l n trong
ñư ng l i kinh t đ t nư c. Trong q trình xây d ng các TCT, TðKT m nh
qu n lý nhà nư c có vai trị quy t đ nh. Qu n lý nhà nư c t o ra các chu n m c
pháp lý, các ñi u ki n, ti n ñ ... ñ các DNNN phát tri n thành nh ng TðKT có
ti m l c đ m nh, đóng vai trị nịng c t, ch đ o cho n n kinh t . Th c hi n
m c tiêu đó địi h i khơng ng ng hồn thi n, ñ i m i qu n lý nhà nư c ñ i v i
các TCT 90 - 91 nói chung trong đó có các TCT 90 – 91 và TðKT nhà nư c.
ðây là v n ñ m i, v a làm v a hồn thi n

Vi t Nam. Vì v y, vi c nghiên c u

m t cách h th ng toàn di n và c th c lý lu n và th c ti n qu n lý nhà nư c
ñ i v i các DNNN theo hư ng hình thành các TðKT m nh là địi h i b c xúc
hi n nay c a công cu c đ i m i qu n lý hành chính nhà nư c v kinh t , c i
cách hành chính cơng.
Là cán b nhi u năm làm cơng tác qu n lý

các TCT 90 – 91, ñã ti p c n

nhi u v i th c t và có nh ng kinh nghi m nh t đ nh tơi ch n v n ñ “Qu n lý
nhà nư c ñ i v i TCT 90 – 91 theo hư ng hình thành TðKT” làm đ tài lu n án
ti n s qu n lý hành chính cơng. Vi c nghiên c u ñ tài m t m t gi i quy t ñư c
nh ng v n ñ b c xúc ñ t ra hi n nay

nư c ta, phù h p v i chuyên ngành

qu n lý hành chính cơng, đ c bi t cho phép k t h p lý lu n h c t p, nghiên c u
v i ho t ñ ng th c ti n c a b n thân.
2. M c đích nghiên c u
- H th ng hóa có b sung và hồn thi n cơ s khoa h c QLNN đ i v i
TCT 90 – 91 theo hư ng hình thành TðKT.
- Phân tích th c tr ng hình thành và ho t ñ ng c a các TCT 90 – 91 theo
hư ng hình thành TðKT đ c bi t là th c tr ng QLNN ñ i v i TCT 90 – 91 theo
1


hư ng hình thành TðKT

Vi t Nam. Qua đó, ch ra nh ng v n ñ b c xúc c n

x lý trong vi c hồn thi n QLNN đ i v i TCT 90 – 91 theo hư ng hình thành
TðKT.
- ð xu t phương hư ng h th ng gi i pháp cũng như các ñi u ki n th c
hi n gi i pháp hoàn thi n QLNN ñ i v i TCT 90 – 91 theo hư ng hình thành
TðKT.
3. ð i tư ng và ph m vi nghiên c u
- ð i tư ng nghiên c u
ð i tư ng nghiên c u c a lu n án là QLNN ñ i v i TCT 90 – 91 theo
hư ng hình thành TðKT
- Ph m vi nghiên c u
Lu n án nghiên c u

t m vĩ mô, ch y u t p trung vào ch ñ , chính

sách cơ ch , n i dung QLNN ñ i v i TCT 90 – 91 theo hư ng hình thành TðKT
trong ph m vi

Vi t Nam hi n nay.

4. Phương pháp nghiên c u
Trên cơ s nguyên lý ch nghĩa Mác – Lê nin, tư tư ng H Chí Minh,
quan đi m, đư ng l i c a ð ng và Nhà nư c ta, phương pháp lu n duy v t bi n
ch ng, duy v t l ch s , lu n án s d ng các phương pháp ch y u sau ñây trong
nghiên c u:
- Phân tích, đ i chi u, so sánh
- T ng h p
- Phân t
- Kh o sát th c t
- ði u tra
- Phân tích th ng kê
Ngồi ra lu n án có s d ng nh ng k t qu nghiên c u liên quan ñ n đ
tài

trong và ngồi nư c đã cơng b .
5. ðóng góp khoa h c m i c a lu n án
Th nh t, v lý lu n

2


- Ch ra các tiêu chí đ i v i TCT ñ phân bi t v i các lo i hình doanh
nghi p khác
- ðưa ra cơ s lý lu n cho vi c phát tri n TCT 90 – 91 theo hư ng hình

thành TðKT
- ðưa ra khái ni m QLNN ñ i v i TCT 90 – 91 theo hư ng hình thành
TðKT. Phân tích lu n c khoa h c c a khái ni m
+ Ch ra ch th , khách th và ñ i tư ng qu n lý
+ ð xu t xây d ng phương th c qu n lý và h th ng công c ñ
th c hi n các phương th c
- Xây d ng m t cách h th ng các n i dung QLNN ñ i v i TCT 90 –
91theo hư ng hình thành TðKT
ðây là nh ng v n ñ lý lu n mà chưa có tài li u nào ñ c p ñ n
Th hai, ñ i v i th c ti n
Trên cơ s phân tích th c tr ng ho t ñ ng c a TCT 90 – 91, các TðKT,
quá trình phát tri n TCT 90 – 91 theo hư ng hình thành TðKT và th c tr ng
QLNN ñ i v i TCT 90 – 91 theo hư ng hình thành TðKT lu n án ch ra k t qu
ñ t ñư c, nh ng h n ch , nguyên nhân c a nó. ð c bi t ñã ñưa ra 5 v n ñ b c
xúc c n x lý trong vi c hồn thi n QLNN đ i v i TCT 90 – 91 theo hư ng
hình thành TðKT. ðó là :
- V n đ t o l p mơi trư ng, kh năng, ñi u ki n ñ các TCT, TðKT tích
t , t p trung v n tăng s c c nh tranh
- V n ñ t ch , t ch u trách nhi m c a TðKT cũng như các cơng ty,
đơn v trong TðKT
- V n đ m nh l nh hành chính trong qu n lý
- V n ñ cán b qu n lý TðKT và các doanh nghi p trong TðKT
- Cơ s pháp lý cho quan h gi a công ty m v i các công ty con và gi a
các công ty con v i nhau trong t p đồn
Th ba, k t qu nghiên c u

3


ð xu t phương hư ng h th ng các gi i pháp ( 6 nhóm gi i pháp) và

đi u ki n (5 nhóm đi u ki n) hồn thi n QLNN ñ i v i TCT 90 – 91theo hư ng
hình thành TðKT.
ð c bi t lu n án ñã thi t k các cách th c, l trình c th đ th c hi n các
gi i pháp.
Nh ng đóng góp khoa h c m i c a lu n án s là căn c , cơ s cho vi c
ho ch đ nh chính sách v ñ i m i QLNN ñ i v i TCT 90 – 91 theo hư ng hình
thành TðKT.
6. K t c u lu n án
QLNN ñ i v i TCT 90 – 91 theo hư ng hình thành TðKT
Ph n m ñ u
Chương 1
Lu n c khoa h c QLNN ñ i v i TCT 90 – 91 theo hư ng hình thành
TðKT
Chương 2
Th c tr ng QLNN đ i v i TCT 90 – 91 theo hư ng hình thành TðKT
Chương 3
Phương hư ng và h th ng gi i pháp hồn thi n QLNN đ i v i TCT 90 –
91 theo hư ng hình thành TðKT
K t lu n.

4


T NG QUAN TÌNH HÌNH NGHIÊN C U
TðKT là hình th c t ch c kinh t hi n ñ i

các nư c trên th gi i.

