Tích hợp giáo dục giá trị di sản văn hóa địa phương trong dạy học địa lí lớp 12 trung học phổ thông ở tỉnh điện biên

ĐẠI HỌC THÁI NGUYÊN
TRƯỜNG ĐẠI HỌC SƯ PHẠM
––––––––––––––––––––

LÊ XUÂN KIM

TÍCH HỢP GIÁO DỤC GIÁ TRỊ DI SẢN VĂN HÓA
ĐỊA PHƯƠNG TRONG DẠY HỌC ĐỊA LÍ LỚP 12 TRUNG HỌC PHỔ THÔNG Ở TỈNH ĐIỆN BIÊN

LUẬN VĂN THẠC SĨ KHOA HỌC GIÁO DỤC

THÁI NGUYÊN - 2020


ĐẠI HỌC THÁI NGUYÊN
TRƯỜNG ĐẠI HỌC SƯ PHẠM
––––––––––––––––––––

LÊ XUÂN KIM

TÍCH HỢP GIÁO DỤC GIÁ TRỊ DI SẢN VĂN HÓA
ĐỊA PHƯƠNG TRONG DẠY HỌC ĐỊA LÍ LỚP 12 TRUNG HỌC PHỔ THÔNG Ở TỈNH ĐIỆN BIÊN
Ngành: Lý luận và phương pháp dạy học bộ mơn Địa lí
Mã số: 8.14.01.11

LUẬN VĂN THẠC SĨ KHOA HỌC GIÁO DỤC

Người hướng dẫn khoa học: PGS.TS. Nguyễn Phương Liên

THÁI NGUYÊN - 2020

LỜI CAM ĐOAN
Tôi xin cam đoan kết quả nghiên cứu và các số liệu trong luận văn là của riêng
tôi và chưa từng được cơng bố trong bất kì cơng trình nào khác.
Cơng trình nghiên cứu này là do chính tôi thực hiện, dưới sự hướng dẫn khoa
học của PGS. TS. Nguyễn Phương Liên. Các số liệu, thông tin trong q trình nghiên
cứu đều được trích dẫn ghi rõ nguồn.
Nếu sai tơi xin hồn tồn chịu trách nhiệm.
Thái Ngun, tháng 10 năm 2020
Tác giả luận văn

Lê Xuân Kim

i


LỜI CẢM ƠN
Trước hết, tơi xin bày tỏ lịng kính trọng và biết ơn sâu sắc đến PGS.TS.
Nguyễn Phương Liên, đã tận tình chỉ bảo và hướng dẫn tơi trong suốt q trình
nghiên cứu và hồn thiện luận văn này.
Tơi xin chân thành cảm ơn các thầy, cô giáo trong khoa Địa lí, Trường Đại học
Sư phạm - Đại học Thái Nguyên; phòng Đào tạo, thư viện Nhà trường, thư viện tỉnh
Điện Biên đã tạo mọi điều kiện thuận lợi giúp tơi hồn thành luận văn.
Tơi cũng xin chuyển lời cảm ơn đến Ban giám hiệu, các thầy, cô giáo và học
sinh các trường THPT trên địa bàn tỉnh Điện Biên: Trường THPT Thanh Nưa và
trường THPT Huyện Điện Biên, trường PTDT Nội trú THPT Huyện Điện Biên đã
giúp đỡ nhiệt tình cho tơi thực nghiệm sư phạm và hồn thành luận văn. Tơi xin bày
tỏ lịng biết ơn gia đình, bạn bè, đồng nghiệp đã chia sẻ khó khăn, cổ vũ, động viên và
tạo những điều kiện thuận lợi nhất cho tơi hồn thành luận văn.
Trong q trình hồn thiện luận văn, chắc chắn không thể tránh khỏi những

thiếu sót, tơi rất mong nhận được sự góp ý của các thầy cơ và đồng nghiệp để tơi có
điều kiện học hỏi và bổ sung nâng cao kiến thức chuyên mơn của mình.
Tơi xin chân thành cảm ơn!
Thái Ngun, tháng 10 năm 2020
Tác giả luận văn

Lê Xuân Kim

ii


MỤC LỤC
LỜI CAM ĐOAN ...........................................................................................................i
LỜI CẢM ƠN ............................................................................................................... ii
MỤC LỤC ................................................................................................................... iii
DANH MỤC CÁC CHỮ VIẾT TẮT ...........................................................................vi
DANH MỤC CÁC BẢNG BIỂU............................................................................... vii
DANH MỤC CÁC HÌNH.......................................................................................... viii
MỞ ĐẦU .......................................................................................................................1
1. Lí do chọn đề tài ........................................................................................................1
2. Lịch sử nghiên cứu vấn đề .........................................................................................3
3. Mục tiêu và nhiệm vụ nghiên cứu .............................................................................5
4. Giới hạn và phạm vi nghiên cứu................................................................................6
5. Quan điểm và phương pháp nghiên cứu ....................................................................6
6. Những đóng góp của đề tài ......................................................................................10
7. Cấu trúc của đề tài ...................................................................................................11
NỘI DUNG .................................................................................................................12
Chương 1: CƠ SỞ LÍ LUẬN VÀ CƠ SỞ THỰC TIỄN CỦA VIỆC TÍCH
HỢP GIÁO DỤC GIÁ TRỊ DI SẢN VĂN HĨA ĐỊA PHƯƠNG TRONG
DẠY HỌC ĐỊA LÍ LỚP 12 - TRUNG HỌC PHỔ THÔNG .................................12

1.1. Một số vấn đề về lí luận dạy học ..........................................................................12
1.1.1. Phương pháp dạy học và đổi mới phương pháp dạy học.............................12
1.1.2. Khái niệm về dạy học tích hợp ..........................................................................14
1.2. Di sản văn hóa và sử dụng di sản văn hóa địa phương trong dạy học Địa lí........16
1.2.1. Khái niệm di sản và phân loại di sản .................................................................16
1.2.2. Khái niệm di sản văn hóa...................................................................................16
1.2.3. Phân loại di sản văn hóa ....................................................................................17
1.2.4. Một số di sản tiêu biểu của tỉnh Điện Biên........................................................18
1.2.5. Vai trò, ý nghĩa của việc sử dụng DSVH địa phương trong dạy học địa lí
nói chung và địa lí lớp 12 nói riêng .............................................................................20

