Phát triển du lịch gắn với bảo tồn, phát huy các giá trị di sản văn hóa và phát triển

1. Khái niệm Di sản văn hoá và Cộng đồng.
- Di sản văn hóa (vật thể và phi vật thể) là những sản phẩm vật chất và tinh thần có giá trị về lịch
sử, văn hóa và khoa học bao gồm các di tích lịch sử văn hóa, danh lam thắng cảnh, các lễ hội, nếp
sống truyền thống, tri thức dân gian, văn hoá cộng đồng, v.v. Đối với mỗi dân tộc, mỗi quốc gia, di
sản văn hóa được xem là báu vật thiêng liêng mà mỗi thế hệ phải có trách nhiệm phát huy và bảo
tồn cho các thế hệ tiếp theo. Một xã hội không thể tồn tại và phát triển nếu không dựa trên nền
tảng các giá trị văn hoá.
Nhiều giá trị văn hóa đã vượt ra ngoài khuôn khổ của một dân tộc, một quốc gia và có ảnh hưởng
toàn cầu – đó là di sản văn hóa thế giới. Tính đến tháng 6 năm 2011, Việt Nam có 13 di sản được
UNESCO công nhận là di sản thế giới trong đó có 11 di sản văn hóa. Đây là những tài sản vô giá
chung của toàn nhân loại.
- Cộng đồng là nền tảng phát triển của mọi xã hội. Khái niệm cộng đồng có thể được hiểu ở những
mức độ quy mô khác nhau từ làng, bản đến bộ tộc, dân tộc, quốc gia. Tuy nhiên trong thực tế,
cộng đồng thường được hiểu theo nghĩa hẹp, hạn chế đối với những nhóm cư dân sinh sống ở
những vùng có điều kiện kinh tế – xã hội còn kém phát triển, cuộc sống của họ phụ thuộc chủ yếu
vào việc khai thác trực tiếp các nguồn tài nguyên thiên nhiên. Đặc điểm này thể hiện tác động của
cộng đồng lên các giá trị tài nguyên, trong đó có tài nguyên du lịch và qua đó ảnh hưởng đến phát
triển du lịch bền vững.
2. Vai trò của Văn hoá và Cộng đồng với phát triển du lịch.
· Vai trò của Di sản văn hóa với phát triển Du lịch:
Phát huy và bảo tồn các giá trị văn hóa là hai mặt của một thể thống nhất, có tác động tương hỗ lẫn
nhau trong quá trình phát triển của mỗi xã hội mà văn hóa được xem là nền tảng. Việc phát huy
các giá trị văn hoá sẽ có tác dụng làm tăng ý thức, trước hết là của mỗi thành viên trong cộng đồng
dân tộc và của bè bạn quốc tế đối với trách nhiệm bảo tồn các giá trị văn hóa. Ngược lại việc bảo
tồn sẽ là cơ sở và tạo ra cơ hội có được các giá trị văn hóa để tự hào, để giới thiệu với các dân tộc
khác, các quốc gia khác trên thế giới.
Du lịch là một ngành kinh tế có định hướng tài nguyên một cách rõ rệt, hay nói một cách khác du
lịch chỉ có thể phát triển trên cơ sở khai thác các giá trị tài nguyên du lịch. Đứng từ góc độ này, các
giá trị văn hóa được xem là dạng tài nguyên du lịch để khai thác tạo ra các sản phẩm du lịch hấp
dẫn, khác biệt và có khả năng cạnh tranh không chỉ giữa các vùng miền, các địa phương trong
nước mà còn giữa Việt Nam với các nước trong khu vực và quốc tế.

Có nhiều phương thức tiếp cận để phát huy các giá trị văn hóa, tuy nhiên du lịch được xem là
phương thức phát huy có hiệu quả nhất, đặc biệt đối với bạn bè quốc tế. Không phải ngẫu nhiên du
lịch được xem là “cầu nối” giữa các dân tộc, giữa các nền văn hóa trên thế giới. Qua hoạt động
hướng dẫn du lịch, du khách có cơ hội không chỉ được được tận mắt nhìn thấy trong thực tế, mà
còn được hiểu về giá trị các di sản văn hóa nơi mình đến du lịch. Nhiều giá trị văn hóa chỉ có thể
cảm nhận được trong những khung cảnh thực của tự nhiên, của nếp sống truyền thống cộng đồng
mà không thể có phim ảnh, diễn xuất nào có thể chuyển tải được. Và chỉ có du lịch mới có thể đem
lại cho du khách những trải nghiệm đặc biệt, sống động.