Trong c nh tranh trên th trư ng, TðKT th hi n nhi u ưu ñi m. Do v y

các

nư c cũng như Vi t Nam, Nhà nư c cũng như các nhà khoa h c r t quan tâm
ñ n TðKT c v lý lu n cũng như t ng k t th c ti n.
Cho ñ n nay liên quan ñ n DNNN l n trong đó có các TCT và TðKT ñã
có nhi u văn b n pháp lu t nhà nư c, các tài li u, cơng trình khoa h c trong và
ngồi nư c đ c p đ n.
Vi t Nam trư c h t là nh ng văn b n pháp lu t c a Nhà nư c v TCT
nhà nư c, v chuy n ñ i TCT nhà nư c hình thành các TðKT theo mơ hình
cơng ty m - công ty con. Nh ng văn b n c a nhà nư c liên quan ñ n s hình
thành và phát tri n c a các TCT và TðKT ch y u

Vi t Nam bao g m:

- Ngh ñ nh s 388/HðBT, ngày 20/11/1991 c a H i ñ ng B trư ng
(HðBT) v vi c thành l p và gi i th DNNN.
- Quy t ñ nh 90/TTg, ngày 07/03/1994 c a Th tư ng Chính ph v vi c
ti p t c s p x p t i DNNN.
- Quy t ñ nh 91/TTg, ngày 07/03/1994 c a Th tư ng Chính ph v vi c
thí đi m thành l p T p đồn kinh doanh.
- Ch th 272/TTg, ngày 03/05/1995 c a Th tư ng Chính ph v kh n
trương hồn thành vi c t ch c, s p x p l i các LHXN, TCT.
- Ngh ñ nh s 39/CP, ngày 27/06/1995 c a Th tư ng Chính ph v ði u
l m u t ch c và ho t ñ ng c a T ng công ty Nhà nư c.
- Ch th 500/TTg, ngày 25/08/1995 c a Th tư ng Chính ph v xây
d ng phương án t ng th

s p x p DNNN trong t ng ngành và t ng

ñ a phương.

- Ngày 20/04/1995 Qu c h i thông qua Lu t doanh nghi p nhà nư c.
- Ch th 573/TTg, ngày 23/08/1996 c a Th tư ng Chính ph v vi c t o
ñi u ki n cho các TCT. Th tư ng quy t ñ nh thành l p s m ñi vào ho t ñ ng
n ñ nh.
5


- Quy t ñ nh 838 TC/Qð-TCDN, ngày 28/08/1996 c a B trư ng B tài
chính v vi c ban hành Quy ch tài chính m u c a TCT Nhà nư c.
- Ngh ñ nh s 59 CP ngày 03/10/1996 c a Chính ph ban hành Quy ch
qu n lý và h ch tốn kinh doanh đ i v i DNNN.
- Ch th 20/1998/CT-TTg, ngày 26/05/1998 c a Th tư ng Chính ph v
vi c đ y m nh, s p x p, ñ i m i qu n lý DNNN, c ng c và hoàn thi n các
T ng công ty.
- Ch th 15/1999/CT-TTg, ngày 26/05/1999 c a Th tư ng Chính ph v
vi c hồn thi n t ch c ho t ñ ng các T ng công ty Nhà nư c.
- Thông tư 66/1999/TT-BTC, ngày 07/06/1999 c a B trư ng B tài
chính v vi c hư ng d n xây d ng, s a ñ i Quy ch tài chính c a T ng cơng ty
Nhà nư c.
- Năm 2003, Qu c h i thông qua lu t Doanh nghi p nhà nư c s a ñ i (g i
là lu t DNNN năm 2003).
- Ngh đ nh s 153/2004/Nð-CP ngày 09/08/2004 c a Chính ph v t
ch c, qu n lý t ng công ty nhà nư c và chuy n ñ i t ng công ty nhà nư c, công
ty nhà nư c đ c l p theo mơ hình cơng ty m - cơng ty con.
- Ngh đ nh s 199/2004/Nð-CP ngày 03/12/2004 c a Chính ph Ban
hành Quy ch qu n lý tài chính c a cơng ty nhà nư c và qu n lý v n nhà nư c
ñ u tư vào doanh nghi p khác.
- Năm 2005, Qu c h i thông qua Lu t Doanh nghi p.
- Ngh ñ nh s 111/2007/Nð-CP ngày 26/06/2007 c a Chính ph v t
ch c, qu n lý t ng công ty nhà nư c và chuy n ñ i t ng cơng ty nhà nư c, cơng

ty nhà nư c đ c l p theo mơ hình cơng ty m - cơng ty con ho t đ ng theo Lu t
Doanh nghi p.
- Ngh ñ nh s 101/2009/Nð-CP ngày 05/11/2009 c a Chính ph v thí
đi m thành l p, t ch c, ho t ñ ng và qu n lý t p đồn kinh t nhà nư c.
ð c bi t là Th tư ng Chính ph đã có nhi u quy t ñ nh v thành l p các
t p đồn kinh t theo mơ hình cơng ty m - cơng ty con (như: T p đồn Bưu
chính – Vi n thơng Vi t Nam, T p đồn D u khí Vi t Nam, T p đồn ði n l c
6


Vi t Nam, T p đồn Cao su, T p đồn Cơng nghi p Tàu th y, T p đồn Cơng
nghi p Than – Khống s n, T p đồn B o Vi t, T p đồn Cơng nghi p và Xây
d ng Vi t Nam, T p đồn phát tri n nhà và đơ th Vi t Nam...). ðây là nh ng
văn b n pháp lu t c a nhà nư c quy ñ nh nh ng ñi u ki n pháp lý cho vi c hình
thành và phát tri n các t p đồn kinh t Vi t Nam. Ch y u quy ñ nh v t ch c
b máy; v ch c năng, nhi m v , các ch c danh qu n lý trong t p ñoàn và cơ s
pháp lý v m i quan h gi a T ng công ty v i các công thành viên, ho c công ty
m v i các công ty con và gi a các công ty con v i nhau trong t p đồn kinh t .
Nh ng căn c pháp lý này có v trí đ c bi t quan tr ng cho vi c t ch c và ho t
ñ ng c a các t p ñoàn kinh t .
Bên c nh nh ng văn b n pháp lu t c a Nhà nư c, các t ch c và các nhà
khoa h c cũng ñã có nhi u đ tài, cơng trình nghiên c u v t p đồn kinh t .
M t s cơng trình nghiên c u ch y u liên quan đ n lu n án như: “Thành l p và
qu n lý các t p đồn kinh doanh

Vi t Nam” (GS.TS Nguy n ðình Phan ch

biên, Nhà xu t b n Chính tr Qu c gia – Hà N i 1996); “Mơ hình t p đồn kinh
t trong Cơng nghi p hóa – Hi n đ i hóa” (GS.TSKH Vũ Huy T ch biên, Nhà
xu t b n Chính tr Qu c gia – Hà N i 2002); “T p đồn kinh t và m t s v n ñ

v xây d ng t p đồn kinh t

Vi t Nam” (tác gi Minh Châu, Nhà xu t b n

Bưu ñi n – Hà N i 2005); “T p đồn Ngân hàng th gi i v n hành và thao tác”
(Lưu Ch n Á, Tri u Văn Kinh, Nhà xu t b n Chính tr Qu c gia – Hà N i
1994); “T p đồn kinh t - Lý lu n và kinh nghi m qu c t

ng d ng vào Vi t

Nam” (Tr n Ti n Cư ng ch biên, Nhà xu t b n Giao thông V n t i – Hà N i
2005); “Cơ s lý lu n và th c ti n v thành l p và qu n lý t p đồn kinh t
Vi t Nam”, (ð tài khoa h c – Vi n nghiên c u kinh t Trung ương th c hi n 2003); “Hình thành và phát tri n t p đồn kinh t trên cơ s T ng công ty nhà
nư c”, (ð án, B K ho ch và ð u tư th c hi n - 2005); “Xu th hình thành t p
đồn kinh t