3


1.3. Mục tiêu, cấu trúc và đặc điểm chương trình sách giáo khoa Địa lí 12-THPT ....22
1.4. Đặc điểm tâm sinh lý và trình độ nhận thức của học sinh lớp 12- THPT ............25
1.4.1. Đặc điểm tâm sinh lý .........................................................................................25
1.4.2. Đặc điểm phát triển trí tuệ .................................................................................26
1.4.3. Đặc điểm về nhân cách ......................................................................................26
1.5. Thực trạng giáo dục DSVH trong dạy học Địa lí 12 THPT ở tỉnh Điện
Biên..............................................................................................................................27
Tiểu kết chương 1 ........................................................................................................29
Chương 2: TỔ CHỨC DẠY HỌC TÍCH HỢP NỘI DUNG GIÁO DỤC GIÁ
TRỊ DI SẢN VĂN HÓA ĐỊA PHƯƠNG TRONG DẠY HỌC ĐỊA LÍ LỚP
12 - THPT Ở TỈNH ĐIỆN BIÊN ..............................................................................30
2.1. Yêu cầu và nguyên tắc thực hiện tích hợp giáo dục giá trị di sản văn hóa
địa phương trong dạy học mơn Địa lí 12 .................................................................30
2.1.1. Các yêu cầu ........................................................................................................30
2.1.2. Các nguyên tắc...................................................................................................35
2.2. Khả năng giáo dục giá trị di sản văn hóa trong dạy Địa lí 12 ..............................36

2.3. Một số phương pháp dạy học tích hợp nội dung giáo dục giá trị di sản văn
hóa địa phương ............................................................................................................41
2.3.1. Phương pháp đàm thoại, gợi mở........................................................................41
2.3.2. Phương pháp thảo luận ......................................................................................41
2.3.3. Phương pháp nêu vấn đề....................................................................................41
2.3.4. Phương pháp dạy học dự án...............................................................................42
2.3.5. Phương pháp sử dụng đồ dùng trực quan ..........................................................43
2.4. Một số hình thức tổ chức tổ chức dạy học tích hợp nội dung kiến thức giáo
dục giá trị DSVH địa phương trong dạy học Địa lí 12 ................................................44
2.4.1. Dạy học trên lớp.................................................................................................44
2.4.2. Tổ chức hoạt động ngoại khóa...........................................................................47
2.4.3. Tổ chức tham quan học tập trải nghiệm ............................................................50
2.4.4. Kể chuyện, nói chuyện về di sản .......................................................................53
2.4.5. Dự án Địa lí........................................................................................................55

4


2.5. Thiết kế một số kế hoạch dạy học minh họa ........................................................58
2.5.1. Kế hoạch dạy học 1- Chuyên đề lý thuyết.........................................................58
2.5.2. Kế hoạch dạy học 2- Dự án Địa lí .....................................................................69
Tiểu kết chương 2 ........................................................................................................82
Chương 3: THỰC NGHIỆM SƯ PHẠM.................................................................83
3.1. Mục đích và nhiệm vụ thực nghiệm .....................................................................83
3.1.1. Mục đích thực nghiệm .......................................................................................83
3.1.2. Nhiệm vụ thực nghiệm ......................................................................................83
3.2. Nguyên tắc tiến hành thực nghiệm .......................................................................83
3.3. Nội dung thực nghiệm ..........................................................................................84
3.4. Tổ chức thực nghiệm ............................................................................................85
3.4.1.Thời gian thực nghiệm........................................................................................85

3.4.2. Chọn trường, lớp, giáo viên thực nghiệm..........................................................85
3.4.3. Phương pháp thực nghiệm .................................................................................86
3.4.4. Tiến hành thực nghiệm ......................................................................................87
3.5. Kết quả thực nghiệm.............................................................................................87
3.5.1. Kết quả về mặt định tính....................................................................................87
3.5.2. Đánh giá về mặt định lượng...............................................................................88
3.5.3. Đánh giá chung về thực nghiệm .....................................................................91
Tiểu kết chương 3 ........................................................................................................92
KẾT LUẬN VÀ KHUYẾN NGHỊ............................................................................93
TÀI LIỆU THAM KHẢO.........................................................................................95

5


DANH MỤC CÁC CHỮ VIẾT TẮT
Stt

Chữ viết tắt

Cụm từ đầy đủ

1

BGD&ĐT

Bộ Giáo dục và đào tạo

2

BVHTTDL

Bộ Văn hóa Thể thao Du lịch

3

CNTT

Công nghệ thông tin

4

DHDA

Dạy học dự án

5

DSVH

Di sản văn hóa

6

ĐC

Đối chứng

7

GV

Giáo viên

8

HS

Học sinh

9

HĐNGLL

Hoạt động ngồi giờ lên lớp

10

HĐTNST

Hoạt động trải nghiệm sáng tạo

11

KT-XH

Kinh tế- Xã hội

12

NXB

Nhà xuất bản

13

PPDH

Phương pháp dạy học

14

SGK

Sách giáo khoa

15

SL

Số lượng

16

TB

Trung bình

17

THPT

Trung học phổ thơng

18

TN

Thực nghiệm

vi


DANH MỤC CÁC BẢNG BIỂU
Bảng 2.1. Nội dung cụ thể giáo dục DSVH địa phương trong chương trình sách
giáo khoa Địa lí 12....................................................................................38
Bảng 3.1. Danh mục các bài thực nghiệm: ..................................................................84
Bảng 3.2. Danh sách trường, các lớp tham gia thực nghiệm sư phạm ........................85
Bảng 3.3. Danh sách giáo viên Địa lí dạy thực nghiệm ..............................................86
Bảng 3.4. Bảng kết quả điểm kiểm tra bài thực nghiệm số 1 ......................................88
Bảng 3.5. Bảng kết quả điểm kiểm tra bài thực nghiệm số 2 ......................................89
Bảng 3.6. Bảng tổng hợp kết quả điểm kiểm tra của học sinh các lớp thực nghiệm
và lớp đối chứng bài thực nghiệm số 1 ....................................................89
Bảng 3.7. Bảng tổng hợp kết quả điểm kiểm tra của học sinh các lớp thực nghiệm
và lớp đối chứng bài thực nghiệm số 2 ....................................................90
Bảng 3.8. Đánh giá xếp loại chất lượng học tập bộ mơn Địa lí của các lớp thực
nghiệm và lớp đối chứng theo từng trường ..............................................90