Công tác bảo tồn các giá trị văn hoá đòi hỏi có kinh phí cho hoạt động thu thập, nghiên cứu di sản;
bảo vệ, tu sửa, tôn tạo, v.v. bên cạnh những yêu cầu về kinh nghiệm, về đội ngũ, về trình độ khoa
học công nghệ, v.v. trong lĩnh vực bảo tồn. Nguồn kinh phí dành cho hoạt động bảo tồn di sản văn
hóa từ ngân sách nhà nước và hợp tác quốc tế thường rất hạn hẹp so với nhu cầu thực tế. Điều này
ảnh hưởng không nhỏ đến hiệu quả của công tác bảo tồn văn hoá.
Trong bối cảnh trên, nguồn thu từ du lịch sẽ là đóng góp quan trọng cho hoạt động bảo tồn của
chính những giá trị văn hoá.
Như vậy có thể thấy mối quan hệ tương hỗ mật thiết giữa bảo tồn với phát huy di sản văn hóa và
giữa bảo tồn, phát huy di sản với hoạt động phát triển du lịch. Đây là những mối quan hệ biện
chứng cần được nhìn nhận một cách khách quan và đầy đủ để xây dựng định hướng khai thác có
hiệu quả các gía trị di sản văn hóa phục vụ phát triển du lịch và xây dựng các chính sách phù hợp
để du lịch có thể có những đóng góp tích cực và trách nhiệm nhất cho hoạt động bảo tồn, phát huy
các giá trị di sản văn hóa.
Du lịch là ngành kinh tế tổng hợp có tính xã hội hoá cao vì vậy hoạt động phát triển du lịch có thể
thu hút và cần được sự tham gia rộng rãi của các thành phần kinh tế và cộng đồng xã hội. Đây
được xem là một trong những “điểm mạnh” so sánh của du lịch so với các ngành kinh tế khác.
Chính vì vậy một trong những phương thức tiếp cận quan trọng cho phát triển du lịch bền vững là
đẩy mạnh phát triển du lịch cộng động đồng, trong đó các giá trị truyền thống và vai trò của cộng
đồng được phát huy đầy đủ nhất.
· Vai trò của Cộng đồng với phát triển Du lịch:
Với việc phát huy vai trò của cộng đồng thông qua phát triển du lịch cộng đồng sẽ có những tác
động tích cực bao gồm :

- Góp phần tăng thu nhập cho cộng đồng địa phương, đặc biệt ở vùng nông thôn nơi tỷ lệ đói
nghèo còn cao. Đây sẽ là yếu tố tích cực góp phần làm giảm tác động của cộng đồng đến các giá
trị cảnh quan, tự nhiên và qua đó sẽ góp phần bảo tồn tài nguyên, môi trường đảm bảo cho phát
triển du lịch bền vững;
- Góp phần để cộng đồng, đặc biệt là những người dân chưa có điều kiện trực tiếp tham gia vào
các dịch vụ du lịch, được hưởng lợi từ việc phát triển hạ tầng du lịch (giao thông, điện, nước, bưu
chính viễn thông, v.v.). Đây cũng sẽ là yếu tố tích cực để đảm bảo sự công bằng trong phát triển du
lịch, một trong những nội dung quan trọng của phát triển du lịch bền vững;
- Góp phần tạo cơ hội việc làm cho cộng đồng và qua đó sẽ góp phần làm thay đổi cơ cấu, nâng
cao trình độ lao động khu vực này. Đây sẽ là yếu tố quan trọng góp phần hạn chế được dòng di cư
của cộng đồng từ khu vực nông thôn ra khu vực thành thị, ổn định xã hội đảm bảo cho phát triển
bền vững chung;
- Góp phần tích cực trọng việc phục hồi và phát huy các giá trị văn hóa truyền thống, nghề truyền
thống, vì vậy có đóng góp cho phát triển du lịch bền vững từ góc độ tài nguyên, môi trường du
lịch;
- Tạo điều kiện đẩy mạnh giao lưu văn hóa và kế đến là giao lưu kinh tế giữa các vùng miền, giữa
Việt Nam với các dân tộc trên thế giới. Đây cũng sẽ là yếu tố quan trọng trong bảo tồn và phát huy
các giá trị văn hóa truyền thống Việt Nam đồng thời tạo cơ hội để phát triển kinh tế ở những vùng
còn khó khăn, đảm bảo sự phát triển bền vững nói chung, du lịch nói riêng.