Vi t Nam” (ð tài khoa h c do B K ho ch và ð u tư nghiên

c u - 2007); “Xây d ng mơ hình qu n lý tài chính đ i v i t p đồn kinh t ” (ð
ðình Tu n, Chun đ nghiên c u khoa h c, Vi n nghiên c u tài chính, Hà N i
- 2000); “Chính sách và cơ ch tài chính c a T ng cơng ty ho t ñ ng theo mô
7


hình Cơng ty m - Cơng ty con” (TS Nguy n ðăng Nam, Hoàng xuân Vương,
ð tài nghiên c u khoa h c c p b , H c vi n Tài chính, Hà N i - 2003); ð án
“T p đồn kinh t ” c a Vi n nghiên c u qu n lý kinh t Trung ương trình Chính
ph , quý IV – 2003; “Nh ng gi i pháp cơ b n nh m hình thành và phát tri n
t p toàn kinh doanh Vi t Nam hi n nay” (Nguy n Bích Loan, Lu n án ti n s
khoa h c kinh t , Trư ng ðH Thương m i, Hà N i - 1999); “Các gi i pháp tài

chính trong vi c huy đ ng v n cho ñ u tư phát tri n T ng cơng ty d u khí Vi t
Nam theo hư ng t p đồn kinh t ” (Nguy n Ng c S , lu n án ti n sĩ chuyên
ngành Tài chính, lưu thơng ti n t và tín d ng, H c vi n Tài chính, Hà N i
2006); “Hồn thi n mơ hình t ch c qu n lý các T ng công ty nhà nư c trong
ti n trình h i nh p kinh t qu c t ” (Lu n án TS c a Tr n Th Thanh H ng, b o
v t i H c vi n Chính tr qu c gia H Chí Minh, năm 2004); “M t s gi i pháp
hoàn thi n phương th c qu n lý nhà nư c ñ i v i các lo i hình doanh nghi p”
(ð tài khoa h c c p b , do TS Trang Th Tuy t là ch nhi m, b o v t i H c
vi n HCQG năm 2004); “Qu n lý nhà nư c v tài chính đ i v i TðKT

Vi t

Nam” (Lu n án TS c a Nguy n ðăng Qu , chuyên ngành Qu n lý hành chính
cơng, b o v t i H c vi n HCQG năm 2009); “ð i m i cơ ch qu n lý v n và tài
s n ñ i v i các T ng công ty 91 phát tri n theo mơ hình t p đồn kinh doanh
Vi t Nam” (Nguy n Xuân Nam, lu n án TS chuyên ngành Tài chính, lưu thơng
ti n t và tín d ng – H c vi n Tài chính Hà N i 2006); “Gi i pháp ñ i m i cơ
ch tài chính c a T ng Cơng ty Hàng khơng Vi t Nam theo mơ hình t p đồn
kinh doanh” (Vũ Hà Cư ng, lu n án TS chuyên ngành Tài chính, lưu thơng ti n
t và tín d ng – H c vi n Ngân hàng, Hà N i 2006); “T p đồn kinh t - các v n
đ th c ti n và đ xu t chính sách” (H i th o khoa h c - Vi n nghiên c u qu n
lý kinh t Trung ương t ch c t i Hà N i t 31/05 ñ n 01/06/2005); “Kinh
nghi m qu c t v T p đồn kinh t ” (H i th o khoa h c - Vi n nghiên c u qu n
lý kinh t Trung ương t ch c t i Hà N i t 24/02 ñ n 25/02/2005); “M t s v n
ñ v các t p đồn kinh t

Vi t Nam và các ngân hàng do t p đồn kinh t m i

thành l p” (Nguy n Kim Anh – T p chí qu n lý kinh t s 19/2008); “Xây d ng
t p đồn kinh t - Gi i pháp nâng cao kh năng c nh tranh và h i nh p c a các

8


T ng công ty nhà nư c hi n nay” (ð Duy Hà, T p chí Qu n lý kinh t - S 15,
tháng 7+8/2007); “M t s lý lu n v t p đồn kinh t ” (TS Phan Th o Ngun,
T p chí Cơng ngh thơng tin và truy n thơng, 21/05/2007); “M t s v n đ v
thành l p t p đồn kinh t ”, (Báo ñi n t , Báo Công nghi p c a B Cơng
thương – 30/5/2005); “T p đồn kinh t ” (Lu t gia Vũ Xuân Ti n,
DNNN.com.vn, ngày 11/04/2006); “Phát tri n kinh t t p đồn: Chính sách đi
sau th c ti n” (Báo Ngư i lao ñ ng ñi n t , 27/09/2007); “Qu n t p ñoàn b ng
m nh l nh hành chính hay đ u tư tài chính?” (Phương Loan, TuanVietnam.net,
17/08/2008); “Qu n lý các t p đồn kinh t ” (Nguy n Quang A, Lao ð ng Cu i
tu n s 33 ngày 17/8/2008); “T p đồn kinh t : Qu n th nào cho ñư c”
(Nguy n Hi n, ð i s ng và Pháp lu t Online, 15/8/2008); “Mơ hình t p ñoàn
nhà nư c và m i lo vư t t m ki m soát” (tác gi Nguy n Trung, institute of
development studies, 16/9/2008).
Trong nh ng cơng trình và các tác ph m nghiên c u trên, các tác gi t p
trung nghiên c u ñ c p ñ n quá trình hình thành và phát tri n t p đồn nói
chung. Ch y u đ c p đ n l ch s ra đ i c a t p đồn kinh t ; các đi u ki n v
chính tr , kinh t - xã h i, v phát tri n th trư ng làm ti n ñ cho vi c ra đ i t p
đồn kinh t ; cũng có cơng trình đ c p đ n các y u t , ñi u ki n cho t p ñoàn
kinh t phát tri n; ñ c p ñ n vai trò c a qu n lý Nhà nư c ñ i v i s ra ñ i và
phát tri n t p đồn kinh t nói chung và

Vi t Nam trong ñi u ki n ñ i m i và

h i nh p nói riêng.
Các lu n án ti n s ñã nghiên c u ch t p trung vào các khía c nh chun
sâu, nghi p v đ i v i qu n lý các TCT, TðKT như “t ch c b máy”, “cơ ch
tài chính”, “phương th c huy ñ ng v n”… M t s tài li u và lu n án có đ c p

đ n v n ñ qu n lý Nhà nư c ñ i v i TðKT nhưng cũng ñi vào các ñ i tư ng,
qu n lý c th . Ch ng h n lu n án c a Nguy n ðăng Qu đi vào QLNN đ i v i
tài chính, ñ tài c a Trang Th Tuy t ñi v QLNN đ i v i các lo i hình doanh
nghi p… Nh ng tài li u trên ch y u t p trung và các khía c nh qu n lý c th ,
t p trung chính vào khía c nh nghi p v qu n lý kinh t c a n i b TðKT.

9


Qua vi c nghiên c u hoàn thành lu n án “Qu n lý Nhà nư c ñ i v i TCT
90 – 91 theo hư ng hình thành T p đồn kinh t ”, tơi th y r ng :
Nh ng cơng trình khoa h c cơng b

trên đã t p trung đ c p đ n nh ng

khía c nh c th :
M t là, các văn b n pháp lu t c a Nhà nư c quy ñ nh nh ng ñi u ki n,
nh ng y u t đ hình thành TðKT (đi u ki n v v n, ñi u ki n v ngành ngh ,
v cán b …) quy ñ nh các m i quan h trong ho t ñ ng s n xu t kinh doanh
gi a các thành viên trong t p đồn, đ c bi t là gi a cơng ty m v i các cơng ty
con, quy đ nh các ñi u ki n ñ x lý khi t p đồn có r i ro, có tranh ch p… quy
đ nh v cơng tác cán b đ i v i nh ng t p đồn kinh t t các TCT nhà nư c
chuy n thành TðKT.
Hai là, các cơng trình khoa h c khác, k c các lu n án ti n s nghiên c u
v TðKT, ñ c p ñ n các ñi u ki n hình thành và phát tri n các t p đồn kinh
t , t ch c b máy c a t p đồn, v m i quan h qu n lý gi a công ty m v i
các công ty thành viên trong TðKT, v cơ ch tài chính c a TðKT
Ba là, có vài lu n án ti n s nghiên c u qu n lý nhà nư c ñ i v i TðKT,
nhưng đ c p đ n khía c nh tài chính, t ch c, qu n lý TðKT.
các nư c trong q trình phát tri n kinh t , đ c bi t là các nư c có n n

kinh t th trư ng phát tri n, TðKT ñã ra ñ i và là hình th c t ch c s n xu t có
vài trị quan tr ng đ c bi t trong n n kinh t . Xây d ng và hồn thi n TðKT
đư c nghiên c u t r t lâu và có nhi u cơng trình c a các nhà khoa h c đã đư c
cơng b . Tuy nhiên hình th c t ch c s n xu t TCT 90-91 ch riêng có