vii

DANH MỤC CÁC HÌNH
Hình 3.1. Biểu đồ so sánh tỉ lệ HS khá giỏi mơn Địa lí giữa lớp thực nghiệm và lớp
đối chứng ở 3 trường THPT ........................................................................................91

viii


MỞ ĐẦU
1. Lí do chọn đề tài
Dân tộc Việt Nam trải qua hàng nghìn năm dựng nước và giữ nước, q trình đó
đã tích lũy được một kho tàng di sản văn hóa đồ sộ, phong phú và mang nhiều giá trị.
Luật di sản văn hóa của Việt Nam đã khẳng định: "Di sản văn hóa Việt Nam là tài sản
quý giá của cộng đồng các dân tộc Việt Nam và là một bộ phận của di sản văn hóa nhân
loại, có vai trị to lớn trong sự nghiệp dựng nước và giữ nước của nhân dân ta" [13].
Bảo tồn và phát huy giá trị của các di sản có ý nghĩa to lớn trong hành trình phát triển
của mỗi địa phương, mỗi dân tộc. Để hiện thực hóa giữ gìn, bảo tồn và phát huy giá trị
di sản văn hóa, Bộ Giáo dục và Đào tạo cùng Bộ Văn hóa Thể thao Du lịch đã ban
hành văn bản số 73/HD-BGDĐT- BVHTTDL, ngày 16 tháng 01 năm 2013 về việc
"Hướng dẫn sử dụng di sản trong dạy học ở trường phổ thơng, trung tâm giáo dục
thường xun". Mục đích là: "Sử dụng di sản văn hóa trong dạy học ở trường phổ
thơng hiện nay nhằm hình thành và nâng cao ý thức tơn trọng, giữ gìn, phát huy những
giá trị của di sản văn hóa; rèn luyện tính chủ động, tích cực, sáng tạo trong đổi mới
phương pháp học tập và rèn luyện; góp phần nâng cao chất lượng và hiệu quả giáo
dục, phát hiện, bồi dưỡng năng khiếu, tài năng của học sinh" [10].
Thông tư số 32/2018/TT-BGDĐT ngày 26/12/2018 của Bộ Giáo dục và Đào tạo
về việc Ban hành Chương trình giáo dục phổ thơng bao gồm chương trình tổng thể
(khung chương trình), các chương trình mơn học và hoạt động giáo dục. Chương trình
giáo dục Địa lí được thực hiện ở tất cả các cấp học phổ thông. Chương trình mơn Địa
lí bên cạnh kiến thức chun sâu về địa lí cịn chú trọng tích hợp, thực hành, gắn nội
dung giáo dục của môn học với thực tiễn nhằm rèn luyện cho học sinh kĩ năng vận

dụng kiến thức địa lí vào việc tìm hiểu và giải quyết ở mức độ nhất định một số vấn đề
của thực tiễn, đáp ứng địi hỏi của cuộc sống. Tính tích hợp được thể hiện ở nhiều
mức độ và hình thức khác nhau: tích hợp giữa các kiến thức địa lí tự nhiên, địa lí dân
cư, xã hội và địa lí kinh tế trong môn học; lồng ghép các nội dung liên quan (giáo dục
mơi trường, biển đảo, phịng chống thiên tai, biến đổi khí hậu; giáo dục di sản văn hóa,
an tồn giao thơng,...) vào nội dung địa lí [8]. Sử dụng DSVH trong dạy học ở trường
phổ thông được triển khai thực hiện hàng năm không những giúp cho học sinh hiểu

1


biết về những giá trị di sản văn hóa địa phương, qua đó giáo dục học sinh ý thức giữ
gìn và bảo vệ các di sản văn hóa.

2


Điện Biên là một tỉnh miền núi biên giới phía Tây Bắc của tổ quốc, là vùng
đất có lịch sử hình thành và phát triển lâu đời, được du khách và bạn bè quốc tế
biết đến không chỉ bởi phong cảnh núi non hùng vĩ, sự đa dạng về bản sắc văn hóa
của 21 dân tộc anh em cùng sinh sống, mà cịn bởi hệ thống di tích lịch sử cách
mạng gắn liền với chiến công ''lừng lẫy năm châu, chấn động địa cầu" của cha
ông ta trong công cuộc kháng chiến trường kỳ chống thực dân Pháp xâm lược.
Điện Biên nơi đây còn lưu giữ nhiều di sản văn hóa vật thể: Tháp Mường Luân,
Thành Tam Vạn, Thành Bản Phủ, Đền Hồng Cơng Chất và đặc biệt là quần thể di
tích Chiến trường Điện Biên Phủ - di tích được xếp hạng cấp quốc gia đặc biệt năm
2009 với đồi A1, sở chỉ huy Mường Phăng, hầm Đờ Cát,...Bên cạnh đó là các di sản
văn hóa phi vật thể cấp quốc gia như nghệ thuật Xòe Thái; nghệ thuật tạo hoa văn
trên trang phục truyền thống của người Mông Hoa xã Sa Lông, huyện Mường Chà; lễ
hội Hoa Ban; lễ hội đền Hồng Cơng Chất;... Di sản văn hóa là nguồn tài liệu quan