Với những tác động tích cực trên, việc đẩy mạnh phát triển du lịch nói chung, du lịch cộng đồng
nói riêng sẽ có vai trò rất quan trọng trong phát triển bền vững ở Việt Nam, đặc biệt trong bối cảnh
tỷ lệ người dân nông thôn còn chiếm tới hơn 70% dân số cả nước, trong đó tỷ lệ đói nghèo còn
cao.
3. Định hướng phát triển du lịch gắn với bảo tồn, phát huy các giá trị di sản văn hóa và phát triển
cộng đồng ở Việt Nam.
Nhận thức được vai trò của việc phát huy các giá trị văn hoá và vai trò của cộng đồng trong phát
triển du lịch, Nhà nước Việt Nam luôn xác định phát triển du lịch phải gắn liền với mục tiêu tạo
bảo tồn và phát huy các giá trị văn hoá góp phần phát triển bền vững. Tư tưởng này đã được cụ thể
hoá trong nội dung của Pháp lệnh Du lịch, 1999, theo đó : “Nhà nước Việt Nam xác định du lịch là
một ngành kinh tế tổng hợp, mang nội dung văn hoá sâu sắc, …” ; đồng thời “… bảo đảm phát

triển du lịch theo hướng du lịch văn hoá, du lịch sinh thái, giữ gìn và phát huy bản sắc văn hoá,
thuần phong mỹ tục của dân tộc Việt Nam” cũng như trong Luật Du lịch, 2005, theo đó một trong
những nguyên tắc cơ bản để phát triển du lịch là “phát triển có trọng tâm, trọng điểm theo hướng
du lịch văn hóa – lịch sử, …..bảo tồn, tôn tạo, phát huy giá trị của tài nguyên du lịch”.
Dựa trên quan điểm về phát triển bền vững và kế thừa những tư tưởng và kết quả đạt được từ
Chiến lược phát triển du lịch Việt Nam thời kỳ 2001-2010, Chiến lược phát triển du lịch Việt Nam
đến năm 2020 và tầm nhìn đến năm 2030 đưa ra một số quan điểm phát triển trong đó quan điểm
về “Phát triển du lịch phải gắn với bảo tồn và phát huy văn hoá truyền thống dân tộc..tôn trọng
văn hoá trong mối quan hệ với cộng đồng điểm đến…”; “Phát triển du lịch gắn với giảm nghèo..”
được nhấn mạnh.
Để thực hiện những quan điểm trên, Chiến lược về tổ chức lãnh thổ du lịch trong giai đoạn tới sẽ
tập trung vào một số địa bàn trọng điểm, trong đó có những địa bàn ưu tiên nơi có tiềm năng du
lịch, đặc biệt về văn hoá truyền thống song cuộc sống của cộng đồng còn nhiều khó khăn như địa
bàn miền núi Tây Bắc với giá trị văn hoá các dân tộc Thái, Mường, Dao, v.v.; địa bàn Tây Nguyên
với không gian cồng chiêng Tây Nguyên và văn hoá dân tộc Ba Na, Ê Đê, v.v.; địa bàn duyên hải
Nam Trung Bộ với các di sản văn hoá thế giới và văn hoá dân tộc Chăm và Đồng bằng sông Cửu
Long với giá trị văn hoá sông nước.