Vi t

Nam và vi c phát tri n, chuy n ñ i các TCT 90-91 thành TðKT cũng là hình
th c ch riêng có trong n n kinh t chuy n ñ i

Vi t Nam. Qu n lý nhà nư c

ñ i v i TCT 90-91 theo hư ng hình thành TðKT là vi c làm riêng có c a Nhà
nư c Vi t Nam. Trên th gi i,

các nư c phát tri n cũng như các nư c ñang

phát tri n khơng có hình th c này, và vì v y cũng chưa có tài li u nào đ c p
ñ n v n ñ này c vi lý lu n và th c ti n.
Như v y, QLNN ñ i v i TCT 90 – 91 theo hư ng hình thành TðKT chưa
có cơng trình nào đ c p. V m t lý lu n, nhi u n i dung, khái ni m (như lý lu n
10


v s phát tri n các TCT 90 – 91theo hư ng hình thành TðKT, khái ni m
QLNN đ i v i TCT theo hư ng hình thành TðKT, nh ng yêu c u n i dung
QLNN ñ i v i TCT 90 – 91 theo hư ng hình thành TðKT…) chưa tài li u nào
ñ c p ñ n. ðây là nh ng n i dung ch y u mà lu n án ñ c p m t cách h
th ng, c th c v m t lý lu n l n th c ti n, và qua đó ñ xu t các gi i pháp
nh m hoàn thi n cũng như các ñi u ki n th c hi n.

Có th k t lu n, đ tài lu n án nghiên c u cũng như n i hàm nh ng v n ñ
mà lu n án ñ c p, phân tích, lu n gi i là hồn tồn m i, chưa b trùng l p v i
các công trình nghiên c u khoa h c nào. Vi c nghiên c u m t cách h th ng c
th c lý lu n và th c ti n QLNN ñ i v i TCT 90 – 91theo hư ng hình thành
TðKT có th coi đây là cơng trình khoa h c đ u tiên. Vì v y nghiên c u ñ tài
“QLNN ñ i v i TCT 90 – 91 theo hư ng hình thành TðKT” ch c ch n s có giá
tr nh t đ nh c lý lu n và th c ti n ñ i v i khoa h c qu n lý hành chính cơng
nói chung trong đó có QLNN đ i v i TCT, TðKT nhà nư c, đ c bi t s có
nh ng đóng góp khoa h c giá tr cho ho ch đ nh chính sách trong th c ti n.

11


CHƯƠNG 1
LU N C

KHOA H C V QU N LÝ NHÀ NƯ C

ð I V I T NG CÔNG TY 90 – 91 THEO HƯ NG HÌNH THÀNH
T P ðỒN KINH T
1.1. T ng quan v T ng công ty 90 – 91, t p đồn kinh t và q trình
hình thành t p đồn kinh t
1.1.1. Nh n th c v T ng công ty 90 - 91
L ch s phát tri n c a n n kinh t th trư ng

các nư c cũng như Vi t

Nam ch ra r ng ñ t o l p l i th trong c nh tranh các doanh nghi p ñơn l
thơng qua hình th c liên k t, liên doanh v i nhau hình thành nên các t h p
nhi u Cơng ty có quy mơ l n v v n, có cơng ngh hi n đ i thành nh ng doanh

nghi p l n. M t hình th c t o l p l i th c nh tranh khác là các nhà kinh doanh
m r ng doanh nghi p c a mình, tăng quy mơ, m r ng các chi nhánh, các
doanh nghi p có cơ s nh trong m t doanh nghi p l n. Nh ng doanh nghi p
l n này thư ng t p trung s n xu t, kinh doanh, d ch v m t lĩnh v c, s n
ph m…. Ngư i ta quan ni m đó là các T ng cơng ty và trong th c t cũng ñư c
g i là T ng Cơng ty. Như v y, có th hi u “T ng công ty là nh ng doanh nghi p
có quy mơ l n, có nhi u cơng ty, xí nghi p thành viên cùng s n xu t m t lo i s n
ph m ho c chi ti t s n ph m, cùng kinh doanh m t lĩnh v c, có quan h s h u
ch t ch ñư c ñi u hành th ng nh t trong cơ s phân công, phân c p gi a T ng
cơng ty v i các đơn v thành viên v các ho t ñ ng s n xu t kinh doanh”.
Cùng v i s phát tri n c a n n kinh t th trư ng các T ng cơng ty phát
tri n r t đa d ng và phong phú v hình th c t ch c, v s h u, quy mơ. Trên
th c t đ qu ng bá uy tín trong c nh tranh các nhà kinh doanh thư ng g i
doanh ngi p c a mình là T ng cơng ty. V pháp lu t cũng chưa có văn b n nào
quy đ nh các tiêu chí cho T ng cơng ty đ phân bi t gi a T ng công ty và Công
ty. Tuy nhiên có th đ t ra m t s tiêu chí đ phân bi t T ng cơng ty và Cơng ty.
- T ng cơng ty có quy mơ l n v v n, lao ñ ng và ph m vi ho t ñ ng.

12


- Ho t đ ng c a T ng cơng ty theo ngành s n ph m, d ch v nh t đ nh.
Thư ng các T ng cơng ty s n xu t, ch t o m t s n ph m hoàn ch nh, ch ng
h n T ng công ty SAMCO s n xu t, l p ráp hồn ch nh ơ tơ ch khách (t ng b
ph n c a ô tô do các công ty thành viên s n xu t); T ng công ty xi măng s n
xu t và tiêu th xi măng……
- Các T ng cơng ty thư ng đư c t ch c b máy ch t ch theo quan h
d c dư c phân công, phân c p phù h p v i nhi m v c a t ng ñơn v , t ng c p
trong kinh doanh.
Sơ ñ t ch c chung v T ng công ty.

TCT

Chi nhánh

Công ty
thành viên

Cơng ty
thành viên

Cơng ty
thành viên

Văn phịng
đ i di n

Các xư ng kho, tr m, c a
hàng…..

- Các T ng cơng ty thư ng đư c t ch c qu n lý ho t ñ ng theo th b c
rõ ràng, ñư c ñi u hành t p trung th ng nh t t t ng giám ñ c.
Nh ng tiêu chí trên T ng cơng ty là hình th c t ch c doanhh nghi p
ñư c phát tri n t các cơng ty đáp ng u c u c nh tranh c a n n kinh t th
trư ng hi n ñ i.
Vi t Nam, th c hi n ñ i m i kinh t , chuy n t n n kinh t k ho ch
hoá t p trung v i ch ñ s h u xã h i ch nghĩa theo hai hình th c là s h u
toàn dân (s h u nhà nư c) và s h u t p th (các h p tác xã), xây d ng n n
kinh t th trư ng ñ nh hư ng xã h i ch nghĩa v i đa hình th c s h u. Theo đó
13