trọng đa dạng, phong phú, có thể khai thác để phục vụ quá trình dạy học mơn Địa lí
địa phương ở tỉnh Điện Biên.
Việc sử dụng DSVH trong dạy học các môn học ở trường phổ thơng sẽ góp
phần đổi mới phương pháp dạy học theo hướng tích cực và đa dạng hóa các hình thức
tổ chức dạy học. Vì vậy giáo dục DSVH là một phần khơng thể thiếu trong chương
trình giáo dục phổ thơng mới hiện nay.
Tuy nhiên các nội dung và hình thức tổ chức dạy học DSVH vẫn còn chiếm tỉ lệ
nhỏ trong các bài giảng Địa lí. Nhiều học sinh kiến thức về di sản văn hóa địa phương
cịn rất hạn chế. Do đó việc tích hợp kiến thức giáo dục di sản văn hóa địa phương
trong dạy học Địa lí tại tỉnh Điện Biên nói riêng và di sản văn hóa các dân tộc Việt
Nam nói chung là rất cần thiết. Đưa di sản vào giảng dạy mơn Địa lí giúp bài học
thêm sinh động, có ý nghĩa hướng học sinh đến những giá trị chân, thiện, mỹ, góp
phần hình thành và hồn thiện nhân cách, lối sống văn hóa, văn minh, nâng cao ý
thức, trách nhiệm cho thế hệ trẻ trong việc gìn giữ, bảo tồn và phát huy các giá trị di
sản văn hóa của dân tộc. Từ những lí do nêu trên, tác giả quyết định lựa chọn và triển
khai đề tài: "Tích hợp giáo dục giá trị di sản văn hóa địa phương trong dạy học Địa
lí lớp 12 - Trung học phổ thơng ở tỉnh Điện Biên" làm luận văn thạc sĩ của mình.

3


2. Lịch sử nghiên cứu vấn đề
2.1. Về nội dung di sản văn hóa
Nội dung tổng quát di sản văn hóa, vấn đề bảo tồn và phát huy di sản văn hóa đã
được nhiều nhà khoa học thế giới và Việt Nam quan tâm và đề cập nghiên cứu:
- Ủy ban Di sản thế giới (WHC) là một cơ quan của Tổ chức Giáo dục, Khoa
học và Văn hóa Liên hiệp quốc (UNESCO), đảm nhiệm việc xem xét và chấp thuận
các di sản được đưa vào danh sách Di sản thế giới của UNESCO. WHC có vai trị
lớn trong việc giữ gìn, bảo tồn và phát huy các DSVH trên thế giới với các chương
trình, dự án hoạt động cụ thể ở từng quốc gia. Có nhiều cơng trình nghiên cứu các di

sản như: "Công ước bảo vệ di sản văn hóa và thiên nhiên Thế giới", kí tại Pari Pháp
tháng 11 năm 1972, Trung tâm Di sản Thế giới của UNESCO, Pari, Pháp, WHC
2001/WS/2; "Hướng dẫn hoạt động thực hiện công ước DSTG", Trung tâm Di sản
Thế giới của UNESCO, Pari, Pháp, WHC-99/2 March 1999; cơng trình "Quản lý du
lịch tại các khu di sản thế giới" của tác giả Arthur Pedersen (2002) xác định mục tiêu
quản lí, chính sách, chiến lược và giải pháp quản lý du lịch tại các khu di sản thế giới
[17].
- Quốc hội nước Cộng hịa xã hội chủ nghĩa Việt Nam thơng qua Luật Di sản
văn hóa ngày 29/6/2001 với 7 chương và 74 điều; Luật sửa đổi, bổ sung một số điều
của Luật Di sản văn hóa, ngày 18 tháng 6 năm 2009, trong đó có nhiều khái niệm và
nội dung liên quan đến bảo tồn và phát huy giá trị DSVH vật thể và DSVH phi vật thể.
- Có nhiều cơng trình nghiên cứu của các nhà khoa học trong nước đề cập tới
nội dung DSVH như: cuốn "Di sản văn hóa Việt Nam - Bản sắc và những vấn đề về
quản lý, bảo tồn" của Nguyễn Thịnh (2012) gồm 5 chương đề cập đến vấn đề bảo tồn
và phát huy di sản văn hóa, chức năng, phân loại và quản lí DSVH [25]; cuốn "Một số
vấn đề về bảo tồn và phát triển DSVH dân tộc" của GS.TS Hoàng Vinh (1997) trên
cơ sở những quan niệm DSVH của quốc tế và Việt Nam, tác giả đưa ra một hệ thống
lý luận nghiên cứu về DSVH Việt Nam [27].
- Ngoài ra cịn có một số bài viết đăng ở các tạp chí khoa học đề cập đến vấn đề
di sản văn hóa, bảo tồn và phát huy giá trị DSVH:
GS.TS. Ngơ Đức Thịnh - nguyên là Viện trưởng Viện Nghiên cứu Văn hóa Việt
Nam, trong bài "Bảo tồn và phát huy văn hóa phi vật thể" [31] đăng trên tạp chí cộng
4


sản năm 2007 đã khẳng định "Văn hóa phi vật thể vừa mang tính bền chắc lại vừa
mang tính mỏng manh, dễ bị thương tổn. Vì thế, Nhà nước cần thơng qua các cấp
chính quyền, các nhà khoa học, giữ vai trò định hướng trong nhiệm vụ bảo tồn và
phát huy văn hóa phi vật thể của dân tộc".
Tác giả Nguyễn Mạnh Cường với bài viết "Cách mạng 4.0 và vấn đề bảo tồn di