Với định hướng ưu tiên phát triển du lịch văn hoá và du lịch cộng đồng trong Chiến lược phát triển
du lịch Việt Nam và với sự hỗ trợ của Chính phủ phủ thông qua Chương trình Hành động quốc gia
về du lịch và nâng cấp hạ tầng du lịch, hoạt động phát triển du lịch nói chung, du lịch văn hoá và
du lịch cộng đồng nói riêng sẽ tiếp tục có cơ hội phát triển. Kết quả hoạt động của những mô hình
về phát triển du lịch cộng đồng ở Sa Pa (Lào Cai), du lịch văn hoá ở Hội An (Quảng Nam), v.v. là
những thí dụ minh chứng cụ thể cho nỗ lực bảo tồn di sản văn hoá truyền thống và xoá đói giảm
nghèo thông qua hoạt động phát triển du lịch ở Việt Nam trong thời gian qua. Ở một số điểm du
lịch văn hóa, hoạt động du lịch đã có những hỗ trợ tích cực về vật chất đóng góp cho công tác bảo
tồn. Ví dụ điển hình về vấn đề này là du lịch Hội An, theo đó ngoài nguồn kinh phí từ Nhà nước,
nguồn thu từ bán vé tham quan phố cổ mỗi năm được trích 55% cho việc sửa chữa, trùng tu các di
tích, nhà cổ. Có những ngôi nhà cổ được hỗ trợ tới 300 triệu đồng.
Trong kế hoạch phát triển tới đây, du lịch Việt Nam sẽ đẩy mạnh hơn việc nghiên cứu khai thác
các giá trị văn hoá làng quê để phát triển những sản phẩm du lịch văn hoá đậm bản sắc dân tộc,

hấp dẫn và có sức cạnh tranh để thu hút nhiều hơn nữa khách du lịch, đặc biệt là khách du lịch
quốc tế, góp phần thực hiện những mục tiêu chiến lược đặt ra. Song quan trọng hơn là thông qua
phát triển du lịch làng quê, sẽ góp phần bảo vệ và phát huy được các giá trị văn hoá truyền thống
và tạo cơ hội cho cộng đồng người dân ở nông thôn hiện chiếm phần lớn dân số ở Việt Nam, tham
gia tích cực hơn vào hoạt động du lịch, có thêm thu nhập để cải thiện được cuộc sống của mình.
Một số định hướng cơ bản đối với phát triển du lịch gắn với bảo tồn, phát huy các giá trị văn hóa
và phát triển cộng đồng bao gồm:
– Khai thác có hiệu quả các giá trị các di sản văn hoá để phát triển những sản phẩm du lịch đặc
thù có tính cạnh tranh cao, thu hút khách du lịch.
Hiện nay, một trong những hạn chế cơ bản của du lịch Việt Nam là thiếu các sản phẩm du lịch đặc
thù có tính cạnh tranh cao trong khu vực và quốc tế. Chiến lược phát triển du lịch Việt Nam trong
giai đoạn tới sẽ ưu tiên khắc phục hạn chế này. Trong trường hợp này, bản thân các di sản văn hoá,
đặc biệt là các di sản thế giới là những tài nguyên du lịch có giá trị. Vấn đề là cần có quy hoạch và
đầu tư hợp lý để biến những giá trị di sản văn hoá thành sản phẩm du lịch có sức cạnh tranh, thu
hút khách du lịch. Sự tăng trưởng về khách du lịch đến các điểm di sản sẽ đồng nghĩa với việc
những giá trị di sản này sẽ càng được phát huy.
- Phát triển du lịch di sản văn hóa gắn với phát triển cộng đồng.
Cộng đồng là một phần không thể thiếu của di sản văn hóa, trong nhiều trường hợp cộng đồng
chính là linh hồn, là tâm điểm của di sản. Chính vì vậy phát triển du lịch di sản không thể tách rời
phát triển cộng đồng ở khu vực di sản và lợi ích có được từ du lịch di sản phải được chia sẻ với
cộng đồng. Trong trường hợp này, cộng đồng sẽ là nhân tố tích cực góp phần bảo tồn và phát huy
các giá trị di sản trên quê hương của họ.
Bên cạnh ý nghĩa trên, phát triển du lịch văn hoá gắn với cộng đồng sẽ còn khai thác được những
giá trị văn hoá bản địa góp phần làm đa dạng và phong phú hơn sản phẩm du lịch điểm đến, làm
tăng tính hấp dẫn và hiệu quả kinh doanh du lịch.
– Phát triển du lịch văn hóa, đặc biệt là du lịch di sản phải gắn với phát triển du lịch quốc gia và
khu vực.