hàng lo t các doanh nghi p thu c các thành phân kinh t ra ñ i và phát tri n,
trong đó kinh t nhà nư c đóng vai trị ch ñ o. Các doanh nghi p nhà nư c, các
T ng công ty nhà nư c là l c lư ng nòng c t ch y u trong n n kinh t . V i s
c nh tranh ngày càng gay g t không ch trong nư c mà c v i nư c ngoài, Nhà
nư c Vi t Nam ñã ch trương ñ i m i DNNN theo hư ng xây d ng nh ng
T ng Công ty nhà nư c, gi v trí then ch t trong n n kinh t qu c dân. ði u 43
Lu t doanh nghi p Nhà nư c ñư c Qu c h i nư c C ng hoà xã h i ch nghĩa
Vi t Nam khố IX thơng qua ngày 30/4/1995 quy đ nh v T ng Cơng ty Nhà
nư c:
“T ng Công ty Nhà nư c là t ch c kinh doanh có tư cách pháp nhân, có
con d u, có tài s n và có các qu t p trung theo quy đ nh c a Chính ph , ñư c
Nhà nư c giao qu n lý v n, tài nguyên, ñ t ñai và các ngu n l c khác, có trách
nhi m b o tồn và phát tri n v n, s d ng có hi u qu các ngu n l c ñư c giao,
th c hi n quy n và nghĩa v c a doanh nghi p nhà nư c như quy ñ nh t i
chương II c a Lu t doanh ngi p nhà nư c.”
“ T ng Công ty Nhà nư c ñư c thành l p và ho t ñ ng trên cơ s liên k t
nhi u ñơn v thành viên có m i quan h g n bó v i nhau v l i ích kinh t , cơng
ngh , cung ng, tiêu thu, d ch v , thông tin, ñào t o nghiên c u, ti p th , ho t
ñ ng trong m t ho c m t s chuyên ngành kinh t - k thu t chính, nh m tăng
cư ng kh năng kinh doanh c a các ñơn v thành viên và th c hi n các nhi m v
c a chi n lư c phát tri n kinh t xã h i trong t ng th i kỳ”.
Theo ñi u 44 c a Lu t Doanh nghi p nhà nư c:
“ T ng công ty nhà nư c có th có các lo i ñơn v thành viên sau ñây:
+ ðơn v h ch tốn đ c l p;
+ ðơn v h ch tốn ph thu c:
+ ðơn v s nghi p;
ðơn v thành viên c a T ng công ty nhà nư c có con d u, đư c m tài
kho n t i ngân hàng phù h p v i phương th c thanh tốn c a T ng cơng ty nhà
nư c. ðơn v thành viên h ch tốn đ c l p có đi u l riêng do H i ñ ng qu n tr

14


T ng công ty phê chu n phù h p v i các quy ñ nh c a Lu t DNNN và đi u l
T ng cơng ty nhà nư c.
Ch đ tài chính và h ch tốn c a T ng cơng ty nhà nư c do Chính ph
quy ñ nh”.
Các T ng công ty (TCT) là các doanh nghi p nhà nư c ho t ñ ng theo
Lu t doanh nghi p nhà nư c, nhưng có quy mô l n v v n, v doanh thu, v s
lư ng các ñơn v thành viên, v lao ñ ng và v ph m vi ho t ñ ng. Vi c hình
thành các T ng cơng ty là nhân t quan tr ng ñ Nhà nư c th c hi n chi n lư c
phát tri n kinh t lâu dài và kh ng ñ nh quy t tâm trong c i cách, nâng cao hi u
qu và v th c a thành ph n kinh t Nhà nư c. Các T ng cơng ty Nhà nư c có
các cơng ty thành viên theo d ng hình chóp, trong đó các T ng cơng ty là cơ
quan qu n lý không tr c ti p kinh doanh, ho t ñ ng d a vào các kho n phí ñư c
n p t các ñơn v thành viên.
Nh m kh ng đ nh vai trị nịng c t c a DNNN trong n n kinh t qu c dân,
Chính ph ñã có Quy t ñ nh s 91/TTg ngày 7/3/1994 v vi c “ Thí đi m thành
l p t p đồn kinh doanh” và Quy t đ nh s 90/TTg ngày 7/3/1994 v vi c “ Ti p
t c s p x p DNNN”. T đó ra đ i các T ng công ty 90 – 91.

Vi t Nam các

T ng công ty Nhà nư c là nh ng doanh nghi p ho t ñ ng trong nh ng ngành,
nh ng lĩnh v c then ch t c a n n kinh t và đóng vai trị ch l c trong vi c ñ m
b o cân ñ i l n và n đ nh kinh t vĩ mơ. Tuỳ t ng lĩnh v c và ñi u ki n c th ,
các T ng cơng ty đư c t ch c theo m t s mơ hình sau ñây:
Th nh t, theo m i quan h gi a các đơn v thành viên, các T ng cơng ty
đư c t ch c theo m t trong 3 lo i mơ hình:

- Mơ hình liên k t theo chi u d c: bao g m các T ng công ty mà các
thành viên có m i quan h ch t ch v i nhau, m i doanh nghi p thành viên có
th là khác hàng ho c là ngư i cung c p khơng th thay th đư c c a các thành
viên còn l i. M i thành viên trong T ng cơng ty đư c coi là m t m t xích c a
q trình s n xu t, kinh doanh và ph thu c l n nhau. S phát tri n c a t ng
thành viên cũng như tồn T ng cơng ty phu thu c ch t ch và rõ r t vào s phát
triê c a các thành viên khác. ð c trưng cho T ng cơng ty đư c t ch c theo mô
15


hình này là các T ng cơng ty: T ng cơng ty đi n l c Vi t Nam, T ng cơng ty
Bưu chính Vi n thơng, T ng cơng ty Hàng khơng Vi t Nam,…..
- Mơ hình liên k t theo chi u ngang: là d ng t ch c liên k t gi a các
doanh nghi p thành viên cùng s n xu t, cung ng m t lo i s n ph m, hàng hoá,
d ch v . Do đó tính đ c l p tương đ i cao v cung ng, s n xu t và tiêu th s n
ph m hàng hoá, d ch v . Các T ng cơng ty ho t đ ng theo mơ hình này có m i
liên k t tương ñ i l ng l o gi a các doanh nghi p thành viên, ho c th m chí
l ng l o c đ i v i T ng cơng ty. S ph i h p gi a các doanh nghi p thành viên
v chính sách giá, th trư ng, ñào t o ngu n nhân l c, chuy n giao trình đ qu n
lý…cũng là nh ng th m nh c a các T ng công ty này. Thu c mơ hình này bao
g m các T ng cơng ty: T ng công ty thép Vi t Nam, T ng công ty gi y Vi t
Nam, T ng công ty cà phê Vi t Nam…
- Mơ hình liên k t h n h p: k t h p gi a hai tr ng thái liên k t d c và liên
k t ngang là mơ hình liên k t h n h p. M t s T ng công ty liên k t d ng h n
h p có quy mơ l n, kinh doanh đa ngành, đa lĩnh v c. Các T ng cơng ty d ng
này có m t s doanh nghi p thành viên liên k t theo chi u ngang và m t s
doanh nghi p liên k t theo chi u d c. Ch ng h n T ng công ty Hàng h i Vi t
Nam, T ng công ty Công nghi p tàu th y Vi t Nam….
Th hai, theo quy mô v n c a T ng công ty: các T ng cơng ty đư c phân
thành 2 lo i:

- T ng cơng ty 91 (đư c thành l p theo quy t ñ nh s 91/TTg ngày
7/3/1994) theo phương án khi thành l p ph i có v n pháp đ nh t i thi u là 1000
t ñ ng. Các T ng công ty lo i này là nh ng T ng cơng ty có v n l n, ph m vi
ho t ñ ng r ng kh p c nư c, thu c m t s ngành, lĩnh v c quan tr ng c a Nhà
nư c và do Th tư ng Chính ph quy t đ nh thành l p. Tuy nhiên, m t s T ng
công ty có v n th p hơn quy đ nh, nhưng thu c lĩnh v c, ngành quan tr ng, v n
do Th tư ng chính ph cho phép thành l p.
- T ng cơng ty 90 (đư c thành l p theo Quy t ñ nh 90/TTg ngày
7/3/1994), các T ng cơng ty đư c thành l p theo mơ hình này ph i có v n pháp
đ nh t i thi u 500 t ñ ng (ñ i v i ngành đ c thù có th th p hơn, nhưng không
16