sản văn hóa dân tộc" [33] đăng trên tạp chí du lịch tháng 8 năm 2018 đã chỉ rõ: "Cần
coi trọng bảo tồn, kế thừa, phát huy những giá trị văn hóa truyền thống, văn hóa cách
mạng, bao gồm cả văn hóa vật thể và phi vật thể... trước sự tác động của cuộc cách
mạng công nghiệp 4.0 đang diễn ra mạnh mẽ và toàn diện trong đời sống xã hội ở Việt
Nam".
2.2. Về nội dung giáo dục giá trị di sản văn hóa và tích hợp giáo dục giá trị di sản
văn hóa trong dạy học các bộ môn ở trường THPT
Ở nước ta, đã có nhiều cơng trình khoa học nghiên cứu chun sâu về giáo dục
bảo tồn và phát huy giá trị di sản văn hóa. Mỗi đề tài có sự tiếp cận từ nhiều nguồn tài
liệu khác nhau, đều nhấn mạnh "Giáo dục giá trị di sản văn hóa là một phần khơng
thể thiếu trong chương trình giáo dục".
- Bộ Giáo dục và Đào tạo đã ban hành cuốn "Tài liệu bồi dưỡng cán bộ quản lí
và giáo viên trung học phổ thông về giáo dục bảo tồn và phát huy bản sắc văn hóa
dân tộc thiểu số" nhằm cung cấp thêm nguồn hiểu biết và giáo dục cho học sinh
những kiến thức về bảo tồn, phát huy bản sắc văn hóa các dân tộc thiểu số Việt Nam
trong đó chú trọng giáo dục bảo tồn ngôn ngữ, chữ viết các dân tộc thiểu số; bảo tồn
và phát huy các DSVH vật thể và phi vật thể. Tài liệu xác định tính cấp thiết và
nhiệm vụ bảo tồn, phát huy DSVH các dân tộc thiểu số đồng thời đưa ra những cách
thức tổ chức các hoạt động cũng như việc tích hợp giáo dục bảo tồn, phát huy bản sắc
văn hóa các dân tộc thiểu số qua các môn học và các hoạt động ở trường THPT [7].
- Hội thảo "Tăng cường sử dụng di sản văn hóa phi vật thể trong giáo dục vì sự
phát triển bền vững tại Châu Á - Thái Bình Dương" do Bộ GD&ĐT phối hợp với Bộ
Văn hoá, Thể thao và Du lịch và UNESCO tổ chức vào tháng 3/2015. Phát biểu tại
Hội thảo, Thứ trưởng Bộ GD&ĐT Nguyễn Vinh Hiển nhấn mạnh: "Nhà trường phổ
thông vừa có trách nhiệm giáo dục nâng cao nhận thức cho học sinh về di sản văn hố,
vừa có trách nhiệm sử dụng di sản văn hoá để dạy học".
5


- Việc sử dụng di sản trong dạy học ở trường phổ thông đã được nhiều tác giả

nghiên cứu và có một số bài viết có giá trị về vấn đề này. Trong đó, phải kể đến bài
viết của TS. Nguyễn Xuân Trường, Vụ Giáo dục Trung học "Sử dụng di sản trong
dạy học ở trường phổ thông - phương thức dạy học phát triển các kĩ năng thực hành,
năng lực của học sinh" đã nhấn mạnh "Các địa phương cần đa dạng hóa các hình thức
tổ chức dạy học: dạy học trên lớp, dạy học tại di sản và tổ chức các hoạt động ngoại
khóa, trải nghiệm sáng tạo giúp học sinh hứng thú hơn trong quá trình học tập. Gắn
việc sử dụng di sản trong dạy học với kiến thức thực tiễn, kiến thức liên môn nhằm
phát huy năng lực học tập của học sinh. Lựa chọn và xây dựng một số chủ đề môn
học hay liên môn phù hợp với việc sử dụng di sản trong dạy học" [29].
- Ngoài ra, tác giả đã tham khảo và kế thừa kết quả của một số tài liệu khoa học
là cơ sở để gợi mở cho hướng nghiên cứu tích hợp giáo dục giá trị DSVH địa phương
trong dạy học học Địa lí 12 - THPT tại tỉnh Điện Biên bao gồm: Văn kiện Đại hội đại
biểu toàn quốc lần thứ XI; Luật di sản văn hóa; tài liệu tập huấn "Sử dụng di sản văn
hóa trong dạy học và tổ chức các hoạt động giáo dục ở THCS " của Bộ Giáo dục và
Đào tạo; PGS.TS. Nguyễn Phương Liên và Trần Viết Tùng với bài viết "Giáo dục
giá trị di sản văn hóa trong dạy học Địa lí ở trường trung học phổ thơng" đăng trên
Tạp chí giáo dục số 378- Kì 2, tháng 3 năm 2016.
- Tại tỉnh Điện Biên hiện chưa có cơng trình nghiên cứu nào một cách chuyên
biệt và hệ thống về thực trạng tích hợp giáo dục giá trị di sản văn hóa địa phương
trong q trình dạy học các bộ mơn nói chung và mơn Địa lí nói riêng ở trường phổ
thơng.
3. Mục tiêu và nhiệm vụ nghiên cứu
3.1. Mục tiêu nghiên cứu
Trên cơ sở nghiên cứu các vấn đề lí luận về di sản văn hóa và xác định các di
sản văn hóa địa phương, đề tài tập trung xây dựng quy trình, phương án tích hợp,
lồng ghép kiến thức giáo dục di sản văn hóa địa phương vào bài dạy Địa lí 12 nhằm
nâng cao chất lượng dạy học Địa lí ở trường phổ thơng tỉnh Điện Biên.
3.2. Nhiệm vụ nghiên cứu
- Nghiên cứu các vấn đề về lí luận dạy học, đổi mới phương pháp dạy học, dạy
học tích hợp.

6


- Nghiên cứu lí luận chung về di sản văn hóa và các tài liệu về giáo dục di sản
văn hóa địa phương tỉnh Điện Biên.
- Tìm hiểu về thực trạng và tiềm năng của các loại di sản văn hóa ở tỉnh Điện
Biên.
- Nghiên cứu thực trạng việc tích hợp nội dung kiến thức về giáo dục giá trị di
sản văn hóa địa phương trong dạy học Địa lí ở trường THPT Tỉnh Điện Biên.
- Nghiên cứu đặc điểm chương trình sách giáo khoa Địa lí 12 và cấu trúc các bài
Địa lí địa phương tỉnh Điện Biên.
- Xác định những yêu cầu phải thực hiện và đề xuất một số biện pháp sư phạm
trong việc tích hợp, lồng ghép nội dung kiến thức về giáo dục giá trị di sản văn hóa
địa phương trong dạy học Địa lí 12- THPT ở tỉnh Điện Biên.
- Xây dựng quy trình, phương án dạy học tích hợp nội dung kiến thức giáo dục
giá trị di sản văn hóa địa phương và thiết kế kế hoạch dạy học cụ thể trong chương
trình dạy học Địa lí 12- THPT tỉnh Điện Biên.
- Tổ chức thực nghiệm sư phạm nhằm đánh giá tính khả thi, hiệu quả của việc
sử dụng di sản văn hóa trong dạy học Địa lí 12; Đề xuất một số biện pháp nhằm nâng
cao hiệu quả của bài giảng khi sử dụng di sản văn hóa vào trong dạy học Địa lí lớp
12-THPT ở tỉnh Điện Biên.
4. Giới hạn và phạm vi nghiên cứu
- Về nội dung: Đề tài luận văn tập trung nghiên cứu các nội dung cơ bản về di
sản văn hóa và tích hợp giáo dục giá trị di sản văn hóa địa phương trong dạy học Địa
lí 12- THPT tại tỉnh Điện Biên.
- Về địa bàn thực nghiệm: Một số trường THPT được chọn thực nghiệm trên địa
bàn tỉnh Điện Biên. Các trường được lựa chọn cần có đầy đủ các điều kiện cơ sở vật
chất, trang thiết bị dạy học.
- Về thời gian thực nghiệm: Tác giả tiến hành thực nghiệm sư phạm trong năm
học 2019 - 2020.