Để phát huy có hiệu quả các giá trị di sản văn hóa, đặc biệt là các di sản thế giới, hoạt động xúc
tiến du lịch văn hóa thông qua sự hợp tác với các nước trong khu vực sẽ có ý nghĩa quan trọng. Sự
hợp tác này trước hết sẽ tạo ra các tuyến du lịch văn hoá có tính liên vùng và khu vực như tuyến

du lịch di sản miền Trung, tuyến du lịch di sản Tiểu vùng sông Mê Kông mở rộng (GMS), tuyến
du lịch di sản Hành lang Đông Tây (WEC), v.v. Để các ý tưởng gắn kết du lịch di sản văn hoá, cần
thiết phải có liên kết phát triển du lịch giữa các vùng du lịch; giữa du lịch Việt Nam với các nước
trong khu vực thông quan một số chương trình cụ thể. Việc quảng bá và phát triển các chương
trình này chính là phương thức phát huy có hiệu quả các giá trị di sản văn hóa ở Việt Nam.
4. Giải pháp tăng cường vai trò của Văn hoá và Cộng đồng với phát triển du lịch.
· Giải pháp tăng cường vai trò của Văn hóa với phát triển du lịch:
Trong quy hoạch phát triển du lịch, đặc biệt là du lịch văn hóa, cần lồng ghép các tư tưởng bảo tồn
và phát huy các giá trị di sản, theo đó cần lưu ý tới một số giải pháp cụ thể sau :
- Quy hoạch tổ chức không gian du lịch phải phù hợp với Công ước Bảo vệ Di sản Văn hóa và
Thiên nhiên thế giới và các quy định pháp lý được quy định trong các Luật Di sản văn hóa, Luật
Du lịch và các luật có liên quan;
- Quản lý “sức chứa” phù hợp khả năng chịu tải của tài nguyên và môi trường du lịch và quản lý
tác động của hoạt động du lịch căn cứ báo cáo đánh giá tác động môi trường đối với các dự án đầu
tư phát triển du lịch tại các khu vực di tích, đặc biệt là di sản thế giới;
- Đóng góp từ thu nhập du lịch cho hoạt động bảo tồn, theo đó cần quy định cụ thể tỷ lệ đóng góp
kinh phí cho hoạt động bảo tồn các giá trị di sản từ thu nhập du lịch. Để thực hiện vấn đề này cần
có sự phối hợp của các ngành có liên quan, đặc biệt là ngành Tài chính;
- Chia sẻ lợi ích với cộng đồng địa phương từ hoạt động du lịch, theo đó cần có sự hỗ trợ vật chất
từ thu nhập du lịch để cải thiện cơ sở hạ tầng địa phương và tạo điều kiện thuận lợi để cộng đồng
được tham gia vào hoạt động dịch vụ du lịch tại các khu di sản. Điều này sẽ góp phần hạn chế
đáng kể “sức ép” của cộng đồng lên các giá trị di sản đồng thời sẽ khuyến khích họ trở thành chủ
nhân thực sự đóng góp vào nỗ lực chung bảo tồn và phát huy các giá trị di sản ở Việt Nam.