ñư c dư i 100 t ñ ng và ph i đư c Th tư ng Chính ph ch p thu n) do B
trư ng, cơ quan ngang b và ch t ch t nh thành ph l n quy t ñ nh thành l p.
Cơ c u t ch c qu n lý T ng công ty không ph thu c vào lo i hình, quy
mơ v v n hay lĩnh v c ho t ñ ng, các T ng cơng ty đ u bao g m: H i ñ ng
qu n tr , Ban ki m soát, Ban giám đ c đi u hành và các Ban (phịng) nghi p v
thu c cơ quan t ng công ty.
Theo lu t DNNN, T ng công ty 90 – 91 là doanh nghi p nhà nư c có quy
mơ l n bao g m các đơn v thành viên có quan h g n bó v i nhau v l i ích
kinh t , tài chính, cơng ngh , thơng tin, ñào t o, nghiên c u, ti p th , ho t
dod ng trong m t s chuyên ngành kinh t - k thu t chính, do Nhà nư c thành
l p nh m tăng cư ng tích t , t p trung, phân cơng chun mơn hố và h p tác
s n xu t ñ th c hi n nhi m v Nhà nư c giao, nâng cao kh năng và hi u qu
kinh doanh c a các ñơn v thành viên c a toàn TCT ñáp ng nhu c u c a n n
kinh t . T ng cơng ty 90 – 91 có các đơn v thành viên h ch tốn đ c l p, h ch
tốn ph thu c vào các đơn v s nghi p.
T ng công ty ch u s qu n lý Nhà nư c c a các B , cơ quan ngang B , cơ
quan thu c Chính ph , UBND t nh và thành ph tr c thu c trung ương v i tư

cách là các cơ quan qu n lý Nhà nư c; ñ ng th i ch u s qu n lý c a các cơ
quan này v i tư cách là cơ quan th c hi n quy n c a ch s h u ñ i v i doanh
nghi p Nhà nư c.
Sau khi thành l p các TCT 90, 91 ñã phát huy ñư c vai trò to l n trong
n n kinh t . Nó có tác d ng gi v trí ch đ o c a kinh t nhà nư c, quy t ñ nh
trong vi c phát tri n và tăng trư ng kinh t có th coi vi c thành l p các TCT 90,
91 là bư c quá ñ xây d ng các T p đồn kinh t Nhà nư c m nh

Vi t Nam

1.1.2. T p đồn kinh t
1.1.2.1. Khái quát v ñ c ñi m và ñi u ki n ra đ i các t p đồn kinh t .
Trong n n kinh t th trư ng phát tri n ñ t o ưu th trong c nh tranh, ch
ñ ng x lý khi th trư ng bi n ñ ng, các doanh nghi p ñơn l ñã liên k t l i hình
thành các t p h p nhi u doanh nghi p có quy mơ ho t đ ng l n c trong và
ngồi nư c, có v n l n, ho t đ ng trong nhi u ngành ngh , lĩnh v c. Các t h p
17


s n xu t kinh doanh này ñư c quan ni m là t p đồn kinh t (TðKT) hay cịn
g i là t p đồn kinh doanh .
Hi n nay trên di n ñàn kinh t qu c t và c Vi t Nam còn nhi u quan
ni m khác nhau v TðKT. Tuy nhiên, m t cách chung nh t, TðKT có th đư c
hi u là m t cơ c u s h u, t ch c và kinh doanh đa d ng, có quy mơ l n. Nó
v a có ch c năng s n xu t, v a có ch c năng liên k t nh m tăng cư ng kh
năng tích t , t p trung cao các ngu n l c ban ñ u (v n, s c lao đ ng, cơng
ngh …) ñ tăng kh năng c nh tranh trên th trư ng nh m t i đa hố l i nhu n.
Theo nhóm tác gi c a cu n sách “Thành l p và qu n lý các t p đồn kinh
doanh

Vi t Nam” ñư c xu t b n năm 1996, “T p đồn kinh t là pháp nhân

kinh t do Nhà nư c thành l p g m nhi u doanh nghi p thành viên có quan h
v i nhau v s n xu t, kinh doanh, d ch v và tài chính trên quy mơ l n”. T ñi n
Thương m i Anh – Pháp - Vi t ñ nh nghĩa t p ñoàn kinh t (group) là th c th
kinh t g m m t công ty “m ” và các cơng ty khác mà nó ki m sốt hay tham
gia trong đó. M i cơng ty trong đó có th ki m sốt ho c tham gia vào các công
ty khác n a. Theo tác gi Phan Quang Trung (trong báo cáo chuyên ñ v t p
đồn kinh t ): “T p đồn kinh t là m t th c th kinh t th c hi n s liên k t
gi a các ñơn v thành viên là các doanh nghi p có quan h v i nhau v cơng
ngh và l i ích kinh t ”.
Theo Ngh ñ nh s 101/2009/Nð-CP ngày 05/11/2009 c a Chính ph v
thí đi m thành l p, t ch c, ho t ñ ng và qu n lý t p đồn kinh t nhà nư c,
TðKT nhà nư c ñư c ñ nh nghĩa như sau: “T p ñoàn kinh t nhà nư c là nhóm
cơng ty có quy mơ l n liên k t dư i hình th c cơng ty m - cơng ty con và các
hình th c khác, t o thành t h p các doanh nghi p g n bó ch t ch và lâu dài v i
nhau v l i ích kinhh t , công ngh , th trư ng và các d ch v kinh doanh khác”.
M c tiêu ch y u c a vi c thành l p các t p ñoàn kinh t nhà nư c là: T p
trung và huy đ ng các ngu n l c hình thành nhóm cơng ty có quy mơ l n trong
các ngành, lĩnh v c then ch t, c n phát tri n, nâng cao kh năng c nh tranh và
h i nh p kinh t qu c t ; Gi vai trị đ m b o các cân đ i l n trong n n kinh t
qu c dân, ng d ng cơng ngh cao, t o đ ng l c phát tri n cho các ngành, lĩnh
18


v c khác và toàn b n n kinh t ; Thúc ñ y liên k t trong chu i giá tr gia tăng,
phát tri n các thành ph n kinh t khác; Tăng cư ng qu n lý, giám sát có hi u
qu đ i v i v n, tài s n nhà nư c ñ u tư t i các doanh nghi p trong t p đồn;
T o cơ s đ ti p t c hồn thi n cơ ch , chính sách và pháp lu t v TðKT.
a. ð c ñi m cơ b n c a t p đồn kinh t

M t là, T p đồn kinh t có quy mơ l n v v n, lao ñ ng, doanh thu và
ph m vi ho t đ ng.
T p đồn kinh t là m t mơ hình tiêu bi u v s tích t và t p trung v n,
t o thành s c m nh và hi u qu kinh t nh quy mô. T p đồn kinh t t là t
ch c kinh t có kh năng phát tri n cao v l c lư ng s n xu t, ti m l c l n v tài
chính, đ c bi t có khă năng phát huy s c m nh ngu n nhân l c b ng nh ng
ñ ng l c và bi n pháp thi t th c, t o kh năng c nh tranh vư t tr i so v i các
doanh nghi p riêng l .
M t y u t r t quan tr ng ñ i v i t p đồn đó là lao đ ng. L c lư ng lao
đ ng trong t p đồn khơng ch l n v s lư ng, mà còn ph i m nh v ch t
lư ng. L c lư ng lao đ ng trong các t p đồn kinh t ñư c tuy n ch n, ñào t o,
ñánh giá, s d ng, ñãi ng và ñào th i theo nh ng tiêu chu n và các quy trình
nghiêm ng t.
Ph m vi ho t ñ ng c a các t p đồn kinh t r t r ng, khơng ch trong m t
qu c gia, mà cịn mang tính toàn c u. V i chi n lư c c nh tranh, chi m lĩnh và
khai thác th trư ng, các t p đồn kinh t m r ng quy mô b ng vi c c m nhánh ra
nư c ngoài, tăng cư ng h p tác, liên k t và phân cơng lao đ ng qu c t . Vì v y,
ngày nay các t p đồn l n có hàng trăm, hàng nghìn cơ s ho t đ ng trên th gi i.
Hai là, Ho t ñ ng ña ngành, ña lĩnh v c.
Vi c l a ch n lĩnh v c, ngành ngh , ñ a bàn ho t đ ng có l i nhu n cao là
địi h i c p thi t c a các t p đồn kinh t bên c nh vi c duy trì lĩnh v c, ngành
ngh v đ a bàn truy n th ng. L ch s ñã ch ng minh, ban ñ u h u h t các t p
đồn kinh t xu t phát t s h u nhà nư c thu c các lĩnh v c s n xu t và thương
m i, sau đó chúng có xu hư ng m r ng tư nhân hoá và d n chuy n sang các
lĩnh v c khác như tài chính, ngân hàng, b o hi m, nghiên c u khoa h c…Xu
19


hư ng chung là các t ch c tài chính, ngân hàng và nghiên c u khoa h c ngày
càng đư c các t p đồn chú tr ng vì nó là địn b y tao lên s phát tri n c a t p