5. Quan điểm và phương pháp nghiên cứu
5.1. Quan điểm nghiên cứu
- Quan điểm duy vật biện chứng:
Phép duy vật biện chứng khẳng định vật chất có trước và quyết định ý thức. Mọi
sự vật hiện tượng đều vận động, biến đổi khơng ngừng và đều có xu hướng phát triển.
7


Thế giới khách quan tồn tại không phụ thuộc vào ý thức của con người do đó cần
đảm bảo quan điểm duy vật biện chứng khi tiến hành nghiên cứu khoa học giáo dục.
Trong đề tài, quan điểm này được vận dụng nghiên cứu trong dạy học về giáo
dục giá trị DSVH địa phương thông qua dạy học môn Địa lí tại tỉnh Điện Biên nhằm
đánh giá một cách khách quan, dựa trên cơ sở khoa học và thực tiễn dạy học bộ mơn
Địa lí, đánh giá được những khó khăn, hạn chế trong dạy học tích hợp giáo dục giá trị
DSVH địa phương. Qua đó, thấy được việc đưa nội dung giáo dục, bảo tồn giá trị
DSVH của dân tộc Việt Nam nói chung và tỉnh Điện Biên nói riêng tích hợp trong
dạy học bộ mơn Địa lí là rất cần thiết gắn liền với mục tiêu giáo dục tồn diện học
sinh về Đức, Trí, Thể, Mĩ.
- Quan điểm hệ thống - cấu trúc:
Quan điểm này yêu cầu phải xem xét đối tượng một các toàn diện nhiều mặt,
nhiều mối quan hệ khác nhau, trong trạng thái vận động và phát triển, với việc phân
tích những điều kiện nhất định để tìm ra bản chất và quy luật vận động của đối tượng.
Quan điểm hệ thống yêu cầu nghiên cứu đối tượng theo quy luật của cái toàn thể có
tính hệ thống với các thành phần có mối quan hệ biện chứng hữu cơ.
Hệ thống: là một tập hợp các yếu tố nhất định có mối quan hệ biện chứng với
nhau tạo thành một chỉnh thể trọn vẹn, ổn định. Như vậy, các yếu tố này có vị trí độc
lập, có chức năng riêng, có quy luật vận động riêng, nhưng chúng lại có quan hệ biện
chứng với nhau, vận động theo quy luật của tồn hệ thống.
Tính hệ thống: là một thuộc tính quan trọng của thế giới, là hình thức diễn đạt
tính chất phức tạp của đối tượng và nó là một thơng số quan trọng để đánh giá đối

tượng. Đây là một quan điểm không thể thiếu trong nghiên cứu khoa học nói chung,
cũng như khi nghiên cứu khoa học Địa lí. Trong nghiên cứu khoa học Địa lí, quan
điểm cấu trúc hệ thống đóng vai trò quan trọng để tạo một sản phẩm khoa học có cấu
trúc và lơgic chặt chẽ.
Quan điểm này được tác giả vận dụng nghiên cứu mối quan hệ giữa phương
pháp dạy học tích hợp giáo dục giá trị DSVH với mục tiêu, nội dung, hình thức tổ
chức dạy học, phương tiện dạy học Địa lí THPT, mối quan hệ giữa chương trình Địa lí
THPT với hệ thống chương trình Địa lí trong nhà trường.

8


- Quan điểm tổng hợp:
Đây là một quan điểm quan trọng trong nghiên cứu khoa học Địa lí. Quan điểm
tổng hợp xem xét các yếu tố trong mối quan hệ tương tác, sự tác động qua lại giữa
giáo dục và thực tiễn nghiên cứu cũng như trong mối quan hệ chặt chẽ của toàn hệ
thống giáo dục.
Vận dụng quan điểm tổng hợp có ý nghĩa đặc biệt quan trọng, giúp tác giả
nghiên cứu một cách tổng quan việc giáo dục DSVH cho học sinh ở trường phổ
thông, thông qua việc xác định các nội dung, phương pháp và hình thức tổ chức dạy
học tích hợp giáo dục giá trị DSVH địa phương trong dạy học mơn Địa lí lớp 12 tại
tỉnh Điện Biên theo định hướng phát triển năng lực học sinh.
- Quan điểm thực tiễn:
Quan điểm thực tiễn là luận điểm quan trọng của phương pháp luận. Trong
nghiên cứu khoa học giáo dục quan điểm này đòi hỏi khi nghiên cứu phải bám sát
thực tiễn, phục vụ cho sự nghiệp giáo dục của đất nước. Thực tiễn giáo dục vừa là
nguồn gốc của các đề tài nghiên cứu, vừa là động lực thúc đẩy quá trình triển khai
nghiên cứu, vừa là mục tiêu, vừa là tiêu chuẩn đánh giá kết quả nghiên cứu giáo dục.
Quan điểm thực tiễn được vận dụng trong việc nghiên cứu thực trạng tích hợp
giáo dục giá trị DSVH địa phương trong dạy học bộ mơn Địa lí, giúp tác giả có

những kiến thức ban đầu về giá trị DSVH tỉnh Điện Biên nói riêng và DSVH của dân
tộc Việt Nam nói chung.
- Quan điểm lịch sử:
Trong nghiên cứu khoa học, quan điểm lịch sử là quan điểm hướng dẫn tiến
trình tìm tịi sáng tạo khoa học. Các đối tượng, hiện tượng địa lí đều phải có thời gian
hình thành và phát triển nhất định. Vì vậy, cần phải vận dụng quan điểm này để gắn lí
luận và thực tiễn, từ đó tránh có cái nhìn phiến diện, chủ quan về vấn đề nghiên cứu.
Quan điểm này được tác giả vận dụng trong quá trình nghiên cứu đề tài, việc
giáo dục DSVH địa phương trong nhà trường phổ thơng nói chung và mơn Địa lí nói
riêng cho ta một cái nhìn đầy đủ, tồn diện về thực trạng và phương pháp giáo dục
hiện nay. Việc giáo dục DSVH còn giúp truyền thụ cho học sinh những kiến thức cần
thiết, rèn luyện kĩ năng thực hành, hình thành các phẩm chất và năng lực, ý thức bảo
vệ DSVH dân tộc.