· Giải pháp tăng cường vai trò của Cộng đồng với phát triển du lịch:
Để tăng cường sự tham gia của cộng đồng vào hoạt động phát triển du lịch như một yếu tố quan
trọng góp phần phát triển du lịch bền vững ở Việt Nam, một số giải pháp chủ yếu cần được xem
xét bao gồm :
- Tạo điều kiện thuận lợi để cộng đồng có thể tham gia vào quá trình quy hoạch và giám sát thực
hiện quy hoạch phát triển du lịch nơi mà cuộc sống của cộng đồng gắn liền. Điều này không chỉ
góp phần đảm bảo cho quy hoạch đi vào cuộc sống trên cơ sở những hiểu biết phong phú và cụ thể

của cộng đồng đối với mảnh đất mà họ gắn bó, mà còn để cộng đồng hiểu được những gì sẽ biến
đổi trên mảnh đất của họ; những gì họ có thể tham gia vào hoạt động phát triển du lịch để có được
cuộc sống tốt hơn; và để cộng đồng có được sự chuẩn bị tốt hơn cho những công việc mới cùng
với trách nhiệm bảo vệ các giá trị tự nhiên, văn hóa truyền thống trong quá trình phát triển du lịch;
- Nâng cao nhận thức của cộng đồng về trách nhiệm bảo vệ các giá trị tự nhiên, văn hóa bản địa để
đảm bảo cuộc sống của họ với những thu nhập họ có được qua việc tham gia vào hoạt động phát
triển du lịch trên cơ sở khai thác những giá trị tự nhiên và văn hóa bản địa. Trước hết nhận thức
này cần được nâng lên ở những người “già làng, trưởng bản”, những người có ảnh hưởng rộng rãi
trong cộng đồng;
- Tăng cường phổ biến, giải thích các quy định hiện hành về bảo vệ tài nguyên tự nhiên, văn hóa
truyền thống đến cộng đồng. Kinh phí dành cho những hoạt động này cần được hỗ trợ từ ngân
sách nhà nước hoặc một phần kinh phí trích trực tiếp từ thu nhập du lịch;
- Xây dựng cơ chế, chính sách phù hợp với đặc thù của địa phương để đảm bảo một phần từ thu
nhập du lịch sẽ “quay lại” hỗ trợ cho cộng đồng và cho công tác bảo tồn, phát triển tài nguyên môi
trường, du lịch nơi diễn ra hoạt động du lịch với sự tham gia của cộng đồng;
- Xây dựng một số mô hình và cơ chế cụ thể nhằm tạo những điều kiện thuận lợi nhất cho sự tham
gia của cộng đồng vào hoạt động phát triển du lịch như hỗ trợ cho vay vốn với lãi suất ưu đãi, hỗ
trợ đào tạo kỹ năng, cung cấp các thông tin cần thiết phục vụ hoạt động kinh doanh dịch vụ du
lịch, v.v.;
- Tăng cường sự hợp tác, tranh thủ sự hỗ trợ của các tổ chức quốc tế để tăng cường năng lực tham
gia của cộng đồng vào hoạt động du lịch để cải thiện sinh kế, nâng cao mức sống và qua đó hạn
chế các tác động của cộng đồng đến tài nguyên, môi trường, góp phần cho phát triển du lịch bền
vững ở Việt Nam.
Xuất phát từ nền tảng văn hoá tự nhiên và xu thế phát triển của du lịch thế giới với dòng du khách
hướng về khám phá các nền văn hóa, khám phá thiên nhiên sinh thái… ngay từ những năm 90 của
thế kỷ XX, Việt Nam đã bắt đầu khởi động, chuẩn bị các điều kiện cho quá trình phát triển du lịch
dựa trên nguồn tài nguyên văn hóa có sự tham gia của cộng đồng.
Nhận thức được giá trị và cơ hội phát triển du lịch từ tài nguyên di sản văn hóa, chúng ta sẽ có
định hướng đúng đắn nhằm quy hoạch một cách phù hợp trên nguyên tắc vừa bảo tồn tối đa các
yếu tố nguyên gốc trong văn hóa truyền thống, vừa đáp ứng được các nhu cầu của du khách. Việc

làm đó vừa phát huy được những giá trị di sản văn hóa vật thể và phi vật thể, đồng thời góp phần
phát triển du lịch, cải thiện và nâng cao đời sống cho nhân dân.


2. Vai trò của Văn hoá và Cộng đồng với phát triển du lịch.
· Vai trò của Di sản văn hóa với phát triển Du lịch:
Phát huy và bảo tồn các giá trị văn hóa là hai mặt của một thể thống nhất, có tác động tương hỗ lẫn
nhau trong quá trình phát triển của mỗi xã hội mà văn hóa được xem là nền tảng. Việc phát huy
các giá trị văn hoá sẽ có tác dụng làm tăng ý thức, trước hết là của mỗi thành viên trong cộng đồng
dân tộc và của bè bạn quốc tế đối với trách nhiệm bảo tồn các giá trị văn hóa. Ngược lại việc bảo
tồn sẽ là cơ sở và tạo ra cơ hội có được các giá trị văn hóa để tự hào, để giới thiệu với các dân tộc
khác, các quốc gia khác trên thế giới.
Du lịch là một ngành kinh tế có định hướng tài nguyên một cách rõ rệt, hay nói một cách khác du
lịch chỉ có thể phát triển trên cơ sở khai thác các giá trị tài nguyên du lịch. Đứng từ góc độ này, các