đồn. M c đích ho t ñ ng ña ngành, ña lĩnh v c c a các t p đồn kinh t là
phân tán r i ro, m o hi m vào các ngành, các lĩnh v c và các ñ a bàn khác nhau,
giúp cho ho t đ ng c a t p đồn ln ñư c b o toàn và hi u qu cao, ñ ng th i
t n d ng ñư c cơ s v t ch t, ngu n nhân l c.
Ba là, ða d ng v cơ c u t ch c và s h u.
Ban ñ u ph n l n các TðKT ñ u thu c s h u nhà nư c, ho t ñ ng trong
các lĩnh v c then ch t c a n n kinh t như ñi n, thép, d u ho , s n xu t vũ khí…
sau đó, do tính kém hi u qu , các t p đồn kinh t

nhà nư c đư c chuy n d n

sang mơ hình tư nhân hố.
Các t p đồn đ u có nhi u thành viên là các cơng ty, xí nghi p và chi
nhánh tham gia v i nhi u công ty l n làm tr c t và ngư i ñ ng ñ u (ho c t
ch c đ ng đ u) cơng ty đó thư ng n m gi m t s c phi u (ho c tài s n) l n
nh t trong t p đồn, chi ph i các quy t đ nh quan tr ng trong t p đồn. T ch c
đ ng đ u đó có th là m t cơng ty tài chính ho c ngân hàng l n ñ huy ñ ng và
ñ u tư cho các công ty thành viên theo các d án phát tri n, đ ng th i gi vai trị
chi ph i, ki m sốt các cơng ty thành viên.
V s h u, các t p đồn kinh t h u h t là đa s h u. Cơng ty m thông
thư ng là công ty c ph n. Các công ty con có th là c ph n, có th m t ch s
h u c a công ty m ho c dư i d ng khác.
Các t p đồn thành viên có th ph i h p v i nhau theo ki u liên k t d c
ho c liên k t ngang, ho c ch gi i h n trong m t chun ngành nào đó. Trong cơ
c u t ch c, các t p đồn đ u th c hi n qu n lý theo ña kh i (Multidivision
Form hay M - Form). Mơ hình t ch c M – Form là k t qu c a ho t đ ng c a t p
đồn trong q trình m r ng, đa d ng hố v quy mô, s n ph m và th trư ng.
B n là, các t p đồn kinh t thư ng có trung tâm nghiên c u khoa h c và
tri n khai công ngh (R & D Centre). Trung tâm này có các cơng ty “con” n m
trong các cơng ty thành viên c a t p đồn. Các trung tâm nghiên c u c a t p

đồn có vai trị phát tri n và đ nh hư ng các cơng ngh , các lĩnh v c, các s n
20


ph m c n ñ u tư, phát tri n trong th i gian t i ñ i v i t p đồn. M t khác, các
trung tâm này cịn là nơi ñào t o ngu n nhân l c cho t p đồn.
Năm là, T p đồn kinh t thơng thư ng đư c t ch c, qu n lý, ho t ñ ng
theo th b c rõ ràng và ñư c ñi u hành t p trung.
Các v n ñ quan tr ng, chi n lư c ñư c đi u hành b i cơng ty m . M i
liên h gi a công ty m và các cơng ty thành viên đư c thơng qua các ngun
t c: l i th c ph n, l i th công ngh và l i th ngu n nhân l c.
Qua nh ng phân tích trên, m t l n n a kh ng đ nh t p đồn kinh t là mơ
m t mơ hình qu n lý doanh nghi p hi n ñ i v i nhi u ưu ñi m vư t tr i, phát
huy s c m nh sáng t o trên nhi u lĩnh v c, t đó đem l i cho t p đồn s c c nh
tranh l n, l i nhu n cao. Tuy v y, mơ hình này cũng đang tr thành nh ng thách
th c l n cho các nư c đang phát tri n, khi mà

đó, trình đ qu n lý, trình đ

khoa h c k thu t, kh năng tích t v n, ti m năng c a th trư ng cịn

m cđ

h n ch nh t đ nh.
b. ði u ki n ra ñ i các t p đồn kinh t .
T p đồn kinh t đư c hình thành trong nh ng đi u ki n sau:
M t là,Tác ñ ng c a quy lu t c nh tranh trong n n kinh t th trư ng.
Trong n n kinh t th trư ng, dư i tác ñ ng c a quy lu t c nh tranh và
đ c quy n, q trình tích t và t p trung tư b n đã hình thành các t ch c kinh t
ñ c quy n. M t khác, các doanh nghi p, các công ty nh không đ s c ch ng đ

s chèn ép, thơn tính c a các t ch c ñ c quy n, mu n t n t i bu c ph i liên k t,
liên hi p v i nhau nh m tăng kh năng c nh tranh ch ng l i các t ch c ñ c
quy n ñ t n t i và phát tri n. Do v y, có th nói r ng, c nh tranh và đ c quy n
trong n n kinh t hi n ñ i ñã t o ra các t p ñoàn kinh t .
Hai là, tác ñ ng c a ti n b v khoa h c, công ngh và k thu t.
Dư c tác ñ ng c a các ti n b khoa h c - k thu t, th trư ng ln bi n
đ ng: nhu c u v các lo i hàng hố, d ch v ln thay đ i và đa d ng. Do đó,
các doanh nghi p ln tìm m i bi n pháp đ đa d ng hố s n ph m, đa d ng hố
v hình th c ho t đ ng nh m phịng ch ng l i r i ro và s b t c c a th trư ng,
ñ ng th i khai thác t i đa l i th v hàng hố và d ch v c a mình. Các TðKT
21


có ti m l c v kinh t và đ i ngũ cácn b có đ kh năng đ duy trì, phát tri n
nh ng trung tâm nghiên c u v s n ph m, d ch v và phương th c ho t ñ ng
nh m ñáp ng t i ña nhu c u c a th trư ng.
Ba là, nhu c u v tích t và t p trung v n, gi m chi phí kinh doanh và t i
thi u hoá các kho n thu ph i n p.
Ngoài nh ng lý do v th trư ng, v c nh tranh, các doanh nghi p, các
công ty, khi tham gia trong t p đồn kinh t , cịn thu đư c nh ng l i ích v kinh
t tài chính r t l n: đó là kh năng ti t ki m v thu , kh năng gi m chi phí huy
đ ng v n, tăng kh năng huy ñ ng v n và kh năng ch u các kho n n . V i lý
do này, các doanh nghi p và các t p đồn kinh t ln tìm ki m s h p tác trong
q trình tăng trư ng và phát tri n. Qúa trình tăng trư ng và phát tri n c a các
doanh nghi p và t p đồn th c hi n c v quy mơ và c v hình th c ho t đ ng.
Các TðKT cho phép tích t t p trung v n, gi m chi phí h giá thành và t n th t
các kho n ph i n p. ðây là l i th c a TðKT.
B n là, xu th tồn c u hố đang tr thành m t y u t quy t ñ nh và chi
ph i s phát tri n c a vi c hình thành và phát tri n các TðKT.
Các t p đồn kinh t do có s c m nh v kinh t và s mong mu n tìm

ki m siêu l i nhu n ñã t o ra các t p đồn đa qu c gia nh ưu th v đa s h u,
kh năng ki m sốt và chi ph i ho t ñ ng c a các cơng ty thành viên. Các t p
đồn đa qu c gia ngày càng có xu hư ng c nh tranh nhau gay g t b ng các
m ng lư i toàn c u v s n xu t, v phân ph i và v huy ñ ng v n. Nh quy mô
kinh t , khă năng nghiên c u, phát tri n, kh năng thu th p thông tin c a th
trư ng. V i nh ng l i th tuy t ñ i v nhi u m t, các t p đồn đa qu c gia đang
tr thành nh ng ñ ng l c cơ b n trong quá trình h i nh p qu c t .
1.1.2.2. Các hình th c t p đồn kinh t .
Th nh t, Phân lo i t p đồn kinh t theo trình đ liên k t
M t là, Cartel là lo i hình t p đồn kinh doanh, đươc hình thành b i s
liên k t c a các công ty ho t ñ ng trong cùng ngành, lĩnh v c s n xu t kinh
doanh trên cơ s là các tho thu n kinh t như: th ng nh t v giá c , s n lương,
tiêu chu n s n ph m; phân chia th trư ng ñ u vào, th trư ng tiêu th s n
22