9


- Quan điểm phát triển bền vững:
Quan điểm phát triển bền vững là quan điểm về sự phát triển có thể đáp ứng
được những nhu cầu hiện tại mà không ảnh hưởng, tổn hại đến những khả năng đáp
ứng nhu cầu của các thế hệ tương lai. Phát triển bền vững phải đảm bảo có sự phát
triển kinh tế hiệu quả, xã hội công bằng và môi trường, tài nguyên được đảm bảo, giữ
gìn.
Quan điểm này được tác giả vận dụng trong việc nghiên cứu vai trò của giáo
dục giá trị DSVH địa phương, đồng thời có cái nhìn tồn diện sâu sắc hơn về giá trị to
lớn mà các di sản văn hóa địa phương mang lại cũng như có các biện pháp tích cực
trong việc góp phần giữ gìn, bảo tồn và phát huy giá trị DSVH địa phương.
5.2. Phương pháp nghiên cứu
- Phương pháp thu thập, phân tích tài liệu:
Nhằm thực hiện mục tiêu và nhiệm vụ nghiên cứu của đề tài,việc thu thập tài

liệu được tiến hành từ nhiều nguồn khác nhau như: Sách, báo, tạp chí chun ngành,
các cơng trình, đề tài nghiên cứu đã được nghiệm thu và các cơng trình khoa học khác
có liên quan đến vấn đề nghiên cứu. Để việc thiết kế các hình thức tổ chức dạy học
tích hợp kiến thức giáo dục giá trị DSVH địa phương đảm bảo tính khoa học và tính
giáo dục, khi thu thập tài liệu cần chú ý nghiên cứu SGK Địa lí 12 hiện hành làm tài
liệu chuẩn cho nội dung thiết kế của bài học.
- Phương pháp điều tra, khảo sát:
Tiến hành điều tra, khảo sát thực trạng về đổi mới PPDH tích hợp giáo dục giá
trị di sản văn hóa trong mơn Địa lí lớp 12 ở trường phổ thơng của tỉnh Điện Biên để
đánh giá được những ưu điểm và hạn chế của việc dạy học tích hợp giáo dục giá trị
DSVH địa phương.
Dự giờ lên lớp của một số giáo viên dạy Địa lí lớp 12, phỏng vấn và phát phiếu
điều tra cho giáo viên, học sinh, trao đổi với tổ trưởng chun mơn, nhóm chun
mơn Địa lí và cán bộ quản lí nhà trường về thực tế dạy học tích hợp giáo dục giá trị
DSVH qua các mơn học nói chung và mơn Địa lí nói riêng.
- Phương pháp thống kê toán học:

10


Việc sử dụng tốn thống kê như một cơng cụ xử lí các tài liệu đã thu thập được
từ các nghiên cứu khác nhau như: quan sát, điều tra, thực nghiệm nhằm tăng tính
khách

11


quan của kết quả nghiên cứu. Vận dụng lí thuyết xác suất và thống kê để phân tích
các kết quả thu được. Từ kết quả phân tích, sẽ kiểm định giả thuyết thống kê nhằm
tăng tính khách quan cho kết quả nghiên cứu đề tài khóa luận.

- Phương pháp thực nghiệm sư phạm:
Thực nghiệm là phương pháp rất quan trọng trong q trình thực hiện của khóa
luận. Thực nghiệm thành công sẽ cho kết quả khách quan và tạo ra khả năng vận
dụng nhanh chóng các kết quả nghiên cứu vào thực tiễn.
Trong đề tài, tác giả đã vận dụng phương pháp này vào việc tiến hành tổ chức
dạy thực nghiệm tích hợp giáo dục giá trị DSVH địa phương tỉnh Điện Biên trong
một số bài giảng Địa lí cụ thể tại một số trường THPT để kiểm chứng tính thực tiễn
của đổi mới PPDH tích hợp giáo dục di sản văn hóa trong dạy học Địa lí 12 theo
hướng tích cực. Phân tích kết quả thực nghiệm thu được, rút ra những đánh giá cần
thiết từ đó có một số đề xuất, kiến nghị trong việc nâng cao hiệu quả giáo dục giá trị
DSVH địa phương tỉnh Điện Biên.
6. Những đóng góp của đề tài
6.1. Về mặt lí luận
- Đề tài góp phần làm sáng tỏ những vấn đề lí luận cơ bản về DSVH và tích hợp
giáo dục giá trị DSVH trong dạy học Địa lí 12- THPT.
- Xác định được vai trị, ý nghĩa của việc tích hợp giáo dục giá trị DSVH địa
phương trong dạy học Địa lí 12.
6.2. Về mặt thực tiễn
- Đánh giá được thực trạng về tích hợp giáo dục giá trị DSVH địa phương ở một
số trường THPT trên địa bàn tỉnh Điện Biên.
- Xác định được các nội dung, phương pháp và một số hình thức tổ chức dạy
học tích hợp kiến thức giáo dục giá trị DSVH địa phương trong dạy học Địa lí 12THPT tại tỉnh Điện Biên.
- Thiết kế một số giáo án dạy học tích hợp giáo dục DSVH địa phương trong
một số bài học Địa lí 12-THPT tại tỉnh Điện Biên.
- Đề tài góp phần nâng cao ý thức trách nhiệm của học sinh tỉnh Điện Biên nói
riêng và cả nước nói chung đối với việc bảo tồn và phát huy giá trị DSVH.

12

7. Cấu trúc của đề tài
Ngoài các phần mở đầu, kết luận, tài liệu tham khảo và phụ lục, luận văn được
kết cấu thành 3 chương:
Chương 1. Cơ sở lí luận và cơ sở thực tiễn của việc tích hợp giáo dục di sản văn
hóa địa phương trong dạy học Địa lí lớp 12-THPT.
Chương 2. Tổ chức dạy học tích hợp nội dung giáo dục giá trị di sản văn hóa
địa phương trong dạy học Địa lí lớp 12 -THPT ở tỉnh Điện Biên.
Chương 3. Thực nghiệm sư phạm.

13


NỘI DUNG
Chương 1
CƠ SỞ LÍ LUẬN VÀ CƠ SỞ THỰC TIỄN CỦA VIỆC TÍCH HỢP GIÁO DỤC
GIÁ TRỊ DI SẢN VĂN HĨA ĐỊA PHƯƠNG TRONG DẠY HỌC ĐỊA LÍ LỚP
12 - TRUNG HỌC PHỔ THÔNG
1.1. Một số vấn đề về lí luận dạy học
1.1.1. Phương pháp dạy học và đổi mới phương pháp dạy học
1.1.1.1. Khái niệm phương pháp dạy học
Phương pháp hiểu theo nghĩa chung và rộng nhất là hành vi có mục đích nhất
định. Đó cũng là những cách thức, những con đường mà người ta cần đi theo để đạt
được mục đích. Theo cách hiểu như vậy thì phương pháp dạy học là những cách thức
tương tác giữa giáo viên và học sinh có liên quan đến các hoạt động dạy và học,
nhằm mục đích giáo dục và trau dồi học vấn cho thế hệ trẻ.[2]
Trong lý luận dạy học hiện đại, PPDH là một khái niệm rất phức tạp, có nhiều
bình diện, phương diện khác nhau.
PPDH là những hình thức và cách thức hoạt động của giáo viên và học sinh
trong những môi trường dạy học được tổ chức nhằm lĩnh hội tri thức, kĩ năng, thái độ,
phát triển năng lực và phẩm chất.[2]

PPDH là những hình thức và cách thức hoạt động của giáo viên và người học
nhằm thực hiện những mục tiêu dạy học xác định, phù hợp với những nội dung và
những điều kiện dạy học cụ thể. PPDH cụ thể quy định những mơ hình hoạt động của
giáo viên và học sinh.
1.1.1.2. Phương pháp dạy học tích cực
Dạy học tích cực là hệ thống phương pháp dạy học nhằm cụ thể hóa hoạt động
bên trong của học sinh. Người học không bị động tiếp thu những kiến thức có sẵn do
thầy truyền đạt mà nỗ lực hợp tác với bạn bè để tự tìm hiểu, khám phá những kiến
thức mới dưới sự hướng dẫn của thầy cô giáo. Giáo viên là người định hướng, tổ
chức các hoạt động của lớp học.[11]
Phương pháp dạy học tích cực thực chất là cách hướng tới việc học tập tích cực,
tự giác, chủ động, sáng tạo, chống lại thói quen học tập thụ động của học sinh. Nhiệm

14


vụ chủ yếu của giáo viên trong PPDH tích cực là trở thành người thiết kế, tạo điều
kiện phát huy tính độc lập, sáng tạo của học sinh trong quá trình học tập. Học sinh
được thách thức và tham gia một cách tích cực trong suốt q trình học tập.[11]
Đặc trưng của PPDH tích cực là dạy học thơng qua tổ chức các hoạt động cho
HS, chú trọng vào việc phát triển năng lực tự học, tăng cường học tập cá thể và phối
hợp với học tập hợp tác khác. Kết hợp đánh giá của thầy và tự đánh giá của trị.[11]
Theo quan điểm lí luận dạy học hiện đại tổ chức dạy học hiệu quả là quá trình
được vận hành theo nguyên lí "hỗ trợ tích cực" và "chủ động kiến tạo".
1.1.1.3. Đổi mới phương pháp dạy học
PPDH là một phạm trù của khoa học giáo dục. Việc đổi mới PPDH cần dựa trên
những cơ sở khoa học và thực tiễn giáo dục. Khoa học giáo dục là lĩnh vực rất rộng
lớn, có nhiều chun ngành khác nhau. Vì vậy việc đổi mới PPDH cũng được tiếp
cận dưới rất nhiều cách khác nhau. Tuỳ theo mỗi cách tiếp cận khác nhau có thể có
những quan niệm khác nhau về đổi mới PPDH. Dựa trên khái niệm chung về PPDH,

có thể hiểu: đổi mới phương pháp dạy học là cải tiến những hình thức và cách thức
làm việc kém hiệu quả của GV và HS, sử dụng những hình thức và cách thức hiệu
quả hơn nhằm nâng cao chất lượng dạy học, phát huy tính tích cực, tự lực và sáng
tạo, phát triển năng lực của học sinh.
Chương trình giáo dục phổ thông 2018 nêu rõ định hướng đổi mới PPDH. Các
môn học và hoạt động giáo dục trong nhà trường áp dụng các phương pháp tích cực
hóa hoạt động của người học, trong đó giáo viên đóng vai trị tổ chức, hướng dẫn hoạt
động cho học sinh, tạo môi trường học tập thân thiện và những tình huống có vấn đề
để khuyến khích học sinh tích cực tham gia các hoạt động học tập, tự phát hiện năng
lực, nguyện vọng của bản thân, rèn luyện thói quen và khả năng tự học, phát huy tiềm
năng những kiến thức, kĩ năng đã tích lũy được để phát triển [9].
Các hoạt động học tập của học sinh bao gồm hoạt động khám phá vấn đề, hoạt
động luyện tập và hoạt động thực hành, được thực hiện với sự hỗ trợ của thiết bị dạy
học tối thiểu, chú trọng khai thác công cụ thơng tin và các hệ thống tự động hóa của
kĩ thuật số.
Các hoạt động học tập nói trên được tổ chức trong và ngồi nhà trường thơng
qua một số hình thức chủ yếu sau: học lí thuyết; thực hiện bài tập, trị chơi, đóng vai,
dự án nghiên cứu, tham quan, cắm trại; sinh hoạt tập thể, hoạt động trải nghiệm [9].

15