ph m…nh m m c tiêu h n ch s canh tranh. Trong Cartel, các công ty v n gi
nguyên tính đ c l p v m t pháp lý cịn tính đ c l p v kinh t b h n ch b i
các h p ñ ng kinh t .
Hình th c Cartel thư ng d n đ n ñ c quy n, h n ch c nh tranh, ñi ngư c
l i nguyên t c cơ b n c a kinh t th trư ng. Này nay ít t n t i hình th c t p
đồn này.
Hai là, Syndicate là m t d ng ñ c bi t c a Cartel. Theo đó, trong t p đồn
d ng Syndicate có m t văn phịng thương m i chung ñư c thành l p do m t ban
qu n tr chung ñi u hành và t t c các cơng ty thành viên đ u ph i tiêu th hàng
hoá c a chúng qua kênh c a văn phịng tiêu th này. V i mơ hình này, các cơng
ty trong Syndicata v n gi ngun tính đ c l p v s n xu t nhưng m t tính đ c
l p v thương m i.
Ba là, Trust là t p đồn kinh doanh, đư c hình thành b i s liên minh ñ c
quy n c a các t ch c s n xu t kinh doanh là các doanh nghi p công nghi p. So

v i t p đồn kinh doanh theo hình th c Syndicate, các cơng ty thành viên c a
Trust có s liên k t ch t ch hơn, như các nhà tư b n tham gia Trust tr thành c
đơng. Ho t ñ ng c a Trust do m t ban qu n tr th ng nh t ñi u khi n, các công
ty tham gia Trust b m t quy n ñ c l p v s n xu t và thương m i
B n là, Consonrtium là m t t h p g m nhi u t ch c ñ c quy n ngân
hàng liên k t l i v i nhau nh m m c tiêu phân chia th trư ng mua trái khốn
trong và ngồi nư c, ho c ti n hành m t ho t ñ ng kinh doanh nào đó. ð ng
đ u Consortium thư ng là m t ngân hàng lo i l n có vai trị đi u hành tồn b
ho t đ ng c a t ch c này.
Năm là, Concern là hình th c t ch c t p đồn kinh doanh ph bi n nh t
hi n nay. B n than Concern khơng có tư cách pháp nhân. Các doanh nghi p
thành viên trong Concern v n gi nguyên tính ñ c l p v m t pháp lý. Cơ s c a
các liên k t gi a các thành viên trong Concern là các tho thu n v l i ích chung
(b ng phát minh, sáng ch , nghiên c u khoa h c, cơng ngh , đào t o, h p tác
s n xu t kinh doanh) và có h th ng tài chính chung.

23


Trong Concern ngư i ta thành l p Holding company gi a vai trị “cơng ty
m ”, cơng ty này th c ch t là m t công ty c ph n n m gi c ph n góp c a các
cơng ty thành viên. ðây là hình th c TðKT m nh v tài chính do v y có kh
năng ng d ng khoa h c công ngh và phân tán r i ro, các Concern có khă năng
gây nh hư ng to l n, ki m soát nhi u lĩnh v c ho t ñ ng trong n n kinh t .
Sáu là, Conglomerata là lo i hình t p đồn kinh doanh đư c hình thành
b ng cách thu hút v n c ph n có nh ng cơng ty có l i nhu n cao nh t thơng
qua ho t đ ng mua bán ch ng khoán trên th trư ng. Co c u s n xu t – kinh
doanh c a Conglomerata có xu hư ng d ch chuy n ñ n nh ng ngành ngh có t
su t l i nhu n cao. B i v y, Conglomerata là TðKT ña ngành, ña lĩnh v c; các
cơng ty thành viên thư ng khơng có m i quan h g n bó v i cơng ngh v i

nhau, mà m i quan h gi a chúng ch y u v hành chính và tài chính. ðây là
m t mơ hình t ch c kinh t r t năng ñ ng, ho t ñ ng c a nó thư ng g n bó ch t
ch v i các ngân hàng và t ch c tài chính.
B y là, Công ty qu c gia (Transnational Corporation - TNC) là cơng ty tư
b n đ c quy n, có ho t đ ng s n xu t – kinh doanh trên quy mô r t l n, vư t ra
kh i biên gi i qu c gia thông qua vi c thi t l p các chi nhánh (cơng ty con)
nư c ngồi. Các chi nhánh – cơng ty con có th là cơng ty 100% v n c a cơng
ty m chuy n đ n ho c có t l v n c a cơng ty m góp v i t l ít hơn (trong
trư ng h p liên doanh v i nư c s t i).
Tám là, Cơng ty đa qu c gia (Multinatinal Corporation) v b n ch t cũng
là công ty tư b n ñ c quy n, th c hi n c m các chi nhánh

nư c ngồi đ ti n

hành các ho t ñ ng s n xu t – kinh donah qu c t , nhưng có đi m khác bi t v i
công ty xuyên qu c gia

ch tư b n thu c s h u c a công ty m là c a hai

ho c nhi u nư c.
Th hai, Căn c vào phương th c hình thành.
M t là, Hình th c liên k t ngang.
Là cách th c các công ty trong cùng ngành liên k t v i nhau theo nh ng
m c tiêu ñã ñ nh trư c đ hình thành nên các t p đồn kinh doanh (ví d :

24


Cartel, Syndicate, Trust…). Các m c tiêu có th là t p trung v n, công ngh , th
trư ng…

V i mơ hình liên k t ngang, t p đồn kinh t có kh năng mau chóng t p
trung đư c s c m nh v v n, công ngh , th trư ng…
Tuy nhiên, vi c ñ u tư vào cùng m t ngành s ti m n nhi u r i ro. M t
khác, vi c liên k t gi a các công ty trong cùng m t ngành thư ng d n ñ n ñ c
quy n, trái v i pháp lu t c nh tranh c a cơ ch th trư ng. Do v y, mô hình t p
đồn liên k t ngang cịn là mơ hình ph bi n hi n nay.
Hai là, hình th c liên k t d c
ðó là hình th c TðKT c u trúc theo chi u d c. Các cơng ty con có m i
liên h theo quy trình công ngh v i công ty m , ho c b n thân công ty khi phát
tri n quy mô thành l p các cơng ty m i đ th c hi n các ho t ñ ng b sung, ph
tr cho ho t đ ng hi n có c a cơng ty.
TðKT theo mơ hình liên k t d c có nhi u ưu th , do n m ñư c c khâu
cung ng ñ u vào, s n xu t và tiêu th s n ph m nên giành đư c ch đ ng, ít b
ph thu c vào các nhà cung c p và khách hàng; t o đi u ki n ki m sốt đư c
ch t lư ng s n ph m, ñ y m nh nghiên c u và ng d ng công ngh m i, b o h
b ng phát minh sáng ch , b o h s n ph m m i kh i b c nh tranh, tăng cư ng
ñư c khă năng ki m sốt chi phí.
Ba là, hình th c liên k t h n h p
Th c t cho th y r ng, ñ ñ m b o s phát tri n b n v ng, các t p đồn
đ u là s k t h p c a tích t t p trung d c và tích t t p trung ngang hay còn g i
là liên k t h n h p. Theo mơ hình t ch c này, t p đồn thư ng kinh doanh đa
ngành, đa lĩnh v c nên t p đồn có khă năng phân tán ñư c r i ro v v n ñ u tư
và tránh ñư c vi c vi ph m lu t ch ng ñ c quy n c a các chính ph .
B n là, hình th c liên k t t nguy n gi a các công ty di n ra khi các
công ty t nguy n ñàm phán liên k t xoay quanh m t cơng ty có ti m l c kinh t
l n ho c n m gi khâu ch ch t c a dây truy n cơng ngh vì m c tiêu s n xu t
hàng lo t trong đó, m i m t cơng ty thành vien s đ m nh n m t cơng đo n nào
đó trong dây chuy n s n xu t.
25